Belgika

Wikipedia(e)tik
Hona jo: nabigazioa, Bilatu
Belgika
Koninkrijk België
Royaume de Belgique
Königreich Belgien
Belgikako bandera
Bandera

Belgikako armarria
Armarria

Goiburua: nl: Eendracht maakt macht
fr:
L'union fait la force
de:
Einigkeit gibt Stärke
(Batasuna da indarra)
Nazio ereserkia:
La Brabançonne
Belgika: kokalekua
Hiriburua
(eta hiri handiena)
Brusela
50°51′N 4°21′E / 50.850°N 4.350°E / 50.850; 4.350
Hizkuntza ofiziala(k) nederlandera, frantsesa, alemana
Gobernua
Erregea
Lehen Ministroa
Monarkia konstituzionala
Filipe I.a
Charles Michel
Banaketa
Herbehereetatik independentzia
1830
Eremua
• Guztira
• Ura

30.528 km² (140)
% 6,4
Biztanleria
• Zenbatespena ()
• Errolda (2013)
• Dentsitatea

Herritarra

(76)
11.099.554
363,6 biztanle/km² (33.)

belgikar[1]
Dirua Euroa (€) (EUR)
Ordu eremua
 • Udan (DST)
CET (UTC +1)
CEST (UTC +2)
Interneteko domeinua .be
Telefono aurrezenbakia +32


Belgika[1] (izen ofiziala, Belgikako Erresuma; nederlanderaz: België, frantsesez: Belgique, alemanez: Belgien) Europar Batasuneko mendebaldeko estatua da. Bi eskualde nagusik osatzen dute herrialdea: Valonia frantsesduna hegoaldean eta Flandria nederlanderaduna iparraldean, tartean Bruselako eskualdea dagoela. Hiriburua Brusela da. 30.519 km² ditu, eta 10.827.519 biztanle zituen 2010ean (belgikarrak). Hizkuntza ofizialak nederlandera, frantsesa eta alemana dira, eta katolizismoa da erlijio nagusia.

Belgikak 1830. urtean lortu zuen burujabetasuna, erlijioa aitzakia harturik Herbehereetatik bereizita. Lehen Mundu Gerran eta Bigarren Mundu Gerran alemanen mendean egon zen. Harrezkero, eta bere txikitasunean, herrialde moderno eta teknologian aurreratua bilakatu da, Europar Batasunaren barruan. Azkeneko urteotan, krisi ekonomikoak, flandriarren eta waloniarren arteko tirabirak, eta eskuin muturraren gorakadak kinka larrian jarri dute herrialdearen barne egoera eta izatea bera.

Belgikako ekonomian, garrantzi handikoak dira industria (elikagaiak, siderurgia, ehungintza) eta, batez ere, zerbitzuak. Hartara, zerbitzuek ematen dute Belgikako barne produktu gordinaren % 74,7, industriak % 24,3 eta nekazaritzak % 1.[2]

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgikak mugakide ditu Ipar itsasoa eta Herbehereak iparraldean; Alemania ekialdean; Luxenburgo hego-ekialdean; eta Frantzia hegoaldean eta hego-mendebalean.

Belgikako erliebea

Ingurune naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgikan hiru alde nagusi bereizten dira: kostalde zelaia, erdiko meseta eta, hegoaldean, Ardenetako mendigunea. Herbehereetan bezala, kostalde zelaian Ipar Itsasoari dike eta ubideen bidez eremuak kendu diote. Erdialdeko meseta eremu laua da, haran emankor eta ibai asko dituena. Hala ere, badaude kobazulo eta arroila txikiak ere. Ardenak, berriz, malkartsuagoak dira. Baso eta haitz asko dituenez, ez da laborantzarako aproposa. Iparraldeko Frantziarako doan eremu honetan herrialdeko fauna basati gehiena bizi da. Bertan ere, herrialdeko tokirik altuena dago, 694 m. besterik ez dituen Signal de Botrange, hain zuzen ere.

Bi ibai nagusi daude, Eskalda eta Mosa, Frantzian sortuak biak, eta biak ontziz ibiltzeko modukoak eta ubideez lotuak. Belgikak mea baliabide handiak izan ditu, baina gaur egun agortuta daude gehienak.

