Vandalët

Lëvizja e vandalëve nga vitet 400 p.e.s. deri 430 e.s

Vandalët, të quajturit edhe Wandalen, Vandali, Vandili, Vandilier dhe Vanduli, kanë qënë një popull gjerman, që klasifikohet në grupin gjuhësor gjermanikolindor. Në kohën e Tacitus-it Vandalët u ngulitën së pari në verilindje të "Gjermanisë", më vonë u shtrinë gjithmonë e më tepër dhe gjatë shekullit V u shpërngulën më tej, në kuadër të pushtimeve barbare në pjesën më të madhe në drejtim të Spanjës dhe të Afrikës Veriore. Me shkatërrimin e mbretërisë së vandalëve në shekullin e VI nga trupat romakolindore ata i humbasin gjurmët e tyre.

Historia e Vandalëve

Periudha e hershme

Harta e fiseve gjermanike rreth 100 n. Chr. (pa Skandinavinë)

Prejardhja e vandalëve nuk është shumë e qartë, të paktën për sa u përket burimeve shkrimore janë bë dhëne prononcime shumë të shpërndara, gjë që diskutohet shumë intensivisht në shkencë. Sipas Pliniusit të Vjetër dhe Tacitit vandalët u ngulitën në shekujt të parë mbas përllogaritjes së shekujve sipas mënyrës kristiane. Ata u ngulitën në lindje të Oder, por në jug të burgundeve.

Përkatësia në lidhjen kulturore me Lugier është e mundshme, më e pakta mund të përmendet që vandalet e hershem barazohen në shumë burime. Në shekullin e 2. dokumentohen pjese të ndryshme fisesh vandale si : Silingët në Schlesien dhe Asdingen ose edhe Hasdingët në Hungarinë e vonë dhe në Rumani, nga ku nën udhëheqjen e Mark Aurel gjatë luftërave të Markomannëve depërtuan në Perandorinë Romake. Megjithëse është – Si më pothuajse të gjitha gentes e Periudhës së Migrim të Madh – e paqartë, se çfarë lidhjesh ka midis popujve të këtij emër dhe atyre të federatave,qe shfaqen me pas ne Antikitetin e Vonët ne burimet perkatese. Nën Konstantin in është dëshmuar tashmë ngulimi i Hasdingëve në Pannoni.

Vandalët dhe pushtimet barbare

Prejardhja dhe ngjizja e grupit etnik të vandalëve nuk është sqaruar përfundimisht. Në kundërshtim me studimet të vjetra sot bëhen përpjekje, që të kuptohen proceset, që çonin në formimin e identiteteve etnike, dhe nuk është me fjala për ata që "bredhin", popuj komplet... Nga Plinius, Tacitus dhe Ptolemaios përmenden Vandilier si grup etnik në zonën Visla, por e përkufizonin në mënyre të ndryshme. Si edhe te „Gotonen“/„Gutonen“/„Goten“ është e njohur vazhdimësia e emrit, megjithatë nuk mund të ketë prononcim për proceset etnike për gjerat që kanë ndodhur mbas këtij emër.

Rreth vitit 400 mund të konstatohen në veri të Danubit të poshtëm dhe të mesëm lëvizje shndërrime të mëdha, shkaktuar ndoshta nga depërtimi i Hunëve. Vandalët u tërhoqën së bashku me Alanët dhe Suebët në drejtim të perëndimit drejt Galisë.

Që nga shek 1. politika romake u përpoq të arrinte hegjemoninë e Perandorisë Romake jashtë kufijve të perandorisë përmes rrugëve paqësore : përmes kontratave me Federatat, nëpërmjet rekrutimit të ushtarëve dhe nga tregtia e mallrave komerciale dhe luksoze. Perandoria Romake ishte një zonë ekonomikisht dhe politikisht të qëndrueshme me një fuqi të madhe tërheqëse për shoqëri "barbare". Me kohë dolën edhe luftëtarë të specializuar, ndryshime sociale dhe konflikte të brendshme. Fise u shpërbënë, dhe u krijuan njësi të reja siç edhe përmenden në tekste historike popujt e Vandalëve dhe të Suebëve. Jo siç guxohet të thuhet e shkruhet shpesh në antikiteti i vonë, arrati nga uria dhe të ftohtët paskëshin qënë arsyeja për lëshimin e identitetit të vjetër dhe ndërtimin e një identiteti të ri, përkundrazi thyerja për mundësi te reja në landshaftet e qyteteve.

