Sbaen
|
|||||
| Arwyddair: Plus Ultra : Ymhellach eto | |||||
| Anthem: Marcha Real Ymdeithgan frenhinol |
|||||
 |
|||||
| Prifddinas | Madrid | ||||
| Dinas fwyaf | Madrid | ||||
| Iaith / Ieithoedd swyddogol | Sbaeneg (Castileg) 1 | ||||
| Llywodraeth | Brenhiniaeth gyfansoddiadol | ||||
| • Brenin | Felipe VI |
||||
| • Prif Weinidog | Mariano Rajoy Brey |
||||
| Formation •Dynastic Union •Uniad •de facto •de jure |
1516 1716 1812 |
||||
| Esgyniad i'r UE | 1 Ionawr 1986 | ||||
| Arwynebedd - Cyfanswm - Dŵr (%) |
504,782 km² (50fed) 1.04 |
||||
| Poblogaeth - Amcangyfrif 2006 - Cyfrifiad 2001 - Dwysedd |
40,847,371 (29fed) 44,187,127 87.2/km² (84fed) |
||||
| CMC (PGP) - Cyfanswm - Y pen |
Amcangyfrif 2005 $1.014 triliwn (12fed) $26,320 (25fed) |
||||
| Indecs Datblygiad Dynol (2003) | 0.928 (21af) – uchel | ||||
| Arian cyfred | Euro (€) 2 (EUR) |
||||
| Cylchfa amser - Haf |
CET 3 (UTC+1) CEST (UTC+2) |
||||
| Côd ISO y wlad | .es | ||||
| Côd ffôn | +34 |
||||
| 1 Yn nifer o gymunedau ymreolaethol, mae Catalaneg¹, Basgeg neu Galiseg hefyd yn ieithoedd swyddogol. Yn Catalonia mae gan Araneg (tafodaith Gascon) statws arbennig.
2 Cyn 1999: Peseta Sbaenaidd |
|||||
Gwlad yn ne-orllewin Ewrop yw Teyrnas Sbaen neu Sbaen (Sbaeneg: Reino de España neu España). Mae'n rhannu gorynys Iberia gyda Gibraltar a Phortiwgal, ac mae'n ffinio â Ffrainc ac Andorra yn y gogledd. Madrid yw'r brifddinas. Felipe VI yw brenin Sbaen.
Cynnwys
Daearyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae Sbaen yn wlad yn ne-orllewin Ewrop sy'n llenwi'r rhan fwyaf o orynys Iberia. Mae hi'n ffinio â Portiwgal i'r gorllewin, Gibraltar i'r de, a Ffrainc ac Andorra i'r gogledd dros y Pyreneau. Mae dinasoedd Sbaen yng ngogledd yr Affrig (Ceuta a Melilla) yn ffinio â Moroco.
Ceir llawer o lwyfandiroedd uchel a mynyddoedd fel y Sierra Nevada. Rhed sawl afon o'r ucheldiroedd, Afon Tajo, Afon Ebro, Afon Duero, Afon Guadiana a Guadalquivir, er enghraifft.
Hanes Sbaen[golygu | golygu cod y dudalen]
Dechreua 'hanes Sbaen gyda dyfodiad Homo sapiens i Benrhyn Iberia a'r diriogaeth sy'n awr yn Sbaen tua 35,000 o flynyddoedd yn ôl. Yn ddiweddarach, meddianwyd y diriogaeth yn eu tro gan y Celtiaid, y Ffeniciaid a'r Groegiaid. Dechreuodd Gweriniaeth Rhufain feddiannu Sbaen yn y drydedd ganrif CC, ac yn ddiweddarach daeth yn rhan bwysig o'r Ymerodraeth Rufeinig. Wedi cwymp yr ymerodraeth Rufeinig yn y gorllewin, meddiannwyd Sbaen gan y Fisigothiaid. Yn 711 ymosodwyd ar y deyrnas Fisigothig gan fyddin Islamaidd, a chyn pen ychydig flynyddoedd roedd bron y cyfan o Sbaen ym meddiant dilynwyr Islam, heblaw am ran fechan yn y gogledd. Dan yr enw Al-Andalus, datblygodd Sbaen Islamaidd ei diwylliant unigryw ei hun yn ystod y 750 mlynedd nesaf.
Yn rhannol oherwydd ymraniadau'r Mwslimiaid, gallodd y Cristionogion yn y gogledd ddechrau proses o adennill tiriogaeth, a elwir y Reconquista, a ddaeth i ben pan orchfygwyd y deyrnas Islamaidd olaf, Teyrnas Granada. Gyda chwymp dinas Granada yn 1492 dechreuodd cyfnod newydd yn hanes Sbaen, oherwydd yr un flwyddyn hwyliodd Christopher Columbus i'r Byd Newydd. Hyn oedd dechrau Ymerodraeth Sbaen; goresgynnwyd Mexico gan Hernando Cortés (1485 - 1547), a goresgynnodd Francisco Pizarro (1476 - 1541) diriogaeth Periw gan ddinistrio Ymerodraeth yr Inca. Meddiannwyd rhannau helaeth o ganolbarth a de America gyda rhai meddiannau yn Asia ac Affrica hefyd.
Dechreuodd nerth milwrol Sbaen edwino yn y 18fed ganrif, ac yn nechrau'r 19eg ganrif rhoddodd Napoleon ei frawd José Bonaparte ar orsedd Sbaen. Bu gwrthryfel poblogaidd yn erbyn y Ffrancod, a chyda chymorth byddin Brydeinig gyrrwyd hwy o'r wlad. Dilynwyd hyn gan gyfnod o ansefydlogrwydd, a chollodd Sbaen ei meddiannau tramor.
