Noorwegen

	Kongeriket Norge; Kongeriket Noreg; Norgga Gonagasriika
(Details)	(Details)
	Basisgegevens
Officiële landstaal	Noors (Bokmål, Nynorsk), Samisch
Hoofdstad	Oslo
Regeringsvorm	Parlementaire constitutionele monarchie
Staatsvorm	Gedecentraliseerde eenheidsstaat
Staatshoofd	Koning Harald V
Regeringsleider	Erna Solberg
Religie	Lutheranisme
Oppervlakte	323.787 km² (5% water)
Inwoners	5.165.802 (4e kwartaal 2014)
	Overige
Volkslied	Burgerlijk: Ja, vi elsker dette landet; Koninklijk: Kongesangen
Munteenheid	Noorse kroon (NOK)
UTC	+1 (zomer +2)
Nationale feestdag	17 mei
Web \| Code \| Tel.	.no \| NOR \| 47
	Voorgaande staten
Unie tussen Zweden en Noorwegen	1905
	Topografie
Portaal	Noorwegen
Portaal	Landen & Volken

Prehistorische rotstekeningen van rendieren, Rotskunst van Alta

Het Osebergschip, tentoongesteld in het Vikingskipshuset in Oslo

Noorwegen, officieel het Koninkrijk Noorwegen (Noors: Kongeriket Norge (Bokmål), Kongeriket Noreg (Nynorsk); Samisch: Norgga Gonagasriika), is een land in Noord-Europa. Het ligt op het westelijk deel van het Scandinavisch Schiereiland en grenst aan Zweden, Finland en Rusland. Het Verenigd Koninkrijk en de Faeröer liggen ten westen aan de andere kant van de Noordzee en Denemarken ligt ten zuiden aan de overzijde van het Skagerrak. In de jaren twintig van de twintigste eeuw bezette Noorwegen Jan Mayen en kreeg het - in het Spitsbergenverdrag - de soevereiniteit over de Arctische archipel van Spitsbergen. De Antarctische gebieden Bouvet, Peter I-eiland en Koningin Maudland vallen wel onder Noors bestuur maar horen niet tot het koninkrijk.

Noorwegen heeft een oppervlakte van 385.155 km² (inclusief Spitsbergen) en een kustlijn van ruim 25.000 km. Door het relatief lage inwonertal van ongeveer 5 miljoen^[2] bedraagt de bevolkingsdichtheid circa 13 per km² (exclusief Spitsbergen: 16 per km²) en is Noorwegen na IJsland en Kazachstan het dunstbevolkte land van Europa. Daardoor worden grote delen van het land gedomineerd door natuur: bossen, fjorden, gletsjers en meren zijn kenmerkend voor het Noorse landschap. De hoofdstad van Noorwegen is Oslo. Andere belangrijke steden zijn Bergen, Trondheim, Stavanger, Tromsø en Kristiansand. Noorwegen is rijk aan gas- en olievelden, die samen met enkele andere bodemschatten, de scheepvaart en de handel de pijlers van de economie vormen. Noorwegen heeft het op één na hoogste bbp per capita ter wereld en werd door de VN al meerdere malen uitgeroepen tot meest ontwikkelde land.

Noorwegen is een parlementaire constitutionele monarchie. De koning is Harald V; premier is Erna Solberg, die aan het hoofd staat van een rechtse coalitie van de Noorse conservatieven en de Vooruitgangspartij (liberaal). Bestuurlijk is het land opgedeeld in 19 provincies en enkele honderden gemeenten. Op internationaal vlak is Noorwegen medeoprichter van de VN, de NAVO, de Raad van Europa en de Noordse Raad en verder lid van onder andere de EER, de WTO en de OESO. Het land is echter geen lid van de Europese Unie.

Noorwegen heeft twee volksliederen: een burgerlijk volkslied (Ja, vi elsker dette landet) en een koninklijk volkslied (Kongesangen (koningslied), ook wel Gud sign vår konge god genoemd).

Geschiedenis[bewerken]

Zie Geschiedenis van Noorwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Prehistorie[bewerken]

De oudste op Noors grondgebied gevonden gebruiksvoorwerpen stammen uit 10.500 v.Chr; zij werden opgegraven in de omgeving van Øygarden. Rond deze tijd was het westen van Noorwegen ijsvrij en dus geschikt voor bewoning. Stenen werktuigen die bij een opgraving in de omgeving van Rennesøy werden gevonden worden rond 10.000 voor Christus gedateerd.