Depërtimi në Perandorinë romake

411: Shpërndarja në Gadishullin Iberik midis Alanëve, Suebëve, Asdingëve (Veriperëndim) dhe Silingëve (Jug), Verilindja mbeti si fillim romake

Ky artikull sipas rregullores mbi shkronjat ë, Ë, Ç, ç, bie në kundërshtim me rregulloren e Wikipedisë në gjuhën shqipe, për këtë arsye nuk mund të merret si i saktë derisa të rregullohet.

Natën e Vitit të Ri të vitit 406 kapërceu një aleancë vandalësh së bashku me një grup të madh alanësh dhe suebësh Renin dhe u stacionua në provincën romake Galia (shih Kalimi i Renit më 406); Arsyeja mund të ketë qenë arratisje nga Hunët që po depërtonin në atë zonë. Federatët frenkë, që u kundërvunë atyre ,u shpartalluan. Historia e shekullit të 5. pasohet nga një seri luftërash për pushtet, dhe çdo herë u ofruan trupa jo romake kundra njëri tjetrit. Grupe të pavarura gotësh që vepronin nën Alarich I. në Itali dhe te vandaleve, alaneve dhe suebëve, paraqisnin një faktor pushteti të mëvetësishëm.

Në vitin 409 lidhja kaloi alano-vandalo-suebe për në Spanjë dhe themeli atje nukle shtetërore të ndryshme dhe jetëshkurtra. Mbretëria suebe në Galici qëndroi deri nga fundi i shekullit të 6. Në të shkuarën është hamendësuar, që arabisht emërtimin për Spanjën, Al-Andalus (që ka mbetur deri mes sot si përcaktim i hapësirës së Andaluzisë) të ketë ruajtur një përcaktim arab për atë që quhej „Vendi i Vandalëve“. Kjo pikëpamje është e diskutueshme sot për sot. Mbas një fushate romake, në rrjedhën e së cilës ishin futur edhe ushtri të gotëve perëndimore, u shkatërruan këto struktura politike në Spanjë ; vandalët silingas u asgjësuan në Baetica pothuajse plotësisht, vandalët asdingas u bashkuan me alanët. Së bashku ata kaluan në maj 429 për në Afrika .

Mbretëria vandale në Afrikë

Mbretëria e Vandalëve në kohën e zgjerimit më të madh 526

Mbreti i ri Geiserich i udhëhoqi Vandalët (afërsisht 15.000 deri 20.000 luftëtarë dhe familjet e tyre - Prokopi flet për në tërësi për 80.000 njerëz)ne 429 për ne Afrikën Veriore. Sipas Prokopit gjenerali romak Bonifatius i pati „ftuar“ vandalët,për tu mbrojtur me ndihmën e tyre nga një intrike jo e hapur r shtëpise perandorake, por më pas iu kundërvu invazorëve. Si do që të ketë qënë kjo pikpamje ështe diskutueshme, per vete faktit qe Bonifatius ishte ne ate moment ne nje mardhenie te mire me Ravenna . E sigurtë është , që Vandalët synuan mbi pasurite eprovinces romake ne Africa ,si zemra e mbetjes perendimore te perandorise,qe ushqente italine me drithera und einen nicht geringen Teil der Steuereinkünfte erwirtschaftete. Vandalët marshuan përmes Marokut dhe Algjeri së sotme dhe rrethuan dhe respektivisht plaçkitën mjaft qytete. Në këtë rast vdiq edhe Hippo Regius Augustinus. Disa fise Berbere u bashkuan atyre. Edhe përfaqësues të rrymave kristiane të besimit të Donatismus i mbështetën Vandalët,sepse ata u premtuna që nën zotërimin e tyre do te merrnin mbështetje nga persekutimi i kishes romake shtetërore. Bonifatius, që i kishte ujdisur punet me familjen prandorake,po i luftonte ata tashmë,por u thirr për në Itali, për të luftuar kundër Aëtius . Atje gjeti edhe vdekjen.