Klima ozeanikoa da oro har (Köppen klima sailkapenaren arabera, Cfb), gogorragoa mendialdean. Bataz besteko tenperatura urtarrilean 3°C-koa eta uztailean 18 °Ckoa da eta prezipitazioa urtarrilean 65 milimetrokoa eta uztailean 78 milimetro koa.[3]

Bere biztanle-dentsitate handia eta mendebaldeko Europan bere kokapena direla eta, Belgikak ingurumen-arazo larriak jasaten ditu. 2003ko txosten baten arabera[4], Belgikako ibaiak Europan kalitate txarrena dutenak dira.

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgikaren banaketa administratiboa

Probintziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Belgikaren banaketa administratiboa»

Belgika, 10 lurralde edo probintziak osatzen dute: Alde batetik, Valoniako eskualdean Hainaut, Lieja, Luxenburgo, Namur eta Valoniako Brabante.

Beste aldetik, Flandriako eskualdean Anberes, Ekialdeko Flandria, Flandriako Brabante, Linburgo eta Mendebaldeko Flandria ditugu.

Azkenik, Bruselako eskualdea-Hiriburua dago.

Probintzia Nederlanderaz Frantsesez Alemanez Hiriburua Hiri handiena Azalera
(km²)
Biztanleria
(2013/1/1)
Anberes Antwerpen Anvers Antwerpen Anberes
(nl: Antwerpen)
(fr: Anvers)
Anberes
(nl: Antwerpen)
(fr: Anvers)
2.860 1.793.377
Ekialdeko Flandria Oost-Vlaanderen Flandre-Orientale Ostflandern Gante
(nl: Gent)
(fr: Gand)
Gante
(nl: Gent)
(fr: Gand)
2.982 1.460.944
Flandriako Brabante Vlaams-Brabant Brabant flamand Flämisch Brabant Lovaina
(nl: Leuven)
(fr: Louvain)
Lovaina
(nl: Leuven)
(fr: Louvain)
2.106 1.101.280
Hainaut Henegouwen Hainaut Hennegau Mons
(nl: Bergen)
Charleroi 3.800 1.328.760
Lieja Luik Liège Lüttich Lieja
(fr: Liège)
(nl: Luik)
(de: Lüttich)
Lieja
(fr: Liège)
(nl: Luik)
(de: Lüttich)
3.844 1.087.729
Linburgo Limburg Limbourg Limburg Hasselt Hasselt 2.414 853.239
Luxenburgo Luxemburg Luxembourg Luxemburg Arlon
(nl: Aarlen)
(de: Arel)
Arlon
(nl: Aarlen)
(de: Arel)
4.443 275.594
Namur Namen Namur Namur Namur
(nl: Namen)
Namur
(nl: Namen)
3.664 482.451
Valoniako Brabante Waals-Brabant Brabant wallon Wallonisch Brabant Wavre
(nl: Waver)
Braine-l'Alleud
(nl: Eigenbrakel)
1.093 388.526
Mendebaldeko Flandria West-Vlaanderen Flandre-Occidentale Westflandern Brujas
(nl: Brugge)
(fr: Bruges)
(de: Brügge)
Brujas
(nl: Brugge)
(fr: Bruges)
(de: Brügge)
3.151 1.173.019

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgikako biztanle kopuruaren bilakaera, 1948az geroztik

Belgikak Europako biztanle dentsitate handienetako bat du: 340 biztanle/km2. Biztanle banaketa hori, hala ere, ez da berdina alde guztietan. Iparraldeko probintziek askoz dentsitate handiagoa dute Ardenetakoek baino. Biztanle gehienak, % 97, hirietan bizi dira.