In de provincies Finnmark en Møre og Romsdal zijn sporen van menselijke bewoning gevonden, die dateren van 8000 à 9000 v.Chr. Vondsten uit een latere periode geven aan dat rond 4000 v.Chr een nieuwe groep mensen Noorwegen binnentrok. Uit de vondsten valt af te leiden dat dit rendierjagers waren. Uit deze periode stamt ook een grafmonument dat in Østfold gevonden is. Later trokken groepen bewoners die behoorden tot de zogenaamde Nøstvet- en Lihultcultuur Noorwegen binnen en nog weer later vestigde zich de pitted-warecultuur, vooral in het zuiden van Noorwegen, waar ook de touwbekercultuur zich ontwikkelde.

Uit archeologische vondsten is gebleken dat de bewoners van Noorwegen tijdens het Romeinse Keizerrijk handel dreven met de Romeinen. Gedurende het verval van het Romeinse Rijk in de derde tot de vijfde eeuw werden de handelsrelaties met Zuid-Europa verbroken.

Vikingtijd tot en met de middeleeuwen[bewerken]

De periode van 800 tot 1066 wordt in de Noorse geschiedenis aangeduid als de Vikingtijd, genoemd naar de Vikingen, die er in die periode met hun Vikingschepen op uit trokken om de wereld te verkennen, handel te drijven, oorlog te voeren en te plunderen. Noorse bronnen voor deze periode stammen vooral uit de twaalfde en dertiende eeuw. Het begin van de Vikingtijd valt samen met het ontstaan van de Noorse monarchie. Tot 872 waren er op het huidige Noorse grondgebied ongeveer 30 koninkrijken, die in die tijd door de eerste Noorse koning, Harald Schoonhaar werden verenigd. Historici nemen tegenwoordig aan dat Harald vooral over de kuststreken van Noorwegen regeerde en dat na diens dood zijn gebied weer uiteenviel in kleinere bestuurseenheden, die door verschillende edellieden werden bestuurd.

In het begin van de elfde eeuw werd het christendom in Noorwegen geïntroduceerd. Koning Olaf II (995-1030) trachtte de Noren te bekeren, maar moest deze poging met de dood bekopen. Hij liet in 1023 een stenen kruis oprichten in Voss, waar het vandaag de dag nog steeds te bekijken is. Olaf zou later heilig verklaard en de schutspatroon van Noorwegen worden. Aan het einde van de elfde eeuw was het christelijk geloof de enige toegestane religie in deze gebieden geworden. Rond die tijd was het Noorse koninkrijk een stevige - zij het administratief gezien nog rudimentaire - eenheid. Enkele Noorse steden kwamen in die tijd tot bloei: Oslo, Trondheim (Nidaros), Bergen (Bjorgvin) en Tønsberg. In 1066 kwam er - naar historici in het algemeen menen - een einde aan de Vikingtijd toen Harald Sigurdsson een onsuccesvolle poging ondernam om Engeland te veroveren, waarbij hij sneuvelde. De lotgevallen van deze Harald werden door Snorri Sturluson opgetekend in diens 'Morkinskinna.

De Noorse koning Sigurd Jorsalfare was de eerste Europese koning die op kruistocht ging. Hij vertrok in 1107 uit Noorwegen en vocht tegen de moslims in Spanje, Lissabon, de Balearen en Palestina. In 1110 nam hij samen met koning Boudewijn I van Jeruzalem de stad Sidon in. Na thuiskomst regeerde hij met harde hand en voerde onder andere een belastingstelsel in. Na zijn dood ontstond er grote onenigheid rond de opvolging van Sigurd, die alleen een dochter had nagelaten. Dit vormde de inleiding tot een burgeroorlog, die Noorwegen van 1130 tot 1240 in zijn greep zou houden. In dat jaar beslechtte Haakon Haakonson de strijd in zijn voordeel en werd koning van een opnieuw verenigd Noorwegen.

Noorwegen was een zelfstandig koninkrijk van de negende eeuw tot 1397, toen het deel werd van de Unie van Kalmar met Denemarken en Zweden.

Moderne tijd[bewerken]

Toen Zweden in 1521 de Unie van Kalmar verliet werd Noorwegen al snel een provincie van Denemarken. Het bleef onder Deens gezag tot het in 1814 overging in Zweedse handen. Noorwegen kreeg toen een eigen grondwet en meer zelfbestuur. In 1905 werd Noorwegen weer een onafhankelijke staat met koning Haakon VII als staatshoofd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wist het neutraal te blijven dankzij een sterke zeemacht die de kusten kon verdedigen.