Arritja e zotërimit detar në Mesdheun perëndimor

Mbas pushtimit te zonave më të mëdha nga Geiserich qeveria e mbretërisë lidhi më 435 një kontratë me pushtuesit, që u pranoi atyre zona në Mauretani (të dy provincat Mauretania Tingitana dhe Mauretania Caesariensis) dhe Numidiia. Më 439 u pushtua duke thyer kontratën Karthago, qyteti me i madh i perëndimit pas Romes, ku i ra në dorë të vandalëve flota romake e stacionuar atje. Vandalët dhe Alanët ngritën një mbretëri në Provincat e pasuar afrikane Byzacena und Proconsularis (afërsisht në zonat e Tunizisë së sotme), das 442 auch von Valentinian III. anerkannt wurde. Me ndihmën e anijeve të kapura (Vandalët si e vetmja aleance gjermanike një flotë që ia vlen të përmendet) ata bënë të mundur pushtimin e Sardenjas, Korsikas dhe Baleareve. Në Afrikën e Veriut Geiserich morri pasuritë e perandorit nën zotërimin e tij,por nuk e preku pronën private romake.Shpejt vandalët morrën stilin e jetës rromake, por e izoluan veten permes besimit te tyre arian nga shtresa e larte e rajonit.

Paraqitje fantazie nga shekulli i 19. per grabitjen e Romes nga vandalët 455

Që nga plaçkitja e Romës deri te rënia e tyre

Më 455 grabitën vandalët dhe alanët nën mbretin Geiserich Romën. Koncepti që erdhi nga shekulli i 18. dhe u fiksua në fomën Vandalizëm si përcaktim për „shkatrrim fanatik për hir të shkatërrimit“ në këtë rast nuk është as historikisht i vërtetë e as realist. Vandalët plaçkitën qytetin e Romës madje me themel dhe jo pa brutalitet (ndersa banoret nuk u nganë në baze te lutjes se papes ), por pa inat të verbër shkatërrimi; shumë më tepër u vodhën në mënyre sisitematike sende me vlerë të madhe. Kjo vetem qe nuk ishte nje ekspedite plackitjeje por ishte nje sulmim në nivelet më të larat te politikes se perandorise: Kaiser Valentinian III. e pati premtuar bijen e tij Eudocia si nuse per pasuesin e tronit vandalo-alanian Hunerich, edhe per te siguruar kete lidhje dinastish te favorshme mbas vrasjes se Valentinians, u sulmua kryeqyteti. Vandalët sollën me vete nje plaçkë të madhe me vete, po ashtu u rrembye nje nummer i pasmase njerezish, ndër ta edhe vejusha e Valentinianit, por edhe para se gjithash të gjithe zejtaret, qe nevoiteshin në mbreterine vandale. Në te njeten kohe u futen ne haspiren e zoterimit vandal Sardinien, Korsika, Balearen dhe në fund edhe Sicili (edhe pse vetem per nje kohe te shkurter).Me kete rast Vandalet kontrollonin perfundimisht furninizmin me drithera te pjese perendimore te perandorise.

Gjate plackitjes së Romes ndodhi që vdiq edhe perandori Petronius Maximus. Kjo ndodhi jo siç pretendohet shpesh, nga dora e Vandalen (psh ka nje tabllo te shekullit te 19., ku tregohet keputja e kokes se tij): Maximus u dallua kur po arratisej nga Roma i veshur si nje qytetar i thjeshte, dhe u mbyt me gure nga Trupat ndihmese burgudase. Pasardhesi i Maximus Maiorianus krijoi nga Germanet, Hunnet dhe Skithet nje armate te re te madhe dhe i dergoi ata me një flote gjigande për në Kartagjene. Kur flota romake u ankorua e pambrojtur në portin e Alicantes, ajo u surprizua me 461 nga Vandalet dhe u asgjesua. Ushtria romake fushore u shkaterrua gjate marrshimit te per ne Itali.

