1895
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rok 1895 / MDCCCXCV
stulecia: XVIII wiek ~ XIX wiek ~ XX wiek
dziesięciolecia: 1860–1869 • 1870–1879 • 1880–1889 • 1890–1899 • 1900–1909 • 1910–1919 • 1920–1929
lata: 1885 « 1890 « 1891 « 1892 « 1893 « 1894 « 1895 » 1896 » 1897 » 1898 » 1899 » 1900 » 1905
Wydarzenia w Polsce[edytuj | edytuj kod]
- 17 stycznia – ukazało się pierwsze wydanie tygodnika „Przewodnik Katolicki”.
- 11 lutego – w Gdańsku został założony Cmentarz na Zaspie.
- 31 marca – otwarto nowe ujście Wisły.
- 1 maja – uruchomiono latarnię morską w Krynicy Morskiej.
- 2 maja – Bolesław Prus ukończył pisanie powieści historycznej Faraon.
- 5 maja – pożar strawił połowę zabudowań Wasilkowa.
- 15 lipca – we Lwowie ukazało się pierwsze wydanie czasopisma „Przegląd Wszechpolski”.
- 28 lipca – delegaci chłopscy na zjeździe w Rzeszowie założyli Stronnictwo Ludowe.
- 4 września – w Warszawie została otwarta Średnia Szkoła Mechaniczno-Techniczna, ufundowana przez finansistów Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda.
- 28 września – w Warszawie odbyła się prapremiera Strasznego Dworu zakończona wielką manifestacją patriotyczną.
- 22 listopada – uruchomiono dwie pierwsze linie tramwajowe w Elblągu.
- 11 grudnia – uruchomiono pierwszą linię tramwajową w Bielsku.
- Oddano do użytku monumentalny gmach Collegium Medicum UJ.
Wydarzenia na świecie[edytuj | edytuj kod]
- 5 stycznia – w Paryżu odbyła się publiczna degradacja kapitana Alfreda Dreyfusa, niesłusznie skazanego za zdradę państwa na dożywocie.
- 12 stycznia – powstała brytyjska organizacja National Trust, zajmująca się ochroną zabytków i przyrody.
- 13-14 stycznia – I wojna włosko-abisyńska: zwycięstwo wojsk włoskich w bitwie pod Coatit.
- 14 stycznia – Dezső Bánffy został premierem Węgier.
- 15 stycznia:
- światowa premiera baletu Jezioro łabędzie Piotra Czajkowskiego, w Petersburgu.
- I wojna włosko-abisyńska: w Erytrei Włosi pokonują wojska etiopskie pod Senafé.
- 17 stycznia – Félix François Faure został prezydentem Francji.
- 20 stycznia – promieniowania rentgenowskiego (promieni X), po raz pierwszy użyto je w celach klinicznych. W Dartmouth w stanie New Hampshire zastosowano je do zbadania i złożenia złamanej ręki.
- 23 stycznia – norweski naukowiec Carsten Borchgrevink jako pierwszy człowiek wylądował na Antarktydzie.
- 26 stycznia – wojna chińsko-japońska: początek oblężenia Weihaiwei przez Japończyków
- 30 stycznia – niemiecki statek pasażerski SS Elbe zatonął na Morzu Północnym po zderzeniu z brytyjskim parowcem Crathie; zginęło ponad 300 osób, uratowano 20.
- 2 lutego – wojna chińsko-japońska: wojska japońskie zdobyły Weihai.
- 9 lutego – w Holyoke (Massachusetts) odbył się pierwszy mecz siatkówki, gry wymyślonej przez Williama G. Morgana, nauczyciela wychowania fizycznego w miejscowej szkole YMCA.
- 11 lutego – w Braemar zanotowano najniższą w historii Wielkiej Brytanii temperaturę (-27,2 °C).
- 13 lutego – bracia Auguste Lumiere i Louis Lumiere złożyli patent na kinematograf.
- 14 lutego – premiera w londyńskim St. James's Theatre komedii Oscara Wilde'a Bądźmy poważni na serio (ang. The Importance of Being Earnest).
- 16 lutego – wojna chińsko-japońska: koniec oblężenia Weihaiwei, kapitulacja chińskich obrońców
- 22 lutego – Ottomar Anschütz, wynalazca tachyskopu (szybkowidza), odpłatnie zaprezentował w Berlinie 40 historyjek obrazkowych (300 widzów).
- 4 marca – wojna chińsko-japońska: zwycięstwo wojsk japońskich w bitwie pod Niuzhuang.
