Costa Rica

Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Lumaktaw idiay: pagdaliasatan, biruken
Republika ti Costa Rica
República de Costa Rica
Wagayway Eskudo
"Noble patria, tu hermosa bandera" (Espaniol)
"Natakneng a pagilian, napintas a wagaywaymo"
Kapitolio
ken kadakkelan a siudad		 San José
9°56′N 84°5′W / 9.933°N 84.083°W / 9.933; -84.083
Opisial a sasao Espaniol
Mabigbigan a rehional a sasao
Etniko a grupgrupo (2011[1])
Nagan dagiti umili
Gobierno Unitaryio a presidential a batay-linteg a republika
 -  Presidente Laura Chinchilla
 -  Presidente-elecktado Luis Guillermo Solís
Lehislatura Lehislatibo nga Asemblia
Nairangarang ti pannakawaya
 -  manipud ti Espania Septiembre 15, 1821 
 -  manipud ti Mehikoa Hulio 1, 1823 
 -  manipud ti Dagiti Nagkaykaysa a Probinsia
ti Tengnga nga Amerika		 Marso 21, 1847 
 -  Binigbigan babaen ti Espania Mayo 10, 1850 
 -  Batay-linteg Nobiembre 7, 1949[2] 
Kalawa
 -  Dagup 51,100 km2 (Maika-128)
19,653 sq mi
 -  Danum (%) 0.7
Populasion
 -  2011 (senso) 4.586.353[3]
 -  Densidad 84[3]/km2 (Maika-107)
220/sq mi
GDP (PPP) 2013 karkulo
 -  Dagup $61.427 bilion[4]
 -  Tunggal maysa a tao $12,874[4]
GDP (nominal) 2013 karkulo
 -  Dagup $48.505 bilion[4]
 -  Tunggal maysa a tao $10,166[4]
Gini (2009) 50.7[5]
nangato
HDI (2012) 0.773[6]
nangato · Maika-62
Kuarta Kolon ti Costa Rica (CRC)
Sona ti oras CST (UTC−6)
Pagmanehuan kanawan
Kodigo ti panagtawag +506
TLD ti internet .cr
a. Umuna nga Imperio ti Mehiko.

Ti Costa Rica (kaibuksilanna ket "nabaknang nga aplaya" iti Espaniol), opisial a ti Republika ti Costa Rica (Espaniol: Costa Rica wenno República de Costa Rica, pannakabalikas: [reˈpuβlika ðe ˈkosta ˈrika]), ket pagilian idiay tengnga nga Amerika, a bineddengan babaen ti Nicaragua iti amianan, ti Panama iti abagatan a daya, ti Taaw Pasipiko iti laud, ken ti Baybay Karibe iti daya.

Ti Costa Rica ket narasay idi a natagtagitao babaen dagitiindihenio a tattao sakbay a tinurayan dagiti Kastila idi maika-16 a siglo. Idi ket maysa a napanglaw ken naisalsalumin a kolonia, ken manipud idi nagbalinen a nawaya manipud idi maika-18 a siglo, ti Costa Rica ket nagbalinen kadagiti maysa a katalinaayan, kabaknangan, ken progresibo a pagpagilian iti Latin nga Amerika. Permanente a winaswasna ti buyotna babaen ti batay-linteg idi 1949, ken nagbalin nga isu ti immuna ken maysa kadagiti naturay a pagpagilian nga awanan iti sitatakder a buyot.[7][8][9] Daytoy ket naibatay iti batay-linteg a republika, daytoy laeng ti pagilian ti Latin nga Amerika a demokrasia manipud idi 1950 wenno nasapsapa.[10] Ti Costa Rica ket kankanayon a nairangranggo a kas dagiti kangatuan ti pannakairanggona a pagilian iti Latin nga Amerika iti Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan (HDI),ken naipuesto a maika-62 iti lubong manipud idi 2012.

Isu daytoy ket agpayso met, idi 2010 ti Costa Rica ket dinakamat idi babaen ti Programa ti Panarang-ay ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (UNDP) a kas nakagun-od ti ti nangatngato unay a panagrag-ay ti nagtagitaon ngem ti aniaman a pagilian iti kapada nga agpang ti matgedan,[11] bayat nga idi 2011, ti UNDP ket inkeddengna pay a kas nasayaat nga agob-obra iti panagtalinaay iti enbironmento, nga adaan iti nasaysayaat a rekord iti panagrang-ay ti nagtagitaoan ken inekualidad ngem ti kalalainganna iti bukod a rehion.

Ti Costa Rica ket naamammuan para kadagiti progresibo nga annuroten iti enbironmento, nga is-isu laeng ti pagilian a nakagun-od kadagiti amin a lima a kriteria a naipatakder a mangrukod ti panagtalinaay ti enbironmento.[12] Daytoy ket nairanggo a maikalima iti lubong, ken ti umuna iti Kaamerikaan, kadagiti termino iti Environmental Performance Index idi 2012.[13] Idi 2007, ti gobierno ti Costa Rica ket nangirangarang kadagiti plano tapno ti Costa Rica ket agbalinto ti umuna a karbon neutral a pagilian intono 2021.[14][15][16] Ti Pundasion ti Baro nga Ekonomika (NEF) ket inranggona nga umuna ti Costa Rica iti Happy Planet Index idi 2009, ken idi manen 2012.[17][18] Ti NEF ket inranggona pay ti Costa Rica idi 2009 a kas ti kaberdian a pagilian iti lubong.[19] Idi 2012, ti Costa Rica ket nagbalin nga isu ti immuna a pagilian iti Latin nga Amerika ti nangiparit ti pagliwliwaaan a panaganup kalapsan idi inaprobaran ti lehislatura ti pagilian ti nadayeg a bilin babaen ti adu a paggiddiatan.[20][21]

