Domingo

O domingo é o sétimo día da semana. O nome "domingo" vén do latín Dominicus (dies) ou día do Señor, por causa da celebración cristiá da Resurrección de Xesús.

Cando o Instituto da Lingua Galega elaborou o Atlas Lingüístico Galego, tamén foi rexistrada localmente a forma arcaica primeira feira^[1], soamente observada polo estudo nos lugares de Sistallo (en Cospeito) e Vilachán (en Tomiño)^[2] . O termo "primeira feira" procede do latín prima feria (ou feria prima)^[3].

Nomes noutras linguas:[editar | editar a fonte]

Lingua	Nome	Significado
Alemán	Sonntag	Día do Sol
Búlgaro	Неделя/Nedelia	O Día que non se Traballa
Catalán	Diumenge	Día do Señor
Checo	Neděle	O Día que non se Traballa
Chinés Tradicional	星期天/Xīng Qī Tian 星期日/Xīng Qī Rī	Día do Paraíso Día do Sol
Español	Domingo	Día do Señor
Éuscaro	Igandea	"Igan Handia" O cumio da suba da lúa chea
Francés	Dimanche	Día do Señor
Holandés	Zondag	Día do Sol
Inglés	Sunday	Día do Sol
Irlandés	Dé Domhnaigh	Día do Señor
Islandés	Sunnudagur	Día do Sol
Italiano	Domenica	Día do Señor
Noruegués	Søndag	Día do Sol
Quechua	Inti P'unchay	Día do Sol
Polaco	niedziela	Día que non se Traballa
Portugués	Domingo	Día do Señor
Romanés	Duminica	Día do Señor
Ruso	Воскресенье//Vaskriesienie	Resurrección
Xaponés	日曜日/Nichiyoubi	Día do Sol

O domingo na cultura popular[editar | editar a fonte]

O mellor día para casar é o domingo. En Mourente (Pontevedra), para cura-la decipla (erisipela) rezan un ensalmo tres veces ó día durante nove días seguidos, pero se a bendición se bota o domingo antes da primeira misa vale polos nove días.

No ciclo do entroido e a Pascua merecen ser mencionadas os seguintes domingos:

O domingo barredoiro, borrallento, fareleiro ou farelento é o domingo de septuaxésima, momento no que comezan as festas do carnaval ou entroidadas. Chámase así porque os mozos botan farelos, feluxe ou borralla ás mozas na roupa e na cabeza.

Síguelle o domingo corredoiro, de corredores, tamén chamado, en Cotobade, domingo de chicotes. Recibe o nome de corredoiro por se-lo día da corrida do galo. É o domingo da sesaxésima, domingo anterior ó de entroido. En Pobra de Trives, os pais que tiñan fillos na escola acostumaban regalarlle en tal ocasión un galo ó mestre, con ocasión do domingo corredoiro. Para escolle-lo rapaz que llo ía dar, enterraban o galo na terra, coa cabeza fóra, e tapándolle os ollos ós rapaces. Aquel que atopara o galo era quen llo daba ó mestre. Vicente Risco di que o mesmo costume tiñan en Allariz. Noutros lugares era este o día no que se corrían as olas, e de aí o nome de domingo oleiro. En Castro Caldelas corríanse as maulas, carreira entre veciños atados polas costas.

Vén despois o domingo de entroido ou de entroido, co que remata o tempo festivo e entra a coresma. É o domingo de quincuaxésima, precedente ó martes de entroido e mércores de cinza. Chámase tamén domingo lardeiro, polo moito que se comía nese día.

Finalmente, comezada xa a coresma, vén o domingo de piñata (ou, simplemente, a piñata). É o primeiro domingo de coresma e recibe o nome do baile que se celebraba, xa nun local pechado ó estarmos en coresma, cunha piñata pendurada do teito, chea de lambonadas diversas, e que tiñan que romper os asistentes ó baile, cos ollos vendados.

Xa na Semana Santa, cómpre mencionar tres domingos con nome propio.

Primeiro, o domingo de Lázaro ou domingo de paixón, quinto domingo de coresma, anterior ó domingo de ramos.

A seguir, o domingo de ramos, último domingo de coresma e co que comeza a Semana Santa, no que se conmemora a entrada triunfal de Xesús en Xerusalén.

No domingo de ramos levábanse á parroquia os ramos de loureiro ou de oliveira para ser benditos durante a misa. Noutros puntos de España son máis comúns as palmas.

En Betanzos e na comarca de Bergantiños teñen o costume de abendizoar as leiras para pedir a Deus fertilidade na terra e froito abondoso. Para iso, cando os veciños saen da igrexa o domingo de ramos, mollan unha póla de oliveira en auga bendita e regan as beiras da leira. Outra práctica era deixar espetado no chan un gran ramo de loureiro, tamén bendito.

