Podział władz

Podział władz – model organizacji funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Przeciwstawiany jest modelowi jednolitości władzy państwowej.

Koncepcja Locke'a

John Locke w Dwóch traktatach o rządzie przyjął, że społeczeństwo jest suwerenem i tworem pierwotnym w stosunku do państwa oraz władzy państwowej. Sprzeciwiał się absolutyzmowi; według niego społeczeństwo przekazuje prawo reprezentacji podzielonym władzom: ustawodawczej, wykonawczej i federatywnej.

Locke na najwyższej pozycji umieścił bikameralny parlament, wybierany w wyborach cenzusowych. Do izby wyższej, Izby Lordów, powinni według niego wchodzić przedstawiciele starej arystokracji, zaś do niższej, Izby Gmin, przedstawiciele nowego ziemiaństwa i burżuazji.

Władza wykonawcza, należąca do monarchy i powoływanych przez niego ministrów, ma niższą pozycję i m.in. sprawuje sądy. Władza federatywna w koncepcji Locke'a zajmowałaby się polityką międzynarodową.

Koncepcja Monteskiusza

Monteskiusz w swoim dziele O duchu praw inspirował się założeniem Locke'a, że posiadanie władzy skłania do jej nadużywania i łamania praw obywatelskich. Stwierdził za nim, że warunkiem zachowania wolności politycznej obywateli jest podział władz między różne, niezależne, wzajemnie dopełniające, hamujące i kontrolujące się podmioty. Pisał:

„	Kiedy w jednej i tej samej osobie lub w jednym i tym samym ciele władza prawodawcza zespolona jest z wykonawczą, nie ma wolności, ponieważ można się lękać, aby ten sam monarcha albo ten sam senat nie stanowił tyrańskich praw, które będzie tyrańsko wykonywał. Nie ma również wolności, jeśli władza sądowa nie jest oddzielona od władzy prawodawczej i wykonawczej. Gdyby była połączona z władzą prawodawczą, władza nad życiem i wolnością obywateli byłaby dowolną, sędzia bowiem byłby prawodawcą. Gdyby była połączona z władzą wykonawczą, sędzia mógłby mieć siłę ciemiężyciela	”
— Monteskiusz, O duchu praw

Według niego w każdym państwie funkcjonuje władza ustawodawcza (zalecał, by sprawował ją bikameralny parlament), władza wykonawcza (którą miał dysponować monarcha) oraz władza sądownicza (sprawowana przez niezależne sądy).

Monteskiusz utrzymywał, że parlament powinien mieć wyłączność na stanowienie prawa. Jego izba wyższa, złożona z przedstawicieli arystokracji, zapewniałaby ograniczenie radykalnych działań izby niższej, złożonej z przedstawicieli ogółu społeczeństwa.

Monarcha miał dysponować prawem zwoływania i odraczania sesji parlamentu oraz zgłaszania weta. Miał także mianować ministrów, odpowiedzialnych przed parlamentem za realizację zadań władzy wykonawczej, dokonywaną w formie kontrasygnowanych decyzji monarchy.

Według Monteskiusza sędziowie, podlegli wyłącznie ustawom, powinni być wybierani na czas określony. Powinni być także równi oskarżonemu stanem. Egzekucję wyroków sądów Monteskiusz zaliczył do zadań władzy wykonawczej.

Monteskiuszowska koncepcja trójpodziału władz zyskała uznanie jeszcze w XVIII wieku. Została wyrażona w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, konstytucji Stanów Zjednoczonych, Konstytucji 3 maja i pierwszej konstytucji francuskiej. Trójpodział władz znały także konstytucje dziewiętnasto- i dwudziestowieczne.

Obecnie jest to najbardziej rozpowszechniony system sprawowania władzy na świecie^{[potrzebne źródło]}.

W Polsce

Konstytucja RP uwzględnia zasadę trójpodziału władz. Stanowi o tym art. 10:

„

Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

”

Niektórzy podnoszą, że zakwalifikowanie wszystkich organów władzy publicznej do jednego z trzech elementów Monteskiuszowskiego podziału władz jest niemożliwe, podając przykłady takich organów, jak Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji czy Krajowa Rada Sądownictwa. Konstytucja RP zakazuje łączenia mandatu posła z funkcją sędziego (rozdział władzy sądowniczej i ustawodawczej). Brak analogicznych przepisów rozdzielających funkcje ministra (władza wykonawcza) od mandatu posła (władza ustawodawcza).

Zobacz też

• Mechanizmy kontroli i równowagi