Атомнай электростанциа

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт

Атомнай электростанция (АЭС) – атом араарыытыттан тахсар энергияны туһанан электроэнергияны оҥорор таһаарар станция. Билигин Россияҕа баар АЭС-тар барыллаан оҥорон таһаарар күүстэрэ — 160,04 млрд кВт·ч/год. АЭС-тары ООН иһигэр баар МАГАТЭ диэн тэрилтэ көрөр, хонтуруоллуур.

История[уларыт | куодун уларытыы]

Аан дойду үрдүнэн бастакы АЭС 1954 с. Калууга уобалаһыгар Обнинскай бөһүөлэгин таһыгар тутуллубута. Станция күүһэ 5 МВт. 1956 с. 46 МВт күүстээх станцияны Колдер-Холл куоракка (Улуу Британия), сыл буолан буолан баран АХШ-ка Шиппингпорт куоракка 60 МВт күүстээх станция үлэҕэ киирбиттэр.

Станциялар наардааһыннара[уларыт | куодун уларытыы]

Реактор көрүҥүнэн[уларыт | куодун уларытыы]

  • Итии нейтроннарга олоҕурар реактордар, араас көрүҥнээх бытаардааһыннар көмөтүнэн нейтрону атом киинэ иҥэрэр:
    • Көннөрү ууга олоҕурар реактор;
    • Ыарахан ууга олоҕурар реактор;
  • Түргэн нейтроннарга олоҕурар реактордар;
  • Субкритическэй реактордар, тас төрүттэн нейтроннары үөскэтэр тэрил көмөтүнэн үлэлиир реактор.
  • Термояд реактора;

Энергияны оҥорон таһаарар көрүҥүнэн[уларыт | куодун уларытыы]

  • Уоту (нууч. электричество) оҥорон таһаарар станция — АЭС;
  • Сылааһы оҥорон таһаарар станция — АТЭС.

АЭС дьайар схемата[уларыт | куодун уларытыы]

Атомнай электростанцияҕа икки котурдаах уунан үлэлиир реактор үлэтин схемата

Дойдулар[уларыт | куодун уларытыы]

Арассыыйа[уларыт | куодун уларытыы]

Аан дойду[уларыт | куодун уларытыы]

Аан дойдуга баар АЭС толору испииһэгэ [1]

АЭС-тарга буолбут улахан быһылааннар[уларыт | куодун уларытыы]

Три-Майл-Айленд (АХШ)[уларыт | куодун уларытыы]

1979 с., кулун тутар 28-гар АХШ-ка, Три-Майл-Айленд куоракка Аан Дойдуга АЭС-ка бастакы улахан быһылаан тахсыбыта. Ол түмүгэр иккис реактор алдьаммыт, тэстибит сириттэн радиациялаах уу сиргэ түспүт (Cиһилии манна аах). МАГАТЭ наардааһынынан 5-ис таһымнаах авария.

Чернобыль (СССР)[уларыт | куодун уларытыы]

1986 с., муус устар 26 күнүгэр СССР, Чернобыль куоракка Аан дойду үрдүнэн ордук улахан алдьаныылаах, ороскуоттаах, дьон өлүүлээх уонна радиация тайаан сытар сиринэн авария буолбута. Авария түмүгэр төрдүс реактор оҥоһуллубат гына урусхалламмыта уонна бетонтан уонна сибиниэстэн чардаат (нууч. саркофаг) оҥорбуттара (Манна аах). МАГАТЭ наардааһынынан саамай үрдүк 7-ис таһымнаах авария.

Фукусима (Япония)[уларыт | куодун уларытыы]

2011 с., кулун тутар 11 күнүгэр Японияҕа, Фукусима куоракка сир хамсааһын түмүгэр Чуумпу океаҥҥа сүүнэ улахан цунами кэлэн «Фукусима дай ичи» Атом станцияны урусхалаабыта. Реактор иһинээҕи давлениятын аччатар клапаны арыйбыттарыгар оргуйбут уу паарыттан водород арахсан түөрт реактортан түөрдээннэригэр утуу-субуу дэлби тэбии буолбут (Быһылаан сиһилии суруллубут сирэ). МАГАТЭ наардааһынынан бастаан 4-үс таһымнаах авария диэн биллэрбиттэр, кэлин 7-ис таһымҥа дылы улаатыннарбыттар.

Быһаарыылар[уларыт | куодун уларытыы]

  1. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_nuclear_reactors