Yn 1936 dechreuodd Rhyfel Cartref Sbaen, a arweiniodd at fuddugoliaeth Francisco Franco, a fu'n rheoli Sbaen fel unben hyd ei farwolaeth yn 1975. Wedi ei farwolaeth ef, daeth y brenin Juan Carlos I i'r orsedd, a chytunwyd ar gyfansoddiad democrataidd yn 1978. Ymunodd Sbaen a'r Undeb Ewropeaidd, a gwelwyd tŵf economaidd sylweddol. Yn 2002 derbyniwyd yr Euro fel arian.
Demograffeg[golygu | golygu cod y dudalen]
Ar 1 Ionawr 2008, roedd poblogaeth Sbaen yn 46,063,511 yn ôl yr Instituto Nacional de Estadística (INE). Sbaen yw'r bumed wlad yn yr Undeb Ewropeaidd o ran poblogaeth, ond mae dwysder y boblogaeth yn gymharol isel, 91.2 person/km sgwar.
Fel llawer o wledydd Ewrop, mae'r boblogaeth yn tueddu i heneddio; yn 2006 roedd cyfartaledd oedran trigolion Sbaen yn 40.2. Roedd 14.3% o'r boblogaeth dan 15 oed, 69,0% rhwng 15 a 64, a 16.7% dros 65. I raddau, mae mewnfudiad wedi gwrthweithio'r duedd yma. Yn 2005, roedd disgwyliad bywyd yn Sbaen yn 80.2 ar gyfartaledd; 77.0 i ddynion a 83.5 i ferched.
Mae dwysder y boblogaeth yn uwch o gwmpas yr arfordir ac o amgylch Madrid. Yng nghanol y wlad, mae diboblogi yn broblem yn yr ardaloedd gwledig (mae llawer o bentrefi wedi'u gadael).
Dinasoedd[golygu | golygu cod y dudalen]
_01.jpg)
Yr ardaloedd dinesig mwyaf o ran poblogaeth yw:
|
Poblogaeth Ynysoedd Sbaen[golygu | golygu cod y dudalen]
Yr ynysoedd gyda'r boblogaeth fwyaf yw:
|
Yn ôl cyfrifiad 2006, roedd 9.27 o boblogaeth Sbaen yn dramorwyr. Roedd y mwyafrif o America Ladin (36.21%), Gorllewin Ewrop (21.06%), Dwyrain Ewrop (17.75%) a'r Magreb (14.76%).
Crefydd[golygu | golygu cod y dudalen]
- Eglwys Gatholig 76.7%
- Dim crefydd 20.0%
- Arall 1.6% (Islam, yr Eglwys Uniongred, Iddewon ac eraill)
Llywodraeth[golygu | golygu cod y dudalen]
Rhennir y wlad yn nifer o Gymunedau ymreolaethol ("Comunidades autonomas" yn Sbaeneg).
|
|
||
| Poblogaeth (2000) |
Poblogaeth (2005) |
|
|---|---|---|
| Andalucía | 7.340.052 | 7.829.202 |
| Aragón | 1.189.909 | 1.266.972 |
| Asturias | 1.076.567 | 1.074.504 |
| Ynysoedd Balearig | 845.630 | 980.472 |
| Canarias (Ynysoedd Dedwydd) | 1.716.276 | 1.962.193 |
| Cantabria | 531.159 | 561.638 |
| Castilla-La Mancha | 1.734.261 | 1.888.527 |
| Castilla y León | 2.479.118 | 2.501.534 |
| Catalwnia | 6.261.999 | 6.984.196 |
| Comunidad Valenciana | 4.120.729 | 4.672.657 |
| Extremadura | 1.069.420 | 1.080.823 |
| Galicia | 2.731.900 | 2.760.179 |
| Comunidad de Madrid | 5.205.408 | 5.921.066 |
| Murcia | 1.149.329 | 1.334.431 |
| Navarra | 543.757 | 592.482 |
| Cymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg | 2.098.596 | 2.123.791 |
| La Rioja | 264.178 | 300.685 |
|
|
||
| Ceuta | 75.241 | 74.771 |
| Melilla | 66.263 | 65.252 |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]
|
|
|
|---|---|
| Aelodau | Albania · Yr Almaen · Gwlad Belg · Bwlgaria · Canada · Croatia · Denmarc · Y Deyrnas Unedig · Yr Eidal · Estonia · Ffrainc · Groeg · Hwngari · Gwlad yr Iâ · Yr Iseldiroedd · Latfia · Lithwania · Lwcsembwrg · Norwy · Portiwgal · Gwlad Pwyl · Rwmania · Sbaen · Slofacia · Slofenia · Y Weriniaeth Tsiec · Twrci · Yr Unol Daleithiau |
| Ymgeiswyr | Bosnia a Hercegovina · Georgia · Gweriniaeth Macedonia · Montenegro · Wcráin |
| Gwledydd y Môr Canoldir | |
|---|---|
| Yr Aifft | Albania | Algeria | Bosnia a Hertsegofina | Croatia | Cyprus | Yr Eidal | Ffrainc | Gwlad Groeg | Israel | Libanus | Libya | Malta | Monaco | Montenegro | Moroco | Palesteina | Sbaen | Slofenia | Syria | Tunisia | Twrci | |
