Молдавия
|
|||||
Һимн: «Limba noastră» | |||||
Нигезләнгән | 1359 год (молдав дәүләтчелегенең башы) | ||||
Бәйсезлек көне | 27 августа 1991 (СССРдан) | ||||
Рәсми тел | молдав теле[1][2] | ||||
Башкала | Кишинёв | ||||
Эре шәһәрләр | Кишинёв, Тирасполь[3], Бельцы, Бендеры[3], Рыбница[3], Кахул | ||||
Идарә итү формасы | Парламентская республика | ||||
Президент Премьер-министр Парламент рәисе |
Николае Тимофти[4] Юрие Лянкэ[5] Игорь Корман[6] |
||||
Мәйдан • Барлыгы • су өслеге проценты |
33 846 км² 1,4 |
||||
Халык саны • Бәя (2012) • Халык тыгызлыгы |
3 559 500[7] кеше 111,4 кеше/км² |
||||
ТЭП • Барлыгы (2012) • Кеше башына |
7,559 млрд[8] $ 2127,730[8] $ |
||||
КПҮИ (2013) | 0,660[9] (урта) (113-нч.) | ||||
Акча берәмлеге | молдав лее (MDL, код 92) | ||||
Интернет домены | .md | ||||
ISO коды | MD | ||||
ХОК коды | MDA | ||||
Телефон коды | +373 | ||||
Сәгать пояслары | UTC+2, летом UTC+3 |
Координатлар: 47°15′00″ т. к. 28°31′00″ кч. о. / 47.25000° т. к. 28.516667000000001763738° кч. о. (G) (O)
Молда́вия (молдав. Moldova/Молдова, рәсми исем Молдо́ва Җөмһүрияте́, молдав. Republica Moldova/Република Молдова) – Аурупаның көньяк-көнчыгышында урнашкан дәүләт.
2004 елның җанисәбе буенча, халык саны — 3 383 332 кеше (Днестр буе Молдован Җөмһүриятен исәпләмичә).[10]
Дәүләт теле — латин графикасы нигезендә молдав теле.[11]
Дәүләт төзелеше — унитар дәүләт, парламент республикасы. 39 административ-территориаль берәмлеккә бүленә, шул исәптә 32 район, 5 муниципий һәм 2 автономияле берәмлек — Гагаузия һәм Днестр сулъягы.
Эчтәлек
География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чиктәшлек[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Як | Дәүләт |
---|---|
Төньяк, көнчыгыш һәм төньяк | Украина |
Көнбатыш | Румыния |
Молдавия Көнчыгыш Аурупа тигезлегенең көньяк-көнбатышында, Днестр һәм Прут елгалары арасында урнаша.
Иң биек нокта — Баланешты тавы (429,5 м), уртача биеклеге — диңгез өстеннән 147 м. Туфраклар — күбесенчә кара туфраклар (75%). Урманнар территориянең 6% өлешне биләп торалар.
Кырый нокталар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Төньяк — Наславча авылы (48°29' т. к.)
- Көньяк — Джурджулешты авылы (45°28' т. к.)
- Көнчыгыш — Паланка авылы (30°05' кб. о.)
- Көньяк — Крива авылы (26°30' кб. о.)
Файдалы казылмалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Известьташ, гипс, балчыклар, пыяла комы, гравий, зур булмаган нефть һәм газ чыганаклары.
Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Климат — уртача континенталь. Гыйнварның урта температурасы — -3…-5 °С, минимум — -41°С, июльнең урта температурасы — +19,5…22°С, максимум — +42,4 °С. Урта ел явымнар саны — 450—500 мм.
Гидрография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Барлык елгалар Кара диңгезе бассейнына керәләр. Төп елгалар — Днестр һәм Прут.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
XIV гасырына кадәр Молдавия территориясе төрле кабиләләрнең (готлар, антлар, гет-даклар) һәм дәүләтләр (Киев Русе, Алтын Урда, Галич-Волын кенәзлеге) биләмәләрнең өлеше булган. 1359 елда беренче молдав дәүләте — Молдав кенәзлеге оештерыла. XVI—XVIII гасырларда — Госман империясе составында.
1711 елда, Яссы шәһәрендә молдав господаре Дмитрий Кантемир Русиягә присяга бирә; ләкин Прут походы нәтиҗәсендә, Госман империясе составында кала.