Bi gizatalde nagusi daude Belgikan: flandriarrak (jatorriz germaniarrak, % 55) eta valoniarrak (jatorriz latinoak, % 44); eta askoz txikiagoa den beste bat, alemanak (% 0,7). Biztanle aktiboen % 7 (250.000 pertsona inguru) etorkinak edo etorkinen ondorengoak dira: italiarrak, espainiarrak, marokoarrak eta, gutxiago, turkiarrak eta Afrikako beste herrialde batzuetakoak. Horren antzeko sailkapen bat egin daiteke hizkuntzan: flandriarrek nederlandera) hitz egiten dute, eta valoniarrek frantsesa. Nederlandera Belgikako iparraldeko erdian erabiltzen da (Flandria), eta frantsesa, berriz, hegoaldeko erdian (Valonia). Aleman hiztunak (% 0,7) ekialdean bizi dira. Biztanleen % 9 elebidunak dira. Hiriburua, Brusela, gizatalde guztien elkargunea da, eta beraz nederlandera eta frantsesa, biak dira ofizialak han.

Erlijioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Independentzia aldarrikatu zutenetik, katolizismoak, librepentsamenduak eta frankmazoneriak ahuldua izanda ere, Belgikako gizarte eta politikan eragin handia izan du. Belgikako konstituzio laikoak kontzientzia-askatasuna babesten du eta, gobernuek horren alde egin dute. 2001ean egindako inkesta baten arabera,[5] belgikarren %47a katolikoa eta %3,5a musulmana da. Valonia baino erlijiosoagoa den Flandrian egindako ikerketa batean, flandriarren %55a erlijiosoa zirela eta %36ak jainko bat Lurra sortu zuela uste zuten.[6]

Osasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2012an, belgikarren bizi itxaropena 79,65 urtekoa zen.[7] 1960ko hamarkadatik aurrera, urtero bi hilabetetan hazi da bizi itxaropena, europar bataz-bestekoaren antzera. Belgikako heriotza-kausa nagusiak gaitz kardiobaskularrak, neoplasiak, arnas aparatuaren gaitzak eta naturalak ez diren kausak (istripu eta suizidioak) dira. Naturalak ez diren kausak eta minbizia nagusiak dira 24 urte baino gehiegoko emakumeen eta 44 urte baino gehiagoko gizonen artean.[8]

Osasun-sistema gizarte-segurantzak eta zergek ordaintzen dute. Osasun-aseguruak derrigorrezkoak dira. Mediku eta ospitale gehienak sektore pribatuan aritzen dira eta gaixoak bere lana ordaindu behar izaten du. Gero aseguru-etxeek diru-itzultzea egiten dute.[8] Gobernu federalak, hiru eskualdeek eta hiru komunitateek osasun-sistema ikuskatu eta finantzatu egiten dute. Hau da, sei osasun-ministerio daude, Flandriako eskualdekoa eta komunitatekoa bat egin zutelako.[8]

Hiri nagusiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgika monarkia konstituzionala, ordezkaritzazkoa eta hereditarioa da. Belgikako konstituzioa 1831n onartu zen, eta zazpi aldiz berrikusi da harrezkero, 1993an azkenekoz. Nederlandera hiztunen eta frantses hiztunen arteko tirabiren ondorioz-edo, konstituzioaren azken aldaketa horretan estatu federal bilakatu zen Belgika, hiru eskualde autonomotan banatuta: Flandria, Valonia eta Brusela; bederatzi probintzietan: Brabante (elebiduna), Anberes, Ekialdeko eta Mendebaldeko Flandria, eta Linburgo (flandriarrak); Hainaut, Lieja, Luxenburgo eta Namur (valoniarrak); eta 660 bat udalerritan.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

K.a. 57an Erromaren mende gelditu zen, eta han bizi zen herri zelta batetik hartu zuen gaur egun duen izena. K.o. II. mendean germaniar herriek (frankoak, saxoiak, frisiarrak) menderatu zuten, eta kristautasuna nagusitu zen. Verdungo itunaren arabera (843) Flandria Frantziako Karlos Burusoilaren esku eta Hainaut eta Brabante Lotarioren esku (Lotaringia) gelditu ziren. 925ean Lotaringia Alemaniari lotu zitzaion.

XI-XIV bitartean printzerriak eratu eta garrantzi handiko hiriak sortu ziren (Gent, Brusela, etab.) industriari esker. XIV-XV. mendeetan Belgika Borgoinako dukeen esku egon zen, Herbehereen barne, 1477an Habsburgotarrek eskuratu zuten arte. Arrasko itunaren arabera (1482)an Belgika germaniarren mendean gelditu zen. Karlos V.a Germaniakoak Espainiako koroa eta Flandria eta Belgika bateratu zituen.