- 6 marca – wojna chińsko-japońska: zwycięstwo wojsk japońskich w bitwie pod Yingkou.
- 16 marca:
- niemiecki astronom Max Wolf odkrył planetoidę (401) Ottilia.
- 52 górników zginęło w katastrofie w kopalni Hohenegger w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim.
- 21 marca – francuski astronom Auguste Charlois odkrył planetoidę (402) Chloë.
- 22 marca – pierwszy pokaz filmu braci Lumiere w Paryżu. Pokazano na nim film Wyjście robotników z fabryki Lumière w Lyonie zrealizowany zaledwie 3 dni wcześniej.
- 23 marca:
- Antonio Cánovas del Castillo został po raz szósty premierem Hiszpanii.
- Manchester City pokonując Lincoln City 11:3 odniósł najwyższe ligowe zwycięstwo w swej historii.
- 26 marca – wojna chińsko-japońska: wojska japońskie zdobyły Peskadory.
- 11 kwietnia – późniejszy bohater narodowy José Martí wylądował ze swym oddziałem zbrojnym na Kubie.
- 13 kwietnia – założono Muzeum Rosyjskie w Sankt Petersburgu.
- 17 kwietnia:
- w Shimonoseki został podpisany traktat kończący wojnę chińsko-japońską. Japonia zajęła półwysep Liaodong, Formozę oraz Peskadory.
- braci Lumiere przedstawili kinematograf fachowej publiczności w paryskiej Sorbonie (druga prezentacja odbyła się 8 listopada).
- 24 kwietnia – kanadyjski żeglarz Joshua Slocum wyruszył z Bostonu na rybackiej łodzi typu jol o nazwie Spray w pierwszy zakończony po 3 latach sukcesem samotny rejs dookoła świata.
- 27 kwietnia – około 200 osób zginęło w wyniku powodzi wywołanej runięciem tamy na sztucznym jeziorze Bouzey koło Épinal we francuskich Wogezach.
- 29 kwietnia – ukazała się pierwsza powieść Josepha Conrada Szaleństwo Almayera.
- 7 maja:
- w Sankt Petersburgu Aleksandr Popow zademonstrował Rosyjskiemu Towarzystwu Fizyko-Chemicznemu radio własnej konstrukcji.
- ukazała się powieść fantastyczna Wehikuł czasu Herberta George'a Wellsa.
- uruchomiono komunikację tramwajową w indyjskim Madrasie (obecnie Ćennaj).
- 18 maja :
- francuski astronom Auguste Charlois odkrył planetoidę (403) Cyane.
- we Włoszech rozegrano pierwsze zawody samochodowe na trasie Turyn-Asti-Turyn.
- 19 maja – poeta, pisarz, przywódca ruchu niepodległościowego i późniejszy kubański bohater narodowy José Martí zginął w walce z Hiszpanami w Dos Rios.
- 23 maja – proklamowano niepodległą Republikę Tajwanu.
- 25 maja:
- irlandzki literat Oscar Wilde został skazany na dwa lata ciężkich robót za homoseksualizm.
- Tang Jingsong został pierwszym prezydentem Republiki Tajwanu.
- 29 maja – wojska japońskie wylądowały na Tajwanie, scedowanym przez Chiny na rzecz Japonii po przegranej wojnie w latach 1894-1895.
- 11 czerwca – start pierwszego długodystansowego wyścigu samochodowego. Na trasie Paryż-Bordeaux-Paryż o długości 1178 km, zwycięstwo odniósł Francuz E. Levassor na samochodzie spalinowym Panhard-Levassor.
- 12 czerwca – kongres Towarzystwa Fotograficznego w Lyonie, podczas którego bracia Lumiere kręcili i natychmiast wywoływali różne krótkie filmy.
- 21 czerwca – otwarto Kanał Cesarza Wilhelma (obecna nazwa Kanał Kiloński).
- 25 czerwca – w Wielkiej Brytanii utworzono trzeci rząd lorda Salisbury’ego.
- 25 lipca – w Sceaux pod Paryżem odbył się cichy i skromny ślub Marii Skłodowskiej z Pierre’em Curie.
- 27 sierpnia – uruchomiono komunikację tramwajową w Bratysławie.
- 31 sierpnia – Ferdinand von Zeppelin złożył patent na budowę sterowca sztywnego dużych rozmiarów (w 1898 początek budowy, zakończenie w VI 1900 – otrzymał oznaczenie LZ 1).
- 12 września – w Porto uruchomiono komunikację tramwajową.