XVIII гасырның ахырында, Рус-төрек сугышы нәтиҗәсендә, Русия составына Днестр сулъягы керә; 1812 елда, чираттагы рус-төрек сугышы нәтиҗәсендә, Русия составына Бессарабия керә.
1917 елда Молдав Демократик Республикасы игълан ителә, 1918 елның гыйнварында Бессарабиягә румын гаскәрләре керәләр, шул ук елның мартында Бессарабия Румыния составына кертелә. 1924 елда Днестр сулъягында Молдав Автономияле Совет Социалистик Республикасы (МАССР) оештырыла.
1940 елда, Молотов-Риббенроп пактның шартлары буенча, Румыния Советлар Берлегенә Бессарабияне һәм Төньяк Буковинаны бирергә мәҗбүр ителә. Бессарабия территориясендә Молдав Совет Социалистик Республикасы (МССР) оештырыла, аның составына элекке МАССР территориясе кертелә.
1941 елда, Бөек Ватан сугышы барышында, МССР территоряне алман һәм румын гаскәрләре басып алалар. 1944 елның яз-җәйдә, Яссы-Кишинёв операциясе нәтиҗәсендә, Молдавия алман-румын гаскәрләреннән азат ителә.
1991 елның 27 августта Молдавия бәйсезлеген игълан итә. 1989—1992 еллардагы Приднестровье конфликты нәтиҗәсендә, Молдавия, фактта, Днестр сулъягы территорияне югалта, анда танылмаган Днестр буе Молдован Җөмһүрияте оештырыла.
1994 елда Молдавия Констиуциясе кабул ителә.
Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Милли состав[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халык | 1959[12] | 1970[13] | 1979[14] | 1989[15] | 2004,[16] Молдавия |
2004,[17] ДМҖ |
2004, Барлык |
|||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
К. с. | % | К. с. | % | К. с. | % | К. с. | % | К. с.1 | % | К. с.2 | % | К. с.2 | % | |
молдаваннар | 1 886 566 | 65,4% | 2 303 916 | 64,6% | 2 525 687 | 63,9% | 2 794 749 | 64,5% | 2 564 849 | 75,8% | 177 382 | 31,9% | 2 742 231 | 69,6% |
украиннар | 420 820 | 14,6% | 505 730 | 14,2% | 560 679 | 14,2% | 600 366 | 13,8% | 282 406 | 8,3% | 160 069 | 28,8% | 442 475 | 11,2% |
руслар | 292 930 | 10,2% | 414 444 | 11,6% | 505 730 | 12,8% | 562 069 | 13,0% | 201 218 | 5,9% | 168 678 | 30,4% | 369 896 | 9,4% |
гагаузлар | 95 856 | 3,3% | 124 902 | 3,5% | 138 000 | 3,5% | 153 458 | 3,5% | 147 500 | 4,4% | 4 096 | 0,7% | 151 596 | 3,8% |
румыннар | 1 663 | 0,1% | 1 581 | ~0,0% | 1 657 | ~0,0% | 2 477 | 0,1% | 73 276 | 2,2% | ? | ? | ~73 276 | ~1,9% |
болгарлар | 61 652 | 2,1% | 73 776 | 2,1% | 80 665 | 2,0% | 76 005 | 2,0% | 65 662 | 1,9% | 13 858 | 2,5% | 79 520 | 2,0% |
башкалар | 124 990 | 4,3% | 143 694 | 4,0% | 137 338 | 3,5% | 52 485 | 1,4% | 48 421 | 1,4% | 31 264 | 5,6% | ~79 685 | ~2,0% |
барлык | 2 884 477 | 100,0% | 3 568 873 | 100,0% | 3 949 756 | 100,0% | 4 335 360 | 100,0% | 3 383 332 | 100.0% | 555 347 | 100.0% | 3 938 679 | 100.0% |
Административ-территориаль бүленеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Исем | Үзәк | Мәйдан (км²) |
Халык саны (2011) |
Халык тыгызлыгы |
ТП саны |
---|---|---|---|---|---|
Яңа Аннены районы (Raionul Anenii Noi/Районул Аннений Ной) | Яңа Аннены | 892 | 83,100 | 93.2 | 45 |
Бессарабка районы (Raionul Basarabeasca/Районул Басарабяска) | Бессарабка | 295 | 29,200 | 99.0 | 10 |
Бричаны районы (Raionul Briceni/Районул Бричень) | Бричаны | 814 | 75,300 | 92.5 | 39 |
Кахул районы (Raionul Cahul/Районул Кахул) | Кахул | 1,546 | 124,800 | 80.7 | 56 |
Кантемир районы (Raionul Cantemir/Районул Кантемир) | Кантемир | 870 | 62,800 | 72.2 | 51 |
