1840-1849

De jaren 1840-1849 (van de christelijke jaartelling) zijn een decennium in de 19e eeuw.

Belangrijke gebeurtenissen en ontwikkelingen

Johan Rudolf Thorbecke

Aardappelziekte

• 1846 - In de winter van 1846-1847 heerst overal in Europa de aardappelziekte. Deze leidt tot misoogsten en voedselschaarste. Bij de onderdrukking van het Groninger hongeroproer in 1847 komen 7 mensen om het leven.
• Door de hongersnood hebben de reeds arme Ierse boeren niet alleen zelf niet te eten, ook de pacht aan de protestantse Engelse adel kan niet betaald worden. Doordat de oogst ook in andere delen van Europa mislukt stijgen de voedselprijzen. Tijdens de hongersnood blijven de Engelse landeigenaren Ierse boter en vlees naar Engeland exporteren, ook dit vergroot de problemen in Ierland. De adel jaagt de niet-betalende boeren van hun land, of verschaft geld voor de overtocht naar de Verenigde Staten. Een miljoen Ieren arriveren in gammele boten in de Nieuwe Wereld om een beter bestaan te zoeken.
• De Britse regering schaft de Graanwetten af, waardoor import van goedkoop graan mogelijk wordt. Daarmee hoopt Robert Peel de broodprijs te drukken en hongersnood te voorkomen. Zo leidt de Great Famin tot de invoering van vrijhandel en tot een scheuring van de Conservative Party.

Europa

• Denemarken heeft problemen met de Duitse minderheid in het Hertogdom Sleeswijk. In de Eerste Oorlog om Sleeswijk-Holstein komen uit heel Duitsland vrijwilligers de Duitse Sleeswijkers te hulp. Dezen vormen een eigen provisorische regering onder leiding van Wilhelm Beselers en melden zich als lid van de Duitse Bond.
• In Zwitserland leiden spanningen tussen de radicaal-protestantse steden en de katholieke bergkantons tot de Sonderbundskrieg.
• 1848/49: Revoluties in heel Europa. In Frankrijk, Rome en Venetië wordt de republiek uitgeroepen. Hongarije onder Lajos Kossuth verklaart zich onafhankelijk. Het volgende jaar zijn deze echter weer onderdrukt.
• Karl Marx wordt hoofdredacteur van de Rheinische Zeitung, vlucht na het verbod van de krant naar Parijs en vervolgens naar Brussel, waar hij het Communistisch Manifest schrijft. Met de woelingen van deze dagen heeft hij weinig affiniteit. De geschiedenis moet haar loop hebben, en die leidt onvermijdelijk tot de dictatuur van het proletariaat.

Azië

• 1839 - 1842: Eerste Opiumoorlog tussen het Verenigd Koninkrijk en China. Het Verenigd Koninkrijk neemt in 1841 bezit van het eiland Hongkong en kondigt aan hier een handelskolonie te willen stichten. Later dat jaar telt de nieuwe stad al zo'n 7500 inwoners. China is gedwongen vijf andere havens voor buitenlandse handel open te stellen.
• De Britten voeren de Eerste Anglo-Afghaanse Oorlog, maar worden in 1842 uit Kaboel en Kandahar verjaagd door Akbar Khan. Wel maken ze zich meester van andere belangrijke gebieden in het Indisch subcontinent. In 1843 lijven ze Sind in en in 1849 veroveren ze de Punjab na zware strijd met de Sikhs.
• De periode van het Tanzimaat begint in het Osmaanse Rijk. Christenen en joden zullen voortaan aanspraak hebben op dezelfde behandeling door de overheid en de justitie. Belastinghervorming en dienstplicht moeten een einde maken aan willekeur. De hervormingen worden tegengewerkt vanuit de top van het regeringsapparaat.

Afrika

• Als in december 1839 de Britten Port Natal verlaten uit vrees voor de Zoeloes, nemen de Voortrekkers het gebied in bezit en stichten de Republiek Natalia. In Natalia worden echter de oorspronkelijke zwarte bewoners gedegradeerd tot tweederangsburgers. De blanke boeren houden er ook slaven op na. De Britten zien dit met lede ogen aan omdat het niet strookt met de afschaffing van de slavernij. In 1843 wordt Natalia door de Britten bezet en geannexeerd. Na deze bezetting trekken de meeste Boeren naar de in 1842 gestichte Oranje Vrijstaat.