Para protexe-la casa nos días de tronada bótanse pólas de loureiro ó lume, loureiro que tamén tiña que ser bendito o domingo de ramos.

Para protexe-lo gando do mal de ollo poñen no pescozo do animal unha corda coa que se atara o ramo de loureiro bendito o domingo de ramos e na corda poñen un escrito ou un cacho de chumbo. E para librase da Santa Compaña había que facer no chan un círculo cunha vara de oliveira, preferiblemente bendita o domingo de ramos, e recitar este ensalmo: Fixen un circo co meu pau de oliva, que xa bendito por si acaso iba. E posto dentro del: Eu te requero.

Remata a semana santa o domingo de Pascua ou domingo de resurrección, no que conmemora a resurrección de Xesús. É o domingo inmediato ó primeiro plenilunio despois do 20 de marzo.

Fóra das datas anteriores, outro domingo afamado sería o domingo de Pentecoste, que celebra a chegada do Espírito santo. É o quincuaxésimo día que segue ó da Pascua de Resurrección, e que vén caer entre o 10 de maio e o 13 de xuño.

Fraseoloxía[editar | editar a fonte]

Día de festa
Día do Señor: domingo do Corpus.
Día santo. Pola contra, os días laborables denomínanse día solto, día decotío, día de labor ou día de traballo.
Domingo lirón: nome ourensán do ouriolo ou vichelocrego. O nome procede das vistosas cores deste paxaro, que parece como vestido para un día de festa. Noutros lugares recibe os nomes de mingoleirón ou ringaleirón, probablemente procedentes daquel.

Refraneiro[editar | editar a fonte]

Cando o ano entra en domingo, vende os boiciños e merca milliño.
Cando o domingo chove dispois da misa, a semaniña enteira vaise de risa.
Cando o domingo chove despois da misa, a semaniña enteira vaise en risa.
Cando o sábado chove e o domingo antes da misa, pola semana adiante verás que risa.
Día de Pascoa e domingo lardeiro, cada cadelo no seu palleiro.
Domingo de Lázaro collín un paxaro, e o día de Pascuas aseino nas ascuas.
Domingo de Ramos lava os teus panos, que na semana maior choverá ou quentará o sol.
Fai o raposo o sábado, con que o domingo non vaia a misa.
Home preguizoso, o domingo é afanoso.
Muller gobernadeira, domingo de Antroido lava a salgadeira.
Navidá en venres, sementa onde puideres, navidade en domingo, vende os bois e bótao en trigo.
O mariñeiro, o domingo, bo zapato e boa media, e o luns pola mañanciña vai descalzo pola area.
O que o domingo eu faría, todos me dín que xa non é día.
O sábado, día da Virxen e o domingo... de gardar.
Quen o sábado vai ó muiño, pouca folga ten o domingo.
Se chove o domingo antes da misa, leva toda a semana de risa.
Se o domingo chove arredor da misa, pola semana adiante verás que risa.
Tantas oe a raposa pola semana, que o domingo non pode ir a misa.

Cantigueiro[editar | editar a fonte]

A vida do carreteiro, / non hai vida como ela, / a semana no camiño, / o domingo na taberna.
A vida do carreteiro / non hai vida como ela: / a semana no carreto / e o domingo na taberna.
Adios, martes d’Antroido,/ adios, meu amiguiño,/ hasta domingo de Pascua/ xa non como máis touciño.
Cando ha de ser domingo, / domingo, cando ha de ser, / cando ha de ser domingo, / miniña, para te ver.
Cásate Xan en domingo, / estarás o luns de voda / e o martes traballarás / para que folgue túa dona.
Cásate, Xan, en domingo:/ estarás o luns de voda,/ o martes traballarás,/ acabouse a festa toda.
Chamácheme moreniña, / éche do polvo da eira, / xa me verás o domingo / como a guinda na guindeira.
Chamácheme moreniña, / éche do polvo da eira, / xa me verás pra domingo / coma a guinda na guindeira.
Domingos é o meu amor, / a Domingos hei d'amar; / domingos son dias santos; / tódolos penso gardar.
Hoxe é sábado alegre, / mañán domingo trunfante, / pasado é lunes triste / para el pobre trabajante.
O domingo fun á misa, / mirache para min e riche, / así a El Señor lle parezas / como a min me pareciche.
O mariñeiro o domingo / bo zapato e boa media, / o luns pola mañanciña / vai descalzo pola area.
Para o domingo que vén / lense as miñas moniciós / agora vanse acabando / as miñas murmulaciós.
Para o domingo que vén / sonche as miñas monicións, / con eso iranse acabando / tódalas marmuracións.
Perdín as miñas polainas / vindo o domingo da misa, / quen mas topou que mas volva / non sexan contos de risa.
Xaniño, Xaniño, Xan,/ perniñas de gavilán,/ andas engañando as nenas/ domingo pola mañán.