Peru

De Wikipedio
Irez ad: pilotado, serchez
Peru
República del Perú
Flag of Peru.svg Escudo nacional del Perú.svg
Flago di Peru Blazono di Peru
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Somos libres, seámoslo siempre
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
LocationPeru.svg
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo: Lima
· Habitanti: 7,605,742[1] (2007)
· Dato: {{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}: {{{Chefurbo2}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}: {{{Chefurbo3}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo: Lima
· Habitanti: {{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo: {{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui: Hispana
Nacionala linguo: {{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui: {{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo: {{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui: {{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}} {{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}} {{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}} {{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}} {{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}} {{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}} {{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}} {{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}} {{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}} {{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}} {{{Etnii10}}}
Demonimo: {{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi: Republiko
· Prezidanto: Ollanta Humala Tasso
· Prezidisto (serbo): {{{Serbiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (kroato): {{{Kroatiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (Bosno): {{{Bosniana_prezidisto}}}
· Ko-princi: {{{Ko-princi}}}
· Ko-princi: {{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· General-guverniestro: {{{Generala_guverniestro}}}
· Chefa ministro: Salomon Lerner Ghitis
Legifantaro: [[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}: {{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}: {{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}: {{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}: {{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}: {{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (20ma granda)
· Totala: 1,285,220 km²
· Aquo: 8,8%
Habitanti: (40ma granda)
· Totala: 29,496,000 (2010)
· Denseso di habitantaro: 23 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala: {{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala: {{{KLP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto: Nuevo Sol
· Abreviuro: {{{Abreviuro}}}
· Simbolo: {{{Simbolo}}}
Tempo-zono: {{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo: {{{Somero_tempo}}}
Dato-formato: {{{Dato_formato}}}
Veho-latero: {{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo: {{{Telefono_kodexo}}}
ISO: {{{ISO}}}
{{{ISO2}}}
{{{ISO3}}}
Reto-domeno: .pe
Reto-domeni: {{{Reto_kodi}}}
{{{Reto_kodo2}}}
{{{Reto_kodo3}}}
{{{Reto_kodo4}}}
{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio: kristanismo 97,2% (katolikismo: 95,7%)
Oficala retosituo: {{{Oficalaretosituo}}}


Peru esas lando jacant an la westala rivo di Sud-Amerika. Lua vicina landi esas Chili ye la sudo, Bolivia ye la sud-esto, Brazilia ye l'esto, Kolumbia ye nord-esto, ed Equador ye la nordo. En la westo jacas oceano Pacifiko.

Bazala fakti pri Peru

Historio[redaktar | edit source]

Exquisite-kfind.png Videz anke: Historio di Peru.

La unesma atesto pri homala habiteso di Peru evas de 11000 aK. Plura kulturi (Chavín, Paracas, Mochica, Nazca, Wari e Chimu) prosperis en la regiono. Dum la 14ma yarcento l' Inkai aparis kom povoza stato e formacis la maxim vasta imperio di Amerika ante l'arivo da Cristoforo Colombo.

Hispani komandita da Francisco Pizarro konquestis Peru en 1532 pos vinkir la lasta Inkao-chefo, Atahualpa. En 1542 la Hispani formacis la Vice-Rejio di Peru, e minado divenis lua maxim importanta ekonomiala agado. La vice-reji havis la misiono defensar la litoro de Franca kontrabando e de Angla e Nederlandana pirati. Li konstruktis fortresi en la portui di Valdivia, Valparaíso, Arica e Callao. Malgre to, la Britaniana korsar-navo Henry Morgan spoliis Panama-Urbo en 1670.

Dum la periodo dil vice-rejio, revolti ofte eventis. Cirkum 1656 Pedro Bohórquez kronizis su kom "inkao" (imperiestro) ed instigis indijeni a revolto. En 1742 eventis revolto kontre la Hispana dominaco, komandita da Juan Santos Atahualpa, ed en 1780 eventis altra revolto, komandita da Tupac Amaru 2ma.