- 21 września – pierwszy międzynarodowy mecz lekkoatletyczny: London Athletic Club – New York Athletic Club (wszystkie 11 konkurencji wygrali Amerykanie). Bieg na dystansie 100 y wygrał B.Wefers (9,8 s.).
- 23 września – Francja: powstała Powszechna Konfederacja Pracy.
- 28 września – w holenderskim Grave założono zgromadzenie zakonne Misjonarze Świętej Rodziny.
- 30 września – Madagaskar stał się protektoratem Francji.
- 21 października – po 5 miesiącach istnienia Republika Tajwanu została zlikwidowana przez wojska japońskie.
- Listopad – w USA odbył się pierwszy wyścig samochodowy na kontynencie amerykańskim. 87,5 km trasę Chicago-Evanston, w trudnych zimowych warunkach, najszybciej (czas: 10 h 23 min) pokonał Amerykanin Ch. Dureya.
- 1 listopada:
- założenie pierwszego na świecie automobilklubu narodowego. Powstał Automobilklub Amerykański (American Motor League). 12 dni później założono Automobilklub Francji (Automobile Club de France) - główny organizator sportu samochodowego w Europie.
- bracia Max i Emil Skladanowscy przedstawili w berlińskim variete Wintergarten „żywe obrazy” za pomocą bioskopu (2 projektory i 2 kamery).
- 5 listopada – George B. Selden opatentował pierwszy amerykański samochód.
- 8 listopada – Wilhelm Röntgen rozpoczął obserwację promieniowania rentgenowskiego (promieni X).
- 11 listopada – włoski wynalazca Filoteo Alberini opatentował kinetograf.
- 27 listopada – Alfred Nobel spisał testament, w którym ustanowił nagrodę nazwaną później jego imieniem.
- 7 grudnia – rozpoczęła się abisyńsko-włoska bitwa pod Amba Alagi.
- 9 grudnia – francuski astronom Auguste Charlois odkrył planetoidę Aspasia.
- 15 grudnia:
- I wojna włosko-abisyńska: wojska egipskie rozpoczęły oblężenie Mekelie.
- zwycięstwo kubańskich powstańców nad wojskami hiszpańskimi w bitwie nad rzeką Mal Tiempo.
- 28 grudnia:
- Wilhelm Conrad Roentgen opublikował pierwszy artykuł o odkryciu promieniowania rentgenowskiego (promieniowania X).
- bracia Ludwik i August Lumière uruchomili w suterenie kawiarni Grand Cafè przy bulwarze Kapucynów w Paryżu pierwsze stałe komercyjne kino wyposażone w zbudowany przez nich kinematograf.
- Lenin założył w Petersburgu Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej.
- Joseph Conrad wydał w Anglii swą pierwszą powieść Szaleństwo Almayera.
Urodzili się[edytuj | edytuj kod]
- 1 stycznia
- Placyd García Gilabert, hiszpański franciszkanin, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1936)
- Edgar Hoover, amerykański prawnik, dyrektor FBI (zm. 1972)
- 2 stycznia – Folke Bernadotte, szwedzki dyplomata (zm. 1948)
- 25 stycznia – Maria Daniela Jóźwik, polska nazaretanka, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1943)
- 31 stycznia – Stanisław Młodożeniec, polski poeta, współtwórca futuryzmu (zm. 1959)
- 10 lutego – Stanisław Bronikowski, polski taternik (zm. 1917)
- 12 lutego – German Garrigues Hernández, hiszpański kapucyn, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1936)
- 13 lutego – Ján Oružinský, słowacki taternik i alpinista (zm. 1961)
- 16 lutego – Franciszek Kuszel, rosyjski wojskowy narodowości białoruskiej (zm. 1968)
- 17 lutego – Stefan Barsanescu, rumuński pedagog, profesor (zm. 1984)
- 21 lutego – Henrik Dam, duński biochemik, fizjolog, laureat Nagrody Nobla (zm. 1976)
- 28 lutego – Mikołaj Bunkerd Kitbamrung, duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1944)
- 12 marca – Zofia Hołub-Pacewiczowa, polska geografka i etnografka (zm. 1979)
- 13 marca – Roman Wilkosz, polski malarz, projektant, nauczyciel pedagog (zm. 1967)
- 19 marca – Maksym Rylski (ukr. Максим Тадейович Рильський), ukraiński poeta, tłumacz, publicysta (zm. 1964)
- 20 marca – Józef Joachim Grzyb, legionista, odznaczony Virtuti Militari (zm. 1940 – zamordowany w Charkowie)
- 29 marca – Ernst Jünger, pisarz niemiecki (zm. 1998)
- 1 kwietnia – Petrus Wernink, holenderski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1971)
- 4 kwietnia – George Fish, amerykański lekarz i sportowiec, medalista olimpijski (zm. 1977)
- 5 kwietnia – Wincenty Gabryjelski, polski radny (zm. 1960)
