Portugalii
Flag |
Valdkundznam |
| Pälidn | Lissabon |
| Eläjiden lugu (2013) | 10 427 301[1] ristitud |
| Pind | 92,090[2] km² |
 |
|
| Kel' | portugalijan, mirandan |
| Valdkundan pämez' | Anibal Kavaku Silva |
| Päministr | Pedru Pasuš Koelju |
| Religii | hristanuskond |
| Valüt | evro (€) (EUR)[3] |
| Internet-domen | .pt[4] |
| Telefonkod | +351 |
| Aigvö | tal'vel UTC+0, kezal UTC+1 |
Portugalii (port. Portugal, mirand. Pertual), oficialižikš — Portugalijan Tazovaldkund (port. República Portuguesa, mirand. República Pertuesa), om kaikiš päivlaskmaižemb Evropan valdkund. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Lissabon.
Vspäi 1949 om PAKO:n ühtnii (sen alusen aigalpäi). Vspäi 1986 om EÜ:n ühtnii.
Südäiolend
Etimologii[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
Valdkundan nimi om saudud Portu-lidnan nimespäi (latin. Portus) da kel'tan Cale-tahondan nimespäi.
Istorii[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
Vl 1143 redukun 5. päiväl Portugalii tedoti ičeze ripmatomut Leon-kunigahusespäi.
Vozil 1581-1640 Portugalii oli Ispanijan palaks.
Vl 1910 redukun 5. päiväl Portugalii tegihe tazovaldkundaks revolücijan satuseks.
Vl 1926 sodakukerduz oli valdkundas. Sodadiktatur jätksihe vhesai 1974 (25. sulaku, «uniheiniden revolücii»).
Jäl'gmäine valdkundan konstitucii[5] (port.: Constituição) om väges vs 1976 sulakun 25. päiväspäi möhembaižiden znamasižiden vajehtusidenke (vozil 1982, 1989, 1992, 1997, 2001, 2004 da 2005).
Geografijan andmused[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
Valdkund sijadase Pirenejan pol'saren suvipäivlaskmpoles, Atlantižen valdmeren randal.
Portugalii om mavaldkundröunoiš Ispanijanke (1224 km) pohjoižes da päivnouzmas. Sen päivlaskmaižed da suvižed randad lainištab Atlantine valdmeri (randanpird om 1793 km pitte). Sen ližaks atlantižed Azorižed da Madeir-sared oma Portugalijan ohjandusen al.
Portugalijan territorijan enamban palan reljef om murdma da mägikaz. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Piko-mägenoc Azorižil saril (2351 m). Korktembaine čokkoim kontinental om Eštrel-mägi, 1991 metrad meren pindan päl. Valdkundas om kaks' znamasišt joged Ispanijas niškoil. Ned oma Doru-jogi (isp. Duero) da Težu-jogi (isp. Taho).
Klimat om Keskmeren subtropine. Vilukun kesklämuz om +5...+10°C, heinkun — +20...+27°C. Mägil sadab äjan, 1000-2500 mm vodes, a mererandaližil tazangištoil vaiše 400-800 mm.
Londuseližed pävarad oma kala da metallad (raudkivend, vas'k, vol'fram, cink, tin, hobed, kuld, uran); toižed varad — mramor, sauvondgips, savi, sol, mec, mahuz, gidroenergii.
Politine sistem[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
Ohjandusen form om unitarine parlamentine tazovaldkund. Valdkundan pämez' om prezident (port.: Presidente da República Portuguesa), kudambad kaik rahvaz valičeb 5 vodeks. Prezident paneb päministrad da ministrid radnikusile, hö pidadas vastust parlamentale. Valdkundaline Nevondkund (port.: Conselho de Estado) om nevoi prezidentale organ.
Kaik rahvaz valičeb üks'kodišt parlamentad (port. Assembleia da República, 230 deputatad) 4 vodeks partijoiden nimikirjutesiden mödhe.
Prezidentan järgvaličendad oliba vl 2011 vilukun 23. päiväl, Anibal Kavaku Silva tegihe prezidentaks (sai 53,0%). Järgvaličendan parlamentha oliba vl 2011 kezakun 5. päiväl. Vs 2011 kezakun 21. päiväspäi Pedru Pasuš Koelju om päministraks.
Administrativiž-territorialine jagand[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
Kacu kirjutuz: Portugalijan administrativiž-territorialine jagand.
Portugalii alajagase 23 agjaha da kahthe avtonomižhe regionha (atlantižed Azorižed da Madeir-sared). Agjoiden keskes 21 oma municipaližkeskeižed kundad (üks'lugu port.: comunidade intermunicipal / ComInter), 2 oma sured lidnad (üks'lugu port.: área metropolitana) — Lissabon da Portu. Agjad alajagase 308 municipaližhe rajonha (üks'lugu port.: município vai concelho «nevondkund»), ned — 3092 civiližhe tulendha (üks'lugu port.: freguesia) vl 2013.
Eläjad[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
Portugalijas elädas portugalijalaižed.
Portugalijan järedad lidnad oma Lissabon-pälidn da Portu. Valdkundan 43% eläjid keskendase niiš da niiden ezilidnoiš[6].
Kaikuččen voden läz 20-50 tuh. ristitud lähttas elämhä toižihe maihe.
Ižanduz[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
Portugalijan päeksport om erazvuiččed sobad da suks'kengäd (läz 12%), avtod, jüguavtod, punolendimed da niiden varapalad (10%), elektroladimed (10%); toine eksport — kivivoi (5%), putegesed (3%), lebuištmed lendimiden täht da metalline mebel' (2%), šinad (2%), zelläd (2%), vinmarj (2%), kuld (1%), vas'k da sen ühthesuladused (1%).
Vl 2014 Ispanii, Saksanma, Francii da Sur' Britanii oliba valdkundan pätorguindpartnörikš (ühtes — eksportan dai importan pol').
Homaičendad[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
- ↑ Vl 2013 tal'vkun 31. päiväl Portugalijan ristitišton endustuz. — (ine.pt). (port.)
- ↑ Portugalijan pind. — Mail'man faktoiden kirj (Cia.gov). (angl.)
- ↑ Edel 2002 vot — portugalijan eskudo.
- ↑ Mugažo .eu kuti EÜ:n ühtnii.
- ↑ Portugalijan Konstitucijan tekst (vn 2005 vajehtusidenke). — Parlamento.pt. (port.) (angl.) (fr.)
- ↑ Fernando Nunes da Silva (2005), Alta Velocidade em Portugal, Desenvolvimento Regional, CENSUR, IST. — Moptc.pt. (port.)
Irdkosketused[redaktiruida | redigeeri lähteteksti]
- Presidência da República Portuguesa — Portugalijan Tazovaldkundan prezidentan oficialine sait. (port.)
- Assembleia da República Portuguesa — Portugalijan Tazovaldkundan parlamentan oficialine sait. (port.) (angl.) (fr.)
- Exercito Portugues — Portugalijan Tazovaldkundan azekhiden vägiden oficialine sait. (port.)
- Portal do Instituto Nacional de Estatística — Portugalijan Statistikan nacionaližen institutan portal. (port.) (angl.)
| Evropan valdkundad | ||
 |
||
|
1 Om Azijas mugažo. |
