Neapol

Neapol
Zatoka Neapolitańska
Herb Neapolu Flaga Neapolu
Państwo	Włochy
Region	Kampania
Powierzchnia	117 km²
Wysokość	17 m n.p.m.
Populacja (2009) • liczba ludności • gęstość	963 661 8236 os./km²
Nr kierunkowy	081
Kod pocztowy	80100
Położenie na mapie Włoch Neapol
40°50′N 14°15′E
Strona internetowa

Historyczne centrum Neapolua
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Pałac Królewski – widok z Placu Plebiscytowego
Typ	kulturowe
Spełniane kryterium	II, IV
Numer ref.	726
Regionb	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1995 na 19. sesji
Dokonane zmiany	2011
a Oficjalna nazwa wpisana na liście UNESCO b Oficjalny podział dokonany przez UNESCO
40°50′N 14°15′E

Pałac Królewski

Castel Nuovo

Neapol – wnętrze neorenesansowej Galerii Umberto I

Galeria Umberto I – mozaika na posadzce

Teatr San Carlo

Neapol – Zatoka Neapolitańska

Neapol (wł. Napoli (['naːpoli] ,Wymowa), j. neapolitański Nàpule, łac. Neapolis z gr.he nea polis (wymowa ['naːpələ] lub ['naːpulə]), dosł. nowe miasto) – miasto położone w południowych Włoszech, w centrum Zatoki Neapolitańskiej. Stolica regionu Kampania oraz Prowincji Neapol. Miasto położone jest u podnóża Wezuwiusza. Neapol jest trzecim pod względem populacji miastem Włoch, ustępując pod tym względem Rzymowi oraz Mediolanowi. Neapol wraz z okolicznymi miastami i okolicami tworzy aglomerację liczącą według różnych źródeł od 2,2 do 5 mln mieszkańców.

Neapol założony przez Greków jako Partenope w VIII wieku p.n.e był uznawany jako jedno z najważniejszych miast Wielkiej Grecji, głównie z racji uprzywilejowanych stosunków z Atenami. Neapol wywierał w tym okresie wielki wpływ kulturowy oraz religijny na zamieszkiwane przez ludy italskie tereny. Dzięki temu miasto stało się prawdziwym centrum filozofii epikurejskiej. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego miasto przekształcone zostało w VIII wieku w niezależne od Bizancjum księstwo. Następnie od XIII wieku przez blisko 600 lat miasto było stolicą Królestwo Neapolu. Pod władzą Burbonów miasto było stolicą Królestw Obojga Sycylii. Okres ten przyczynił się do długotrwałego rozwoju ekonomicznego oraz społecznego miasta. Dzięki rozwojowi Neapol stał się prężnie rozwiniętym cywilizacyjnie miastem. Niewątpliwym osiągnięciem z tamtego okresu jest budowa pierwszej linii kolejowej we Włoszech. Po przyłączeniu do Zjednoczonego Królestwa Włoch Neapol spowolnił swój rozwój, wspólnie zresztą z całą częścią południową Półwyspu Apenińskiego.