José de San Martín proklamis Peru nedependanta de Hispania en 28 di julio, 1821 e fondis republiko. Dum la frua yari pos la nedependo-deklaro, intensa disputi inter militestri por dominaco efektigis politikala nestabileso. De 1879 til 1883 Peru partoprenis la Pacifiko-milito kun Bolivia kontre Chili e konseque perdis la provinci Arica e Tarapacá.

Pos la milito kontre Chili, Peru facis extraordinara esforco por rikonstruktar su. En 1894 Nicolás de Piérola organizis militeto, renversis Andrés Avelino Cáceres e riasumis la povo en 1895. Il finis sua duesma guvernisteso en 1899 e komencis fiskala, armeala, religiala e civila reformi. Dum la guvernisteso di Augusto B. Leguía Usana kapitalo recevis facilesi, e borgezi favoresis.

Pos la ekonomiala krizo en 1929 Peru experiencis periodi di demokratio e di autoritala rejimi. En 1968 generalo Juan Velasco Alvarado renversis la guverno di prezidanto Fernando Belaúnde Terry per stato-stroko. En 1975 nova stato-stroko, komandita da Francisco Morales Bermúdez, renversis la guverno di Velasco Alvarado, qua preparis ri-establiso di demokratio.

Dum 1980a yari Peru sufris pro extera debajo, alta inflaciono, kresko di komerco di drogi, e kresko di violento[2]. Dum la guverno da Alberto Fujimori Peru komencis rekuperar sua antea stando, ma akuzi pri korupto, autokratismo e violaco di homala yuri koaktis Fujimori renuncar en 2000. Pos la fino dil rejimo di Fujimori, Peru esforcis kombatar korupto e mantenar ekonomiala kresko[3].

Politiko[redaktar | edit source]

Kongreso di Peru.

Depos sua nedependo-deklaro Peru sempre esis republiko. La prezidanto esas la chefo di stato e chefo di guvernerio, ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. Depos 28 di julio 2011 la prezidanto esas Ollanta Humala Tasso. Il indikas la chefo di la ministraro, qua ne esas exakte "chefministro" por ne esar la chefo di guvernerio.

Segun la nuna konstituco, adoptita en 31 di decembro 1993, la parlamento (Congreso de la República) havas unika chambro kun 120 membri, qui elektesas por 5-yara periodo. Antee, segun la 1979- konstituco, ol havis du chambri e 240 membri.

La judiciala povo kompozesas da korti di unesma instanco, korti di paco, supera judiciala korti e, super omni altra, la Supera Korto dil Republiko, kompozata da 3 sektori: civila sektoro, kriminala sektoro e konstitucala e sociala sektoro.

Peru esas fondanta membro di Andiana komuneso di nacioni (Hispane: Comunidad Andina, CAN).

Geografio[redaktar | edit source]

Topografiala mapo di Peru.

La Andi-montaro trairas la lando de nordo til sudo paralele al litoro e dividas Peru en 3 regioni. La costa (rivo) en la westo esas vasta ed arida planajo, precipue en la sudo (Arequipa, Tacna). En la sierra (montaro) stacas la maxim alta monto di la lando: Huascarán, kun altitudode 6,768 metri. En la esto jacas la 3ma regiono: selva (Amazoniana junglo), qua kovras preske 60% dil teritorio.

Lua maxim importanta fluvii esas Ucayali, Marañón, Putumayo, Yavarí, Huallaga, Urubamba, Mantaro ed Amazon. Peru dividas Lago Titicaca kun Bolivia.

Quankam ol jacas proxim Equatoro, Peru ne havas klimato nur equatorala, pro l'influi da Andi e Humbolt-aquofluo, qui multe variigas la klimato. La litoro havas moderema temperaturi, poka pluvi e granda humideso. En la Andina regiono, la pluvo esas intensa dum somero, e la temperaturi e humideso diminutas ye granda altitudi. En la regiono di junglo la pluvi esas intensa e la temperaturi esas alta, ecepte en la sudo, qua havas kolda vintri[4].

La chef-urbo e maxim granda urbo di la lando esas Lima. Altra importanta urbi esas Arequipa, Trujillo e Callao.

Ekonomio[redaktar | edit source]

La portuo di Callao.
Exquisite-kfind.png Videz anke: Ekonomio di Peru.

