Braniewo

Braniewo
Cerkiew pw. Świętej Trójcy w Braniewie
Herb Braniewa
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	gmina miejska
Burmistrz	Monika Trzcińska
Powierzchnia	12,41 km²
Populacja (31.12.2014) • liczba ludności • gęstość	17 281 1392,5 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 55
Kod pocztowy	14-500
Tablice rejestracyjne	NBR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Braniewo
Położenie na mapie Polski Braniewo
54°22′46″N 19°49′11″E
TERC (TERYT)	6283502011
Urząd miejski ul. Kościuszki 111 14-500 Braniewo
Strona internetowa

Braniewo (niem. Braunsberg) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu braniewskiego. Położone jest na Równinie Warmińskiej, nad rzeką Pasłęką.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa elbląskiego.

Według danych z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 17 281 mieszkańców.

Dane ogólne

Wieża bramna z XIII w. – jedyna ocalała pozostałość zamku biskupiego

Położone na obu brzegach rzeki Pasłęki, w pobliżu ujścia do Zalewu Wiślanego, do końca XVIII w. port handlowy. Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku lokalny ośrodek przemysłowy; m.in. przemysł elektrotechniczny, skórzany, spożywczy (browar i mleczarnia). Braniewo jest jedną z najmniejszych miejscowości oraz jedyną na Warmii i Mazurach mogącą się poszczycić własnym ogrodem zoologicznym.

Przemysł w Braniewie składa się głównie z małych firm. Z zakładów produkcyjnych prym wiedzie Browar Namysłów (15 października 2014 rozpoczęto, a właściwie wznowiono po przerwie produkcję piwa) oraz fabryka mebli Okmed. Przez miasto przebiega normalnotorowa oraz szerokotorowa linia kolejowa (nr 217), co pozwoliło wybudować w Braniewie terminale przeładunkowe takie jak Logistic Port Braniewo, CARGOSPED, Glob-Terminal. W roku 2011 nieopodal Braniewa rozpoczęto poszukiwanie gazu łupkowego. Od końca marca 2011 do czerwca 2011 na zlecenie Talisman Energy 115 pracowników Geofizyki Kraków prowadziło w okolicach Braniewa badania sejsmiczne. W listopadzie 2011 r. między Rogitami a Młotecznem powstał odwiert Rogity-1. Badania geologiczne przeprowadzone w latach 2011-2014 potwierdziły występowaniena głębokości 3 km złóż nie tylko gazu łupkowego, ale również pokładów ropy naftowej Wyniki badań określono jako “wysoce zachęcające”. Planowana jest kolejna lokalizacja odwiertu Rogity-2.

Strukturę społeczną miasta charakteryzuje duży udział formacji munudowych:

• 9 Braniewska Brygada Kawalerii Pancernej
• Placówka Straży Granicznej w Braniewie
• Oddział Celny w Braniewie
• Zakład Karny w Braniewie

W latach 1948-1950 stacjonował tu sztab 3 batalionu Ochrony Pogranicza, a następnie Szkoła Podoficerska Łączności WOP.

W Braniewie funkcjonowało Stado Ogierów Braniewo. W 1994 po przekształceniu jako Stado Ogierów Skarbu Państwa Braniewo. Następnie zlikwidowane. Obecnie jest tu stadnina koni.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 Braniewo ma obszar 12,36 km², w tym:

• użytki rolne: 28%
• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 1,03% powierzchni powiatu.

Historia

Widok Braniewa na miedziorycie z 1684 r.

Braniewo jest najstarszym miastem warmińskim, powstało ok. 1240 r. na miejscu dawnego staropruskiego grodu Brusebergue (wykształciło się wokół zamku krzyżackiego). Od około 1250 do 1340 Braniewo było siedzibą biskupów warmińskich, a do 1278 stolicą diecezji.

Pierwsza lokacja na prawie lubeckim miała miejsce w 1254 r., poniżej grodu, który powstał po 1240 r. W 1261 r. gród uległ całkowitemu zniszczeniu w wyniku II powstania pruskiego. W 1274 r. miasto Braunsberg (po polsku nazywane Brunsbergą) zostało wzniesione ponownie na nowym miejscu i 1 kwietnia 1284 otrzymało z rąk biskupa Henryka Fleminga nową lokację na prawie lubeckim. Murowany zamek wzniesiono po 1273 r. Został on rozbudowany pod koniec XIII i w XIV w. Zamek ten został rozebrany w latach 1873-1874 oraz 1928-1930. W tym okresie był to ośrodek handlowy. Braniewo już od XIV w. było członkiem Hanzy oraz jedynym warmińskim portem morskim. Było też pierwszą siedzibą biskupów warmińskich i kapituły warmińskiej (stolicą) Warmii (w 1370 r. przeniesiono do Ornety, a później do Lidzbarka Warmińskiego).