Z powodów historycznych, artystycznych i politycznych od czasów średniowiecza miasto uznawane jest za jeden z najważniejszych ośrodków kulturalnych Europy. W Neapolu mieści się siedziba Uniwersytetu Fryderyka II, najstarszej uczelni publicznej w Europie, a także Uniwersytetu L’Orientale, najstarszej uczelni studiów sinologicznych i orientalnych w Europie oraz Nunziatelli, jednej z najstarszych na świecie akademii wojskowych na świecie, znajdująca się na liście dziedzictwa kulturalnego i historycznego krajów śródziemnomorskich. Miejsce wykształcenia się języka neapolitańskiego, przez wieki wywierało i wywiera nadal wielki wpływ na wszelkie dziedziny wiedzy oraz kultury na poziomie światowym. Także tutaj znajduje się jedno z najważniejszych centrów prądu filozoficznego humanizmu – a mianowicie Accademia Pontaniana, centrum filozofii naturalizmu, a także włoskiego iluminizm. Neapol wywarł również bardzo ważną rolę przy rozwoju muzyki klasycznej oraz opery – a to za sprawą neapolitańskiej szkoły operowej, wśród osiągnięć której najważniejsza pozycją jest chyba opera buffa. Miasto to posiada również imponującą tradycję, jeśli chodzi o rozwój figuratywizmu, którego korzenie sięgają na tym terenie już malarstwa pompejańskiego. Neapol jest również miejscem powstania wielkich prądów architektonicznych oraz malarskich. Eksperci nazywają nawet miejscową odmianę sztuki odrodzenia oraz baroku przymiotnikiem neapolitański – z uwagi na wiele interesujących i unikatowych rozwiązań artystycznych. Wśród powstałych w mieście tym prądów można wymienić również kilka pomniejszych – takich jak na przykład caravaggionizm, szkoła Posillipo czy Liberty napoletano, oraz wytworom sztuki o mniejszym zasięgu, jednak o sławie międzynarodowej, jak na przykład porcelana Capodimonte czy neapolitańska szopka. To również dzięki temu miastu świat poznał m.in. neapolitańską odmianę teatru, neapolitańską pieśń oraz kuchnię – wraz ze swoim symbolem – znaną na całym świecie pizzą neapolitańską.

Geografia

„	Można o tym wszystkim mówić i opowiadać, można malować, ale to, co się widzi, przekracza wszelkie wyobrażenia. Brzegi, zatoki, Wezuwiusz, miasta, przedmieścia, zamki, wille! Wybaczam wszystkim, którzy w Neapolu odchodzą od zmysłów	”
— Johann Wolfgang von Goethe (który wizytował Neapol 27 lutego 1787).

Miasto położone jest na północnym brzegu Zatoki Neapolitańskiej, pomiędzy masywem Wezuwiusza na wschodzie a Polami Flegrejskimi na zachodzie.

Historia

Etymologia nazwy

Pochodzenie etymologiczne nazwy miasta Neapol, w odróżnieniu od nazw wielu innych włoskich miast, jest bardzo proste. Włoska nazwa «Napoli», pochodząca od pierwotnej wersji „Neopoliton”, która to z kolei pochodzi od greckiego Neapolis (Νεάπολη) co oznacza «nowe miasto». Mniej jasne jest, skąd wzięło się słowo greckie. Uznaje się, że słowo „Neapolis” powstało przez przeciwstawienie go nazwie miasta Palepolis («stare miasto»), które obejmowało tereny jednej z dzisiejszych dzielnic Neapolu – Pizzofalcone.

Ważniejsze daty historyczne

• założony w V wieku p.n.e. jako kolonia grecka Kume
• w roku 327 p.n.e. zdobyty przez Samnitów, a w roku 290 p.n.e. przez Rzymian – Neapolis
• Neapol stał się jednym z głównych ośrodków antycznego Rzymu
• od VI wieku formalnie we władzy Bizancjum, faktycznie niezależne miasto
• w roku 1139 podbity przez Normanów z Sycylii i przyłączony przez Rogera II do Królestwa Sycylii
• od roku 1226 Neapol stolicą Królestwa Sycylii – panowanie Andegawenów
• w XIV-XV wieku jeden z głównych ośrodków włoskiego renesansu, wywierający także wpływ na Hiszpanię
• w roku 1442 Neapol zdobył król Aragonii Alfons V – panowanie Aragonii
• w roku 1504 Neapol, Sycylia i Sardynia zostały pochłonięte przez Hiszpanię
• w latach 1714-1735 Neapool z Sardynią dostały się pod panowanie Austrii
• w 1720 roku nastąpiła zamiana Sardynii na Sycylię z Sabaudią
• od roku 1735 Neapol znajduje się pod panowaniem hiszpańskich Burbonów
• w roku 1799 Napoleon I zdobył Neapol i utworzył Republikę Partenopejską, która upadła w lipcu tego samego roku
• w roku 1806 powstało zależne od Francji Królestwo Neapolu pod rządami Bonapartych
• 1815 – Powstanie Królestwa Obojga Sycylii pod rządami Burbonów hiszpańskich
• w XIX wieku ośrodek ruchów rewolucyjnych – powstania w latach 1820-21, 1848-49
• w roku 1860 Neapol poddał się Giuseppe Garibaldiemu i wszedł w skład zjednoczonych Włoch
• Neapol doznał poważnych zniszczeń w czasie II wojny światowej
• okupowany przez wojska niemieckie, które zostały wyparte w wyniku powstania antyfaszystowskiego nazywanego „Cztery dni Neapolu” (wrzesień 1943).

