Haití (estat)
|
Repiblik Ayiti (ht) |
|||
|---|---|---|---|
| République d’Haïti (fr) Haití (oc) |
|||
|
|||
|
|
|||
| Lengas oficialas | Creòl haitian, Francés |
||
| Capitala | Port-au-Prince |
||
| Superfícia - Totala - Aiga (%) |
Classat 140en 27 750 km² 0,7 % |
||
| Populacion - Totala (2014) - Densitat |
Classat 84en 9 996 731 ab. 350,27 ab./km² |
||
| IDH (2013) | 0.471 () |
||
| Moneda - nom occitan - nom officiau anglés |
HTG Gorda Gourde |
||
| Fus orari | UTC −5 (estiu −4) |
||
| Domeni internet | .ht |
||
| Indicatiu telefonic | +509 |
||
| Còde del país (ISO 3166) | HT | ||
Haití (en creòl haitian Ayiti) es un estat d'America Centrala e de la Cariba qu'ocupa l'oèst de l'illa d'Haití.
Sa capitala es Port-au-Prince.
Lo gentilici es haitian -a.
Istòria[modificar | modificar la font]
Cristòl Colomb descobriguèt l'illa d'Hispaniola lo 5 de decembre de 1492. Al començament del sègle XVII, a causa del grand comèrci informal dels colons creòls de l'illa e qu'anava en contra del monopòli de la metropòli, lo governador espanhòl Antonio de Osorio ordenèt entre 1605 e 1606 lo despòblament de las talveras nòrd e oèst de l'illa per fin de frenar aquesta practica. Amb lo temps, las zònas despobladas de la part oèst foguèron ocupadas per filibustièrs e corsaris franceses, òmes que vivián de la caça dels bovids e dels pòrcs salvatges, del comèrci de las pèls e la cultura del tabat. Ocupèron primièrament l'illa de la Tortuga e pus tard, aquestes pòblaments faguèron que la part oèst de l'illa foguèsse reclamada per França. En 1697, pel Tractat de Ryswick, Espanha cediguèt a França aquesta part de l'illa, qu'anava constituir lo Saint Domingue francés.
Al sègle XVIII, l'Haití colonial, ocupat per França jos un sistèma esclavagista crusèl, comptava una populacion de 300 000 esclaus e a pena 12 000 personas liuras, principalament blancs e mestís.
Lo 14 d'agost de 1769 se seriá produsit a Bois-Cayman una ceremonia de la religion vodó Boukman qu'es considerada coma lo començament de la Revolucion Haitiana. Lo long procès d'independéncia a per protagonista François Dominique Toussaint-Louverture que entre 1793 e 1802 dirigiguèt la revolucion haitiana en afrontant espanhòls, angleses e franceses, fins a la sieuna captura, e mòrt en França.
En 1803, Jean Jacques Dessalines vencèt definitivament las tropas francesas a la Batalha de Vertierres e en 1804 proclamèt l'independéncia d'Haití, en se proclamant emperaire. En 1822, las tropas haitianas ocupèron la part orientala de l'illa d'Hispaniola (Republica Dominicana), que recuperariá la siá independéncia en 1844. La granda instabilitat politica del país serviguèt als Estats Units coma desencusa per l'ocupar e exercir aital un contraròtle absolut fins a 1934.
Los eveniments seguents rebatèron la lucha entre las autoritats mestissas e las massas popularas d'origina africana.
En 1957 foguèt elegit president François Duvalier. Conegut popularament coma Papa Doc, governèt d'un biais dictatorial amb l'ajuda militara e financièra dels Estats Units e en 1964 se faguèt proclamar president per la vida. Lo sieu filh Jean-Claude Duvalier (Baby Doc) li succediguèt en 1971. En genièr de 1986 una insurreccion populara l'obliguèt a s'exiliar e l'armada prenguèt contraròtle del poder e formèt un Conselh Nacional de Govèrn, presidit pel general Henri Namphy.
Politica[modificar | modificar la font]
Geografia[modificar | modificar la font]
Economia[modificar | modificar la font]
- Veire l'article: Economia d'Haití.
Haití es un dels païses pus paures del monde.
