Wikipedia
| Wikipedia | ||||
 |
||||
 |
||||
| Type | Encyclopedie | |||
| Taal | Meertalig | |||
| Registratie | Optioneel | |||
| Eigenaar | Wikimedia Foundation | |||
| Auteur(s) | Wikipediagemeenschap | |||
| Opgericht | 15 januari 2001 | |||
| Status | Actief | |||
| URL | wikipedia.org | |||
|
||||
Wikipedia is een internetencyclopedie, die wereldwijd door een groot aantal auteurs op vrijwillige basis wordt geschreven. De inhoud moet te controleren zijn en mag geen onrecht doen aan derden, maar verder geldt het principe van de vrije kennis. De naam Wikipedia is een samentrekking van wiki en encyclopedia. De website is onderdeel van de Wikimedia Foundation, een in de Verenigde Staten gevestigde organisatie zonder winstoogmerk. Onder de paraplu van de Wikimedia Foundation bevinden zich diverse meertalige projecten waarvan Wikipedia het oudste en bekendste is. In alle veelvoorkomende talen is er een Wikipedia.
Wikipedia werd in 2001 opgericht door de Amerikaanse ondernemer Jimmy Wales, samen met zijn medewerker Larry Sanger. In 2003 droeg Wales zijn rechten op de naam Wikipedia, de website zelf en de servers waarop deze draaide over aan de Wikimedia Foundation, een stichting die hij oprichtte om het behoud en de verdere ontwikkeling van Wikipedia langdurig mogelijk te maken. De stichting leeft bijna uitsluitend van donaties en heeft ongeveer honderdvijftig betaalde medewerkers. Wikipedia zelf wordt echter door vrijwilligers beheerd en geschreven.
Inhoud
Algemeen
De artikelen in deze encyclopedie worden geacht een neutraal standpunt uit te dragen. Wikipedia is in principe door iedereen te bewerken. Dat is ook een van de redenen dat Wikipedia geen garantie voor de juistheid en evenwichtige kwaliteit van de informatie kan geven. Daarnaast is, door het open karakter van het project, de kans op vandalisme altijd aanwezig.
De Nederlandstalige versie is te vinden op nl.wikipedia.org. Zij telde in augustus 2015 ruim 1,83 miljoen artikelen en nam hiermee de vierde plaats in op de lijst van Wikipedia's voor verschillende talen op volgorde van aantal artikelen, na de Engelstalige (4,94 miljoen artikelen), de Zweedstalige (1,97 miljoen artikelen) en de Duitstalige versie (1,85 miljoen artikelen). In totaal waren er in februari 2015 op heel Wikipedia meer dan 34 miljoen artikelen te vinden in 288 verschillende talen.
Voorgeschiedenis
Over de documentering van de menselijke kennis wordt al vele jaren nagedacht. Onder andere de bibliograaf Paul Otlet, bedenker van de Universele decimale code, wijdde zijn leven aan de vraag hoe gegevens en kennis toegankelijk gemaakt kunnen worden in een Universeel Boek of een vernuftig kaartsysteem met behulp van een machinaal systeem.[1] Later streefde Herbert George Wells naar een World Brain,[2] een samenvatting van alle kennis op microfilm. Ook Vannevar Bush dacht dat de toekomst van volledige documentatie lag in een systeem met microfilm: Memex.[3] In 1960 begon Ted Nelson met zijn Project Xanadu dat gebruikmaakte van hypertekst. Encarta van Microsoft was de eerste encyclopedie op CD-ROM die gebruikmaakte van hyperlinks. Wikipedia is een modern antwoord en maakt gebruik van de nieuwe mogelijkheden van www, internet en software voor samenwerking.
Opzet
Wikipedia is in de basis opgezet in de vorm van een wiki, hetgeen betekent dat elke inhoudelijke pagina door iedere willekeurige bezoeker bewerkt kan worden. Voor Wikipedia is een apart programma ontworpen. Tegenwoordig is deze software, MediaWiki, een opensourcesoftware-project dat zeer actief is en ook gebruikt wordt door de andere projecten van de Wikimedia Foundation en door diverse andere projecten en bedrijven.
Groei
De oorspronkelijke en verreweg de grootste van de Wikipedia's is de Engelstalige. Met deze encyclopedie is gestart op 15 januari 2001. Het oorspronkelijke doel was te komen tot minimaal 100.000 artikelen, maar toen dat aantal was bereikt, ging de groei nog volop door.
