Serbia

De Biquipedia
Ir ta: navego, busca
Република Србија
(Republika Srbija)
Bandera de Serbia Escudo de Serbia
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: No'n tien
Himno nacional: Bože Pravde
Situación de Serbia
Capital
 • Población
 • Coordenatas
Belgrado
1.576.124 (2002)
44º 48' N 20º 28' E
Mayor ciudat Belgrado
Idiomas oficials Serbio 1
Forma de gubierno Republica parlamentaria
Tomislav Nikolić
Ivica Dačić
Independencia
 • Declarada
De Serbia y Montenegro
3 de chunio de 2006
Superficie
 • Total
Mugas
Costas
Posición 113º
88.361 km²
599 km
0 km
Población
 • Total
 • Densidat
 • Densidat
Posición 74º
7.120.666
(2011)
91,92 ab./km²
91,92 hab/km²
PIB (PPA)
 • Total (n/d)
 • PIB per capita
Posición 95º
n/d
US$ 3.200
Moneda Dinar(RSD)
Euro (€, EUR) (En Kosovo)
Chentilicio Serbio, -a
Zona horaria
 • en Verano
CET (UTC+1)
CEST (UTC+2)
Dominio d'Internet .rs
Codigo telefonico +381
Prefixo radiofonico YT–YU, YZ, 4N–4O
Codigo ISO 688 / SRB / RS
Miembro de:
1 Tamién se i charran albanés en Kosovo y hongaro en Vojvodina.

A Republica de Serbia (en Serbio, Република Србија u Republika Srbija) ye un país d'o sudeste d'Europa, un d'os seis resultants de l'antigua Yugoslavia. A suya capital ye Belgrado.

Cheografía[editar | editar código]

Mugas[editar | editar código]

Serbia muga con Hongría, Rumanía, Bulgaria, Albania, Macedonia, Montenegro (país con o qualo formó un estato confederal dica 2006), Bosnia y Herzegovina y Croacia.

Historia[editar | editar código]

Etnochenesi[editar | editar código]

Os serbios yeran descritos en o libro De administrando Imperio como os habitants d'unos principatos entre os crovates y os bulgaros. Beluns d'estos principatos son descritos en atras fuents como part de Croacia, y Bosnia en fuents posteriors será distinguita de Serbia u d'os principatos serbios. A base d'a organización social d'os serbios yera a zadruga u familia ampla, como en atros pueblos eslavos. Bellas zadruge aplegatas yeran baixo o mando d'un župan ("mainate"). En bells casos bells župani podeban unir-sen y estar en a subchección d'un veliki župan u "gran župan".[1] Rematan predominando dos estatos serbios, Zeta, en l'actual Montenegro y Raska, en o interior, en a zona d'o Sanchac de Novi-Pazar. O cristianismo plega a los serbios dende Agrida, y a conversión remata a fins d'o sieglo IX.

Estato serbio unito[editar | editar código]

Gnome-searchtool.svg
Ta más detalles, veyer l'articlo Raškaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

En a segunda metat d'o sieglo XII Esteban Nemanja, Župan d'a Raška, consigue absorber Zeta y fer-se independient de Costantinoble. En 1217 un legato apostolical lo corona rei, pero Serbia continará estando ortodoxa. Sava, un fillo d'Esteban Nemanja que yera monche d'Athos, consigue creyar una ilesia ortodoxa autocefala serbia, y quan n'esdebién arcebispe corona a lo suyo chirmán en 1221 como rei d'alcuerdo con o rito ortodoxo. Ye o principio d'a dinastía Nemanja. Esteban I y os suyos succesors costruirán entre os sieglos XIII y XIV una serie de grans monesterios (Studenica, Decani, etc...).

O reino serbio d'os Nemanja puet resistir o expansionismo d'os bulgaros y os bizantins, y con Esteban Dušan plega a lo suyo apocheu. Esteban Dušan estendilla o suyo reino por Macedonia y Grecia, plegando a conquerir part d'o Ducato de Neopatria a los almogávars. En 1346 Dušan empenta que Pec esdevenise seu patriarcal, y ixa mesma anyata y en Skopje l'arcebispe de Pec corona a Dušan como emperador de serbios, griegos, bulgaros y albaneses.[2] A creyación d'a seu patriarcal ortodoxa pa os serbios en Pec fa que i haiga un schisma con os griegos bizantins (con seu patriarcal en Costantinoble), dica 1375. Dušan muere en 1355 sin poder conquerir Costantinoble, una anyata més tarde que os turcos otomans conquieren Gallipoli.