Калараш районы (Raionul Călăraşi/Району Кэлэрашь) | Калараш | 753 | 78,800 | 104.6 | 54 |
Каушаны районы (Raionul Căuşeni/Районул Кэушень) | Каушаны | 1,163 | 92,300 | 79.3 | 48 |
Чимишлия районы (Raionul Cimişlia/Районул Чимшлия) | Чимишлия | 923 | 61,700 | 66.8 | 39 |
Криуляны районы (Raionul Criuleni/Районул Криулень) | Криуляны | 688 | 73,100 | 106.2 | 43 |
Дондюшаны районы (Raionul Donduşeni/Районул Дондушень) | Дондюшаны | 645 | 45,100 | 70.0 | 30 |
Дрокия районы (Raionul Drochia/Районул Дрокия) | Дрокия | 1,000 | 90,100 | 90.1 | 40 |
Дубоссары районы[18] (Raionul Dubăsari/Районул Дубэсарь) | Дубоссары | 309 | 35,200 | 113.9 | 15 |
Единец районы (Raionul Edineţ/Районул Единец) | Единец | 933 | 82,900 | 88.9 | 49 |
Фалешты районы (Raionul Făleşti/Районул Фэлешть) | Фалешты | 1,073 | 92,600 | 86.3 | 76 |
Флорешты районы (Raionul Floreşti/Районул Флорешть) | Флорешты | 1,108 | 90,000 | 81.2 | 74 |
Глодяны районы (Raionul Glodeni/Районул Глодень) | Глодяны | 754 | 61,900 | 82.1 | 35 |
Хынчешты районы (Raionul Hînceşti/Районул Хынчешть) | Хынчешты | 1,484 | 122,000 | 82.2 | 63 |
Яловены районы (Raionul Ialoveni/Районул Яловень) | Яловены | 783 | 99,100 | 126.5 | 34 |
Леова районы (Raionul Leova/Районул Леова) | Леова | 775 | 53,800 | 69.4 | 39 |
Ниспорены районы (Raionul Nisporeni/Районул Ниспорень) | Ниспорены | 630 | 66,800 | 106.0 | 39 |
Окница районы (Raionul Ocniţa/Районул Окница) | Окница | 597 | 56,100 | 94.0 | 33 |
Оргеев районы (Raionul Orhei/Районул Орхей) | Оргеев | 1,228 | 125,900 | 102.5 | 75 |
Резина районы (Raionul Rezina/Районул Резина) | Резина | 621 | 52,600 | 84.7 | 41 |
Рышканы районы (Raionul Rîşcani/Районул Рышкань) | Рышканы | 936 | 70,000 | 74.8 | 55 |
Сынжерей районы (Raionul Sîngerei/Районул Сынӂерей) | Сынжерей | 1,033 | 93,400 | 90.4 | 70 |
Сорока районы (Raionul Soroca/Району Сорока) | Сорока | 1,043 | 100,400 | 96.3 | 68 |
Страшены районы (Raionul Străşeni/Районул Стрэшень) | Страшены | 730 | 91,300 | 125.1 | 39 |
Шолданешты районы (Raionul Şoldăneşti/Районул Шолдэнешть) | Шолданешты | 598 | 43,300 | 72.4 | 33 |
Штефан-Водэ районы (Raionul Ştefan-Vodă/Районул Штефан-Водэ) | Штефан-Водэ | 998 | 71,900 | 72.0 | 26 |
Тараклия районы (Raionul Taraclia/Районул Тараклия) | Тараклия | 674 | 44,200 | 65.6 | 26 |
Теленешты районы (Raionul Teleneşti/Районул Теленшть) | Теленешты | 849 | 74,200 | 87.4 | 54 |
Унгены районы (Raionul Ungheni/Районул Унгень) | Унгены | 1,083 | 117,400 | 108.4 | 74 |
Муниципийлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Исем | Үзәк | Мәйдан (км²) |
Халык саны (2011) |
Халык тыгызлыгы |
ТП саны |
---|---|---|---|---|---|
Бельцы (Bălţi/Бэлць) | Бельцы | 78 | 148,900 | 1909.0 | 3 |
Бендеры (Bender/Бендер)[3] | Бендеры | 97 | 101,000 | 1041.2 | 2 |
Кишинёв (Chişinău/Кишинэу) | Кишинёв | 635 | 789,500 | 1243.3 | 35 |
Автономияле территорияләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Исем | Үзәк | Мәйдан (км²) |
Халык саны (2011) |
Халык тыгызлыгы |
ТП саны |
---|---|---|---|---|---|
Гагаузия (Găgăuzia/Гэгэузия) | Комрат | 1,832 | 160,700 | 87.7 | 35 |
Днестр сулъягы (Stînga Nistrului/Стынга Ниструлуй)[3] | Тирасполь | 4,163 | 518,700 | 124.6 | 147 |
Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Икътисад нигезен авыл хуҗалыгы тәшкил итә. ЦРУ белешмә китабы буенча, Молдавия эшче көченең 25% өлеше чит илләрдә эшли.