In april 1940 werd het land door nazi-Duitsland bezet. Deze bezetting duurde tot de capitulatie van Duitsland in mei 1945.

De Noorse bevolking heeft tot twee keer toe in een referendum het lidmaatschap van de Europese Unie afgewezen.

Geografie[bewerken]

Geografisch overzicht[bewerken]

Reine op de Lofoten

De Nærøyfjord

De Jostedalsbreen, de grootste gletsjer op het Europese vasteland

Noorwegen ligt in Noord-Europa en beslaat het westelijke deel van Scandinavië. In het oosten zijn er landgrenzen met, klokgewijs, Rusland (196 km), Finland (727 km) en Zweden (1.619 km). In het noorden, westen en zuiden grenst het land aan de Barentszzee, de Noorse Zee, de Noordzee en het Skagerrak. Tot het land Noorwegen behoren ook de eilandengroep Spitsbergen en het eiland Jan Mayen in de Noordelijke IJszee, evenals het eiland Bouvet in de Zuidelijke IJszee. Noorwegen eist tevens een deel op van Antarctica (Koningin Maudland en Peter I-eiland). De afstand tussen het zuidelijkste en noordelijkste punt van Noorwegen is groot. Als Noorwegen denkbeeldig om Lindesnes zou worden geroteerd, komt de Noordkaap (het noordelijkste punt) bij Rome te liggen. In Nordland is Noorwegen op z'n smalst. Bij Hellemobotn (Tysfjord) is de afstand tussen het eind van de fjord en de grens met Zweden slechts 6,3 km.

Langste fjorden
Naam	Lengte
Sognefjord (Solund–Skjolden)	204 km
Hardangerfjord (Bømlo–Odda)	179 km
Trondheimsfjord (Agdenes–Steinkjer)	126 km
Porsangerfjord (Sværholtklubben–Brennelv)	123 km
Storfjord (Hareidlandet–Geiranger)	110 km

Noorwegen heeft met 25.148 km een ongewoon lange kustlijn.^[3] Dit getal is inclusief fjorden, kleine voor de kust gelegen eilanden en andere inhammen. De kust is omzoomd met eilanden (in het bijzonder de eilandengroepen Lofoten en Vesterålen) en talrijke diep gekartelde fjorden. De Sognefjord, Hardangerfjord, Trondheimfjord en Porsangerfjord zijn de langste. De Geirangerfjord is de bekendste en maakt, samen met de Nærøyfjord, deel uit van de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Verder telt Noorwegen een groot aantal gletsjers. Jostedalsbreen heeft zijarmen als onder andere de Nigardsbreen en de Briksdalsbreen en is de grootste gletsjer van het Europese continent. Andere bekende gletsjers zijn Svartisen en de Folgefonnagletsjer.

Noorwegen wordt vrijwel in zijn geheel beheerst door het Scandinavisch Hoogland. Hoge plateaus zijn onder meer de Dovrefjell en de hoogvlakte Hardangervidda. Het hooggebergte van Noorwegen is Jotunheimen met de gebergten Hurrungane en Breheimen. In dit deel bevinden zich de hoogste toppen, zoals de Galdhøpiggen met 2469 meter en de Glittertind van 2454 meter. De bergen en de plateaus worden afgewisseld door vruchtbare valleien, zoals Gudbrandsdalen, en door snelle rivieren, die hydro-elektrische energie leveren. De rivier de Glomma, ook bekend als Glåma, in het zuiden, is de langste rivier. Vanwege zijn ligging aan de Atlantische Oceaan aan het einde van de warme Golfstroom heeft Noorwegen een mild en vochtig klimaat. De hele kust is het hele jaar door ijsvrij.

Plaatsen[bewerken]

Zie ook: lijsten van plaatsen in Noorwegen.

De belangrijkste plaatsen in Noorwegen zijn:

Narvik
Oslo

Nationale parken[bewerken]

Er zijn diverse nationale parken in Noorwegen, zoals:

Klimaat[bewerken]

Er zijn verschillende klimaten in Noorwegen. De westkust, het fjordengebied, heeft een zacht gematigd zeeklimaat, iets koeler dan Nederland en Vlaanderen. In het hoge noorden heerst een toendraklimaat. Ten oosten van de bergketens heerst een landklimaat. In sommige gebieden in de westelijke fjorden en het midden valt meer dan 4000 mm neerslag per jaar, terwijl de neerslag in het noorden en achter de bergen niet meer dan 600 mm per jaar bedraagt.