La Peruan ekonomio kreskis mezvalore 6.4 omnayare depos 2002 e mantenas preske stabila kurso di kambio e basa inflaciono[5]. Tamen, segun informo de 2010 cirkume 31.3% di lua habitantaro esas povra, inkluzite 9.8% extreme povra.

Servadi justifikas 53% de KLP, sequita de la industrio (22%), extraktal aktivesi (15%) ed imposti (9.7%)[6]. Minado, agrokultivo, peskado ed edukado esas la precipua ekonomiala agadi di Peru. Callao esas la precipua portuo di la lando.

Demografio[redaktar | edit source]

Habitantaro di Peru segun regioni en 2007.

Kun 29.5 milion habitanti, Peru havas la 4ma maxim granda habitantaro di Sud-Amerika. Granda parto di lua habitantaro koncentras su en la provinco di Lima ed en Callao. Cirkume 32% esas indijeni, 47% esas mestici, 18.5% esas blanka (precipue de Hispana origino), 2% esas nigra e 0.5% decendas de Est-Aziani[7].

Segun la konstituco adoptita en 1993, l'oficala lingui di Peru esas la Hispana, parolata da plu kam 83% di lua habitantaro, ed Amerindiana lingui (precipue Quechua ed Aymara).

Segun demografiala kontado en 2007 81.3% dil adulta habitantaro (evanta plu kam 12 yari) deklaris su kom katoliki, 12.5% esis evangeliala, 3.3% esis de altra religii, e 2.9% deklaris ne havar religio[8].

En 2007 on kalkulis ke 92,9% dil adulti savis lektar e skribar. La procento en rurala zoni esis nur 80.3%kontre 96.3% en urbala zoni[9].

Kulturo[redaktar | edit source]

Mario Vargas Llosa.

La Peruana kulturo mixas Hispana ed indijena influi[10] ma anke Afrikana ed Aziana ed altra Europan influi. La Inkai facis arkitekturala prodaji, quale la konstrukto di Machu Picchu. Dum la Hispana koloniala periodo, la baroko dominacis la kolonial arto, quankam ol recevis influi de indijena kulturo.

Lua literaturo produktis nomi quale Ciro Alegría, José María Arguedas e César Vallejo[11]. Pos la duesma duimo dil 20ma yarcento la maxim importanta nomo esas Mario Vargas Llosa, Nobel-laureato pri literaturo en 2010.

Lua muziko havas Andina, Afrikana ed Hispan influi. Folklorala dansi inkluzas marinera, tondero e huayno.

La maxim populala sporto en Peru esas futbalo.

Referi[redaktar | edit source]

  1. ↑ Instituto Nacional de Estadística e Informática - Perfil Sociodemográfico del Perú
  2. ↑ Klarén, Peter. Peru: society and nationhood in the Andes. New York: Oxford University Press, 2000.
  3. ↑ The Economist Peru. Rekuperita ye 18 di julio 2007
  4. ↑ Instituto de Estudios Histórico-Marítimos del Perú, El Perú y sus recursos: Atlas geográfico y económico, pp. 26-27.
  5. ↑ CIA - The World Factbook Peru
  6. ↑ Banco Central de Reserva. Memoria 2006. pp. 204 URL vidita ye 27 di decembro 2010.
  7. ↑ POBLACION-DE-PERU http://internacional.universia.net
  8. ↑ Instituto Nacional de Estadística e Informática, Perfil sociodemográfico del Perú, p. 132
  9. ↑ Instituto Nacional de Estadística e Informática, Perfil sociodemográfico del Perú, p. 93
  10. ↑ Víctor Andrés Belaunde, Peruanidad, p. 472.
  11. ↑ Gerald Martin, "Narrative since c. 1920"

Extera ligili[redaktar | edit source]


LocationSouthAmerica.png
Landi en Sud-Amerika
Arjentinia | Bolivia | Brazilia | Chili | Kolumbia | Equador | Guyana | Panama | Paraguay | Peru | Surinam | Trinidad e Tobago | Uruguay | Venezuela
dependanta teritorii: Falklandi | Franca Guyana
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Peru&oldid=878874"