Экспорт — азык-төлек товарлары, текстиль. Төп импортёрлары — Русия (29 %), Румыния (15 %), Италия (10 %).
Импорт — минирәл чималы һәм ягулык, машиналар, җиһазлар, химикатлар. Төп экспортёрлары — Русия (21 %), Румыния (16 %), Украина (15 %).
Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Әдәби нормасы румын теленә туры килә
- ↑ Гагаузиядә — шулай ук гагауз һәм рус телләре, Приднестровьеда — рус һәм украин телләре.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Днестр буе Молдован Җөмһүрияте контроле астында
- ↑ На 917-й день безвластия у Молдовы появился президент!
- ↑ Парламент Молдавии утвердил Ю.Лянкэ на посту премьер-министра
- ↑ Игорь Корман избран председателем парламента
- ↑ Национальное бюро статистики Республики Молдова. По данным на 1 января 2012 года. Без населения непризнанной Приднестровской Молдавской Республики (левобережья Днестра и муниципия Бендеры).
- ↑ 8,0 8,1 IMF staff estimates, World Economic Outlook Database, April 2012
- ↑ Human Development Report 2013(үле сылтама — тарих). United Nations Development Programme (14 март 2013). 14 март 2013 көнне тикшерелгән.
- ↑ http://www.statistica.md/public/files/Recensamint/Recensamintul_populatiei/vol_1/1_Toate_recensaminteleRne_ro.xls
- ↑ Молдав Республикасы Конституциясе. Статья 13, 1-нче пункт
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=4
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_70.php?reg=9
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_79.php?reg=9
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=9
- ↑ http://www.statistica.md/pageview.php?l=ru&idc=295
- ↑ http://pop-stat.mashke.org/pmr-ethnic-loc2004.htm
- ↑ Өлешчә — Днестр буе Молдован Җөмһүрияте контроле астында
Бу мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз. Мөмкинлек булса, бу искәрмәне төгәлрәккә алыштырырга кирәк. |
|
||
---|---|---|
БДБ әгъзаләре | Азәрбайҗан · Әрмәнстан · Беларусия · Казакъстан · Кыргызстан · Молдавия · Русия · Таҗикстан · Үзбәкстан | |
Ассоциацияләүче БДБ әгъзаләре | Төрекмәнстан (БДБ уставын расламаган) | |
Элеккеге әгъзаләр | Гөрҗистан (3 декабрь 1993 — 18 август 2009) · Украина (10 декабрь 1994 — 18 декабрь 2014) |
|
|
---|---|
Австрия • Азәрбайҗан • Албания • Алмания • Андорра • Әрмәнстан • Беларусия • Бельгия • Болгария • Босния һәм Герцеговина • Бөекбритания • Ватикан • Маҗарстан • Греция • Гөрҗистан • Дания • Ирландия • Исландия • Испания • Италия • Казакъстан • Кипр • Латвия • Литва • Лихтенштейн • Люксембург • Македония • Мальта • Молдавия • Монако • Монтенегро • Нидерландлар • Норвегия • Польша • Португалия • Румыния • Русия • Сан-Марино • Сербия • Словакия • Словения • Төркия • Украина • Финляндия • Франция • Хорватия • Чехия • Швейцария • Швеция • Эстония
Өлешчә танылган дәүләтләр: Косово Танылмаган дәүләтләр: Днестр буе • Донецк Халык Җөмһүрияте • Луганск Халык Җөмһүрияте Буйсынган территориялар: Акротири һәм Декелия • Аланд утраулары • Гернси • Гибралтар • Җерси • Мэн утравы • Фарер утраулары • Шпицберген • Ян-Майен |