Bestuurlijke indeling[bewerken]

Zie Bestuurlijke indeling van Noorwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Noorwegen is verdeeld in 19 provincies (Noors: "fylker"). In iedere provincie is er een vertegenwoordiger van de staat ("fylkesmann"), met uitzondering van Oslo en Akershus die een fylkesmann delen.

Verder kent Noorwegen gemeenten (Noors: "kommuner") en provinciegemeenten (Noors: "fylkeskommuner"). De provinciegemeenten komen qua naam en grondgebied overeen met een provincie. In de provincie Oslo is er geen provinciegemeente. De enige gemeente in de provincie (Oslo kommune) voert daarom ook de taken van een provinciegemeente uit.

Naast de verdeling in fylker en gemeenten kent Noorwegen verdelingen voor specifieke doeleinden, zoals rechtspraak (zes "Lagmannsretter"), de staatskerk (11 bisdommen) en vijf landsdelen.

Bevolking[bewerken]

Demografische ontwikkeling van Noorwegen

De staafkerk van Lom

Samenstelling[bewerken]

Noorwegen heeft ruim 5 miljoen inwoners en heeft een vrij snel groeiende bevolking, met name in de regio's Oslo-Akershus en Stavanger. Het aantal stijgt met 0,73% per jaar (2005). De laatste jaren is de immigratie verantwoordelijk geweest voor meer dan de helft van de bevolkingstoename en 8,3% van de bevolking bestaat uit immigranten (1 januari 2006). Het land laat echter slechts in een zeer beperkt aantal asielzoekers toe en is bereid om deze mensen zo spoedig mogelijk aan andere landen over te dragen. De grootste immigrantengroepen zijn Pakistani, Zweden en Irakezen.^[4]

Het grootste deel van de bevolking is geconcentreerd langs de zuidelijke kust en de valleien, waar de belangrijkste steden Oslo, Bergen, Stavanger, Kristiansand en Drammen liggen. Verder in het noorden langs de kust Trondheim en in het verre noorden liggen Narvik, Tromsø, Bodø en Hammerfest. De meerderheid van de Noren is van Scandinavische oorsprong, maar in de noordelijke provincies Finnmark en Troms is er een gemengde bevolking van Noren, Saami en een Finse minderheid (Kvenen). Het verschilt van plek tot plek waar welke bevolkingsgroep domineert.

Taal[bewerken]

Zie ook het artikel geschiedenis van het Noors.

De overgrote meerderheid van de Noren spreekt Noors. De Samische minderheid spreekt daarnaast ook haar eigen taal, het Samisch. In het uiterste noorden, in de gemeenten nabij de Finse grens, wordt ook Kveens gesproken. Het Noors heeft twee officiële varianten: het Bokmål, dat uit het Deens voortkomt, en het Nynorsk, dat op basis van Noorse dialecten is gevormd. Gemeenten en provincies (fylker) kunnen een voorkeur voor een målform uitspreken.

Religie[bewerken]

De Lutherse Kerk is de staatskerk, maar alle andere religies genieten vrijheid van vereniging. De koning benoemt de negen bisschoppen en andere geestelijkheid van de Lutherse Kerk. Het aantal aanhangers van de Lutherse Kerk is gedaald naar 3,874 miljoen. Met 83.684 aanhangers vormen de moslims de op een na grootste religie in Noorwegen. Van de Noorse bevolking beschouwde in 2010 31,4% zich als luthers, 1,1% zei een andere christelijke stroming aan te houden, 2,6% beleed een ander geloof en 64,9% gaf aan in het geheel geen religie te hebben.

Een christelijke stroming die in Noorwegen is ontstaan is die van de Noorse broeders.

Politiek[bewerken]

De Noorse koning Harald V

Noorwegen is een constitutionele monarchie. Sinds 1991 is Harald V van Noorwegen koning van Noorwegen. De uitvoerende macht, hoewel deze in naam bij de monarch ligt, wordt door een Raad van Ministers uitgeoefend die door de premier wordt geleid. De wetgevende macht wordt bekleed in het 169 leden tellende parlement of Storting.