Vanaf de zomer van 2001 zijn er naast de oorspronkelijke Engelstalige vele andere Wikipedia's gestart, waaronder deze Nederlandstalige, en het aantal neemt nog steeds toe. Na de Engelstalige zijn de Duits-, Frans-, Nederlands- en Zweedstalige Wikipedia's qua aantal artikelen het grootst. De Nederlandstalige Wikipedia staat volgens dit criterium in juli 2014 op de derde plaats.[4] Opgemerkt moet worden dat dit slechts iets over het aantal artikelen zegt en nog niets over de grootte of de (gemiddelde) kwaliteit van de artikelen. Wel zijn op de Wikipedia's met het hoogste aantal artikelen ook vaak de langste artikelen te vinden.
Er zijn ook Wikipedia's opgekomen in veel minderheidstalen en dialecten. Zo bevatte de Wikipedia in het Zazaki begin 2010 ongeveer 2800 artikelen. Een aantal van deze Wikipedia's bleken over onvoldoende gebruikers te beschikken die artikelen wilden toevoegen in die taal, en die weinig levensvatbare projecten zijn inmiddels weer gesloten en/of in de Wikimedia Incubator beland.
De meeste opslagcapaciteit is nodig voor de afbeeldingen en andere media die op Wikipedia gebruikt worden. Op 15 januari 2009 meldde Wikizine dat er 48 terabyte opslagruimte beschikbaar was gekomen voor Wikimedia Commons. Op dat moment werd daar 5 terabyte van gebruikt.[5]
Kenmerken van het project
Wikipedia was de eerste serieuze, algemene, digitale encyclopedie waarbij met het wiki-concept gewerkt werd. In vergelijking met andere concepten om informatie te verzamelen heeft dit tot gevolg dat Wikipedia, daar waar het actuele informatie betreft, in het algemeen zeer snel bijgewerkt is. Daar is het concept ook naar genoemd: 'wikiwiki' betekent in het Hawaïaans 'snel'.
Kenmerkend voor het project en het succes ervan is tevens het feit dat de inhoud deels rechtenvrij is. Alle tekst en media worden door Wikipedia door middel van de GFDL-licentie vrijgegeven en beschikbaar gesteld voor het publiek. Eenieder is daarmee gerechtigd de inhoud kosteloos te verspreiden en/of te wijzigen, terwijl niemand de toegang tot een uit Wikipedia overgenomen en eventueel gewijzigde inhoud kan worden onthouden.
Wikipedia presenteert zich daarbij uitdrukkelijk als een encyclopedie en niet als een woordenboek, discussieforum of webportaal. Voor lexicografische informatie is het zusterproject Wiktionary, in het Nederlands WikiWoordenboek, in het leven geroepen.
Wikipedia kan zowel op (personal) computers als op smartphones en tablets worden geraadpleegd, mits die een internetverbinding en een webbrowser hebben. Voor mobiele apparaten zijn ook speciale apps beschikbaar.
Geschiedenis van Wikipedia
Het project begon met een conversatie tussen twee internetvrienden, Larry Sanger, hoofdredacteur van Nupedia en Ben Kovitz, een computerprogrammeur en bèta-wetenschapper, op de avond van 3 januari 2001 in San Diego (Californië). Kovitz had al eerder te maken gehad met een ander soort wikiproject, en toen hij het basisconcept aan Sanger uitlegde, zag deze onmiddellijk dat het wikiformat uitstekend geschikt zou zijn voor het opzetten van een opener, minder formeel project dan Nupedia.
Vier maanden daarvoor hadden Sanger en zijn baas Jimmy Wales, president-directeur van Bomis, Inc., al eens verschillende mogelijkheden besproken om naast Nupedia een opener, aanvullend project te beginnen. Het kostte Sanger dus niet veel moeite om Wales over te halen een wiki voor Nupedia op te zetten. Nupedia's eerste wiki ging online op 10 januari 2001. Van de kant van de auteurs en redacteuren van Nupedia kwam echter het nodige protest tegen het plan om Nupedia zo nauw te associëren met een webpagina, gebaseerd op het wikiconcept. Daarom kreeg het nieuwe project per 15 januari de naam 'Wikipedia' en een eigen, onafhankelijk adres op het web. Deze datum werd later uitgeroepen tot Wikipediadag.
Heel wat deelnemers kwamen in één klap binnen via publicatie van Slashdot in maart en juli. Ook andere publicaties trokken deelnemers, zoals die op Kuro5hin. Zoekmachines (vooral Google) en andere portals dirigeren dagelijks honderden potentiële deelnemers naar Wikipedia. Op 12 februari 2001 werd de eerste mijlpaal van 1000 artikelen (pagina's) al overschreden; daarna groeide het met circa 1000 per maand en intussen al met ongeveer 40.000 per maand.
Op 19 juni 2001 startte de Nederlandstalige Wikipedia en ruim twee jaar later op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10.000ste artikel. Gezamenlijk werd hierover een persbericht opgesteld. De maanden direct hierna nam het bezoek en het aantal medewerkers toe.