Napoleonen gerretan Frantziak Belgika okupatu zuen eta gerra amaitu ondoren, Herbehereak eta Belgika batu eta erreinu bat sortzea erabaki zuen Ingalaterrak. Belgikak, ordea, burujabetasuna eskuratu zuen eta monarkia konstituzionala ezarri zen, Leopoldo I.a buru zuela (1830).

Bi Mundu gerretan neutral izateko ahalegina egin zuen baina Alemaniak eraso zion bietan. 1951n Leopoldo III.ak nazien aldeko jarrera erakutsi zuela eta, Balduino semearen alde abdikatu zuen. 1945ean NBEn, 1948an Benelux elkartean eta 1949an NATOn sartu zen. `

1960an burujabetasuna onartu behar izan zion Belgikar Kongo edo Zaireri (1908an eskuratutako lurraldea; gaur egun Kongoko Errepublika Demokratikoa).

1990eko hamarkada[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1991ko hauteskundeetan, Vlaams Blok alderdiak (Flandriar Blokea, atzerritarrak kanporatzea aldarrikatzen zuen talde xenofobo bat) sei aldiz halakotu zuen legebiltzarkideen kopurua Parlamentuan. Eskuin muturraren gorakada zela, batetik, eta ekologistena, bestetik, lehen ministroak kargua utzi zuen. Lau hilabete geroago, 1992an, Jean-Luc Dehaenek hartu zuen kargua, demokratakristauen eta sozialisten koalizo gobernu baten buru.

1990. urteaz gero Belgikak garrantzi handiko papera bete zuen Europako erakundeetan, eta Europar Batasunaren lehendakaritza lortu zuen 1993ko bigarren erdian. Urte hartan bertan garrantzi handiko bi gertaera izan ziren: Belgika estatu federal bilakatu zen, hiru eskualde edo estaturekin, eta Balduin I.a erregea hil zen. Haren anaia Alberto II.ak hartu zuen erregetza. Bestalde, langabezia tasa inoiz baino handiagoa zen (% 14,1). Dehaenek langabeziari aurre egiteko plana prestatu zuen sindikatuekin; 1994ko maiatzean langabezia tasa % 9,8 zen. Alderdi sozialistako hiru ministrok kargua utzi zuten ustelkeriaz akusaturik.

1994an agerian geratu zen jendearen mesfidantza gobernu koalizioarekiko: ekaineko Europarako hauteskundeetan eta urriko udal hauteskundeetan sozialistek botoak galdu zituzten, eta bien bitartean Vlaams Blok Anberesko bigarren alderdia izatera iritsi zen.

1995eko maiatzaren 21ean egin ziren Belgikako estatu federaleko legebiltzarrerako lehenengo hauteskundeak. Boto emaileek, diputatuez gainera, Brusela, Flandria eta Valoniako hiru biltzar berrietako 75 kideak hautatu zituzten. Dehaenek aise irabazi zuen hauteskunde nazionaletan, eta gobernuburu izendatu zuten ostera.

1996an Vlaams Bloken presioak eta eskandalu larri batzuek zalantzan jarri zuten Belgikako estatuaren izatea bera. Marc Dutroux kasuaren ikerketak, pedofiliako akusazioaren pean, kinka larrian jarri zituen sistema politikoa, poliziala eta judiziala, frogatuta geratu baitzen haien gaitasunik eza, elkarren lehia eta bezerokeria. Urte hartan bertan, Guy Coeme, lehendakariorde ohia eta Defentsako ministroa, espetxean sartu zuten alderdi sozialistako beste zazpi agintarirekin batera iruzur, engainu eta ustelkeriaz akusatuta.

1996ko ekainean, Vlaams Blok alderdiko kide eta Europako parlamentuko diputatu Fran Van Heckek, Belgikaren zatitzea Bruselan gauzatzeko asmoa azaldu zuen. Vlaams Blokek Flandria Herbehereekin lotzea proposatzen du. Giza eskubideen aldeko elkarteek xenofobiaren gorakada salatu zuten 1997an, poliziak Said Charmi droga trafikatzailea balaz josita hil zuelako. Lekuko batzuen arabera poliziak hilarazi zuen. Hil horretan bertan egindako inkesta baten arabera, belgikar frankofonoen % 74 ez dator bat Belgikako gizartearen helburuekin. Azken urteetan, liskar handiak izan dira bi belgikar komunitateen artean: hainbat gobernuk behin eta berriz eman behar izan du dimisioa, batzuen eta besteen interesak adostu ezinez, eta estatuaren beraren batasuna kolokan jarri izan da sektore askotatik.

