Belarus

Belarus Respublikası
belar. Рэспубліка Беларусь

Bayrağı Gerbi
Paytaxt	Minsk
Böyük şəhərlər	Minsk, Qomel, Moqilöv, Vitebsk, Qrodno, Brest
Rəsmi dil	Belorus, Rus
Etnik qruplar	belorus — 83,7%, rus — 8,3%, polyak — 3,1% (2009)
İdarəetmə forması	Prezident respublikası
Prezident	Aleksandr Lukaşenko
Baş Nazir	Andrey Kobyakov
Yaranması
- SSRİ-dən:	25 avqust 1991
Ərazi • Ümumi • Su sahəsi (%-lə)	207 560 km² (84-cü) çox az (4700 km²)
Əhali • Təxmini sayı (2013) • Əhali sıxlığı	9 mln. 461,5 min nəfər (90) 45,6 nəfər/km²
Pul vahidi	Belarus rublu (BYR)
İnternet domeni	.by
Telefon kodu	+375

Belarus Respublikası (belar. Рэспубліка Беларусь) - Avropanın şərqində dövlət, dənizə çıxışı yoxdur. Avrasiya İqtisadi Birliyinin üzvüdür.

XVIII əsrdə ilk dəfə olaraq qədim slavyan torpaqlarının qərb hissəsi belaya rusya (ağ rus mənasını bildir) adlanmağa başlanmışdır. Ölkənin indiki adı da buradan qaynaqlanır.

Tarix

Belarusların əcdadları Şərqi Slavyanlardır. 6 və 8-ci əsrlər arasında şərqi slavyanlar Belarus bölgəsinə yerləşdilər və daha əvvəl burada yaşayan Fin-Ogur köklü bəzi tayfaları tərəfindən sıxışdırıldılar. IX əsrin sonunda bölgədə İsveç köklü varyaqlar tərəfindən Polotsk və Turov krallıqları quruldusa da X əsrin sonunda bu krallıqlar Kiyev Knyazlığına birləşdirildilər. X əsrdə bu bölgə Bizans İmparatorluğu tərəfindən xristianlaşdırılan Kiyev Knyazı I Vladimir tərəfindən 988-ci ildən başlayaraq xristianlaşdırıldı.

1237-ci ildə bu krallıqlar daha sonra Polotsk Krallığından ayrılan Minsk və Vitebsk krallıqları ilə birgə muxtariyyət qazansalarsa da həmin il Qızıl Orda dövlətinin vasallı oldular. Bölgə 1239-1320-ci illər arasında Litva Böyük hersoqluğu tərəfindən fəth edildi. Litvalılar dövlətlərinin paytaxtlarını Kernavadan əvvəl Grodnoya (Belarusça: Hrodna), sonra isə Novogrudok (Belarusça: Navahrudak)a köçürdülər və dövlətin rəsmi dili belarusca oldu. Ancaq XIV əsrdə dövlətin paytaxtı əvvəl Trakaiya, sonra Vilnüsa köçürüldü. Litvalılar əvvəl büdpərəstlikdən ortodoksluğa, sonra isə Polşalıların təsiri ilə XV əsrdə katolikliyə keçdilər və bu vəziyyət ortodoks inancını böyük ölçüdə qoruyan belarusların həyatını müəyyənləşdirdi. Bugünkü Belarusiyanı təşkil edən bölgə Litvaya bağlı Brześć Litewski (Bugün Brest), Vitebsk (Belarusça: Viciebsk), Novogrudok, Minsk (Belarusça: Mensk), Polock (Polotsk), Mscislaw (Mstislavl) ve Wilno (Vilnyus) bölgələrinə bölündü.

1386-cı ildə Litva Böyük Hersoqu- Jogalia, II. Wladyslaw adıyla Polşa Kralı olunca, 2 ölkə arasında Jagiellon Sülaləsi vasitəliyi ilə şəxsi birliy quruldu.Belə ki,Litva Hersoqu Jagolia ilə,Polşa Kraliçası Jadviga evləndi.Bu birlik 1569 ilində Lyublin Birliyi müqaviləsi ilə daimi bir birliyə döndü. Litvanın daimi birliydə olmasından güclənməsı 1567'da Podlasya, Volinya, Podolya və Kijow (Kiev) bölgələrinin Polşa Kralı II. Zygmunt tərəfindən ələ keçirilməsinə yol açdı. Bu arada daha sonra Rus Çarlığı'na çevriləcək olan Moskva Knyazlığı'nın təhdidi artmağa başladı. 1514-ildə Smolenski ələ keçirən Ruslar, 1535 ildə Vilnyusa qədər gəldilər. Ruslar, Livonya Müharibəsi (1558-1582) sırasında 1563'da Polotsk'u işğal edərək Litva ordusunu Vilnyus'a qədər geri çəkməsinə baxmayaraq Polşalılar 1572 ilindən etibarən Belarusu geri aldılar və hətta 1581ildə Rusiyanın Velike Luki və Sokol şəhərlərini işğal edib, Pskov şəhərini dağıtdılar.