In de maanden augustus - september 2003 werd een internationale logowedstrijd gehouden. Het logo van Paul Stansifer werd met grote meerderheid verkozen. Daarna werd dit aangepast tot een grijze versie op basis van hetzelfde idee.
In 2006 riep de psycholoog Dolph Kohnstamm in het NRC Handelsblad gepensioneerde deskundigen op hun bijdrage te leveren aan de Nederlandstalige wikipedia, die hij een grote toekomst toedichtte.[6]
Vanaf 2005 beginnen bewerkers op Wikipedia steeds meer samen te werken met culturele instellingen en andere organisaties om meer materiaal beschikbaar te krijgen voor het gebruik op Wikipedia. Er wordt samengewerkt met onder andere musea, galeries, archieven en bibliotheken om zo meer specialistische informatie en vooral ook beeldmateriaal om meer artikelen hiervan te kunnen voorzien. In Nederland leverde bijvoorbeeld het Tropenmuseum meer dan 8000 afbeeldingen over de Marrons, Suriname en Indonesië,[7][8] het Nationaal Archief in Den Haag en Spaarnestad Photo te Haarlem doneren ruim 1.100 foto's van Nederlandse politici en belangrijke gebeurtenissen in Nederland[9] en het Amsterdam Museum doneerde in 2011 zijn digitale collectie van 55.000 foto's.[10] Vanaf 2010 wordt de samenwerking tussen Wikipedia en culturele instellingen verder geïntensiveerd met de aanstelling van een Wikipedian in Residence bij de instellingen zelf om hun materiaal te ontsluiten via Wikipedia.[11]
Op 15 januari 2015 kreeg de Wikipediagemeenschap de Erasmusprijs toegekend. In het najaar van 2015 zal de prijs uitgereikt worden aan vertegenwoordigers van de gemeenschap.[12] Op 17 juni 2015 werd de Prinses van Asturiëprijs voor Internationale samenwerking 2015 toegekend aan Wikipedia.[13]
Knelpunten
Vandalisme
Wikipedia heeft net als andere wiki's te kampen met vandalisme. Er komen geleidelijk aan steeds doeltreffender hulpmiddelen beschikbaar om vandalisme te bestrijden.
'Onzichtbaar vandalisme' en hoaxen blijken echter hardnekkiger te zijn. Door subtiele wijzigingen (beperkte weglatingen of wijziging van de opmaak) kan een heel andere wending aan een artikel worden geven. Ook kan iemand natuurlijk per ongeluk foutieve informatie toevoegen. Wanneer niemand doorheeft dat de informatie onjuist is, kan die maandenlang op Wikipedia blijven staan. Zo zijn er gevallen bekend van artikelen over niet-bestaande personen, waar wel maandenlang een artikel over voorkwam.
Reclame en eigen voordeel
Wikipedia wordt georganiseerd op vrijwillige basis. Donaties worden door de Wikimedia Foundation geaccepteerd, maar nooit met het doel reclame voor enige andere instelling te maken of individuen commercieel voordeel te bieden.
Klonen
- Sokpoppen
Bijdragers, meestal gebruikers genoemd, zullen in principe maar met één account tekst toevoegen, wijzigen of verwijderen. Daardoor is de controle op de correctheid beter mogelijk. Het gebruiken van dubbele accounts (ook wel sokpoppen genoemd) is aan beperkingen onderhevig.
- Spiegelsites
Inmiddels bestaan er veel klonen, ook wel mirrors of spiegelsites genoemd, van Wikipedia, dat wil zeggen sites die de inhoud van Wikipedia letterlijk overnemen. Een belangrijk neveneffect van Wikipediaklonen is dat ze ervoor zorgen dat informatie op het internet steeds eenzijdiger wordt. Het is inmiddels geen zeldzaamheid dat vijf van de eerste tien zoekresultaten op Google allemaal hetzelfde artikel bevatten, op verschillende sites. Foutieve informatie kan op deze manier razendsnel over internet worden verspreid. Critici van Wikipedia zien dit als een zorgelijke ontwikkeling.
Willekeurige verhoudingen in de grootte van artikelen
Dale Hoiberg, voormalig hoofdredacteur van de Encyclopædia Britannica heeft opgemerkt dat er in Wikipedia sprake is van een systematische fout. Sommige onderwerpen krijgen in relatie tot hun belang buitensporig grote artikelen. Daarbij speelt natuurlijk het probleem dat iedereen zelf mag uitmaken wat belangrijk is. Er bestaan vele artikelen over individuele sporters, informatica en popcultuur, terwijl onderwerpen als natuurwetenschap, taal, kunst en Afrika soms ondervertegenwoordigd zijn. Zo is bijvoorbeeld het artikel over stripfiguren Casper en Hobbes op de Engelstalige Wikipedia langer dan dat over William Shakespeare. Dit is het gevolg van toevalligheden, die elk moment weer kunnen veranderen. Als een gebruiker met veel kennis over een bepaald onderwerp actief wordt, dan is er een gerede kans dat daar ook veel over geschreven wordt.