2014ko urriaren 7an, Charles Michelek (MR) Eli Di Rupo ordezkatu zuen Belgikako lehen ministro gisa —2011tik zegoen kargu horretan, eta bere alderdia koaliziotik kanpo geratu zen (PS)—. Michelek MRko liberalen, N-VA Flandriako alderdi independentistaren, CD&Vko demokristauen eta Open VLDko liberalen babesa zuen. Hauteskundeak maiatzaren 25ean izan ziren Belgikan[9]. Urriaren 10ean, Charles Michel izendatu zuten Belgikako lehen ministro. Gobernuko koalizio berria zentro-eskuineko lau alderdik osatzen zuten, hiru flamenkok eta frankofono batek. Karguen zin egitea urriaren 11eko egin zuten Errege Jauregian[10].

Abenduaren 1ean, sute batengatik beste erreaktore nuklear bat gelditu zuten. Tihange 3 gelditutako laugarren erreaktorea zen, izan ere, Tihange 2 erreaktoreek zerbitzutik kanpo jarraitzen zuten eta Doel 4ren aurka sabotajea egin zuten[11].

Abenduaren 14an, austeritatearen kontrako grebak Belgika gelditu zuen, izan ere, erretiroa 67 urtera atzeratu nahi zuten eta soldata igoera automatikoak kendu[12].

Abenduaren 15ean, Ganteko etxe batera sartu ziren lau gizon eta horietatik hiru atxilotu zituzten. Armatutako beste gizon bat zegoen apartamentuan pertsona bat bahituta zuela. Gertakariak ez zuen terrorismoarekin harremanik[13]. Bestalde, Austeritatearen kontrako grebak Belgika geldiarazi zuen[14].

2015eko urtarrilaren 6an, bortxaketengatik zigortutako presoaren eutanasia bertan behera utzi zuten, ia 30 urte zeramatzan espetxean[15].

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgika munduko herrialde industrializatu aurrenetako bat da. Gaur egun industrian eta merkataritzan ditu ekonomiaren bi oinarri nagusiak. Hala, biztanleen % 66 hirugarren sektorean aritzen da, eta ia % 30 bigarrenean. Nekazaritza-abeltzainek ez dute % 3 baizik hartzen, baina oso etekin handiak ematen dituzte, Belgikako elikagai beharren % 80 asetzen baitituzte gutxi gorabehera.

Nekazaritza eta abeltzaintza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lurraren laurden bat lantzeko erabiltzen da, % 21 bat belardi eta larreetarako, eta % 21 basoa da. Azkeneko urteotan erremolatxa, patata, garia eta garagarra landu dira batez ere, fruituez, tomatez eta lihoaz gainera. Dena dela, nekazari gehienak ez dira baserriko lanetik bakarrik bizi. Nekazaritzarako lur hoberenak Flandriako zelaiak, Brabante eta Hainaut dira.

Abeltzaintzan zerri, behi, ardi eta zaldi hazkuntza da aipagarriena. Belgikak kontsumitzen duen haragiaren % 95 ekoizten du, eta behar beste gurin, arrautza eta esne.

Meatzaritza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgikak garrantzi handiko ikatz hobiak izan ditu, baina gaur egun agortuta daude: 5,6 milioi tona ikatz atera ziren 1986an, 634.000 tona 1991n, eta 278.000 baino ez 1992an. Ikatza izan zen Belgikako ekonomiaren suspertzaile nagusia XIX. mendean. Meatze nagusiak Mosa-Sambre eskualdean zeuden, eta besteak beste Charleroi eta Lieja hirien hazkundea eragin zuten. Etorkin gehienak meatzetan aritzen ziren lanean. Azkenik, hobi sakonenak ustiatzeak zituen gastu ikaragarriak eta hidrokarburoen lehiak behartuta, bertan behera utzi ziren.

