Marok

Marokon Kunigahuz
المملكة المغربية (arab.)
(Al'-Mamlakat al'-Magribijja)
Tagldit N Lmaġrib (berber.)

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Rabat
Eläjiden lugu (2014)	32,987,206 ristitud
Pind	446,550 km²
Kel'	araban, berberan
Valdkundan pämez'	Mohammed VI
Päministr	Abdelila Benkiran
Religii	islam
Valüt	marokon dirham (MAD)
Internet-domen	.ma
Telefonkod	+212
Aigvö	tal'vel UTC, kezal UTC+1

Marok vai Marokko (arab.: المغرب‎‎ Al'-Magrib) om valdkund Afrikas. Oficialine nimi om Marokon Kunigahuz (arab.: المملكة المغربية Al'-Mamlakat al'-Magribijja, berber. Tagldit N Lmaġrib). Marok om Magrib-regionan pala; neche regionha mülüdas nugažo Tunis, Alžir, Mavritanii da Livii. Nenihe valdkundoihe Marok om sidotud kul'turižikš, istorižikš, kaikil nenil valdkundoil om ühthine kel'.

Marok om konstitucine monarhii suimanke (parlamentanke). Marokon kunigahal om surid' oiktusid, ozutesikš, hänele sab pästta radmaspäi suim. Radonoigendai tobmuz om ohjastusel da kunigahal. Kunigaz mugažo pästab dekretad, kudambad kuctas dahiroikš; nenil dekretoil om käskusiden vägi. Tantoižed valičendad oliba vl 2011.

Politine pälidn om Rabat, no kaikiš suremb lidn om Kasablank; toižed sured lidnad: Marrakeš, Tetuan, Tanžer, Sale, Fes, Agadir, Meknes, Udžd da Nador.

Eläjad pagištas araban da berberan kelil.

Pind — 446 550 km². Neche luguhu ei mülü Päivlaskmpol'žen Saharan pind.

Valdkundan nimi

Täuz' valdkundan nimi araban kelel om al'-Mamlakat al'-Magribijja (المملكة المغربية), mi znamoičeb: "Päivlaskmpol'ne Kunigahuz". Tobjimalaz-žo valdkund kuctas Al'-Magrib-nimeks, mi znamoičeb: "Päivlaskm".

Vepsän Marok-nimi om velgsana, kudamb om tulnu ispanijan vai portugalijan kelespäi venäkelen kal't.

Völ nügüd'-ki farsi- da urdu-kelil Marok kuctas Marrakešaks necen lidnan nimen mödhe. Iče Marrakeš-nimi om tulnu berberan kelespäi, kus Mur-n-Akuš znamoičeb: "Jumalan Ma".

Turkan kelel Marok kuctas Fasaks Fes-lidnan nimen mödhe.

Istorii

Idrisidoiden rahut (840 v.)

Ezmäine tutab valdkund Marokon territorijal oli Berberiden Mavritanii-kunigahuz, kudamban kunikaz oli Bokh I. Nece valdkund oli Pohjoižmarokos. Se oli olmas vhesai 110 EME. Sid' nügüdläine Marok putui rimalaižiden valdha. Riman imperijan tobmuz lopihe vl 429, konz Marokho tuliba Vandalad.

Rimalaižen Čella-lidnan ruinad Rabatas.

Musul'manad anastiba Marokon territorijad VII voz'sadas. Hö toiba islaman, ičeze araban kelen da ohjastandan sisteman. Ezmäine islamine valdkund Marokos oli Nekoran Kunigahuz. Vspäi 780 Marokon ohjasti Idrisidoiden dinastii. Marok tegihe teravas opendusen da tedon keskuseks araban mail'mas.

XI vsadaspäi Marokos valdoičiba berberižed dinastijad, kaikiš vägevambikš niišpäi tegihe Al'moravidad da Al'mohadad. Sil aigal Marok oli pävägen Magribas, Ispanijas i kaikes Keskmeren regionas. XIII vsadaspäi valdoiči Merinidoiden dinastii. XIV vsadas Ispanijas ozaiži rekonkist, i sigäpäi Marokho pageniba äjad arabad da evrejad. Saadidoiden dinastijan al Marok möst tegihe lujas vägevaks araban valdkundaks; se kaiči ičeze ripmatomut portugalijalaižišpäi da osmanoišpäi (kut, ozutesikš, toras Ksar-al'-Kebiras). Al'-Mansur-sultanan ohjanduz toi Marokole prestižad da bohatust.

Al'-Mansuran surman jäl'ghe hänen poigad jagoiba mad, no vl 1666 se möst tehihe ühthižeks, kogonaižeks. Siš aigaspäi Marokon om valdoinu Alauitoiden dinastii.

Vl 1912, Ezmäižen Marokon Krizisan da Agadiran krizisan jäl'ghe, Marok oli jagatud Ispanijan da Francijan protektoratoihe, a vl 1956 se möst tegihe ripmatomaks kunigazkundaks. Sultan Muhammed V, Marokon kunigaz tegihe kunigahaks vl 1957.

Hänen surman jälghe, vl 1961, kunigahaks tegihe Hasan II. Ezmäižed ühthižed valičendad oliba vl 1963. Ispanine Ifni om pördnus Marokole vl 1969. Vl 1973 om sänus POLISARIO-front; sen metoks siš aigaspäi om tehnus Päivlaskmaižen Saharan joudutand.

