Indeksi i zhvillimit njerëzor

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga HDI)
Shko te: navigacion, kërko
Harta botërore që indikon Indeksin e Zhvillimit Njerëzor (i bazuar në të dhënat e vitit 2007, të publikuara më 5 tetor 2009)
██ 0.950 dhe më shumë ██ 0.900–0.949 ██ 0.850–0.899 ██ 0.800–0.849 ██ 0.750–0.799 ██ 0.700–0.749 ██ 0.650–0.699 ██ 0.600–0.649 ██ 0.550–0.599 ██ 0.500–0.549 ██ 0.450–0.499 ██ 0.400–0.449 ██ 0.350–0.399 ██ nën 0.350 ██ e padisponueshme

Indeksi i Zhvillimit Njerëzor (HDI ose Human Development Index ) është një statistikë e përbërë nga tregues të ndryshëm që shërben si indikator i renditjes së vendeve sipas nivelit të "zhvillimit njerëzor" dhe i ndan ato në vende të zhvilluara (zhvillim i lartë), vende në zhvillim (zhvillim mesatar), dhe vende të pazhvilluara (zhvillim i ulët). Statistika përbëhet nga statistikat e Jetëgjatësisë, Edukimit dhe PKB (Prodhimi Kombëtar Bruto).

Origjina e HDI[redakto | redakto tekstin burimor]

Origjina e HDI duhet gjetur në Raportin e Zhvillimit Njerëzor (HDR) që gjendet në Programin për Zhvillim të Kombeve të Bashkuara (UNDRP). Këto programe u filluan në vitin 1990 nga Mahbub ul Haq dhe ka qëllimin e caktuar: "për të zhvendosur fokusin e zhvillimit ekonomik nga llogaritja e të ardhurave kombëtare drejt politikave të përqendruara ndaj popullit."[1].

Për të krijuar HDR, Haq mblodhi bashkë një grup të njohur ekonomistësh si : Paul Streeten, Frances Stewart, Gustav Ranis, Keith Griffin, Sudhir Anand, and Meghnad Desai. Por ishte puna e Amartya Sen që dha thelbin e konceptit. Haq ishte i sigurt se një përzierje e matësve të zhvillimit njerëzor do të duhej për të bindur publikun, akademikët dhe politik-bërësit kështu që ata mund të vlerësonin zhvillimin jo vetëm nga ana ekonomike por gjithashtu edhe nga përmirësimet në mirëqenien e njerëzve. Sen fillimisht e kundërshtoi këtë ide, por ai e ndihmoi Haq për të krijuar Indeksin e Zhvillimit Njerëzor (HDI). Sen ishte i shqetësuar për shkak se ishte e vështirë të kapje tërë kompleksitetin e faktorëve njerëzorë në një tregues të vetëm por Haq e bindi atë se vetëm një numër i vetëm mund të tërhiqte vëmendjen e politik-bërësve nga përqendrimi ekonomik deri në mirëqenien e njerëzve.[2][3]

HDI është përdorur nga Organizata e Kombeve të Bashkuara që nga viti 1990.

Tre dimensionet e HDI VOLL HD[redakto | redakto tekstin burimor]

HDI kombinon tre dimensione:

  • Jetëgjatësia në lindje, një tregues i shëndetit dhe jetëgjatësisë së popullatës.
  • Dija dhe edukimi, të matura nga shkalla e analfabetizmit të të rriturve dhe disa statistika të tjera.
  • Standardi i jetesës, të matura nga prodhimi kombëtar bruto për frymë.

Metodologjia[redakto | redakto tekstin burimor]

Tendenca e HDI mes viteve 1975 dhe 2004
██ OECD ██ Qendrore dhe Evropa lindore, dhe CIS (ish vendet e Bashkimit Sovjetik ██ Amerika Latine dhe Karaibet ██ Azia Lindore ██ Arabia ██ Azia Jugore ██ Afrika Sub-Sahariane

Formula që përcakton HDI është shpallur nga Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara (UNDRP)[4] Në përgjithësi, për të transformuar një variabël të papërpunuar, le të themi x, në një tregues pa njësi ndërmjet 0 dhe 1, përdoret formula e mëposhtme:

  • x-index = \frac{x - \min\left(x\right)}{\max\left(x\right)-\min\left(x\right)}

ku \min\left(x\right) dhe \max\left(x\right) janë vlerat më të ulëta dhe më të larta që variabla x mund të marrë, respektivisht.