- 7 kwietnia – Maksymilian Iksal, polski działacz niepodległościowy, powstaniec śląski (zm. 1981)
- 15 kwietnia – Elena Aiello, włoska zakonnica, mistyczka, błogosławiona katolicka (zm. 1961)
- 17 kwietnia – Tadeusz Bocheński, polski poeta, muzykolog, filozof, pisarz i eseista (zm. 1962)
- 20 kwietnia – Jerzy Petersburski, polski kompozytor (zm. 1979)
- 26 kwietnia – Carl de la Sablière, francuski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1979)
- 6 maja – Rudolf Valentino, amerykański aktor filmowy pochodzenia włoskiego (zm. 1926)
- 11 maja
- Jan Parandowski, pisarz, prezes PEN Clubu (zm. 1978)
- Stanisław Kostka Starowieyski, polski działacz społeczny, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1941)
- 19 maja – Stanisław Kopański, szef Sztabu Naczelnego Wodza, dowódca Brygady Strzelców Karpackich, inżynier, generał dywizji Wojska Polskiego (zm. 1976)
- 20 maja – Aarne Pekkalainen, fiński żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1958)
- 21 maja
- Lázaro Cárdenas del Río, polityk meksykański, prezydent Meksyku w latach 1934–1940 (zm. 1970)
- Nikifor Krynicki, polski malarz prymitywista pochodzenia łemkowskiego (zm. 1968)
- 26 maja – Dorothea Lange, amerykańska fotografka (zm. 1965)
- 28 maja – Bronisław Pieracki, polski polityk, legionista, pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego (zm. 1934)
- 1 czerwca – Tadeusz Bór-Komorowski, dowódca Armii Krajowej (zm. 1966)
- 12 czerwca – Wanda Dubieńska, pierwsza polska olimpijka
- 16 czerwca – Antoni Chruściel, polski dowódca wojskowy, generał, dowódca AK w powstaniu warszawskim (zm. 1960)
- 24 czerwca – Jack Dempsey, amerykański mistrz świata w wadze ciężkiej w boksie zawodowym (zm. 1983)
- 8 lipca – Igor Tamm, fizyk rosyjski, laureat Nagrody Nobla w 1958 roku (zm. 1971)
- 10 lipca – Carl Orff, niemiecki kompozytor i dyrygent (zm. 1982)
- 12 lipca – Jaromír Korčák, czeski geograf, demograf i statystyk (zm. 1989)
- 22 lipca – Pawieł Suchoj (ros. Павел Осипович Сухой), radziecki konstruktor lotniczy (zm. 1975)
- 24 lipca – Robert Graves, brytyjski powieściopisarz (zm. 1985)
- 31 lipca – André Derrien, francuski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1994)
- 1 sierpnia – Józef Frąk, polski działacz komunistyczny we Francji (zm. 1961)
- 8 sierpnia – Jean Navarre, francuski lotnik okresu I wojny światowej; jako pierwszy uzyskał tytuł asa myśliwskiego (zm. 1919)
- 29 sierpnia – Jerzy Kirchmayer, polski generał (zm. 1959)
- 3 września – Erik Ørvig, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1949)
- 12 września – Yngve Holm, szwedzki żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1943)
- 16 września – Franciszek Żwirko, lotnik polski (zm. 1932)
- 19 września
- Virginia Rappe, amerykańska aktorka (zm. 1921)
- Barbara Giller, funkcjonariuszka Komunistycznej Partii Polski (zm. 1981)
- 25 września – Sylvester Saller ofm, biblista katolicki, archeolog, franciszkanin (zm. 1976)
- 2 października – Groucho Marx, komik amerykański (zm. 1977)
- 3 października – Siergiej Jesienin, poeta rosyjski (zm. 1925)
- 7 października – Andrzej Solá Molist, hiszpański klaretyn, misjonarz, męczennik, błogosławiony (zm. 1927)
- 8 października – Juan Perón, dyktator argentyński (zm. 1974)
- 9 października – Félix Lasserre, francuski rugbysta, medalista olimpijski (zm. 1965)
- 20 października – Franciszek Jóźwiak, pierwszy główny komendant MO (zm. 1966)
- 30 października – Maria Kuncewiczowa, polska pisarka (zm. 1989)
- 9 listopada – Józef Kojder, polski oficer zawodowy, kawaler Virtuti Militari (zamordowany w Charkowie 1940)
- 15 listopada
- Olga Romanowa, wielka księżna rosyjska, córka cara Mikołaja II, święta prawosławna (rozstrzelana z rodziną przez CzeKa) (zm. 1918)
- Antoni Słonimski, polski pisarz i felietonista (zm. 1976)
- 25 listopada – Ludvík Svoboda, czeski polityk i wojskowy, prezydent Czechosłowacji (zm. 1979)
- 26 listopada – Bertil Lindblad, szwedzki astronom (zm. 1965)
- 3 grudnia – Tadeusz Olsza, polski aktor filmowy, kabaretowy i sceniczny; śpiewak, tancerz, reżyser (zm. 1975)
- 4 grudnia – Feng Youlan, chiński filozof i historyk filozofii, autor bardzo wpływowej Historii filozofii chińskiej (zm. 1990).