Mbretëria vandale u be me 468 qellimi i i nje opercioni te madh te perbashket te perandorise perendimore nen Anthemius dhe Perandorise Romakolindore nen Leo I., qe megjithate deshtoi ne njemenyre madhestore. Geiserich mundi qe ti ,vinte flaken flotese se madhe romake dhe ta asgjesonte. Mbas dështimit të një fushate të metejshme romake më 470 me 474 iu garantua Vandaleve ne nje kontrate te bere midis peradorit romako lindor Geiserich zoterimi i Afrikes dhe i ishujve, por megjithate Vandalet nuk ishin me ne gjendje ,ti kontrollonin gjithmone ne menyre efektive keto rajone. Edhe ne brendesi ndodhi shpesh qe pasuesit e Geiserichut paten probleme,meqe Vandalet ishin ariane,kurse pjesa derrmuese e popullsise romake mbeti edhe me tej katholike; ndodhi shpesh qe pati persekutime, ku burimi me i rendesishem ( sigurisht tendencioz) eshte vepra e Victor von Vita. Para së gjithash vandalet duhej te mbroheshin nga sulmet qe beheshin gjithone e me te ashpra te Maureven resp. Berbereve, qe nen Masties arriten te marrin shpejt kontrollin e zonave malore. Vec kesaj pati edhe perplasje te dinastive per zoterimin nga pasardhesit. Ne se ne kundershtim me qendrimin e burimeve te antikitetit te vonë qendron paragjykimi i ngritur per nje shthurje masive te vandaleve , mund te dyshohet - ne fund te fundit keta do te duehj te mbroheshin nga sulmete permanenete te jashtme.

Fundi erdhi atëhere kur grindjet per fronin ne Romen Lindore brenda per brenda mbreterise Vandale u mor si shkas per nje ekspedite ushtarake te re: Sipas kendveshtrimit te romakeve kontrata e 474 vlente vetem per Geiserich dhe per pasuesin legjitim te tij te drejtperdrejte; kur Gelimer me 530 hypen ne fron ne menyre te padrejte si Uzurpator,mardheniet midis Karthago dhe Konstantinopel u keqesuan shuem shpejt. Me 533/34 trupat romako lindore nen udheheqjen e Belisar, nje komandant ushtarak i perandorit Justinian I., sulmoi mbreterine vandale. Numri i luftetarve vandale ishet shume i paket ne numer, per te mundur ti perballonin te dy disfatet e renda (Ad Decimum, Tricamarum), te cilat Belisari i kishte arritur me fat dhe shkathtesi. Gelimer u soll ne Konstandinopoje dhe iu desh te nenshtrohej ne kuder te fushates triumfuese te perandorit, dhe vitet e fundit te jetes se tij i kaloi ne meneyre te qete dhe te kendeshme ne nje prone bujqesore ne Galatien. Eine große Zahl vandalischer Kriegsgefangener wurde im Sommer 534 nach Konstantinopel verbracht und später von Ostrom in den Perserkriegen eingesetzt. Nordafrika wurde wieder in das Imperium Romanum integriert. Der letzte bewaffnete, vandalische Widerstand unter Guntarith erlosch 546. Ne burime nuk shfaqen me fare vandalet. Die Reste der geringen germanischen Zivilbevölkerung wurden wohl größtenteils nach Osten deportiert, während mehrere Vandalen in der kaiserlichen Armee dienten.

Pasqyra e historisë së Vandalëve

• Rreth 375 : Hunët e shkëputur në mënyre të paqarte nga Gotët i detyruan vandalët drejt perëndimit.
• Kalimi i Renit i vitit 406: Vandalet kaluan me jo-germaniket Alanendhe Sueben mbi Rain dhe plackiten Galine.
• 409 Zug nach Spanien;
• 411 Vendosje ne Baetica dhe ne Galici
• 415-418 humbje të rënda gegen die für die Römer intervenierenden Westgoten, fast vollständige Vernichtung der silingischen Vandalen
• 429 Vandalët hasdingas depërtojnë së bashku me mbetjen e silingëve dhe alanëvenën udhëheqjen e mbretit Geiserich nga jugu i Spanjës për në Afrikën e Veriut dhe pushtojnë atje provincat romake. Nga 430 deri më 439 Hippo Regius është kryeqyteti i vandalëve. Gjate rrethimit vandal te Hippo Regius vdes ne qytet peshkopi Augustinus von Hippo.
• 439 Vandalët pushtojnë provincën e pasur Afrika Proconsularis, Tunesia e sotme veriore, dhe e bejne Karthago zur Hauptstadt des Vandalenreiches.
• 455 Pushtimi dhe plaçkitja e Romës; Balearet, Korsika, Sardenja dhe Sicilia futen në mbretërinë e vandalëve.
• Ebenfalls 455 Konfiszierung katholischer liturgischer Gegenstände und Kirchenschließungen.
• 474 perandori romakolindor Zenon zoterimin e vandaleve ne Afriken Veriore.
• 477 Geiserich vdes dhe djali i tij Hunerich bëhet mbret.
• 483- 484 Persekutimi i madh i katolikeve nen udheheqjen e Hunerich
• 24. shkurt 484: Ein Dekret verlangt den Übertritt aller Katholiken zum Arianismus bis zum 1. Juni.
• 484 Gunthamund wird König.
• 496 mbreti Gunthamund wird durch Thrasamund abgelöst.
• 523 mbreti Hilderich lejon katoliziscizmin.
• 530 Gelimer stürzt Hilderich und wird König, erneute Repressalien gegenüber den Katholiken
• 534 endet die Herrschaft der Vandalen in Nordafrika mit der Eroberung des Gebiets durch den oströmischen Kaiser Justinian I..
• 553 König Gelimer, der letzte König der Vandalen, stirbt im Exil (im Oströmischen Reich).