Ocupación otomana[editar | editar código]

Os succesors de Dušan no pueden mantener a unidat d'un territorio tan extenso, que s'esminglana. Os diferents territorios serbios ban cayendo u baixo sobiranía otomana u baixo sobiranía d'un reino bosnio en expansión. En 1389 o principe serbio Lazaro Hrebeldjanovic ye derrotato en a batalla de Kosovo Polje. O suyo fillo Esteban Lazarevic se sozmete a lo soldán pero demanda l'aduya d'o rei d'Hongría pa poder mantener-se independient. Os hongaros aduyan a creyar en 1412 una plaza fuerte en Belgrado. Dimpués Chorche Brankovic establix a capital de Serbia en Smeredevo, pero os otomans la prenen en 1439 y en 1459 la ocupan de pa cutio. Serbia esdevién un pachalik otomán y o patriarcato de Pec queda suprimito dica 1557.

En o periodo de dominación otomana o centro politico d'os serbios se treslada enta o norte, a lo mesmo tiempo que bi ha migracions enta o sud d'o Reino d'Hongría, a lo norte d'o Save y d'o Danubio, podendo plegar a estar mayoritarios en zonas que enantes yeran habitatas por atros pueblos, (crovates, hongaros, vlacos, etz...). En 1521 os otomans vencen a los hongaros en Mohacs, y os serbios emigratos tamién son baixo dominación otomana.

En 1683 os otomans son redotatos en Viena y esto tien consecuencias pa os serbios, como habitants d'una zona que puet dixar d'estar baixo dominio otomán. En 1688 os austriacos prenen Belgrado y dimpués abanzan ta Kosovo, posando en canción a los serbios pa que se rebelasen. Manimenos os otomans reaccionan y os austriacos s'han de replegar en 1689-1690 chunto con 37.000 familias serbias que s'establixen en l'actual Voivodina. En 1694 plegará atra ondata.

Os otomans fuoron vencitos en 1697 y por o tractato de Karlowitz de 1699 abandonan Batchka y lo norte de Sirmia. O patriarca serbio s'establix en Karlowitz (Sirmia). Os otomans ceden a los austriacos o sud de Sirmia, o Banato y Serbia en o tractato de Passarowitz (1718) dimpués d'atra derrota.

Os otomans contraatacoron en 1736 y por o tractato de Belgrado Austria habió de tornar-lis Serbia. Por este tractato se creya a muga norte de Serbia, que ya no cambeyará dica a Primera Guerra Mundial.

Totas estas guerras facioron que os serbios emigrasen dende a rechión d'o Kosovo (que dende alavez de conoixe como Viella Serbia) y que o bueito poblacional lo plenasen os albaneses. Beluns d'os serbios que i quedan se convierten a lo islam esdevenindo os gorani actuals. Os serbios no totz os serbios refuchiatos en o reino dš'Austria se quedan en a Voivodina, muitos d'ellos s'establixen en os confins militars: centro d'Eslavonia, sud de Croacia, en o que se conoixerá como a Krayina crovate. En Voivodina os serbios abrán de convivir con repobladors de diferents orichens etnicos a parte d'os serbios: rutens (rusins) eslovacos, alemans, franceses, catalans, (en Nueva Barcelona) etz...

Os otomans posarán a un griego en o patriarcato de Pec en 1739, y lo suprimirán en 1767. En Belgrado bi ha una guarnición de chenizaros que Estambul no controla güaire.

Autonomía[editar | editar código]

En 1804 esclata una insurrección en Chumadia dirichita por Karadjordje, que prene Belgrado en 1806 y se fa proclamar en 1808 principe hereu. Os otomans reaccionan pero o soldán ha de reconoixer l'autonomía de Serbia en o tractato de Bucarest firmato con Rusia en 1812. Manimenos en 1813 contina a guerra y os otomans prenen Belgrado, fan mortaleras y Karadjordje s'ha de refuchiar en Austria.

En 1815 Milos Obrenovic diriche una insurrección en Chumadia, y baixo a presión de Rusia os otomans acceptan que Serbia siga un principato vasallo, con asambleya (skupstina) y exercito. Os otomans encara mantendrán a un gobernador turco, guarnicions y imposarán o pago d'un tributo anyal.