Ze względu na szybki rozwój miasta, a być może w celu osłabienia rosnącego znaczenie mieszczan, w roku 1342 obok starej Brunsbergi biskup Herman z Pragi założył konkurencyjne Nowe Miasto – położone na drugim (prawym) brzegu Pasłęki. Nowe Miasto nie osiągnęło większego znaczenia, a w roku 1772 zostało połączone administracyjnie ze starym miastem.

W latach 1466-1772 oba miasta znajdowały się w granicach Księstwa Warmińskiego, będącego częścią Prus Królewskich Przed rozbiorami miało tu swą siedzibę słynne jezuickie Colegium Hosianum założone przez biskupa Stanisława Hozjusza w 1565, którego zadaniem miało być niesienie misji rekatolicyzacji w Skandynawii. W tym czasie Braniewo stało się znaczącym ośrodkiem szkolnictwa i kultury. Pierwsze na ziemiach polskich kolegium jezuickie (Collegium Hosianum) powstało w 1565 r., a następnie seminarium diecezjalne (1567). W 1578 r. jezuici uruchomili seminarium papieskie. W 1589 powstała prywatna oficyna drukarska, która w 1697 wykupiona została przez jezuitów. Wielokrotnie (aż do 1738) podejmowano starania o utworzenie uniwersytetu (bezowocnie). Spadkobiercą tradycji Hosianum było Liceum Hosianum, działające w Braniewie w latach 1818-1944. W 1780 r. Collegium Hosianum po kasacie jezuitów, przekształcone przez władze pruskie w Gymnasium Academikum, a od 1818 r. w Liceum Hosianum, przemianowane w 1912 r. na Akademię Państwową.

Od XV w. w Braniewie rozwijało się złotnictwo. Do najlepszych artystów warmińskiego baroku należał rzeźbiarz Jan Frey (zm. ok. 1784) oraz malarz Jan Lossau (1712-po 1788). W czasach wojen szwedzkich miasto wielokrotnie niszczone i grabione z kosztowności, podupadło. W 1772 r. anektowane przez Prusy, zostało stolicą powiatu w prowincji Prusy Wschodnie (rejencja królewiecka) oraz siedzibą garnizonu. Burzliwie się rozwijało (szkolnictwo, stocznia, drobny przemysł i rzemiosło). Brunsberga i okolice pozostały katolicką wyspą w morzu pruskiego protestantyzmu.

Braniewo, rynek (1900 r.)

Do końca XVIII w. znajdował się tu port handlowy. W 1852 r. to tutaj otwarto pierwszą w Prusach linię kolejową na odcinku Braniewo-Kwidzyn. W 1854 r. zbudowano w Braniewie synagogę, która istniała do 1938 r. W 1887 r. powstała Szkoła Rolnicza, pierwsza w Prusach Wschodnich.

W 1945 r. Braniewo było zniszczone (w 85%). W czasie walk z Niemcami zginęło tutaj 31 tysięcy czerwonoarmistów. Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej w Braniewie jest największą w Europie nekropolią  pod względem liczby pochowanych żołnierzy Armii Czerwonej: jest tutaj 250 zbiorowych i 20 indywidualnych mogił. Większość grobów jest bezimienna.

Po II wojnie światowej nazwę miasta zmieniono na słowiańską – Braniewo. Po wojnie nie odbudowano starego miasta. Nie odbudowano (chociaż było to możliwe) ratusza ani słynnego Kamiennego Domu. Braniewo było też najbardziej zniszczonym miastem na Warmii i województwie, w którym się obecnie znajduje, a także jednym z najbardziej zniszczonych miast Polski po 1945 roku. W latach 1975-1998 miasto było siedzibą urzędu gminy w północno-wschodniej części województwa elbląskiego. Od 1999 należy do Warmii i Mazur jako powiat ziemski.