Ekonomia, shoqëria, gjuha dhe kultura

Për gjuhën vandale si gjuhë e afërt me gotishten dihet pak.

Asdingët perbeheshin nga dy e me vone vetem nga nje gjini qe kishte prejardhej aristokratike mbreterore. Ata ishin në lidhje krushqie me Sueben .

Vandalët u bëne në 350 kriste ariane . Per ekonomine, shoqerine dhe kulturen e vandaleve perpara fillimit te levizjes se madhe dihet shume pak. Kultura Przeworskeqe ndodhet sot ne Poloni shihet shpesh si nje kulture ne lidhje me vandalet. Kjo lidhje ngjan te jete shume e pasigurte. Ne Galli dhe Spanje nuk ngjan te kete gjetje arkeologjije ne lidhje me vandalet.

Në Afrikën e Veriut vandalët zëvendësuan elitën e Afrikës romake dhe perfituan nga pasurite e kesaj province. Vandalet ngjanin te kishin kultivuar ne Afrika ne cdo pikepamje stilin romak te jetes, was sich aus der Kunst und Architektur dieser Zeit, aber auch aus den Schriftquellen erschließen lässt. Në thelb sunduesit vandalë u integruan në strukturat ekonomike të botës së mesdheut në antikitetin e vonët, und auch die Kultur des Altertums wurde im vandalischen Nordafrika gepflegt. Prerjete monedhave vandale eshte ende objekt i diskutimit.

Lista e mbretërve vandalë dhe lidhjet e dinastive te tyre

• Visimar (rreth 331–337, mbret i Hasdingëve)

• Godigisel (?–406, mbret)
  • Gunderich (?–428, mbret 406–428)
  • Geiserich (afërsisht. 389-477, mbret 428–477)
    • Theoderich (?–rreth. 480)
      • Godagis († para 484)
    • Hunerich (rreth 420–484, mbret 477–484)
      • Hilderich (mbret 26. maj 523–530 ; 533 ekzekutohet)
    • Gento († para 477)
      • Gunthamund (?–496, mbret 484–496)
      • Thrasamund (?–523, mbret 496–523)
      • Hoamer (i ati nuk njihet, nip i Hilderichs), († para 533)
      • Euagees (i ati nuk njihet, nip i Hilderichs), († 533)
      • Geilarith (edhe Gelaris)
        • Gelimer (?–553, mbret 530–534)
        • Ammatas (?–† 533)
        • Tzazo (?–† 533)
          • Gibamund (i ati nuk njihet, nip i Gelimers), (?–† 533)

Vendosja e barazimit për konceptet vandalët dhe wendët

Në materialete e mesjetës koncepti vandali u barauzua me konceptin Wenden respektivisht sllavët . Kjo përzierje e koncepteve nuk është qartësuar përfundimisht ne studime edhe sot e kesaj dite.

Që nga shekulli i 8. emri Vandale u perdot ne lidhje me sllavet para se gjithash ne hapsiren gjuhesore gjermanojugore. Ne hapsiren europiane ne shekullin e 12. u shaq nje diversifikim dhe nacionalizim i studimit te historise. Edhe ne mbreterite sllave eshte kaluar ne kete ulli te shkrimit te historise. Die polnischen Beispiele solcher Geschichtswerke, die Chronica Polonorum des Vincentius Kadlubek, wobei er aber in seiner Wanda (Sage) erklärt, dass Wanda am Fluss Wandalus unter den Wandalen wohnt. Die Fortsetzung derselben Sage durch Dierszwa und die Chronik des Baszko/Boguphal beinhalten eine Geschichtsschreibung, die die Polen (angeblich) von den Vandalen abstammen lässt.