Industria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Labe garaiak, Ougréen, Mosa ibaiaren ertzean, Liejatik hurbil.

Belgika Europako herrialde industrializatuenetako bat da, duen kokaleku egokiari eta garraio azpiegiturari esker. Europako kontinentean Industria Iraultzari ekin zion lehenengo herrialdea izan zen: kokalekuaz gainera, ikatza eta ehungintza (Erdi Aroan Flandriako hirien aberastasun-iturri nagusia) izan ziren iraultza hartako oinarri nagusiak. Industriak bultzada handia izan zuen Bigarren Mundu Gerraren ondoren, eta beheraldi bat gero, 1950 ondoko urteetan, baina Europako Ekonomia Erkidegoan (Europar Batasuna, gaur egun) sartzeak (1957) eta inbertsioa sustatzeko gobernuak bultzatu zituen ekimenek berriro suspertu zuten.

Ikatz ekoizpenak sustatuta, Belgikak garrantzi handiko siderurgia izan du oraintsu arte. Burdina eta altzairu asko ekoizten du, erdia baino gehiago kanpora saltzeko.

Ehungintzak —garrantzi handiko jarduera, Erdi Aroaz geroztik— kotoia, artilea, lihoa eta ehun sintetikoak ekoizten ditu, batez ere hiri hauetan: Brujas, Brusela, Linburgo, Gante, Lieja, Kortrijk eta Malinas. XX. mendearen bukaeran 46.000 tona kotoizko ehun, 32.000 tona artilezko ehun eta 38.000 tona raion eta zetazko oihal ekoizten ziren urtero.

Belgikako industria kimikoa kobalto eta erradio gatzen munduko ekoizle handiena da, eta munduko handienetako bat egur-mundruna, ongarriak eta plastikoak ekoizten.

Garrantzizko beste industria batzuk: ontziolak (Anberes) eta trenak; diamanteak lantzeko industria (Anberes), munduko inportanteena; farmazia industria; argazki hornigaiak; beirazko gauzak; altzariak; alfonbrak (Sint-Niklaas); papera eta kartoia; zementua. Burdinarik gabeko metalen industriak, Kongoko Errepublika Demokratikoko (Belgikar Kongo ohia) lehengaiez horniturik, era askotako metalez —kobrea, zinka, beruna, platinoa, germanioa eta uranioa— hornitzen ditu industria metalurgikoak, kimikoak eta bestelakoak.

Belgikak kontsumitzen duen energiaren % 60 zentral nuklearretan sortzen da, eta gainerakoa ikatzaren eta petrolio inportazioen mendean dago. Lurralde zelaia izanik, ezin da uraren indarra erabili.

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hizkuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgikako hizkuntza erkidegoak. Horiz: flandiarrak. Gorriz: waloniarrak. Urdinez: alemanak.

Bestalde, Belgikan bi hizkuntza multzo nagusien arteko edo, are gehiago, bi nazio desberdinen arteko tirabirak dira nagusi Bigarren Mundu Gerraz gero: Valoniako lurraldea, hegoaldean, hizkuntzaz frantsesa; eta Flandriakoa, iparraldean, non flandrieraz egiten den. Ekialdeko eremu txiki batean, bestalde, alemanez hitz egiten dute, eta legeen aldetik hizkuntzaren onarpena dute.

1989ko konstituzioak hiru lurralde autonomo ezagutu zituen: Valonia, Flandria, eta Brusela (elebiduna). 1993an estatu federal bihurtu zen, eta istiluak izan dira batasunaren aldekoen eta flandriar nazionalisten artean. Halaber, Valoniak Frantziarekin bat egitea aldarrikatzen duen waloniar mugimendu txikia ere existitzen da.

Aurrekoez gain, ondoko hizkuntza gutxituak ere Belgikako lurralde desberdinetan mintzatzen dira: pikardiera, Valoniako Tournai eta Mons barrutietan; linburgera, Lieja iparraldean; eta luxenburgera, Luxenburgoko probintzian.

Komikiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgika osoa, baina batez ere Brusela hiriburua, Europa osoko komikigintzaren egoitza nagusienetariko bat da.[16] Comanche, Lucky Luke, Pottokiak, Tintin (nederlanderaz: Kuifje) edo Spirou et Fantasio bezalako komikiak bertan jaio ziren.

Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Belgikan zale gehien duen kirola futbola da, eta talde nagusia RSC Anderlecht dugu; aipagarri dira, orobat, Club Brugge KV, Standard Liege eta KV Mechelen, besteak beste. Zale ugari dituzte txirrindularitzak, tenisak, igeriketak eta judoak ere.[17]

Txirrindularitzan, munduko lasterketarik garrantzitsuenetarikoa Liège–Bastogne–Liège dugu, Valonian antolatua. Halaber, inoizko txirrindularirik handienen artean Eddy Merckx belgikarra dago.

Gastronomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantziako sukaldaritzaren eragina nabarmena da Belgikan. Sarritan, belgikarrek gourmetak baino tripontziak (frantsesez: gourmands; nederlanderaz: bourgondiërs) direla esaten dute, hau da fine cuisine baino grand cuisine edo sukaldaritza zabala nahiago dutela. Topikoetatik aldenduz, egia esan, Belgikako sukaldaritza zabala izateaz gain kalitatezkoa ere bada. Izan ere, Belgikan Alemanian ematen duten kantitatea eta Frantzian ematen duten kalitatea ematen dute.[18][19]

Edonola ere, herrialdetik at Bruselako gaufreak, txokolateak eta garagardoak ospetsuak dira. Belgikako sukaldaritza bertoko sasoiko produktuak lantzen ditu batez ere, adibidez Flandriako carbonade flamande izeneko erregosia edo Dinanteko couque izeneko galletak.

Belgikarrek egunean hiru otordu egiten dituzte: gosari arina, bazkari arina edo ertaina eta afari handia.

Belgikar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. a b   Euskaltzaindia, 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak, http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0038.pdf .
  2. «Belgium», Ameriketako Estatu Batuetako Estatu Departamentua, 2011ko otsaila. Eskuratze data: 2011-10-17.
  3. Eurometeo
  4.   Pearce, Fred, Sewage-laden Belgian water worst in world, New Scientist, http://www.newscientist.com/article.ns?id=dn3458 .
  5. International Religious Freedom Report 2004 at the US Department of State
  6.   Vereniging voor Promotie en Communicatie (2005-11-22), Knack: 14 .
  7.   CIA (2013), Belgium, The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html .
  8. a b c   Corens, Dirk (2007), «Belgium, health system review», Health Systems in Transition (European Observatory on Health Systems and Policies) 9 (2), http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0007/96442/E90059.pdf .
  9. «Koalizio gobernua osatzea adostu dute Belgikan», Berria, 2014-10-07
  10. «Charles Michel izendatu dute Belgikako lehen ministro», EiTB, 2014-10-11
  11. «Belgikan beste erreaktore nuklear bat gelditu dute, sute bat dela eta», EiTB, 2014-12-01
  12. Iker Aranburu, «Austeritatearen aurkako grebak Belgika geratu du», Berria, 2014-12-15
  13. «Ganteko etxe batera sartu diren lau gizonetatik hiru atxilotu dituzte», EiTB, 2014-12-15
  14. «Austeritatearen aurkako grebak Belgika geratu du», Berria, 2014-12-16
  15. «Bortxaketengatik zigortutako presoaren eutanasia, bertan behera», EiTB, 2015-01-06
  16.   Dierick, Charles (2000), Het Belgisch Centrum van het Beeldverhaal, Brusela: Dexia Bank / La Renaissance du Livre, 11. orrialdea, ISBN 2-8046-0449-7 .
  17. George Wingfield (2008). Charles F. Gritzner argitaldaria. Belgium. Infobase Publishing. 94–95. orr. ISBN 978-0-7910-9670-3.
  18.   www.belgium.alloexpat.com, Belgian cuisine - General, http://www.belgium.alloexpat.com/belgium_information/cuisine_belgium.php .
  19.   Jackson, Michael, Michael Jackson's Great Beers of Belgium, ISBN 0-7624-0403-5 .

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo loturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Belgika Aldatu lotura Wikidatan