Landbouw

• De Duitse scheikundige Justus von Liebig betoogt in zijn boeken dat men stikstof en fosfor aan de landbouwgrond moet teruggeven om uitputting te voorkomen. Hij gaat experimenteren met een oplossing van beendermeel in zwavelzuur.
• Ontdekt wordt dat de oeroude lagen mest op de vogeleilanden voor de kust van Chili en Peru rijk zijn aan mineralen en geschikt als landbouwmest. In 1844 komt het eerste schip met deze guano in Engeland aan. In de volgende jaren redt de export van guano Peru van een staatsbankroet.

Amerika

• De Union Act verenigt Upper en Lower Canada onder de naam Province of Canada, onderverdeeld in 2 secties: Canada Oost en Canada West. Bij het Verdrag van Oregon wordt de grens tussen Canada en de Verenigde Staten bepaald op de 49º Noorderbreedte.
• In de Verenigde Staten van Amerika ontwikkelt zich de beweging Manifest Destiny, die op basis van de vermeende Anglo-Amerikaanse suprematie streeft naar gebiedsuitbreiding in het westen. Dit gaat ten koste van de indianen en van Mexico.
• Als in december 1845 Republiek Texas zich aansluit bij de Verenigde Staten, verbreekt Mexico de betrekkingen met de USA. Even later ontstaat De Mexicaans-Amerikaanse Oorlog. De Verenigde Staten veroveren grote stukken van Mexico. In 1848 wordt de Vrede van Guadalupe Hidalgo gesloten. Mexico "verkoopt" een groot gebied voor US$15 miljoen aan de Verenigde Staten.
• De Mayabevolking van Yucatán komt in opstand tegen de blanke kolonisten. De kastenoorlog zal decennia duren.
• De Amerikaanse schilder George Catlin trekt door Noord- en Midden-Amerika om leefwijzen en uitdossing van indianenvolkeren vast te leggen. Hij gaat ervan uit dat die bezig zijn uit te sterven.
• De Uruguayaanse Burgeroorlog duurt van 1839 tot 1851 en wordt gewonnen door de Colorados. Allerlei buitenlanden bemoeien zich met het conflict en een van de meestrijdende generaals is de Italiaanse revolutionair Garibaldi.

België

• Met de Nederlandse erkenning in 1839 eindigt het unionisme, het monsterverbond tussen katholieken en liberalen, dat sinds het ontstaan van België de staat bestuurd heeft. In 1846 houden de liberale krachten een congres waarop de Liberale Partij gesticht wordt. Deze wint de verkiezingen van 1847 en Charles Rogier wordt eerste minister.
• In de industriewijken is het beluik in zwang als huisvestingsvorm van arbeiders door de patroon. De eenkamerwoninkjes staan op een particulier erf dat 's avonds wordt afgesloten. Bekend uit deze jaren is het De Vreesebeluik in Gent.
• Van 1843 tot 1846 wordt de Kempense Vaart gegraven, die de Haven van Antwerpen verbindt met de Maas. Bovendien voert ze Maaswater aan waarmee in de Kempen uitgestrekte vloeiweides worden aangelegd, zoals de Watering rond Lommel-Kolonie. Als initiator voor dit systeem wordt oud-premier Barthélémy de Theux de Meylandt genoemd

Nederland

• In Nederland neemt Thorbecke in 1844 in de Tweede Kamer het initiatief om de ministeriële verantwoordelijkheid in te voeren, en krijgt de steun van 20 van de 55 afgevaardigden. De Koning wil er niet van horen, maar ook binnen zijn regering gaan stemmen op voor verandering. Als in 1848 overal in Europa revoluties uitbreken geeft Willem II toe. Nederland wordt een parlementaire democratie.
• Zowel in België (1842) als in Nederland (1846) wordt de Vincentiusvereniging gesticht om sociaal werk in rooms-katholieke parochies te initiëren.

Communicatie en verkeer

• 1840 - De Schotse smid Kirkpatrick Macmillan ontwerpt de eerste trapfiets (een driewieler).
• De spoorlijn Amsterdam - Haarlem wordt doorgetrokken naar Den Haag en Rotterdam. Er komt ook een lijn Amsterdam - Utrecht, die later wordt doorgetrokken naar Arnhem.
• Tussen 1846 en 1850 bouwt de Engelse ingenieur Robert Stephenson de Britannia Bridge als spoorbrug tussen Wales en het eiland Anglesey. Het is een soort ijzeren bovengrondse tunnel die te duur in aanleg is om navolging te krijgen.
• 1844 - Samuel Morse verstuurt zijn eerste telegram via de elektrische telegraaf. Het net van telegraafposten wordt verder uitgebreid en in 1848 zijn alle Europese hoofdsteden aangesloten.
• Een Britse expeditie onder John Franklin vertrekt in 1845 om de Noordelijke Zeeroute te ontdekken. Ze raakt echter vast in het poolijs, en na twee jaar komen de opvarenden om van honger en kou.
• Er ontstaan lijndiensten met vaste vertrek- en aankomsttijden tussen Europa en Amerika met houten raderboten.