Dagiti nagibasaran[urnosen | urnosen ti taudan]

  1. ^ Censo Nacional 2011
  2. ^ Central Intelligence Agency (2011). "Costa Rica". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. Naala idi 2011-10-04. 
  3. ^ a b El Financiero (2013-03-20). "Costa Rica tiene 4,6 millones de habitantes, según corrección del Censo 2011" (iti Espaniol). El Financiero, Costa Rica. Naala idi 2013-05-23. 
  4. ^ a b c d "Costa Rica". Internasional a Pundo ti Panguartaan. Naala idi 2014-03-16. 
  5. ^ "Gini Idex". World Bank. Naala idi 2011-03-02. 
  6. ^ UNDP Human Development Report 2012. "Costa Rica - Country Profile: Human Development Indicators". UNDP. Naala idi 2013-03-15. 
  7. ^ El Espíritu del 48. "Abolición del Ejército" (iti Spanish). Naala idi 2008-03-09. 
  8. ^ "Costa Rica". World Desk Reference. Naala idi 2009-06-09. 
  9. ^ "Costa Rica". Uppsala University. Naala idi 2009-06-09. 
  10. ^ "Costa Rica's new president: Thriller for Chinchilla". The Economist. 2010-02-11. Naala idi 2010-02-16. 
  11. ^ UNDP Human Development Report 2010. Table 1: Human development index 2010 and its components (PDF). pp. 5, 49, 144. Naidulin manipud ti kasisigud idi 2010-11-08. Naala idi 2010-11-06. 
  12. ^ UNDP Human Development Report 2011. "Table 1: Human Development Index and its components". UNDP. Naala idi 2011-11-03.  pp. 4, 42 (see Table 2.4 and Box 2.10) and 128.
  13. ^ Yale Center for Environmental Law & Policy / Center for International Earth Science Information Network at Columbia University. "2010 EPI Rankings". Naala idi 2012-01-25. 
  14. ^ John Burnett (2008-02-18). "Costa Rica Aims to Be a Carbon-Neutral Nation". National Public Radio (NPR.org). Naala idi 2009-04-27. 
  15. ^ Alana Herro (2007-03-12). "Costa Rica Aims to Become First "Carbon Neutral" Country". Worldwatch Institute. Naala idi 2009-04-27. 
  16. ^ Alejandro Vargas (2007-02-21). "País quiere ser primera nación con balance neutro de carbono" (iti Espaniol). La Nación. Naidulin manipud ti kasisigud idi 2009-02-16. Naala idi 2009-04-27. 
  17. ^ Irene Rodríguez (2012-06-14). "Costa Rica es nuevamente el país más feliz del mundo, según índice 'Happy Planet'" [Costa Rica once again the happiest nation of the world, according to the Happy Planet Index]. La Nación (iti Spanish). Naala idi 2012-06-14. 
  18. ^ Fiona Harvey (2012-06-14). "UK citizens better off than EU counterparts, says happiness index". The Guardian. Naala idi 2012-06-14. 
  19. ^ Ashley Seager (2008-07-04). "Costa Rica is the world's happiest and greenest country in the world". London: The Guardian. Naala idi 2009-07-04. 
  20. ^ Ti Costa Rica ket nangiyasentar a mangiparit iti panaganup, ti umuna iti Kaamerikaan. The Raw Story (2012-10-03). Naala idi 2013-08-16.
  21. ^ Costa Rica se convierte en primer país del continente en prohibir la cacería deportiva - Diario Digital Nuestro País. Elpais.cr. Naala idi 2013-08-16.

Adu pay a mabasbasa[urnosen | urnosen ti taudan]

  • Blake, Beatrice. "The New Key to Costa Rica" Berkeley, California: Ulysses Press, 2009.
  • Edelman, Marc. Peasants Against Globalization: Rural Social Movements in Costa Rica Stanford: Stanford University Press, 1999.
  • Huhn, Sebastian: Contested Cornerstones of Nonviolent National Self-Perception in Costa Rica: A Historical Approach, 2009.
  • Keller, Marius; Niestroy, Ingeborg; García Schmidt, Armando; Esche, Andreas. "Costa Rica: Pioneering Sustainability". Excerpt (pp. 81–102) from Bertelsmann Stiftung (ed.). Winning Strategies for a Sustainable Future. Gütersloh, Germany: Verlag Bertelsmann Stiftung, 2013.
  • Lara, Sylvia Lara, Tom Barry, and Peter Simonson. Inside Costa Rica: The Essential Guide to Its Politics, Economy, Society and Environment London: Latin America Bureau, 1995.
  • Lehoucq, Fabrice E. and Ivan Molina. Stuffing the Ballot Box: Fraud, Electoral Reform, and Democratization in Costa Rica Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
  • Lehoucq, Fabrice E. Policymaking, Parties, and Institutions in Democratic Costa Rica, 2006.
  • Palmer, Steven and Iván Molina. The Costa Rica Reader: History, Culture, Politics Durham and London: Duke University Press, 2004.
  • Sandoval, Carlos. Threatening Others: Nicaraguans and the Formation of National Identities in Costa Rica Athens: Ohio University Press, 2004.
  • Wilson, Bruce M. Costa Rica: Politics, Economics, and Democracy: Politics, Economics and Democracy. Boulder, London: Lynne Rienner Publishers, 1998.

Dagiti silpo ti ruar[urnosen | urnosen ti taudan]

Midia a mainaig iti Costa Rica iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Costa Rica manipud iti Wikivoyage (Ingles)

Gobierno ken administrasion
Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Costa_Rica&oldid=252491"