Partij	Uitslag 2001 (%)	Uitslag 2005 (%)	Uitslag 2009 (%)	Uitslag 2013 (%)	Zetels 2001	Zetels 2005	Zetels 2009	Zetels 2013
Det Norske Arbeiderpartiet (Arbeiderspartij van Noorwegen)	24,3	32,7	35,4	30,8	43	61	64	55
Fremskrittspartiet (Vooruitgangspartij)	14,6	22,1	22,9	16,3	26	38	41	29
Høyre (Rechts, conservatieve partij)	21,3	14,1	17,2	26,8	38	23	30	48
Sosialistisk Venstreparti (Socialistisch Linkse Partij)	12,7	8,8	6,1	4,1	23	15	11	7
Kristelig Folkeparti (Christelijke Volkspartij)	12,4	6,8	5,6	5,6	22	11	10	10
Senterpartiet (Centrumpartij)	5,6	6,5	6,2	5,5	10	11	11	10
Venstre (Liberale Partij)	3,9	5,9	3,8	5,2	2	10	2	9
Kystpartiet (Kustpartij)	1,7	0,8	0,2	0,1	1	0	0	-
Miljøpartiet De Grønne (Groenen)	0,2	0,1	0,3	2,8	0	0	0	1
Totaal	100	100	100	100	165	169	169	169

De Arbeiderspartij, Socialistische Partij en Centrumpartij vormden sinds de verkiezingen van 2005 een coalitie. Zij waren de verkiezingen van 2009 ingegaan om herkozen te worden. Hun meerderheid bleef nipt behouden. In 2013 werd de rood-groene coalitie echter afgelost door een minderheidsregering van Høyre en Fremskrittspartiet, die kan rekenen op de gedoogsteun van de Kristelig Folkepartiet en Venstre.

Economie[bewerken]

De olieproductie is een belangrijk onderdeel van de Noorse economie

Bijna driekwart van het Noorse grondgebied is niet productief; minder dan 4% is gecultiveerd. Het land importeert meer dan 50% van zijn voedsel. De enorme bergweilanden worden gebruikt voor het houden van rundvee en schapen en, in het noorden, voor rendieren. Ongeveer een kwart van Noorwegen is bebost; hout is een belangrijke natuurlijke rijkdom en is de grondstof voor belangrijke industrieën. De visserij (in het bijzonder op kabeljauw, haring en makreel) is belangrijk, maar vormt slechts 0,5% van het Noorse bnp. Verse, ingeblikte en gezouten vis wordt uitgevoerd naar de hele wereld. Noorwegen is een van de weinige landen die nog aan walvisvaart doet.

De belangrijkste industrieën van het land zijn aardolie- en aardgasproductie, de scheepvaart en handel. Sinds de ontdekking van het Ekofisk-veld in 1969 zijn de aardolie- en aardgasindustrieën essentieel voor de economie van Noorwegen. In 2012 was Noorwegen de op twee na grootste exporteur van aardgas en stond het land op nummer 10 van de lijst van grootste olie-exporteurs.^[5] Sinds het begin van de energiewinning op zee heeft het een totale bijdrage geleverd van NOK 11.000 miljard aan het Noorse bruto binnenlands product (bbp).^[5] In 2013 was het aandeel van de petroleumsector een vijfde in het totale bbp, bijna een derde van de totale overheidsinkomsten en was het de helft van alle exportopbrengsten.^[5] De overheid stopt de inkomsten van de petroleumsector in een apart fonds. Eind 2013 had dit fonds een vermogen van NOK 5000 miljard ofwel circa NOK 1 miljoen per Noor.^[5] Deze industrietak zorgt voor werkgelegenheid, maar ook verhoogde inflatie en een kwetsbaarheid voor schommelingen in de wereldaardoliemarkt (het grootste deel van de olie en het gas wordt uitgevoerd). Andere delfstoffen die worden ontgonnen zijn pyriet, koper, titanium, ijzererts en in mindere mate steenkool, zink en lood.

Nikkel, aluminium, ferrolegeringen en half afgewerkt staal worden geproduceerd. Bijna alle elektriciteit in het land wordt geleverd door waterkrachtcentrales en het land voert eveneens elektriciteit uit. De NorNed-kabel transporteert stroom tussen Noorwegen en Nederland. Verder zijn voedselproductie, houtpulp en papier, elektrochemische en scheepsbouwindustrieën belangrijk voor de economie. De grote Noorse koopvaardijvloot verscheept een groot deel van de wereldhandel.

De belangrijkste handelspartners zijn het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Zweden.

Toerisme[bewerken]

Zie ook de Noorse monumenten op de Werelderfgoedlijst en de lijst van musea in Noorwegen.

De handelskade Bryggen in Bergen staat op de UNESCO-werelderfgoedlijst

De fjorden en de middernachtzon van het verre noorden trekken vele toeristen aan.

