Argentina
Argentina o lo Riu de la Plata (en espanhòl e oficialament Provincias Unidas del Río de la Plata, República Argentina e Confederación Argentina) es un estat situat al sud de l'America del Sud. Confronta Chile a l'oèst, Bolívia e Paraguai al nòrd, Brasil al nòrd-èst, e Uruguai a l'èst. Es bordat per l'ocean Atlantic a l'èst, sud-èst e al sud.
Sa capitala e pus granda vila es Buenos Aires.
Lo gentilici es argentin -a.
Somari
Istòria[modificar | modificar la font]
Veire tanben: Lista dels presidents d'Argentina.
Los primièrs europèus arribèron en Argentina en 1502, amb l'expedicion d'Amerigo Vespucci. Juan Díaz de Solís menèt la primièra expedicion al Riu de la Plata pel compte del rei Ferrán lo Catolic. La sieuna tòca èra de trobar una autra rota maritima fins a l'Asia. Descobriguèt lo riu Paranà e i fondèt una ciutat lo 2 de febrièr de 1516. Pr'aquò, l'expedicion capitèt pas e d'indians guaranís mangèron Solís. Fernão de Magalhães menèt una segonda expedicion que descobriguèt l'estrech que pòrta son nom. Espanha mandèt encara una autra expedicion comandada pel venecian Sebastian Cabòt que pugèt pel Riu de la Plata, nomat atal pr'amor que cresián que menava al país de l'argent (plata en espanhòl). Lo 9 de junh de 1527 Cabòt fondèt la primièra vila sul territòri argentin : Sancti Spiritu, destruida pels indians. Los Reis d'Espanha, pr'aquò, mandèron una expedicion menada per Pedro de Mendoza amb setze navius e dos mila òmes. Mendoza fondèt la ciutat de Buenos Aires, actualament capitala del país, pel primièr còp lo 3 de febrièr de 1536. Mendoza tornèt roïnat en Espanha, e Buenos Aires foguèt despoblada e tornada fondada l'11 de 1580 pel basco Juan de Garay.
Lo Vicerenhe del Riu de la Plata foguèt creat en 1776. En 1806 e 1807 los angleses temptèron d'envasir Buenos Aires, mas foguèron expulsats per la populacion.
Lo 25 de mai de 1810, aprèp la novèla de la destitucion del rei Ferrand VII d'Espanha per Napoleon Bonaparte, foguèt creada la Primièra Junta de Govèrn. Foguèt una independéncia de facto, quitament se los argentins la declarèron al nom del Rei per pas prene tròp de risque en cas que l'autoritat e l'armada espanhòlas tornèsson. L'independéncia foguèt proclamada oficialament lo 9 de julhet de 1816 en la ciutat de Tucumán, essent Joan Martin Pueyrredon (un occitan d'Argentina, d'origina bearnesa) lo primièr cap d'Estat. Un còp declarada l'independéncia, la Guèrra d'Independéncia foguèt menada pel general José de San Martin fins a la ciutat eqüatoriala de Guayaquil ont la sieuna armada dels Andes juntèt l'armada de Simon Bolívar lo 26 de julhet de 1822.
Un còp assegurada l'independéncia, las tensions intèrnas se desvolopèron. Pueyrredon foguèt remplaçat per José Rondeau qu'adobèt, en 1819, una constitucion unitària (donant de grands poders a Buenos Aires) que foguèt pas acceptada pels caudillos de província com Ramírez de Entre Ríos e Estanislao López de Santa Fe que vencèron militarament las autoritats unitàrias a la batalha de Cepeda.
Politica[modificar | modificar la font]
Argentina es un país de regim presidencial. Lo president de la republica, qu'es lo cap d'Estat e tanben lo cap de govèrn, es elegit per la populacion per un periòde de 4 ans (amb una possibilitat de reeleccion 1 còp). La presidenta actuala, Cristina Fernández de Kirchner, foguèt elegida lo 28 d'octobre de 2007.
Lo Poder legislatiu se compausa de doas cambras: lo Senat (Senado Argentino), amb 72 membres elegits per un mandat de sièis ans, e la Cambra dels Deputats (Cámara de Diputados) amb 257 membres, elegits per un mandat de quatre ans.
Geografia[modificar | modificar la font]
Las dimensions d'Argentina son aproximativament 3700 km del nòrd al sud, e 1400 km de l'èst a l'oèst (valors maximalas). De sa superfícia totala (2 766 890 km², cinc còps pus granda que la França metropolitana), 2 736 690 km² (98,9%) son en tèrra fèrma.
Las quatre regions principalas del país son:
- Lo Chaco, region plana subtropicala al nòrd
- Los Pampas, region plana e fertila al centre, la principala region agricòla del país
- Patagònia, rica en petròli, amb païsatges de desèrts
- Los Andes, regions de nautas montanhas a l'oèst. Lo punt mai naut del país es l'Aconcagua, amb 6962 m, dins la Província de Mendoza, a la frontièra amb Chile.
Economia[modificar | modificar la font]
De veire: Economia d'Argentina.
Cultura[modificar | modificar la font]
La cultura argentina a recebut una importanta influéncia d'Euròpa. La literatura del país ten una rica istòria e un dels pus importants escrivans del sègle XX: Jorge Luis Borges.
Lo tango es lo genre musical argentin mai conegut dins lo mond.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
José Luis Busaniche (1984). Edicions Solar: Historia argentina (en espanhòu).
Wright, Ione Suessie (1994). Edicions Emecé: Diccionario histórico argentino (en espanhòu).
Vejatz tanben[modificar | modificar la font]
Ligams extèrnes[modificar | modificar la font]
- Govèrn d'Argentina pagina oficiala en castelhan.