Sipas veprës historike të Jan Dlugosz nga shekulli i 15. haset fjalia : „Vandali, qui nunc Poloni dicuntur“, dmth : "Vandalët, që tani quhen Polakë". Gestützt wurden die polnischen Geschichtsmodelle des 12. bis 15. Jahrhunderts mit der Völkergenealogie, die in der sogenannten „Fränkischen Völkertafel“ enthalten ist. Diese, in einer Beziehung zu Tacitus stehende, Quelle war wahrscheinlich vor dem achten Jahrhundert im fränkischen Raum die Ausgangsbasis für die Gleichsetzung der Slawen/Wenden mit den Vandalen. Mit der Gleichsetzung wurden die Verhältnisse, die die slawischen Ethnogenesen in den Jahrhunderten zuvor geschaffen hatten, in ein europäisch-fränkisches Geschichtsbild integriert.

Përdorimi i emrit të Vandalëve kishte nje tradite te gjate ne baze te traditave mesjetare si per popullsi sllave ashtue dhe si vetemertim i krijesave politike ne „Wendenland“ . Der Humanist Albert Krantz nahm diese Tradition in seiner 1519 posthum erschienenen „Wandalia“ auf. Darin behandelt er die Geschichte verschiedener slawischer Völker, hanseatischer Städte und des herzoglich mecklenburgischen Hauses, deren Herkunft und Entstehung er auf die antiken Vandalen zurückführte. Der Rückschluss auf diesen Zusammenhang wurde wesentlich auf den sogenannten „Pseudo-Berossos“ des Humanisten Annius von Viterbo gestützt. Es handelte sich bei diesem erstmals 1499 gedruckten Text um eine humanistische Fälschung, die Elemente der Biblische Erzählung mit den germanischen Genealogien des Tacitus zu verbinden beabsichtigte. Die von Krantz vor allem auf Basis des „Pseudo-Berossos“ vollzogene Germanisierung der Slawen wurde im polnischen Humanismus, namentlich vom im Auftrag des Königs Sigismund August schreibenden Martin Cromer, zurückgewiesen.

Nje shtim i metejshem i emrit nisi qe nga hekulli i 14 durch die lateinischen Übersetzungen für die Bezeichnung der „wendischen Städte“ Danzig, Lübeck, Wismar, Rostock, Stralsund, Königsberg, Riga und andere Hansestädte auf. Latinisiert wurden diese Städte als „vandalicae urbes“ bezeichnet. Die Bezeichnung wendische Städte stand im Zusammenhang mit der Einteilung der Hanse in Quartiere. Das Hansequartier mit dem Vorort Lübeck, das die aufgezählten Städte umfasste, wurde als wendisches Quartier bezeichnet.

Auch im Namen des pommerschen Teilherzogtums Wenden findet sich im Lateinischen die Form „Ducatus Vandaliae“. Erst diese gelehrte Latinisierung beinhaltete eine historische Dimension, die von der humanistischen Geschichtsschreibung zu Spekulationen verwendet werden konnte. Die Wurzeln der Bezeichnung reichen weit ins frühe Mittelalter. Vor diesem Hintergrund kann eine Reihe von Geschichtskonzeptionen aus dem Umkreis des mecklenburgischen Hofes gedeutet, erklärt und in einen Zusammenhang gestellt werden.

Misdis shek te 16. dhe 18. setzte sich in der Geschichtsforschung eine Negierung der Gleichsetzung Wenden und Vandalen durch, die die Wortverwendung auf einen Irrtum der mittelalterlichen Autoren zurückführt.