Coğrafiya

No.	Bölgə	Paytaxt	Belarusca	Əhali (01.01.2009 est.)
1	Minsk (paytaxt)		Мiнск	1,829,100
2	Brest oblastı	Brest	Брэсцкая вобласць	1,433,100
3	Qomel oblastı	Qomel	Гомельская вобласць	1,464,500
4	Qrodno oblastı	Qrodno	Гродзенская вобласць	1,102,800
5	Moqilöv oblastı	Moqilöv	Магілёўская вобласць	1,123,100
6	Minsk oblastı	Minsk	Мiнская вобласць	1,454,000
7	Vitebsk oblastı	Vitebsk	Вiцебская вобласць	1,265,300

Belarusun heç bir dənizə çıxışı yoxdur və əsasən düzən ərazilərdən ibarətdir. Ölkə şərq tərəfdən Rusiya,cənubdan Ukrayna,qərbdən Polşayla, şimal və şimal-qərbdən Litva, Latviyayla həmsərhəddir.

Hökumət

Ölkə prezidenti Aleksandr Lukaşenko 1994-cü il 20 İyul tarixindən ölkəni idarə edir.

Siyasət

1. Aqrar Partiya – AP (1995)
2. Belorus Sosial-Demokrat Partiyası (Xalq Qramadası) – BSDP-XQ (1997)
3. Belorus Kommunistləri Partiyası – BKP (1995)
4. Belorus Xalq Cəbhəsi – BXCP (1994)
5. Belorus Kommunist Partiyası – BKP (1996)

Xarici əlaqələr

Belarusun digər ölkələrlə siyasi əlaqələri çox qarışıqdır.Belə ki,ölkə 1991-ci ildə müstəqillik qazanmasından sonra qərb dövlətləri ilə soyuq əlaqələrə malikdir.Buna səbəb Qərb dövlətlərinin Belarus prezidenti Aeksandr Lukaşenkonun onların fikrincə qeyri demokratik ölkəni idarəetməsidir.Xüsusən 2010-сu il Belarusda prezident seçkilərindən sonra bu əlaqələr daha da pisləşmişdir.

Silahlı qüvvələr

İllik hərbi xərcləri 176,1 mln. ABŞ dollarıdır.

İqtisadiyyat

Belarus güclü iqtisadi sistemə malik olmayan dövlət kimi tanınır. Belarus dünyada daha çox aqrar dövlət kimi tanınır. Ölkədə maldarlıq, əkinçilik, bitkiçilik və aqrar texnika istehsalı çox inkişaf edib. Belə ki, Belarus öz daxili yem tələbatını artıqlamasıyla ödəyir və qonşu dövlətlərə kütləvi halda süd, süd məhsulları, tərəvəz ixrac edir. Belarus 1990-сı illərdə və 2011-ci ildə defoltla üzləşmişdir.

Təsərrüfatın ixtisaslaşmasına və strukturuna əmək ehtiyatlarının bolluğu, Rusiyadan daha ucuz yanacaq və metal idxalı və yerli təbii ehtiyatları müsbət təsir göstərir. Maşınqayırmanın ixtisaslaşmış sahələri-hesablama maşınları, cihazqayırma, məişət maşınqayırması-soyuducular, paltaryuyan maşınlar, k/t maşınları və yük avtomobilləridir (Minsk, Jodino, Mogilyov). Kimya sənayesi əsas istiqaməti-süni kauçuk, şin, plastik kütlələr (Mogilev, Qrodno, Polotsk), Kalium gübrələri (Soliqorsk), meşə emalı və kağız istehsalıdır (Bobruysk, Borisovo, Vitebsk və b.). Yüngül sənayedə əsas yeri kətan parça, ayaqqabı istehsalı və b. tutur. Yeyinti sənayesi əsas sahələrdəndir, yerli xammallarla təmin olunub.Aparıcı sahələri yağ, süd-pendir, ət məhsulları istehsalı, kartofkraxmal istehsalı və b. Yanacaq-energetikanı yerli torf, Rusiyadan aldığı neft-qaz təşkil edir.

