Isaac Newton
| Syr Isaac Newton | |
|---|---|
 Portread o Isaac Newton yn 46 oed gan Godfrey Kneller yn 1689 |
|
| Ganwyd | 4 Ionawr 1643 Woolsthorpe-by-Colsterworth Swydd Lincoln, Lloegr |
| Bu farw | 31 Mawrth 1727 Kensington, Middlesex, Lloegr |
| Yn enwog am | Gwaith ar ddeddfau opteg a disgyrchiant |
Ffisegydd, mathemategwr, seryddwr, athronydd ac alcemydd Seisnig oedd Syr Isaac Newton (4 Ionawr 1643 – 31 Mawrth 1727). Mae'n enwog yn bennaf am ei waith ar ddeddfau opteg a disgyrchiant; yn ôl traddodiad, daeth Newton i ddeall effaith disgyrchiant pan syrthiodd afal oddi ar goeden a'i fwrw ar ei ben.
Cefndir[golygu | golygu cod y dudalen]
Roedd Syr Isaac Newton yn ffisegydd, mathemategydd, alcemydd saesneg, dyfeisiwr ac athronydd naturiol Seisnig, sydd yn cael ei gofio gan lawer fel y gwyddonydd mwyaf dylanwadol erioed.
Ysgrifennodd Newton lyfr o’r enw y Principia Mathematica, lle disgrifiodd disgyrchiant a thair deddf mudiant. Dadleuodd bod golau wedi'i wneud o ronynnau, ac yn cynnwys sbectrwm o liwiau. Datblygodd reol oeri, yn disgrifio gradd disgyn tymheredd gwrthrychau pan rydych yn eu rhoi mewn aer.
Bywgraffiad[golygu | golygu cod y dudalen]
Cafodd Syr Isaac Newton ei eni yn Woolsthorpe-by-Colsterworth a hynny'n gynamserol - a bu pawb yn disgwyl iddo farw. Bu farw ei dad, Isaac, dri mis cyn ei eni, ac aeth ei fam i fyw gyda’i gŵr newydd. Aeth Newton i fyw gyda’i famgu.
Pan oedd yn ddeuddeg aeth Newton i Ysgol y Brenin yn Grantham. Fe gafodd ei dynnu allan o'r ysgol a cheisiodd ei deulu ei wneud yn ffarmwr.
Yn 1661 ymunodd â Choleg y Drindod Caergrawnt, lle roedd ei ewythr William Ayscough. Ar y pryd, roedd dysg y coleg wedi ei sefydlu ar wersi Aristotle, ond roedd yn well gan Newton ddarllen syniadau gwyddonwyr mwy modern fel Galileo, Copernicws a Kepler. Yn 1665 datblygodd syniad mathemategol a fyddai'n datblygu i fod yn Calcwlws.
Caeodd y brifysgol yn 1665 i warchod pawb yn erbyn y Pla Du ac am y ddwy flynedd dilynol, gweithiodd Newton gartref ar ei theoremau am calcwlws, optegau a disgyrchiant.
Yn 1679 dychwelodd Newton i’w waith ar ddisgyrchiant a’i effaith ar y planedau. Argraffodd y canlyniad yn ei lyfr De Motu Corporum. Cafodd y Philosophiae Naturalis Principia Mathematica ei argraffu ar 5 Gorffennaf 1687, efo cymorth Edmond Halley.
Tua diwedd ei oes, gweithiodd Newton ar y Beibl a’i athroniaeth. Urddwyd ef yn farchog gan y Frenhines Anne a chafodd ei wneud yn arlywydd y Royal Society. Bu farw Newton a chafodd ei gladdu yn abaty Westminster.
Deddfau Mudiant Newton[golygu | golygu cod y dudalen]
- Mae gwrthrych sydd yn llonydd yn aros yn llonydd, oni bai ei fod yn cael ei effeithio gan rym. Mae gwrthrych sydd yn symyd yn aros yn symyd, oni bai ei fod yn cael ei effeithio gan rym.
- Mae faint o rym yn hafal i faint o mas, wedi ei luosi gyda’r cyflymiad.
- Pan mae corff yn gwthio grym tuag at gorff arall, mae’r corff arall yn gwthio grym hafal yn ôl.
Golau[golygu | golygu cod y dudalen]
Isaac Newton oedd y person cyntaf i ddarganfod bod golau wedi ei greu allan o "liwiau'r enfys". Datblygodd, hefyd, y telesgop adlewyrchiant, sydd â drych yng nghanol y telesgop er mwyn adlewyrchu golau'r gwrthrych sydd yn cael ei astudio a'i adlewyrchu nôl yn un pelydryn. Mae'r pelydryn hwn, wedyn, yn adlewyrchu mewn drych arall sydd wedi ei osod ar 45 gradd c sy'nn galluogi'r pelydryn i droi 90 gradd: felly mae'n bosib gweld y gwrthrych yn disgleirio y tu fewn i'r telesgop.