Literatura

Burime

• Prokopios von Caesarea, Historien (oder Bella, Buch 3 und 4; Der Gotenkrieg - der Vandalenkrieg, Phaidon, Essen 1985, ISBN 3-88851-030-9).
  Zeitgenössische Beschreibung aus oströmischer Sicht.
• Victor von Vita, Historia persecutionis Africanae provinciae

Letrësia dytësore

• Guido Berndt, Roland Steinacher (Hrsg.): Das Reich der Vandalen und seine (Vor-)geschichten (Forschungen zur Geschichte des Mittelalters 13, OeAw Denkschriften der phil.-hist. Klasse 366). Wien 2008.
• Guido M. Berndt: Konflikt und Anpassung. Studien zu Migration und Ethnogenese der Vandalen (Historische Studien 489). Husum 2007, ISBN 978-3-7868-1489-4.
• Helmut Castritius: Die Vandalen. Etappen einer Spurensuche. Stuttgart u.a. 2007, ISBN 3-17-018870-4
• Christian Courtois: Les Vandales et l'Afrique. Paris 1955
  Nach wie vor das unübertroffene monografische Standardwerk.
• Pierre Courcelle: Histoire littéraire des grandes invasions germaniques. 3. Auflage, Paris 1964 (Collection des études Augustiniennes: Série antiquité, 19).
• Hans-Joachim Diesner: Vandalen. In: Paulys Realencyclopädie der class. Altertumswissenschaft (RE Suppl. X, 1965), S. 957-992.
• Hans-Joachim Diesner: Das Vandalenreich. Aufstieg und Untergang. Stuttgart 1966.
• Frank M. Clover: The Late Roman West and the Vandals. Aldershot 1993 (Collected studies series 401), ISBN 0-86078-354-5.
• Christoph Eger: Silbergeschirr und goldene Fibeln. Die vandalische Oberschicht im Spiegel der Schatz- und Grabfunde Nordafrikas. Antike Welt35/2, 2004,71-76.
• L’Afrique vandale et byzantine. Teil 1. Turnhout 2002 (Antiquité Tardive 10), ISBN 2-503-51275-5.
• L’Afrique vandale et byzantine. Teil 2, Turnhout 2003 (Antiquité Tardive 11), ISBN 2-503-52262-9.
  Die beiden Bände der Antiquité Tardive mit archäologischen, historischen und numismatischen Beiträgen von Javier Arce, Aicha BenAbed, Fatih Bejaoui, Frank M. Clover, Noel Duval, Cécile Morrisson, Jörg Kleemann, Yves Moderan, Philipp von Rummel u.a.; aktueller Stand der Forschung zum afrikanischen Vandalenreich.
• Walter Pohl: Die Völkerwanderung. Eroberung und Integration. Stuttgart 2002, S. 70-86, ISBN 3-17-015566-0.
• Roland Steinacher: Vandalen - Rezeptions- und Wissenschaftsgeschichte. In: Hubert Cancik (Hrsg.): Der Neue Pauly. Stuttgart 2003, Band 15/3, S. 942-946, ISBN 3-476-01489-4.
• Andy Merrills, Richard Miles: The Vandals. Oxford-Malden/MA 2010.
• Yves Modéran: Les Maures et l'Afrique romaine. 4e.-7e. siècle. Rom 2003 (Bibliothèque des Écoles françaises d'Athènes et de Rome, 314), ISBN 2-7283-0640-0.
• Die Vandalen: die Könige, die Eliten, die Krieger, die Handwerker. [Publikation zur Ausstellung „Die Vandalen“; eine Ausstellung der Maria-Curie-Sklodowska-Universität Lublin und des Landesmuseums Zamość …; Ausstellung im Weserrenaissance-Schloss Bevern …. Nordstemmen 2003. ISBN 3-9805898-6-2
• Ludwig Schmidt: Geschichte der Wandalen. 2. Auflage, München 1942.
• R. Steinacher: Wenden, Slawen, Vandalen. Eine frühmittelalterliche pseudologische Gleichsetzung und ihr Nachleben bis ins 18. Jahrhundert. In: W. Pohl (Hrsg.): Auf der Suche nach den Ursprüngen. Von der Bedeutung des frühen Mittelalters (Forschungen zur Geschichte des Mittelalters 8). Wien 2004, S. 329-353.
• Badisches Landesmuseum Karlsruhe (Hrsg.): Das Königreich der Vandalen. Erben des Imperiums in Nordafrika. Philipp von Zabern, Mainz 2009, ISBN 978-3-8053-4083-0.

Lidhje të jashtme

 Commons: Vandalët – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale

• Stampa:Internetquelle
• Stampa:Internetquelle
• Stampa:Internetquelle
• www.vandalen2009.de – Ausstellung Erben des Imperiums in Nordafrika. Das Königreich der Vandalen im Badischen Landesmuseum Karlsruhe, 24. Oktober 2009 bis 21. Februar 2010.