Kənd təsərrüfatında əsas yeri heyvandarlıq tutur, südlük-ətlik istiqaməti və donuzçuluq əsas yer tutur. Əkinçilikdə yem istehsalının xüsusi çəkisi böyükdür. Şimal-şərqində kətan becərilir. Taxılçılıqda əsas yeri çovdar əkinləri tutur. Kartofçuluq Belorusiyanın əsas sahəsi hesab olunur. Mərkəz hissəsində geniş yayılıb. Sıx nəqliyyat şəbəkəsinə malikdir.

Əhali

Milli tərkib

Belarus əhalisinin milli tərkibi

Etnik qruplar	1999 sa.	2009 sa.
cəmi	10 045 237	9 503 807
belorus	8 159 073	7 957 252
rus	1 141 731	785 084
polyak	395 712	294 549
ukraynalı	237 014	158 723
yəhudi	27 810	12 926
erməni	10 191	8 512
tatar	10 146	7 316
qaraçı	9 927	7 079
azərbaycanlı	6 362	5 567
litvalı	6 387	5 087
moldavan	4 267	3 465
türkmən	?	2 685
alman	4 805	2 474
gürcü	3 031	2 400
çinli	?	1 642
özbək	1 571	1 593
latış	2 239	1 549
qazax	1 239	1 355
ərəb	?	1 330
çuvaş	2 242	1 277
mordva	1 677	877
tacik	?	871
bolqar	?	672
yunan	?	617
başqırd	1 091	607
vyetnamlı	?	588
osetin	?	554
koreyalı	?	541
udmurt	?	481
Anadolu türkü	?	469
mari	?	416
puştun	?	429
eston	?	407
ləzgi	?	404
qumuq	?	360
fars	?	323
karel	?	302
çeçen	?	265
komi	?	212
qaqauz	?	204
fin	?	151
avar	?	149
çex	?	121
komi-permyak	?	109
rumın	?	106
m.g.	?	225 921
m.b.	?	608
digər	14 876	5 178

• Qeyd: m.g.- milliyyətini göstərməyənlər./m.b.- milliyyətini bildirməyənlər.

Dil

Belarus Respublikasının dövlət dilləri belarus və rus dilləridir.

Din

Əhalinin 80%-ni pravoslavlar, 15%-ni katoliklər təşkil edir.

Belarus tanınmış azərbaycanlıları

• Günəş Əbəsova — estrada müğənnisi.
• Natiq Bağırov — 4-cü dəfə dünya sambo çempion (1991, 1992, 1997, 1998), Belarus Respublikasının Əməkdar idman ustası, Belarus-Azərbaycan İcmaları Konqresi sədri.
• Leyla İsmayılova — musiqili televiziya proqramının aparıcısı, 2010 Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsinin aparıcısı.
• Kamandar Məcidov — yunan-roma güləşi üzrə 62 kq çəki dərəcəsində 1988 Qış Olimpiya Oyunları və dünya (1986, 1989) çempionu, SSRİ-nin əməkdar idman ustası, Belarus Respublikasının Əməkdar məşqçi.
• Zabit Səmədov — dünya tay boks çempion (WAKO versiya — 2004, IFMA və WMF versiya — 2006, KOK versiya — 2010).

• 

  N. Bağırov.

• 

  L. İsmayılova.

• 

  K. Məcidov.

• 

  Z. Səmədov.

Azərbaycan tanınmış beloruslar

• Süleyman bəy Sulkeviç (1865—1920) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun Baş Ərkani-hərb rəisi, general-leytenant.
• Anatoli Davidoviç (1965—1992) — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı (ölümündən sonra), mayor.
• Yuliya Ratkeviç — Azərbaycan Respublikasının milliləşdirilmış idmançısı, Azərbaycan yunan-roma stili üzrə güləş yığmasının üzvü, Olimpiya Oyunlarının bürünc mükafatçısı — 2012.

• 

  S. Sulkeviç.

• 

  A. Davidoviç.