A primera intervención d'o Imperio Ruso en os Balcans fa que se firme o tractato d'Andrianopolis en 1829. En 1833 Serbia exampla o suyo territorio por o sud. O soldán reconoix a Milos como principe hereu, y abdica en 1839, pasando o títol a Aleixandre Karadjordjevic. En o Tratato de París de 1856 Aleixandre obtién una garantía internacional pa Serbia. A familia Obrenovic tornó a lo poder en 1858, pero qui dirichirá o gubierno será o partito liberal (1867-1893) En 1868 os otomans evacuan as suyas tropas de Serbia.

Independencia[editar | editar código]

Serbia declaró a guerra a lo Imperio Otomán en 1876 quan os disturbios de Bosnia. Encara que os serbios fuoron vencitos a lo principio, a fins de 1877 tornan a la ofensiva, favoreixitos por a intervención rusa en os Balcans. O tractato de Berlín de 1878 reconoix a independencia de Serbia, que queda examplata con a rechión de Niš. O Sanchak de Novi Pazar queda baixo administración austriaca chunto con Bosnia-Herzegovina pa fer de zona tampón entre Serbia y Montenegro.

Encomienzan os conflictos d'os serbios con atras nacionalidatz balcanicas que tamién se liberaban d'o dominio otomán. A unión de Rumelia Oriental con Bulgaria ye vista como periglosa por a Serbia independient, (distribuita por territorios historicament bulgaros que podeban reclamar en o futuro una Bulgaria més poderosa). Os serbios atacoron a los bulgaros en 1885 y fuoron vencitos.

En ixos tiempos ya i heba problemas internos por una sublevación campesina en 1883 y una presión d'un nuevo partito radical refirmato por os sublevatos. A constitución de 1888 fa de Serbia quasi una monarquía parlamentaria, y a politica posterior bien marcata por a luita entre liberals y radicals, dica un inte que o rei Aleixandre Obrenovic restableix l'absolutismo monarquico con a Constitución de 1901, pero ye asasinato en 1903.

O nuevo rei ye Pero I Karadjordjevic, que con l'aduya de lo ministro Nicola Pasic, d'o partito radical, restableix a constitución de 1888 y enforteix os ligallos con Francia y Rusia. En politica exterior Serbia ye obligata a reconoixer l'anexión de Bosnia-Herzegovina por o Imperio Austro-Hongaro y preba d'estendillar-se enta o sud, declarando a guerra a o Imperio Otomán o 18 d'octubre de 1912 chunto con Bulgaria, Grecia y Montenegro, encomenzando a Primera Guerra Balcanica. Os serbios ocupan a part occidental de Macedonia y a mayor part d'o Kosovo y os montenegrins Pec. Serbia pretende tener una salita a la mar a traviés de tierras albanesas, pero o Imperio Austro-Hongaro se i oposa. En o tractato de Londres de mayo de 1913 ye reconoixito un estato albanés independient pero quedando o Kosovo dentro de Serbia. En chunio os bulgaros encomienzan a Segunda Guerra Balcanica, son derrotatos e por o tractato de Bucarest d'agosto de 1913 a part de Macedonia correspondient a l'actual Republica de Macedonia y o norte d'o Sanchac de Novi Pazar son adchudicatos a Serbia.

Primera Guerra Mundial[editar | editar código]

Dimpués de l'atentato de Sarajevo de 1914 organizato por serbios. Austria-Hongría adreza un ultimatum a Serbia, y li declara a guerra o 27 de chulio. O Imperio Ruso refirma a Serbia y encomienza a primera Guerra Mundial. Os serbios no resisten que a lo principio, y reblan. En noviembre de 1914 ya no controlan Belgrado, pero en aviento lo reconquieren. Bulgaria entra en a guerra pa anexionar-se Macedonia, y esto fa que os serbios ya no puedan defender-sen. O exercito serbio se retira t'Albania y ye evacuato por os aligatos en Corfú, pa ser adrezatos a lo frent d'Orient dende chulio de 1916. O frent d'orient se creba en setiembre de 1918, y Austria-Hongría se rinde o 3 de noviembre. L'1 d'aviento de 1918 Aleixandre Karadjordjevic proclama a formación d'o Reino d'os serbios, crovates y eslovens.