Społeczeństwo

Rozwój demograficzny miasta

Podczas pierwszego spisu ludności po zjednoczeniu Włoch w roku (1861) Neapol był największym pod względem liczby mieszkańców miastem w kraju. Podczas rządów faszystowskich Neapol stracił tę pozycję na rzecz Mediolanu. W latach 70. XX wieku miasto zostało wyprzedzone także przez Rzym oraz Turyn. Spowodowane to zostało wysokimi kosztami utrzymania oraz brakiem miejsc pod zabudowę w mieście.

Grupy etniczne

Według badania przeprowadzone 1 stycznia 2011 w Neapolu zamieszkuje na stałe 29 428 imigrantów. Stanowi to 3,08% całkowitej populacji miasta – co stanowi najniższy odsetek wśród największych miast włoskich. Spowodowane jest to zdecydowanie lepiej rozwiniętym rynkiem pracy w północnych Włoszech. Liczba imigrantów stale rośnie. Znaczną część z nich stanowią przybysze z Europy Wschodniej oraz Azji.[1]

1. Ukraina: 6.502
2. Sri Lanka: 5.367
3. Chiny: 2.456
4. Rumunia: 1.816
5. Polska: 1.542

Języki oraz dialekty

Język neapolitański (napulitano) należy do grupy języków romańskich. Stanowi on według UNESCO osobny język.

Język neapolitański został uformowany w wyniku wpływu na niego wielu grup etnicznych i językowych zamieszkujących na przestrzeni wieków Kampanię oraz środkową część Włoch. Największy pływ na obecny kształt języka neapolitańskiego mieli Grecy oraz handlarze bizantyjscy, a także Arabowie, Francuzi oraz Hiszpanie.

Pierwsze spisane świadectwa istnienia języka pochodzą z 960 roku. Za pierwszy utwór literacki uważa się z kolei teksty Matteo Spinelli który w swoich kronikach spisał najważniejsze dzieje królów Sycylii z XI wieku.

Jezyk neapolitański zastąpił łacinę w dokumentach oficjalnych od czasu zjednoczenia dwóch Sycylii, za sprawa dekretu Alfonso I w roku 1442. Od tego roku stanowił również oficjalny język Królestwa Neapolu. Następnie w XVI wieku król Ferdynand ogłosił język kastylijski jako oficjalny.

Zabytki

Neapol bogaty jest w liczne atrakcje turystyczne, które przyciągają do miasta rzesze turystów. Można tam zobaczyć między innymi:

• liczne muzea:
  • Museo Archeologico Nazionale, w którym znajdują się najcenniejsze znaleziska z Pompejów i Herkulanum
  • Museo di Capodimonte
  • Galleria Nazionale
• zamki średniowieczne:
  • Castel dell’Ovo – Zamek Jajeczny (XII i XVI wiek)
  • Castel Nuovo – Nowy Zamek, rozbudowany przez aragońskich władców Neapolu (XIII, XV, XVII wiek) z renesansowym bogato rzeźbionym łukiem triumfalnym Alfonsa V Aragońskiego oraz Kaplicą Palatyńską (Cappella Palatina)
• liczne zabytkowe kościoły ciekawe architektonicznie:
  • S. Maria del Carmine (XIII, XVIII wiek)
  • S. Domenico Maggiore (XIII, XVII wiek)
  • S. Maria la Nova (XIII-XVI wiek)
  • S. Giovanni a Carbonara (XIII-XVI wiek)
  • S. Lorenzo (XIII, XVIII wiek)
  • S. Agostino alla Zecca (XIV, XVII, XVIII wiek)
  • S. Chiara (XIV i XVIII wiek, po wojnie odbudowany)
  • S. Anna dei Lombardi zwany Monteoliveto (XV, XVI wiek)
  • S.S. Severino e Sossio (XV, XVI wiek)
  • S. Maria Donnaregina (Kościół barokowy – XVII wiek)
  • Gerolomini (Kościół barokowy – XVI, XVII wiek)
  • S. Filippo Neri (XVI-XVIII wiek)
  • S. Annunziata (XVIII wiek)
  • S. Francesco di Paolo (1817-46)
  • S. Giacomo degli Spanoli (Kościół renesansowy – XVI wiek)
  • Gesù Nuovo (Kościół renesansowy – XVI, XVII wiek)
• gotycka katedra (XIII-XV wiek) z kaplicą św. Januarego
• pałace:
  • Palazzo di Capodimonte (pałac barokowy – XVIII wiek) z Nazionale Galleria di Capodimonte kolekcje malarstwa malarstwa (Mantegna, Tycjan i inni)
  • Palazzo Como (pałac renesansowy – XV wiek)
  • Palazzo Gravina (pałac renesansowy XV wiek)
  • Palazzo Salerno (pałac barokowy – XVIII wiek)
  • Palazzo Reale (królewski pałac barokowy – XVII-XIX wiek)
• kartuzja (Certosa di S. Martino)
• katakumby rzymskie (di San Gennaro, di San Gaudioso)
• Pompeje – odkrycia archeologiczne
• Campi Flegrei, Solfatara

UNESCO wpisało zabytkową część Neapolu na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego.

Polonica

• Pierwszym znanym Polakiem, który odwiedził Neapol był Jan Lasocki, który udał się do tego miasta w 1448 roku po uzyskaniu doktoratu z prawa kanonicznego w Padwie.
• W 1790 roku Neapol odwiedził Stanisław Staszic.
• W 1836 roku miasto odwiedził Juliusz Słowacki, który zamieszkał w domu przy Via Santa Lucia 116.
• W 1886 roku w mieście przebywał Henryk Sienkiewicz, który zamieszkał przy Via Partenope w Hotelu Hasslera.
• W latach 1955-2000 w Neapolu przy via Francesco Crispi 69 mieszkał pisarz Gustaw Herling-Grudziński, który został pochowany na cmentarzu Poggioreale. Na Villa Ruffo, w której mieszkał (obecnie konsulat RFN), umieszczono tablicę pamiątkową odsłoniętą uroczyście przez prezydentów Włoch, Polski i Niemiec.

Kolej

W mieście znajdują się stacje kolejowe Napoli Bagnoli-Agnano Terme, Napoli Campi Flegrei, Napoli Cavalleggeri d’Aosta, Napoli Gianturco, Napoli Mergellina, Napoli Montesanto, Napoli Piazza Amadeo, Napoli Piazza Cavour, Napoli Piazza Garibaldi, Napoli Piazza Leopardi, Napoli San Giovanni-Barra

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Neapolu:

Ateny, Grecja Budapeszt, Węgry Călărași, Rumunia Kafsa, Tunezja Kagoshima, Japonia Baku, Azerbejdżan

Nablus, Palestyna Nosy Be, Madagaskar Palma de Mallorca, Majorka, Hiszpania Santiago de Cuba, Kuba Londyn, Wielka Brytania Kolkata, Indie

Prowincja Santiago de Cuba, Kuba Sighetu Marmaţiei, Rumunia Valencia, Carabobo, Wenezuela Sarajewo, Bośnia i Hercegowina Miami, Stany Zjednoczone

Zobacz też

• tramwaje w Neapolu
• metro w Neapolu

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa samorządu lokalnego w Neapolu (wł.)
• Wirtualne panoramy Neapolu
• Szlaki turystyczne w Neapolu (pol.)
• Historia Neapolu (wł.)