Gevolgen voor traditionele encyclopedieën
Wikipedia wordt als gratis naslagwerk soms gezien als een oneerlijke concurrent voor traditionele encyclopedieën. Nicholas Carr viel in The amorality of Web 2.0 (2005, Web 2.0 is amoreel) websites met gebruikersbijdragen als Wikipedia aan, omdat ze beroepsschrijvers (die volgens hem superieur zijn) het brood uit de mond kunnen stoten, want "gratis wint altijd van kwaliteit". Carr schreef: "De geestdriftige visioenen van Web 2.0 gaan er stilzwijgend van uit dat de amateur de overhand krijgt. Maar ik kan me niets vreselijkers voorstellen".[14] Anderen bestrijden dat Wikipedia of iets dergelijks de traditionele publicaties volledig gaat verdringen. Chris Anderson, hoofdredacteur van Wired Magazine, beweerde in Nature dat Wikipedia met haar gebruik van groepsverstand (wisdom of crowds) de wetenschappelijke toptijdschriften niet zal vervangen, vanwege hun andere rol en strenge procedures voor collegiale toetsing.[15]
Censuur
Wikipedia zou censuur willen vermijden. Zo werd op de Duitstalige Wikipedia geweigerd om de naam van een overleden hacker te verwijderen toen de familie daarom vroeg.[16] Ook werd een platenhoes niet verwijderd nadat een Britse organisatie die hoes als kinderpornografie bestempelde waardoor in grote delen van het Verenigd Koninkrijk Wikipedia niet meer bereikbaar was.[17] In 2009 werd desondanks wel informatie verwijderd over de ontvoering van David S. Rohde door de Taliban omdat volgens de New York Times zijn leven in gevaar kon komen door het bekendmaken van de ontvoering.[18]
Kwaliteit
T. Bayer gaf in 2012[19] een overzicht van verschillende onderzoeken, die uitwezen dat de Engelse en Duitse Wikipedia gemiddeld betrouwbaar waren.
Duitstalige Wikipedia
Een vergelijking in september 2004 van de Duitstalige Wikipedia en twee andere Duitstalige encyclopedieën, Brockhaus en Encarta, door het computertijdschrift c't, viel in het voordeel van Wikipedia uit.
Engelstalige Wikipedia
In 2005 publiceerde het natuurwetenschappelijke tijdschrift Nature de resultaten van een vergelijkend onderzoek naar de kwaliteit van artikelen in de Engelse Wikipedia (WP) en de Encyclopædia Britannica.[20] Universitaire deskundigen bogen zich over natuurwetenschappelijke teksten, zonder te weten uit welke encyclopedie ze kwamen. In 42 paren van overeenkomstige artikelen uit beide encyclopedieën vonden ze zowel in WP als in EB totaal acht ernstige fouten. Gemiddeld bevatte een WP-artikel vier en een EB-artikel drie foutjes, weglatingen of misleidende beweringen. Nature concludeerde dat hoewel de schrijfstijl van de Britannica veel beter was, de Wikipedia op natuurwetenschappelijk gebied bijna net zo goed was als de Britannica. Orlowski formuleerde het als volgt: de kwaliteit van informatie in deze artikelen was in Wikipedia daarmee 31 procent minder dan in de Britannica.[21] Het betrof hier een betrekkelijk kleine selectie van artikelen over exacte wetenschappen en techniek, en veel van de aangetroffen 'fouten' betroffen meningsverschillen tussen de onderzoekers van Nature en de redacteuren van de Britannica over welke feiten vermeld zouden moeten worden in een encyclopedie.[22] In maart 2006 publiceerde de Encyclopædia Britannica onder de titel "Fatally Flawed" een weerlegging van de onderzoeksresultaten van Nature.[23]
Literatuur
- (nl) Albert Benschop, Wikipedia. De Wijsheid van de Zwerm[24] (2012)
- (en) John Broughton, Wikipedia: The Missing Manual, uitg. O'Reilly (2008) ISBN 978-0-596-51516-4
- (en) Joseph Michael Reagle Jr., Good faith collaboration. The culture of Wikipedia, MIT Press 2010 ISBN 978-0-262-01447-2
Externe links
 |
Meer mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Wikipedia op Wikimedia Commons. |
 |
Wikibooks heeft meer over dit onderwerp: Leerboek Wikipedia. |
|
Beluister |
(info) |