Enkele populaire toeristische bestemmingen in Noorwegen zijn:

de staafkerken zoals de staafkerk van Urnes (sinds 1979 op de Werelderfgoedlijst) en de staafkerk van Heddal
Bryggen, de middeleeuwse haven van Bergen (sinds 1979 op de Werelderfgoedlijst)
de Rotskunst van Alta (sinds 1985 op de Werelderfgoedlijst)
Oslo met het Vikingskipshuset (waar opgegraven Vikingschepen worden tentoongesteld), het Munchmuseum, het Frammuseum, het Kon-Tiki Museum, de Vigelandpark-beeldentuin en het kasteel Akershus
het fjordengebied in het westen met onder andere de Geirangerfjord en de Nærøyfjord
Flåmsbana, de spoorbaan van Flåm, een van de steilste treintrajecten ter wereld
de Nidaros-domkerk in Trondheim
Preikestolen, een hoge rots boven de Lysefjord in Forsand
het openluchtmuseum Maihaugen, met 185 gebouwen het grootste openluchtmuseum van Noorwegen, waaronder de Staafkerk van Garmo uit 1150
de Noordkaap

Onderwijs[bewerken]

Het onderwijsniveau in Noorwegen is zeer hoog. Universiteiten liggen in Oslo (opgericht in 1811), Ås (opgericht in 1859), Bergen (opgericht in 1946), Trondheim (opgericht in 1968), Tromsø (opgericht in 1972), Stavanger (opgericht in 2005) en Kristiansand (opgericht in 2007).

Cultuur[bewerken]

17 mei 1893

"De Grote Vier" van de Noorse Letterkunde, met de klok mee vanaf links boven: Kielland, Lie, Ibsen, Bjørnson

De romantische componist Ole Bull met zijn viool

Nationale feestdag[bewerken]

De nationale feestdag van Noorwegen is op 17 mei (Noors: Grunnlovsdagen, of ook wel syttende mai wat zeventiende mei betekent) en is gewijd aan de Noorse grondwet. Op die dag werd in 1814 de Noorse grondwet bekrachtigd. Overal in het land vinden die dag kinderparades plaats. Die in Oslo wordt bijgewoond door de koninklijke familie. Het enige militaire element van de dag wordt verzorgd door de blaaskapel van de koninklijke wacht, die door de straten van Oslo marcheert. Op 23 juni vieren de Noren Jonsok (Sint Jans ontwaken), het begin van de zomer.

Literatuur[bewerken]

De Noorse literatuur begint met de heidense dichters van de Poëtische Edda uit de negende en tiende eeuw. Bragi Boddason, Þjóðólfr van Hvinir en Eyvindr skáldaspillir zijn hier de belangrijkste schrijvers. Uit de negende eeuw is ook de Ynglingatal, een mythische geschiedenis van de eerste Vikingkoningen. Nadat Noorwegen rond het jaar 1000 in contact komt met het Christendom ontstaat een traditie van historische en hagiografische geschriften, die in de dertiende eeuw tot een einde komt. Overgeleverd zijn een Historia Norwegiæ uit de twaalfde eeuw, de Þiðrekssaga, van rond 1250 en Konungs skuggsjá, een vorstenspiegel uit het midden van de dertiende eeuw. Ook bekend is de Ágrip af Nóregskonungasögum (een geschiedenis van de Noorse koningen), uit ongeveer dezelfde tijd. Uit diezelfde periode stamt het werk van Snorri Sturluson, die een skald was en de schrijver van vele kongingssaga's, verzameld in zijn werk Heimskringla (Wereldbol).

De late negentiende eeuw en vroege twintigste eeuw worden wel de Gouden Eeuw van de Noorse literatuur genoemd. De toneelschrijver Henrik Ibsen (1828-1906) is hier de centrale figuur. Niet minder gelauwerd, maar buiten Noorwegen toch minder bekend, is Bjørnstjerne Bjørnson (1832-1910), die in 1903 de eerste Noorse winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur werd. Van zijn historisch getinte toneelwerk is vooral dat over Sigurd Slembe tamelijk bekend. Zijn overige werk heeft vaak het pastorale Noorwegen tot onderwerp. Na Bjørnson was Knut Hamsun (1859-1952) in 1920 de tweede Noorse Nobellaureaat. Zijn werk is ook in het Nederlands vertaald. Hamsuns populariteit had overigens ernstig te lijden onder zijn pro-Duitse houding tijdens de Tweede Wereldoorlog. De derde Noorse Nobelprijs voor Literatuur viel in 1928 ten deel aan Sigrid Undset wier werk de vrouw aan de onderkant van de samenleving centraal stelt. Haar beroemde trilogie Kristin Lavransdatter speelt in de middeleeuwen en werd in Noorwegen verfilmd. Geen Nobelprijswinnaar, maar wel een iconografische figuur in de Noorse letterkunde is Alexander Kielland (1849-1906), die samen met Jonas Lie (1833-1908), Ibsen en Bjørnson de Grote Vier van de Noorse literatuur worden genoemd.