Os serbios en a Yugoslavia d'entreguerras[editar | editar código]

Un comité yugoslavo formato en Londres por dirichents orichinarios d'o Imperio Austro-Hongaro y d'o gubierno serbio de Pasic firmoron o 20 de chulio de 1917 a declaración de Corfú, que preveyeba a unión d'os eslavos d'o sud baixo a monarquía d'os Karadjordjevic. O 1 d'aviento de 1918, o fillo de Pero I de Serbia, Aleixandre, proclama o Reino d'os serbios, crovates y eslovens.

En as prebatinas de redacción d'una Constitución en 1919-1920 se vei de seguida o conflito entre os centralistas panserbios y os federalistas orichinarios d'o Imperio Austro-Hongaro. O partito campesín crovate fa boicot a l'Asambleya y Pasic puet conseguir una constitución centralista o 28 de chunio de 1921. En a decada de 1920 i habrá crisis politicas por o conflicto entre crovates y serbios, (o lider d'o partito campesín crovate será engarcholato y asesinato).

O 6 de chinero de 1929 o rei Aleixandre disuelve o Parlamento y la constitución de 1921 ye abolita y bi ha dictadura. O reino prene o nombre oficial de Yugoslavia. O 9 d'octubre de 1934 o rei Aleixandre muere en un atentato obra d'os ustaixas. O principe de Pavlo exerce a rechencia. En 1938 se creya una banovina autonoma crovate con tierras de Bosnia-Herzegovina. Os serbios controlan atras partes de Bosnia-Herzegovina.

Segunda Guerra Mundial[editar | editar código]

A principios de 1941 Hitler ordena a Yugoslavia que s'adhiera a lo Pacto Tripartito pa atacar Grecia. O rechent Pavlo accepta pero uns patriotas serbios se sublevan y o 27 de marzo o cheneral Simovic obliga a lo rechent a exiliar-se. Pero I ye proclamato rei y denuncia o pacto. O 6 d'abril os exercitos alemans, italians y hongaros invaden Yugoslavia. O 17 d'abril o gubierno se rinde. Os invasors dividen Yugoslavia y se creya una Serbia independient que se reduciba a la serbia posterior a 1878 pero con o Banato Serbio y sin o districto de Pirot, que s'han quedato os bulgaros.

O cheneral Nedic, ministro d'a Guerra entre 1938 e 1941 dirichiba o gubierno. O Banato Serbio yera baixo control d'os alemans locals, suabos d'o Danubio. Os chodigos de serbia son elimitatos. Se creya un estato crovate d'ideyolochía faixista que ocupa Bosnia-Herzegovina, o Sirmio y a mayor part de Croacia y en o que son eliminatos os opositors y sobretot os serbios, seguntes bellas fuents o numero de serbios exterminatos plega a 750.000.

Dende a primavera de 1941 s'organiza una resistencia en o norte d'o Kosovo. Dimpués i habrá dos resistencias. Os chetniks, nacionalistas monarquicos serbios dirichitos por o cheneral Draza Mijailovic que se negó a capitular en abril y os comunistas dirichitos por Josip Broz Tito. En agüerro de 1941 una ofensiva alemana fa que se dividan Mijailovic negocia con os alemans y Tito pasa ta Bosnia.

Os chetniks luitan contra os ustaixas crovates y se dedican a fer mortaleras de crovates y sobretot musulmans en as zonas de Bosnia-Herzegovina que controlan. Quan os partisans comunistas iban prenendo importancia os chetniks plegoron fer liga con os ustaixas.

Os partisans comunistas combaten contra italians, alemans y os ustaixas crovates. A fins de 1943 Tito creya en Jajce un Comité nacional de liberación, que será o embrión d'o futuro gubierno federal. Pero II reconoix en 1944 a Tito como jefe d'a Resistencia. Quan o Exercito royo sovietico plega ta Belgrado os partisans ocupan gran parte d'o país. A Conferencia de Yalta en febrero de 1945 planteya que i haiga un compromís o rei y Tito que sería o president. En 1945 os partisans dominan Yugoslavia y l'11 de noviembre a lista unica d'o Frent d'o Pueblo obtién o 90 % d'os votos. A monarquía ye abolita y se creya a Republica popular federativa de Yugoslavia.