Demografia

Amfiteatr w Braniewie

Dane z 31 grudnia 2014

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	17 281	100	8840	51,2	8441	48,8
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1392,5		712,3		680,2

Zabytki

Bazylika mniejsza pw. św. Katarzyny

Sanktuarium Świętego Krzyża

• Bazylika św. Katarzyny – kościół z lat 1343-1442
• Wieża bramna dawnego Zamku Biskupiego jest jedynym ocalałym fragmentem zamku. W pomieszczeniu na piętrze mieściła się kaplica.
• Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego. Kościół parafialny pw. Krzyża Świętego, położony nad rz. Pasłęką, na północ od starego miasta. Kościół został wybudowany przez jezuitów w latach 1722-1747. Znajdujący się tu obraz Tronu Łaski został uszkodzony (postrzelony) przez Szwedów w roku 1626 r. Ołtarz główny i boczne wykonane w reszelskim warsztacie Jana Chrystiana Schmidta. Z kolei ambona wykonana została przez Jana Freya.
• Kaplica św. Rocha
• Budynek Collegium Hosianum
• Kościół św. Trójcy (obecnie cerkiew greckokatolicka). Położony w obrębie Nowego Miasta (był kościołem parafialnym), budowla salowa z trójbocznym zamknięciem od wschodu, powstał na początku XVI w. Zakrystia i kruchta pochodzą z lat 1681-1686. Ołtarz główny był późnobarokowy, pochodził z warsztatu Jana Freya.
• Kościół parafialny św. Antoniego (przed 1945 r. ewangelicki) z XIX w.
• Cerkiew prawosławna pw. Przemienienia Pańskiego (parafialna) przy ul. Wspólnej (przed 1949 kaplica ewangelicka).
• Hospicjum dla konwertytów
• Pozostałości obwarowań miejskich
• Domy na ul. Kościuszki z 3 ćw. w XIX, bez cech stylowych wzniesione na piwnicach z w. XVIII.
• spichlerz tzw. Mariacki z XVII w.
• Dworzec kolejowy
• Szkoła podstawowa nr 6 oraz Gimnazjum nr 1
• Szkoła podstawowa nr 5
• Budynki stajenne przy ul. Moniuszki wybudowane w latach 1889-1891 (na listę zabytków wpisane w roku 2007). Dawna hodowla koni rasy trakeńskiej i sztumskiej. Po roku 1945 funkcjonowało tam Państwowe Stado Ogierów Braniewo, obecnie część budynków użytkuje Stowarzyszenie Sportowy Klub Jeździecki „MOS Izabelka Braniewo”

Oratorium Braniewskie „Mikołaj Kopernik”

W 2010 powstało oratorium, które Braniewo pierwsza stolica Warmii dedykuje Kopernikowi. Utwór został skomponowany przez Piotra Pawła Pałkę, libretto napisała siostra Miriam Brzozowska OCD – karmelitanka ze Spręcowa. Premiera oratorium miała miejsce 22 maja 2010 o godz. 17:00 w Bazylice św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Braniewie, po zakończeniu uroczytości ponownego pochówku Mikołaja Kopernika we Fromborku. Utwór wykonał chóru Voce Angeli oraz orkiestra Dell’Arte pod dyrekcją Piotra Pawła Pałki. Solistami byli Elżbieta Towarnicka (sopran) oraz Marcin Jajkiewicz (tenor), recytację poprowadził Piotr Chomik. Oratorium było transmitowane przez Polskie Radio Olsztyn, Radio Maryja i Telewizję Trwam. Patronat honorowy nad oratorium objął arcybiskup metropolita warmiński Wojciech Ziemba oraz burmistrz Braniewa Henryk Mroziński.

Oratorium składa się z trzech części, które nawiązują do Pisma Świętego:

• część pierwsza to stworzenie świata i człowieka – Księga Rodzaju,
• część druga to stworzenie kosmosu, gwiazd i przestworzy, ukazanie boskiej mocy nad całym wszechświatem,
• część trzecia – kulminacyjna – to ukazanie niewiasty obleczonej w słońce, która pod swoimi stopami ma księżyc, a głowę jej zdobi wieniec z 12 gwiazd (apokaliptyczny obraz Maryi Panny Królowej Świata i nawiązanie do flagi zjednoczonej Europy).

Transport

Neogotycki budynek dworca kolejowego

Znaczny węzeł kolejowy i drogowy.

DK nr 54 – Braniewo w kierunku przejścia granicznego w Gronowie

Linie kolejowe łączą Braniewo bezpośrednio z wieloma miastami (połączenia bezpośrednie):

• Braniewo – Bogaczewo – Elbląg – Tczew, tzw. Ostbahn
• Braniewo – Kaliningrad
• Braniewo – Olsztyn
• Braniewo – Elbląg przez Frombork (regularny ruch pasażerski zamknięto 1 kwietnia 2006 r.)