In de moderne Noorse literatuur zijn Jan Kjærstad (1953) en Jostein Gaarder grote namen. Kjærstads trilogie over Jonas Wergeland werd ook in het Nederlands vertaald en van Gaarders De wereld van Sofie werden wereldwijd meer dan 15 miljoen exemplaren verkocht. Daarnaast zijn Erik Fosnes Hansen (1965), Lars Saabye Christensen (1953), Dag Solstad (1941) en Herbjørg Wassmo (1942) grote namen uit de naoorlogse Noorse literatuur. Jo Nesbø is een bekend Noors misdaadschrijver.

Muziek[bewerken]

Klassieke muziek[bewerken]

De Noorse muziektraditie is sterk verbonden met die van de andere Scandinavische landen, met name met die van Denemarken, waarmee het land enkele eeuwen een unie vormde. Tot en met de achttiende eeuw had de folkloristische muziek in Noorwegen de overhand. Pas vanaf de onafhankelijkheid van Noorwegen zochten en vonden de Noren aansluiting bij een meer Europese muziektraditie. Voor wat betreft de folkloristische muziek dient onderscheid gemaakt te worden tussen de muziek van de Noren en die van de Saami. De Noorse folkmuziek wordt gekenmerkt door begeleide zang, terwijl die van de Saami meestal a capella is. Een typisch voorbeeld van Noorse muziek is de kveding, een soort geïmproviseerde - vaak hoofse - ballade. Muziek van de Saami is bijvoorbeeld de joik, een vaak slechts door tamboerijn begeleid lied dat tracht de essentie van een persoon, een dier of een toestand te bezingen.

De eerste bekende Noorse componist was de violist Ole Bull (1810-1880), die als violist bekendstond als de Paganini van het Noorden. Zijn romantische composities waren geïnsprieerd op de folkloristische muziek en inspireerden op hun beurt de grootste Noorse componist, Edvard Grieg (1843-1907). De negentiende eeuw geldt als de gouden eeuw van de Noorse muziek. Tijdgenoten van Bull waren de organist Ludvig Mathias Lindeman, die een compendium van de Noorse volksmuziek maakte, en Halfdan Kjerulf (1815-1868). Grieg en Johan Svendsen (1840-1911) waren evenwel de grootste namen van de Noorse Gouden eeuw. Had de Noorse muziek voor de Tweede Wereldoorlog nog vaak een nationalistisch Noords karakter, nadien werd de Noorse muziek steeds internationaler georiënteerd. Componisten als Knut Nystedt en Egil Hovland lieten zich inspireren door Franse en Amerikaanse collega's.

Jazz[bewerken]

In recente jaren is Noorwegen een vooraanstaand jazzland geworden. Een van de pioniers van de Noorse jazz is de saxofonist Jan Garbarek, die een verbinding wist te leggen tussen Noorse traditionele muziek en de jazz enerzijds en anderzijds tussen de jazz en de elektronische muziek. Een andere bekende naam uit de Noorse jazz is Terje Rypdal, een buitengewoon productieve gitarist. De (bas)gitarist Eivind Aarset beweegt zich op het grensgebied van de jazz en de rock. In Noorwegen vindt ook een aantal toonaangevende jazzfestivals plaats, zoals het Molde International Jazz Festival, het Oslo Jazz Festival en Vossa Jazz. In november 2008 wijdde het London Jazz Festival een retrospectief aan de Noorse jazzscene.^[6]

Black metal[bewerken]

De Noorse black metal wordt gezien als een van de belangrijkste ter wereld. In het begin van de jaren 90 ontstond er een grote black metal-scene in Noorwegen. Belangrijke Noorse groepen zijn Darkthrone, Immortal, Emperor, Mayhem en Burzum. Deze scene kwam vaak negatief in het beeld door talrijke incidenten waaronder kerkverbrandingen.

Sport[bewerken]

Sport speelt in Noorwegen een zeer grote rol. Het land heeft met name bij de wintersporten een zeer rijke sportgeschiedenis. Belangrijkste wintersport is langlaufen, met als absolute ster Bjørn Dæhlie. Ook alpineskiën is populair, hoewel het land in die sport beduidend minder successen heeft behaald. Historisch is ook schaatsen een grote sport, maar het uitblijven van aansprekende resultaten heeft de populariteit van die sport geen goed gedaan. Noorwegen organiseerde de Olympische Winterspelen in 1952 (Oslo) en 1994 (Lillehammer).

