Grekia

De Wikipedio
Irez ad: pilotado, serchez
Grekia
Ελληνική Δημοκρατία
Elliniki Dimokratia
Flag of Greece.svg Coat of arms of Greece.svg
Flago di Grekia Blazono di Grekia
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Ýmnos is tin Eleftherían
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
EU location GRE.png
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo: Athina
· Habitanti: 745,514 (2001)
· Dato: {{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}: {{{Chefurbo2}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}: {{{Chefurbo3}}}
· Habitanti: {{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato: {{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo: Athina
· Habitanti: {{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo: {{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui: Grekiana
Nacionala linguo: {{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui: {{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo: {{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui: {{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}} {{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}} {{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}} {{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}} {{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}} {{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}} {{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}} {{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}} {{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}} {{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}} {{{Etnii10}}}
Demonimo: {{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi: Republiko
· Prezidanto: Prokopis Pavlopoulos
· Prezidisto (serbo): {{{Serbiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (kroato): {{{Kroatiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (Bosno): {{{Bosniana_prezidisto}}}
· Ko-princi: {{{Ko-princi}}}
· Ko-princi: {{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· General-guverniestro: {{{Generala_guverniestro}}}
· Chefministro: Alexis Tsipras
Legifantaro: [[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}: {{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}: {{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}: {{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}: {{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}: {{{Historio5_dato}}}
Surfaco: (96ma granda)
· Totala: 131,990 km²
· Aquo: 0,8669%
Habitanti: (74ma granda)
· Totala: 11.306.183[1] (2010)
· Denseso di habitantaro: 74 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala: {{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala: {{{KLP_totala}}}
· Segun persiono: {{{KLP_segun_persiono}}}
Gini: ([[{{{Gini_yaro}}}]])
{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD: ([[{{{IHD_yaro}}}]])
{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto: Euro
· Abreviuro: {{{Abreviuro}}}
· Simbolo: {{{Simbolo}}}
Tempo-zono: {{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo: {{{Somero_tempo}}}
Dato-formato: {{{Dato_formato}}}
Veho-latero: {{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo: {{{Telefono_kodexo}}}
ISO: {{{ISO}}}
{{{ISO2}}}
{{{ISO3}}}
Reto-domeno: .gr
Reto-domeni: {{{Reto_kodi}}}
{{{Reto_kodo2}}}
{{{Reto_kodo3}}}
{{{Reto_kodo4}}}
{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio: Kristanismo 94,7% (ortodoxi 93%)
Oficala retosituo: {{{Oficalaretosituo}}}

Grekia (Ελλάς) esas stato en sud-est Europa inter Albania, Republiko Macedonia, Bulgaria e Turkia.

Historio[redaktar | edit source]

Exquisite-kfind.png Videz anke: Historio di Grekia.
Exquisite-kfind.png Videz anke: Antiqua Grekia.

Athina e Sparta esis rivala urbi en epoko pasinta, ma kombatis unionite kontre l'invado-probi dal Persian imperio. Pose, Alexandros la Magna unionis la du urbi ed altra regioni por kombatar e vinkar Persiani.

En 146 aK Romani okupis la regiono di nuna Grekia. Multa Greki ekmigris vers Alexandria, Seleucia, ed altra urbi fondita da Alexandros. La mixuri di Grekia e Romana kulturi esis l'origino di Bizancana kulturo, establisita pos la kreo di Bizancana imperio en 330 cirkum Konstantinoplo. Bizancana imperio restis importanta militarala e kulturala povo dum la sequanta 1123 yari, til la falio di Konstantinoplo en manui di Otomani.

L'expanso di Grekiana teritorio pos la nedependo.

La moderna Grekia deklaris su nedependanta de Otoman imperio la 25ma di marto 1821. Pos milito qua lastis til 1829, l'Unesma Greka Republiko agnoskesis da Unionita Rejio en 1830. Ioannis Kapodistrias, l'unesma guverniestro di la republiko, elektesis en 1827 ma, kun lua asasino en 1831, Granda povi (Unionita Rejio, Austrian imperio, Prusia, Francia e Rusian imperio) forcis Grekia adoptar monarkio, e Otto, princo di Bavaria divenis rejulo en 1833. En 1843 populala revolto forcis la rejulo adoptar konstituco.