HDI pastaj përfaqëson një shumë uniformë ⅓ e kontribuar nga secili prej këtyre treguesve:

  • Treguesi i Jetëgjatësisë = \frac{LE - 25} {85-25}
  • Treguesi i Edukimit = \frac{2} {3} \times ALI + \frac{1} {3} \times GEI
    • Treguesi i Analfabetizmit i të Rriturve = \frac{ALR - 0} {100 - 0}
    • Raporti Bruto i Rregjistrimeve (në shkollë) = \frac{CGER - 0} {100 - 0}
  • GDP = \frac{\log\left(GDPpc\right) - \log\left(100\right)} {\log\left(40000\right) - \log\left(100\right)}

Raporti i 2009[redakto | redakto tekstin burimor]

Raporti i 2009 u lëshua në 5 tetor 2009 dhe mbulon periudhën e vitit 2007. U titullua "Kapërcimi pengesave: Ndryshimi dhe zhvillimi njerëzor". Vendet e para në HDI u grupuan në një kategori te re të quajtur "Zhvillim Njerëzor Shumë i Lartë".[5] Ato janë:

  1. Flamuri Norvegjia 0.971 (Green Arrow Up Darker.svg 1)
  2. Flamuri Australia 0.970 (Green Arrow Up Darker.svg 2)
  3. Flamuri Islanda 0.969 ( 2)
  4. Flamuri Kanadaja 0.966 ( 1)
  5. Flamuri Irlanda 0.965 ()
  6. Flamuri Hollanda 0.964 ()
  7. Flamuri Suedia 0.963 ()
  8. Flamuri Franca 0.961 (Green Arrow Up Darker.svg 3)
  9. Flamuri Japonia 0.960 ()
  10. Flamuri Zvicra 0.960 ()
  11. Flamuri Luksemburgu 0.960 ( 3)
  12. Flamuri Finlanda 0.959 (Green Arrow Up Darker.svg 1)
  13. Flamuri Shtetet e Bashkuara të Amerikës 0.956 ( 1)
  1. Flamuri Austria 0.955 (Green Arrow Up Darker.svg 2)
  2. Flamuri Spanja 0.955 ()
  3. Flamuri Danimarka 0.955 ( 2)
  4. Flamuri Belgjika 0.953 ()
  5. Flamuri Italia 0.951 (Green Arrow Up Darker.svg 1)
  6. Flamuri Lihtenshtajni 0.951 ( 1)
  7. Flamuri Zelanda e Re 0.950 ()
  8. Flamuri Mbretëria e Bashkuar 0.947 ()
  9. Flamuri Gjermania 0.947 ()
  10. Flamuri Singapori 0.944 (Green Arrow Up Darker.svg 1)
  11. Flamuri Hong Kongu 0.944 ( 1)
  12. Flamuri Greqia 0.942 ()
  13. Flamuri Koreja e Jugut 0.937 ()
  1. Flamuri Izraeli 0.935 (Green Arrow Up Darker.svg 1)
  2. Flamuri Andora 0.934 ( 1)
  3. Flamuri Sllovenia 0.929 ()
  4. Flamuri Brunei 0.920 ()
  5. Flamuri Kuvaiti0.916 ()
  6. Flamuri Qipro 0.914 ()
  7. Flamuri Katari 0.910 (Green Arrow Up Darker.svg 1)
  8. Flamuri Portugalia 0.909 ( 1)
  9. 22px-Flag of the United Arab Emirates svg.png Emiratet e Bashkuara Arabe 0.903 (Green Arrow Up Darker.svg 2)
  10. Flamuri Republika Çeke 0.903 ()
  11. Flamuri Barbados 0.903 (Green Arrow Up Darker.svg 2)
  12. Flamuri Malta 0.902 ( 3)

Burim i të dhënave[redakto | redakto tekstin burimor]

  1. ^ Haq, Mahbub ul. 1995. Reflections on Human Development. Neë York: Oxford University Press.
  2. ^ Sakiko Fukuda-Parr The Human Development Paradigm: operationalizing Sen’s ideas on capabilities Feminist Economics 9(2 – 3), 2003, 301 – 317
  3. ^ United Nations Development Programme. 1999. Human Development Report 1999. New York:Oxford University Press.
  4. ^ Definition, Calculator, etc. at UNDP site
  5. ^ http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf Human Development Report 2009[ (p. 171, 204)