W mieście krzyżują się drogi krajowe oraz wojewódzkie:

• 54 droga krajowa nr 54 Gronowo – Braniewo – węzeł Braniewo-Południe na DK22
• 504 droga wojewódzka nr 504 Braniewo – Frombork – Elbląg
• 507 droga wojewódzka nr 507 Braniewo – Orneta – Dobre Miasto

Komunikację autobusową zapewniają przedsiębiorstwa PKS Elbląg, PKS Bartoszyce oraz przewoźnicy prywatni. Braniewo posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Warszawą, Gdańskiem, Elblągiem, Bartoszycami, Lidzbarkiem Warmińskim, Węgorzewem, Pieniężnem, Ornetą, Pasłękiem, Fromborkiem oraz okolicznym mniejszymi miejscowościami.

Istnieje też międzynarodowe połączenie autobusowe do Kaliningradu.

Przystań żeglarska

W ramach projektu „Pętla Żuławska – rozwój turystyki wodnej” wybudowana w 2011 została przystań żeglarska na rzece Pasłęce, która zlokalizowana jest przy ul. Portowej. Przystań pozwala na cumowanie w mieście jachtów i małych łodzi. Dostęp do przystani drogą wodną możliwy jest z Zalewu Wiślanego przez port w Nowej Pasłęce.

Religia

Dom Prowincjalny Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny w Braniewie

Na terenie miasta działalność religijna prowadzą następujące kościoły i wspólnoty wyznaniowe:

• Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
  • Parafia Świętej Trójcy

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św. Antoniego
  • Parafia św. Katarzyny
  • Parafia Świętego Krzyża
  • Parafia wojskowo-cywilna św. Wojciecha

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Przemienienia Pańskiego

• Świadkowie Jehowy
  • Zbór Braniewo.

Organizacje społeczne

OTOZ Animals

Na terenie gminy i miasta Braniewo działa o 2009 roku inspektorat Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt „Animals”. Co roku w październiku w Braniewskim Centrum Kultury organizowana jest Gala na Rzecz Zwierząt, której celem jest zebranie funduszy na działalność inspektoratu.

Klub Seniora „Wrzos”

Celami stowarzyszenia jest działalność charytatywna, podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej.

Stowarzyszenie Pomocy Społecznej „SOCJAL”

Organizacja zajmuje się pomocą społeczna, w tym pomocą rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywaniem szans tych rodzin i osób.

Braniewskie Stowarzyszenie Abstynenckie

Stowarzyszenie zajmuje się pomocą osobom uzależnionym w wyjściu z nałogu.

Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw na Rzecz Osób Niepełnosprawnych „Winron”

Zadaniem stowarzyszenia jest szeroko rozumiana pomoc osobom niepełnosprawnym.

Sport

• Zatoka Braniewo – judo, aikido, boks
• Zatoka Braniewo – lekkoatletyka,
• Zatoka Braniewo – brydż (III liga-Olsztyn)
• Zatoka Braniewo – piłka nożna (IV liga)
• Gmina Braniewo – piłka nożna (A klasa)
• Sparta Braniewo – piłka siatkowa

4 września 2000 roku z Braniewa wystartował 57 Tour De Pologne. W Braniewie swój początek miał 31,32,33,34 i 35 Rajd Kormoran. 26 września 2009r, 2 października 2010r oraz 1 października 2011r. w Braniewie odbyły się Mistrzostwa Polski w Pro Evolution Soccer.

20 maja 2011 nastąpiło oficjalne otwarcie basenu w Braniewie, zainaugurowane tradycyjnym skokiem burmistrza wody wody w garniturze. Również od 2011 organizowane są w Braniewie Otwarte Mistrzostwa Braniewa w Aquathlonie oraz Mistrzostw Polski Nauczycieli oraz Mistrzostw Polski Dziennikarzy i Aktorów w Aquathlonie.

Współpraca krajowa i międzynarodowa

Miasto należy do następujących organizacji i stowarzyszeń:

• Związek Miast Polskich
• Związek Miast i Gmin Morskich
• Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych
• Stowarzyszenie Gmin Rzeczypospolitej Polskiej Euroregion Bałtyk
• Stowarzyszenie na Rzecz Reformy Szkolnej
• Związek Miast Hanzeatyckich (nieformalnie) – Związek Nowej Hanzy.

Miasta partnerskie

• Zielenogradsk^{[potrzebne źródło]}
• Münster^{[potrzebne źródło]}

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Braniewie

Bibliografia

• A. Rzempołuch, 1993. Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Agencja Wyd. „Remix”, Olsztyn

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta Braniewa
• Historia Braniewa
• Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej – Braniewo
• Informacja Turystyczna w Braniewie
• Baza Informacji Lokalnej Miasta Braniewo
• Historia Żydów w Braniewie na portalu Wirtualny Sztetl
• Oficjalna strona OTOZ Animals inspektorat w Braniewie
• Przystań żeglarska w Braniewie – locja Piotra Saleckiego dla wodniaków