Exquisite-kfind.png Videz anke: Listo di monarki di Grekia.

Otto destronizesis en 1862, e princulo Wilhelm di Dania (pose Georgios 1ma di Grekia) asumis la trono e recevis kom donaco de Unionita Rejio l'Ionian insuli. En 1877 chefministro Charilaos Trikoupis asumis povo, e decidis plubonigar la substrukturo di lando ed impedar ke la rejo povus interferar en la nacional asemblajo, tra la kreado dil voto di fido por tota la futura chefministri.

Rejulo Konstantinos 1ma e chefministro Eleftherios Venizelos dum Balkana militi.

Konsequo de Balkan-militi, Grekia expansis sua teritorio e habitantaro. Dum la sequanta yari, deskonkordi inter Konstantinos 1ma (suportero di Germania) e la chefministro Eleftherios Venizelos (suportero di Triopla inter-konsento) sive Grekia devis enirar Unesma mondomilito rezultis en nacionala skismo. Pos 106 dii di blokuso da Triopla inter-konsento kontre le precipua portui di Grekia, rejulo Konstantinos koaktesis a renuncar e livis la krono por lua duesma filiulo, Alexandros 1ma. Alexandros regnis til 1920.

Pos l'unesma mondomilito eventis milito inter Grekia e Turkiana nacionalisti, qua rezultis masiva kambio di habitanti inter la du landi, sub Lausanne-kontrato[2]. Segun diversa fonti[3] centi di mili Greki mortis dum ta periodo[4]. Nestabilesi ed inter-sequanta stato-stroki markizis la sequanta epoko, obskurigita da masiva tasko por enkorpigar 1.5 milion Greka refujinti de Turkia en Grekiana societato. Greka populo en Istanbul falis de 300.000 en la komenco di 20ma yarcento til nuna nombro, 3.000[5].

Grekiana trupi luktas kontre Italiani, 1940.

La 28ma di oktobro 1940, fashista Italia demandis Greka kapitulaco, ma la diktatoro di Grekia Ioannis Metaxas refuzis, e milito inter Italia e Grekia komencis. Grekia vinkis e forcis Italiana retreto vers Albania. Pose, Nacionalsocialista Germania vinkis Grekiana trupi en la batalio di Grekia, ma Germana renkontris serioza defii en Grekiana rezisti. Cirkum cent-mili civili mortis kom konsequo di hungro dum la vintro 1941-1942.

Markos Vafiadis, komandero di Greka komunisti.

Pos la libereso, eventis interna milito inter komunisti komandita da Markos Vafiadis (konocita kom "generalo Markos") ed antikomunista grupi, qua devastis l'ekonomio. Dum la sequanta 20 yari, l'ekonomio saneskis su e kreskis.

La 21ma di aprilo 1967 eventis armeala stato-stroko e komencis brutala represo kontre l'opozanti, ma la 20ma di julio 1974, kande Turkia invadis la nordo di Chipro, l'armeala rejimo falis.

Nova konstituco establisesis la 11ma di junio 1975 e Grekia divenis demokratiala republiko. Konstantinos Karamanlis esis la chefministro en ta periodo. Intertempe, Andreas Papandreou fondis PASOK partiso en respondo a Nea Demokratía de Karamanlis. La du polikitala partisi alternigas en povo depos ta epoko.

Grekia eniris l'Europana Komuneso en 1 di januaro 1981. Extera koloko en la industrio e la substrukturo stimulis sustenebla kresko. La relati kun Turkia plubonigis pos diversa ter-tremi afektar la du landi en 1999, e fine Grekia decidis ne opozar la deziro di Turkia pri enirar l'Europana Uniono. Grekia adoptis Euro kom monetaro en 2002, e du yari pose ol eis sideyo por l'Olimpiala Ludi en Athina, 2004.

Politiko[redaktar | edit source]

Alexis Tsipras, nuna chefministro di Grekia.
La parlamento di Grekia en 2009.

Grekia esas parlamenta republiko. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas por 5-yara periodo dal parlamento. Lua ofico nur esas ceremoniala. La chefo di guvernerio esas la chefministro, qua anke elektesas dal parlamento.