- 5 grudnia – Carl Wentzel, niemiecki żeglarz, olimpijczyk
- 14 grudnia – Jerzy VI, król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (zm. 1952)
- 17 grudnia – Zozym Izquierdo Gil, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 25 grudnia – Stefan Rowecki (pseudonim Grot), generał, komendant główny Armii Krajowej (zm. 1944)
- 26 grudnia – Zdzisław Rytel, polski inżynier mechanik, profesor Politechniki Warszawskiej (zm. 1979)
- data dzienna nieznana:
- Aleksy Sobaszek, polski duchowny, błogosławiony Kościoła rzymskokatolickiego (zm. 1942)
Zmarli[edytuj | edytuj kod]
- 5 stycznia – Władysław Podkowiński, polski malarz impresjonista (ur. 1866)
- 24 stycznia – Randolph Spencer Churchill, brytyjski arystokrata i polityk, ojciec Winstona Churchilla (ur. 1849)
- 5 marca
- Nikołaj Leskow (ros. Николай Семёнович Лесков), rosyjski prozaik i publicysta (ur. 1831)
- Henry Rawlinson, brytyjski asyrolog, dyplomata, w 1836 odkrył, skopiował i odczytał inskrypcję z Behistun (ur. 1810)
- 6 marca – Camilla Collett, norweska pisarka i bojowniczka o prawa kobiet (ur. 1813)
- 11 maja – Feliks Jaroński, polski pianista, kompozytor, pedagog (ur. 1823)
- 19 maja – José Martí, kubański poeta, pisarz oraz przywódca ruchu niepodległościowego (ur. 1853)
- 30 maja – Józef Marello, włoski biskup katolicki, święty (ur. 1844)
- 14 czerwca – Franciszka od Pauli od Jezusa, brazylijska błogosławiona katolicka (ur. ok. 1810)
- 29 czerwca – Thomas Henry Huxley, angielski zoolog, paleontolog, filozof i fizjolog (ur. 1825)
- 2 lipca
- Mychajło Drahomanow (ukr. Михайло Драгоманов), ukraiński działacz społeczny (ur. 1841)
- Henryk Woliński, polski prawnik, prezydent Lublina (ur. 1824)
- 5 sierpnia – Fryderyk Engels, niemiecki filozof, teoretyk komunistyczny (ur. 1820)
- 17 września – Zygmunt Szczęsny Feliński, arcybiskup warszawski, założyciel Sióstr Rodziny Maryi, święty katolicki (ur. 1822)
- 28 września – Ludwik Pasteur, francuski mikrobiolog i chemik (ur. 1822)
- 24 listopada – Feliks Berdau, polski botanik, pionier badań flory Tatr (ur. 1826)
- 27 listopada – Aleksander Dumas (syn), francuski pisarz i dramaturg (ur. 1824)
- data dzienna nieznana:
- Aarifi Pasza, turecki polityk, Wielki Wezyr (ur. 1819)
Święta ruchome[edytuj | edytuj kod]
- Tłusty czwartek: 21 lutego
- Ostatki: 26 lutego
- Popielec: 27 lutego
- Niedziela Palmowa: 7 kwietnia
- Wielki Czwartek: 11 kwietnia
- Wielki Piątek: 12 kwietnia
- Wielka Sobota: 13 kwietnia
- Wielkanoc: 14 kwietnia
- Poniedziałek wielkanocny: 15 kwietnia
- Wniebowstąpienie Pańskie: 23 maja
- Zesłanie Ducha Świętego: 2 czerwca
- Boże Ciało: 13 czerwca