Geneeskunde

• De Schotse arts James Braid woont in november 1841 een demonstratie bij van de rondreizende mesmerist Charles Lafontaine. Braid begint met mesmerisme – zoals hypnose dan nog heet – te experimenteren en overtuigd dat hij de sleutel tot dit fenomeen heeft gevonden, begint Braid hierover lezingen te geven. Durand de Gros, die zich uitsluitend met dit fenomeen bezighoudt, bedenkt de term Braidisme voor wat later hypnose zal worden. In 1843 publiceert Braid Neurypnology, or, the rationale of nervous sleep, considered in relation with animal magnetism, zijn eerste en enige exposé dat echt een boek kan vullen. In het boek definieert hij termen als hypnose, hypnotiseren en hypnotiseur.
• 1840 - Friedrich Gustav Jakob Henle stelt dat ziekten veroorzaakt kunnen worden door levende ziekteverwekkers.
• John Perceval, zoon van een vermoorde Britse premier, weet na jaren van gedwongen opname in een psychiatrische inrichting vrij te komen en begint een campagne voor de hervorming van de krankzinnigenwet en een betere behandeling van de bewoners van krankzinnigengestichten, waarbij hij zichzelf eens aanduidt als “de procureur-generaal van Hare Majesteits gekken.” Hij verzamelt een kleine groep ex-bewoners, hun familieleden en medestanders waarmee hij in 1845 de Alleged Lunatic's Friend Society opricht. Het Genootschap voert campagne via het parlement, rechtbanken, plaatselijke gezagsdragers, openbare bijeenkomsten en voordrachten.

Wetenschap en techniek

• 1842 - Oprichting in Delft van de Koninklijke Akademie ter opleiding van burgerlijke ingenieurs zoo voor 's lands dienst als voor de nijverheid en van kweekelingen voor den handel, de latere Technische Universiteit Delft.
• 1844 - De Zweedse chemicus Gustaf Erik Pasch vindt de lucifer uit.
• De jonge Pruisische wiskundige Ferdinand Eisenstein maakt naam op de gebieden van getaltheorie en analyse. Zijn stelling over de bikwadratische reciprociteit wordt klassiek.
• Tussen 1839 en 1843 bereizen Catherwood en Stephens uitgebreid het Mayagebied en bezoeken 44 Mayasteden, waarvan zij er enkele als eerste westerlingen ontdekken, waaronder Kabah, Quiriguá en Labná. Catherwood en Stephens doen voor het eerst serieus onderzoek naar de Mayavindplaatsen, en worden gezien als de herontdekkers van de Maya's.

Godsdienst

• Na de dood van hun stichter Joseph Smith, die in 1844 met zijn broer wordt gelyncht, besluiten de Mormoonse pioniers in 1846 om hun woongebied in Illinois te verlaten. Brigham Young leidt de eerste groep Mormonen de Rocky Mountains over. Op 24 juli 1847 wordt Salt Lake City gesticht door 143 mannen, 3 vrouwen en twee kinderen. De nederzetting wordt gevestigd aan de oostkust van het Great Salt Lake (het Grote Zoutmeer). Ze zijn De eerste Europeanen die zich vestigen in het gebied dat later bekend zal staan als Utah.
• De Nederlandse predikanten Hendrik Scholte en Albertus van Raalte, beiden de Afscheiding van 1835 toegedaan, steken met hun hele gemeente de Atlantische Oceaan over en stichten in resp. Iowa en Michigan nieuwe dorpen.

Kunst en cultuur

Altsaxofoon

• 1846 - 28 juni - In Frankrijk verwerft de Belg Adolphe Sax het patent op een zes jaar eerder door hem uitgevonden blaasinstrument: de saxofoon.
• Vanity fair van William Thackery en David Copperfield van Charles Dickens verschijnen als feuilleton.
• Potgieter publiceert Jan, Jannetje en hun jongste kind; Truitje Bosboom-Toussaint Het Huis Lauwernesse.
• Van 1839 tot 1847 reist de pianist Franz Liszt door Europa. Het enthousiasme van het publiek is zo groot dat wordt gesproken van Lisztomania. In 1842 treedt hij op in Utrecht, in 1843 in Leiden.

Mediabestanden

Zie de categorie 1840s van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.