La legifala povo kompozesas dal parlamento, qua havas unika chambro kun 300 membri. Quankam la konstituco ne establisas fixa nombro di parlamentani, ol dicas que la totalo di membri dil parlamento ne povas esar min kam 200 ne plu kam 300. Depos 1952 la nombro di parlamentani sempre esas 300. Li elektesas dal populo por 4-yara periodo.

Nuna Greka konstituco adoptesis en 1975 pos la falo di armeala rejimo.

Geografio[redaktar | edit source]

Topografiala mapo di Grekia.
Monto Olimpus, la maxim alta monto di Grekia.

Grekia kompozesas ek motoza kontinentala teritorio sude de Balkana peninsulo, plu vasta nombro di insuli (1,200 til 6,000 - to varias segun la defino di "insulo") en Ioniana Maro (nur 227 habitata). Lando havas la maxim extensa litoro dil mondo, kun plu kam 13,676 km. Lua maxim granda insulo esas Kriti.

La maxim alta monto di Grekia esas Monto Olimpus, kun 2.917 metri di altitudo. Cirkum 80% de lua teritorio esas montoza. La westo di lando havas multa lagi e marshi, e dominacesas da Pindus-montaro, qua esas kontinueso di Dinarika Alpi.

On povas dividar la klimato di Grekia en 3: mediteranea, alpina e temperema. En montala regioni dil nord-westo la klimato esas alpina. Temperema klimato afektas centra ed Esta Macedonia, e mediteranea klimato afektas l'insuli en Ioniana maro. Athina jacas en la frontiero inter temperema e mediteranea klimati.

Ekonomio[redaktar | edit source]

16.2% de tota komercala navi dil mondo portas Grekiana flago.
Exquisite-kfind.png Videz anke: Ekonomio di Grekia.

Segun Mondala Banko, Grekian ekonomio esis la 43ma maxim granda dil mondo en 2013[6] e la 15ma maxim granda de Europana Uniono en 2012.[7] Ol esis la maxim granda producero di kotono (plu kam 183 mil toni) e pistacho (cirkum 8,000 toni) de Europana Uniono en 2010. Grekia kontrolas 16.2% de tota komercala navi dil mondo.[8]

Dum la fino di 2009 komencis forta ekonomiala krizo en Grekia kom rezulto de la granda guvernala debo, de la mondala ekonomiala krizo qua komencis en 2008, desequilibro inter revenui e spensi, e manko di kredibleso en l'ekonomiala statistiki.

Demografio[redaktar | edit source]

Athina.

Segun statistiki de 2011, Grekia havis 10,815,197 habitanti.[9] Naskeso diminutis de 14.5 per 1,000 habitanti en 1981 til 9.5 per 1,000 habitanti en 2003, dim ke la morteso augmentis de 8.9 per 1,000 habitanti en 1981 til 9.6 per 1,000 habitanti en 2003.

La maxim granda urbo esas Athina. Altra importanta urbi esas Thesaloniki e Pireo.

Esas 30,000 til 35,000 Islamana Bulgari en Grekia.

Kulturo[redaktar | edit source]

Literaturo[redaktar | edit source]

Giorgos Seferis, Nobel-laureato pri literaturo en 1963.

Greka literaturo dividesas en du periodi: anciena o klasika, Bizancana, e moderna. En anciena literaturo esas du monumentala verki di Homeros: Iliado ed Odiseo. Bizancana literaturo inkluzas tradukuro di la Biblo e liturgiala texti.

Moderna literaturo inkluzas verki pos 11ma yarcento. Libro Erotokritos, skribita da Vicentzos Kornaros cirkum yaro 1600 esas un di maestra-verki en Grekiana linguo. Inter la precipua nun-tempal autori esas Dionysios Solomos, Andreas Kalvos, Angelos Sikelianos, Emmanuel Rhoides, Kostis Palamas, Penelope Delta, Yannis Ricos, Alexandros Papadiamantis, Nikos Kazantzakis, Andreas Embeirikos, Kostas Karyotakis, Gregorios Xenopoulos, Konstantinos P. Kavafy e Demetrius Vikelas. Du Grek autori recevis Nobel-premio pri literaturo, Giorgos Seferis ed Odysseas Elytis.