Os serbios en Federación Yugoslava de Tito[editar | editar código]

Tito pretendeba evitar que Serbia y os serbios tenesen un peso excesivo en a federación yugoslava y no unificó territorialment a los cristians ortodoxos de luenga serbocrovata, que quedoron distribuitos por as republicas socialistas que establió: Republica Socialista de Serbia, Republica Socialista de Bosnia y Herzegovina, Republica Socialista de Montenegro y Republica Socialista de Croacia. Dió categoría de republica a Macedonia, deseparando-la de Serbia y dio autonomía a las rechions con minorías no serbias numerosas como a Voibodina y o Kosovo, on permitió que entrasen nuevas poblacions albanesas.

Pero china chana os serbios iban fendo-se con o poder d'a Republica Federal Socialista de Yugoslavia, y ya en a decada de 1960 os serbios controlaban o exercito federal.

A unión yugoslava se torna insostenible[editar | editar código]

Dende 1986 Slobodan Milosevic, d'o partito comunista de Serbia prene un discurso nacionalista serbio chauvinista y aproveita a tensión entre serbios y albaneses en o Kosovo, y os ataques albaneses a la minoría serbia pa mover sensibilidatz. Os eslovens y crovates deseyan cada vegata més a independencia.

En chinero de 1990 os eslovens creban os ligallos con os comunistas de Yugoslavia, y farán o mesmo os crovates.

En 1990 dimpués d'un referendum Serbia prene una constitución que remata con l'autonomía d'o Kosovo y a Voivodina, encara que permite o multipartidismo. Milosevisc ye esleito president o 23 d'aviento de 1990 en as Eleccions parlamentarias serbias con o 65 % d'os votos.

Os serbios quan s'esminglana Yugoslavia[editar | editar código]

O 25 de chunio Eslovenia y Croacia proclaman a independencia y encomienza una guerra entre o Exercito Federal Yugoslavo y las republicas secesionistas. En Croacia o exercito federal ye aligato con os terroristas locals serbios, controlan as zonas de mayoría serbia y fan limpiezas etnicas de población crovate, encomenzando a guerra d'independencia crovate. Os serbios fundan a Republica Serbia de Krayina.

Dimpués proclama a independencia Bosnia-Herzegovina. En Bosnia-Herzegovina se repetirá o mesmo proceso pero con mayor rapideza y violencia. Os serbios son més numerosos y son mayoritarios en amplas zonas: Bosnia Occidental, Herzegovina Oriental y zonas de Bosnia Oriental mugants con Serbia. A población bosniana musulmana y crovate fue forachitata u exterminata de muitas d'estas zonas y las zonas de mayoría serbia prenioron continuidat territorial a traviés d'o corredor de Posavina, a costa d'os crovates.

En o Kosovo no bi ha guerra mientres bi n'ha en Croacia y Bosnia-Herzegovina, pero muitas zonas son controlatas por os albaneses locals. Macedonia se deseparó pacificament y os serbios no podioron organizar o mesmo procedimiento.

En abril de 1992 Serbia y Montenegro forman una nueva Republica federal de Yugoslavia que no fue reconoixita por a comunidat internacional. A situación de guerra en Croacia y especialment en Bosnia-Herzegovina permite a Milosevic enfortir o suyo poder. En as esleccions lechislativas d'aviento de 1993 o Partito socialista (en realidat excomunista) consigue 123 d'os 250 botos. Bi heba una oposición ultranacionalista y una oposición democratica.

Quan remató a guerra en Bosnia-Herzegovina encomenzó a guerra en o Kosovo con una rapida limpieza etnica, manimenos a OTAN intervinió y obligó a lo exercito serbio a retirar-se'n. Muitos serbios d'o Kosovo han tenito que ir-se-ne.

Esportes[editar | editar código]

Os esportes mes practicatos son o baloncesto, o balonmán y o fútbol, a primera división ye conoixita como SuperLiga Serbia.

Referencias[editar | editar código]

  1. History of Serbia. Articlo tetulato Balcan States en a edición de l'anyo 2007 d'a Enciclopedia Britannica
  2. Miguel A Ladero Quesada: Historia Universal, Edad Media. Vicens Vives.


Estatos d'Europa
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Alto Karabakh3 | Andorra | Armenia2 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonia | Malta | Moldavia | Múnegu | Montenegro | Noruega | Nueva Rusia4 | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Unito | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixito. 4 No reconoixito