Belangrijkste zomersport is ook in Noorwegen het voetbal. Bij de mannen is de positie van het land bescheiden, bij de vrouwen hoort Noorwegen tot de wereldtop. Belangrijkste zaalsport is handbal. Ook unihockey, een vorm van zaalhockey, en volleybal zijn zeer snel in populariteit groeiende sporten.

Media[bewerken]

Noorse kranten zijn onder andere Aftenposten, Dagbladet en Verdens Gang. De staatsomroep is NRK; TV2 is een commerciële omroep in Noorwegen. Een meerderheid in het Noors parlement (Storting) heeft beslist dat alle belastingslijsten van alle inwoners openbaar toegankelijk moeten zijn op internet. Ook kranten mogen deze informatie vrijgeven. Deze lijsten bevatten de gedetailleerde inkomens alsook de vermogens van eenieder (met volledige naam en adres). Onder de Noren is er hiertegen een groeiend verzet^[7]^[8]^[9], maar vooralsnog zonder resultaat.

Verkeer en vervoer[bewerken]

Gamle Strynefjellsvegen

Flåmsbana

MS Midnatsol van de Hurtigruten

Wegen[bewerken]

Zie Snelwegen in Noorwegen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De natuurlijke omstandigheden van het land hebben een grote invloed op de infrastructuur. Langs de westkust zijn verbindingen vaak afhankelijk van veerboten, hoewel er steeds meer tunnels en bruggen gebouwd worden. Ook voor de verbindingen tussen de kust en het centrum van het land zijn vaak tunnels nodig, de langste tunnel in Europa, Lærdalstunnel, verbindt Oslo met Bergen.

Autosnelwegen zijn vrij zeldzaam. Rondom de grote steden zijn de wegen goed te noemen, maar de provinciale wegen zijn vaak slecht onderhouden en de wegen lijden zeer onder de harde winters. De wegen zijn vaak niet breed en de maximale snelheid ligt meestal op 80 km per uur. Gezien de vele natuur in Noorwegen dient men rekening te houden met groot wild (zoals elanden en herten), dat plotseling de weg kan oversteken, en het gebeurt niet zelden dat schapen de wegen versperren. Veel wegen zijn tolwegen. De tol wordt geïnd bij een bomstasjon. Een groot aantal steden is omringd door zulke tolpoorten, met de inkomsten wordt de plaatselijke infrastructuur uitgebouwd.

Er zijn diverse toeristisch interessante wegen zoals de Peer Gyntweg, Atlantische weg, Trollstigen, Lysebotnvegen, Jotunheimvegen, Gamle Strynefjellsvegen, Kystsriksveien en Sognefjellsweg. Sommige zijn alleen in de zomer geopend wanneer de wegen sneeuwvrij zijn.

Spoor[bewerken]

Het spoorwegennet bestaat voornamelijk uit verbindingen tussen Oslo en een aantal grotere plaatsen. De langste lijn is de Nordlandsbanen naar Bodø. Ook is er de Bergensbanen naar Bergen.

Internationale verbindingen zijn er van Oslo naar Stockholm en Göteborg en van Trondheim - naar Sundsvall. In het noorden van het land is Narvik, dat niet is aangesloten op het Noorse spoorwegennet, verbonden met Kiruna in Zweden.

Flåmsbana is een van de mooiste spoorwegen van Noorwegen.

Luchtvaart[bewerken]

De belangrijkste luchthaven is Oslo Gardermoen, ten noorden van Oslo. Gardermoen is zowel voor buitenlandse vluchten als voor binnenlandse vluchten het centrum. Het binnenlandse netwerk van SAS en concurrent Norwegian is zeer uitgebreid.

Naast Oslo hebben Bergen, Stavanger, Trondheim, Sandefjord en Kristiansand vliegverbindingen met de grotere Europese steden.

Veerdiensten[bewerken]

De Hurtigruten is een veerdienst die van Bergen naar Kirkenes langs de Noorse kust voert. Ook met buitenlandse bestemmingen worden veerdiensten onderhouden: vanuit Hanstholm in Denemarken naar Kristiansand en daarnaast Egersund, Stavanger en Bergen; vanuit Hirtshals naar Kristiansand, Bergen en Larvik; vanuit Kiel in Duitsland naar Oslo; en vanuit Fredrikshavn in Denemarken naar Oslo.