Cinemo[redaktar | edit source]

Cinemo aparis en Grekia unesma-foye en 1896, ma nur en 1914 la kompanio Asty Films fondesis e komencis produktar longa filmi. En 1944 aktorino Katina Paxinou ganis Oscar-premio pri maxim bona suportant aktorino por la filmo For Whom the Bell Tolls. Dum la 1950a e 1960a yari diversa Greka artisti artingis internaciona notorieso, quale Irene Papas, Melina Mercouri, Mihalis Kakogiannis, Alekos Sakellarios, Nikos Tsiforos, Iakovos Kambanelis, Katina Paxinou, Nikos Koundouros, Ellie Lambeti, ed altra. Greka filmifisti Giorgos Tzavellas, Theo Angelopoulos, Greka-Franciana Costa-Gavras e Greka-Usana Elia Kazan anke atingis granda notorieso.

Muziko[redaktar | edit source]

Tradicionala danso en Kriti.
Maria Callas.

Anciena Greki developis l'arto di kanto e l'uzo di instrumenti quale harpo, citaro e liro. Dum Bizancana imperio l'Ortodoxa Eklezio ne aceptis l'uzo di muzikala instrumenti, e nur la Bizancana kanto, monofoniala, developesis.

Greka folklorala muziko komencis aparar dum la 9ma e 10ma yarcenti, ed evolucionis en variata formi dum la sequanta yarcenti. Existas diversa tradicionala muziki pri amo, pri exilo, muziki por mariaji, o por akompanar la diferanta tradicionala dansi en Kriti, Epiro, Peloponeso, ed altra regioni.

Eminenta nomi en klasika muziko esas Nikolaos Mantzaros, Spyridon Xyndas, Spyridon Samaras e Pavlos Carrer. Manolis Kalomiris konsideresas la fondero di la Nacionala Muziko-Skolo di Grekia. Dum la 20ma yarcento, Greka kompozisti helpis developar moderna klasika muziko e la muziko di avanguardo. Nomi quale Iannis Xenakis, Nikos Skalkottas e Dimitri Mitropoulos divenis internacione konocita. Maria Callas divenis un di la maxim notora opero-kantistino dil mondo. Altra Greka kompozisti qui atingis internaciona notoreso esis Mikis Theodorakis, Manos Hatzidakis, Eleni Karaindrou, Vangelis e Demis Roussos.

Sporto[redaktar | edit source]

Grekia esis nasko-loko di Olimpiala Ludi. En komuna sporti, futbalo e basketbalo esas la du maxim populala sporti di lando. Un di maxim konocata klubi di futbalo e basketbalo di lando esas Panathinaikos.


Exquisite-kfind.png Videz anke: Olimpiala Ludi en Athina, 1896.
Exquisite-kfind.png Videz anke: Olimpiala Ludi en Athina, 2004.

Referi[redaktar | edit source]

  1. ↑ Total population - EUROSTAT
  2. ↑ The Diaspora welcomes the Pope 28 di novembro 2006, Spiegel Online
  3. ↑ R.J.Rummel The Holocaust in Comparative and Historical Perspective, 1998, Idea Journal of Social Issues, Vol.3 no.2
  4. ↑ Chris Hedges A Few Words in a Greek Tell of a Homeland Lost The New York Times. 17ma di septembro 2000
  5. ↑ Nationalism, globalization, and orthodoxy: the social origins of ethnic conflict in the Balkans Victor Roudometof, Roland Robertson (2001) - Greenwood Publishing group, p.168
  6. ↑ (14 di februaro 2015) Gross domestic product 2013 (in Angla). World Bank. URL vidita ye 14 di februaro 2015.
  7. ↑ Gross domestic product at market prices (tec00001). Eurostat. URL vidita ye 22 di februaro 2012.
  8. ↑ (2011). Review of Maritime Transport 2011 (in Angla). United Nations. URL vidita ye 17 di februaro 2012.
  9. ↑ 2011 Greek Census. (PDF) Hellenic Statistical Authority. URL vidita ye 10 di agosto 2012.
Flago dil Europana Uniono
Europana Uniono
 Mapo dil Europana Uniono
Membrostati: Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia – Unionita Rejio
Negocianta stati: Islando - Montenegro – Republiko Macedonia – Serbia – Turkia
Peticionanta stati: Albania
Potenciala kandidati: Bosnia e Herzegovina - Kosovo
Obtenita de "https://io.wikipedia.org/w/index.php?title=Grekia&oldid=884425"