Geografijan andmused

Marokon topografine kart.

Atlas-mäged Marokos

Essauiran pläž

Bin-el'-Uidan-padosein

Marok sijadase Pohjoižafrikas, Keskmeren suvirandal, sen päivlaskmpoles. Gibraltaran sal'm erigoitab Marokon Evropaspäi. Marokon randal om koume ispaništ eksklavad — Seut, Pen'jon de Veles de la Gomera da Melil'ja. Päivlaskmal da suvel Marokol om mavaldkundröun Alžiranke, sen piduz 1559 km. Politižiden süiden tagut nece röun om sauptud vspäi 1994. Valdkundan lodehližed randad lainištab Atlantine valdmeri. Valdmerirandan piduz om 1835 km.

Sikš ku Marok kontroliruib de-fakto Päivlaskmašt Saharad, sil om pit'k maröun Mavritanijanke (läz 2200 km).

Marokos om korktoid mägid. Atlas-mäged oma valdkundan keskuses da suvipoles. Rif-mäged oma Marokon pohjoižpoles. Mägiš elädas berberad. Kaikiš korktemb čokkoim om Tubkal'-mägi Korged Atlas-mägisel'gas, 4165 m meren pindan päl. Kaikiš alahaižemb čokkoim om Sebha Tah-alang, 55 metrad meren pindan al. Man päjoged: Mului (lankteb Keskmerhe) da Sebu (lankteb Atlantižhe valdmerhe).

Valdkundan suves om Sahar — kaikiš suremb rahvahatoi ma mail'mas. Saharas om vähä rahvast, i sen ekonomine znamoičend om lujas kaid.

Kaikiš suremb lidn valdkundas om Kasablank, a pälidn — Rabat.

Marokon rahvahan Internet-domen om .ma.

Politine sistem

Marok om de-jure unitarine konstitucine parlamentine kunigahuz valitud suimanke. No üks'-se kunigahal om radonoigendajad tobmut. Valdkundas funkcioniruib äipartine sistem. Oppozicižed partijad oma legaližed.

Ohjastusen pämez' om päministr. Radonoigendai tobmuz om ohjastusen käziš, a käskusenandai tobmuz om ohjastusel da kaks'kodižel suimal.

Üks' suimankodi kuctas Marokon Ezitajiden Assamblejaks, toine — Nevojiden Assamblei. Marokon konstitucii garantiruib mugažo käskuzkundaližen sisteman ripmatomuden.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Marokon administrativiž-territorialine jagand.

Valdkund alajagase 16 agjaha, kaks' polenke niišpäi sijadase Päivlaskmpol'žen Saharan anneksiruidud territorijal. Agjad alajagase provincijoihe da prefekturoihe.

Eläjad

Marokon ristitišt
Voz'	Millionad
1971	15.7
1990	24.8
2009	32.0
Purde: OECD/Mail'man Bank

Marokon etnolingvistižed gruppad

Marokon eläjad oma arabiziruidud berberad vai berberad. Kaik ned oma musul'manad-Sunnitad. Verazmäižed eläjad — ispanijalaižed da francijalaižed. Ispanijas eläb 700000 marokolašt, Francijas — üks' million marokolašt. Berberan znamasižed lidnad oma Marrakeš, Agadir da Nador.

Eläjiden enambuz eläb merirandan da Rif-mägiden keskes.

Keled

Araban kelen paginoiden kart

Berberan kelel pagižeb 28% eläjid. Araban kelel pagižeb läz 90% eläjid. Araban kel' da berberan kel' oma oficialižed. Marokos pagištas araban kelen darigža-paginal.

Ižanduz

Marokon ekonomik om liberaline. Vspäi 1993 ohjastuz vedab privatizacijan politikan. Vozil 2003-2007 Marokon ekonomik kazvoi parembil tempoil, mi regionan toižed valdkundad.

Servisan sektor andab läz pol't Südäimišt Ühthišt Produktad. Tegimišt andab nelländesen necidä produktad. Teramba toižid kazdas turizm, informacižed tehnologijad, sido da tekstiline tegimišt.

Maižanduz andab läz 14% kogosüdäiproduktad, no siš radab ristitišton 40 - 45%.

Valdkundan sal'hen znamasine purde — fosfatad, sikš fosfatoiden arvoiden köläiduz mail'mtorguses lujas valatoitab Marokod.

Radotomiden lugu oli vl 2008 9,6%.

Valdkundan irdpol'ne velg oli vl 2002 20 mlrd US$; nece om kogosüdäiproduktan pol'.

Energetik

Elektroenergetikan aluz — lämuzelektrostancijad, kudambad ratas hilen turbiš. Elaktroenergijan kulutuz kazvab teravas, i Marokon ohjastuz ecib energijan uzid purtkid, mugomid, kut päiväižen energii, londuseližen gazan energii i tž.

Transport

Marokos om 56,986 km teid da 610.5 km avtostradoid, 2010 km raudteid. Raudteiden nacionaline operator om ONCF.

Valdkundas om 27 lendimportoid, kudambiden lendahtandan da ištutandan jonoil om kova krepind.

Irdkosketused

• Marokon ohjastusen sait. (arab.) (berber.) (fr.) (isp.) (angl.)
• Marokon parlamentan oficialine sait. (arab.) (fr.) (isp.) (angl.)