Francyjŏ

Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym szrajbōnku.

République Française Republika Francuskŏ
Fana Francyje Wapyn Francyje
Motto: (Fr.) Liberté, Egalité, Fraternité (Frajnizna, Rōwność, Braterstwo)
Hymn: Marseillaise (Marsyliōnka)
Uoficjalno godka	Francuskŏ gŏdka
Używane godki	Francuskŏ gŏdka
Stolica	Paryż
Polityczny systym	republika ô symiprezydynckym (mieszanym) systymie regirōnku
Gowa państwa	Prezydynt François Hollande
Przikludziorz regjyrunku	prymjer Francyje Manuel Valls
Rozlygowańy  • cołkowity  • strzůdlůndowe wody	40. we śwjeće 674 843 km²
Liczba ludźůw (lipjec 2007)  • cołkowito   • gynstość zaludńyńo	20. we śwjeće 64 102 140 118 osůb/km²
Religijo (głůwno)	rzimski katolicyzm a ateizm
Waluta	1 ojro = 100 ojrocyntów (EUR, €)
Czasowo zůna	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	FR
Necowo důmyna	.fr
Automobilowy kod	F
Telefůniczny kod	+33
Znoleżne terytoryja	Gwadelupa, MartyńikMartynika, Francuskŏ Gujana, Reunion, Majotta, Wallis a Futōna, Francuski Połedniowy Terytoryja a Saint-Pierre a Miquelon
Autůnůmiczne terytoryja	Francuskŏ Polinezyjŏ, Nowŏ Kaledōnijŏ,

Francyjŏ (fr. France /fʁɒ̃s/), Republika Francuskŏ (fr. République Française /ʁe.py.blik fʁɒ̃.sɛz/) – krej, kerego tajla metropolitarnŏ znŏjdujy siy we zachodnij Ojrŏpie, atoli kerŏ mŏ tyż terytoryja zamorski terytoryja na inkszych kōntynentach.

Francyjŏ je piōntŏ wstrzōd nŏjlypiyj rozwiniyntych krejōw na świycie a jedynŏstym we rankingu standardōw żywobycia. Je ôna jydnym ze krejōw założycielskich Ojrŏpejskij Unije a tyż Ôrganizacyje Zjydnoczōnych Nacyjōw. Nalyży tyż do Miyndzynacyjnyj Ôrganizacyje Frankofonije, grupy G8, Łacińskij Unije a Rady Byzpiyczyństwa ÔZN, kaj mŏ tyż prawo do weta.

Skuli srogij liczby ludziōw, powiyrzchni, potencyjał gospodarczy a arsenał nuklearny je uważanŏ za jydnŏ ze nŏjsilniyjszych krejōw na świycie.

Etymologijŏ miana

Sowo "Francyjŏ" pochodzi ôd germańskigo plymiynia Frankōw, kere zŏjmowało tyn ôbszŏr po końcu Imperyjōm Rzimskigo a bez kerych powstało pōństwo francuski.

Geografijŏ

Ôbszŏr a granice

Francyjŏ metropolitarnŏ zŏjmujy ôbszŏr ôd Morza Strzōdziymnygo na połedniu do Morza Pōłnocnygo na pōłnocy a ôd Ryna na zachōdzie do Zatoki Biskajskij na wschōdzie.

Francyjŏ mŏ granice ze Belgijōm, Luksymburgim, Miymcōma, Szwajcaryjōm, Italijōm, Mōnako, Andorōm a Szpanijōm.

Regiōny

• 01 – Alzacyjŏ
• 02 – Akwitanijŏ
• 03 – Bōrgōndyjŏ
• 04 – Bretanijŏ
• 05 – Cyntralny
• 06 – Dolnŏ Normandyjŏ
• 07 – Franche-Comté
• 08 – Gōrnŏ Normandyjŏ
• 09 – Île-de-France
• 10 – Korsyka
• 11 – Krej Loary
• 12 – Langwedocyjŏ-Roussillon
• 13 – Limousin
• 14 – Lotaryngijŏ
• 15 – Midi-Pireneje
• 16 – Nord-Pas-de-Calais
• 17 – Owernijŏ
• 18 – Pikardyjŏ
• 19 – Poitou-Charentes
• 20 – Prowansyjŏ-Alpy-Wybrzeże Lazurowy
• 21 – Rodan-Alpy
• 22 – Szampanijŏ-Ardeny

Klimat

Typy klimatu we Francyje

Francyjŏ metropolitarnŏ je we strefie klimatu umiŏrkowanygo, na kery wpływ mŏ Azorski Wyż, zrysztōm jak we cŏłkij Zachodnij Ojrŏpie. Na klimat we Francyje duży wpływ majōm haje

Gyszichta

Rant dzisiejszyj Francyje je dość podobny do rantu antycznej Galije, kerōm pōmiyszkiwali Gale. Niyskorzij podbiyli jōm Rzimiany w I w.p.n.e. Podbici ôstatecznie przijyli gŏdka a religijŏ agresorōw. We IV w.n.e germański plymiōna, gōwnie Franki przejszły Ryn a podbiyli Galijŏ.

Miniatura ze XIVw. pokazujōncŏ krzest Chlodwiga, piyrwszygo krōla Frankōw.

Jako samorzōndny krej Francyjŏ istniejy ôd 843r. bez podziŏł Imperyjōm karolińskigo na tajlŏ wschodniŏ, strzodkowŏ a zachodniŏ, kaj zachodniŏ bōła choby dzisiej Francyjŏ.

Karolingi rzōndziły Francyjōm do 987r., kej rzōndzić poczoł Hugo Kapet, kery je fatrym dynastyjōw Kapetyngōw, Walezyjuszōw a Bōrbonōw. Szczyt mōnarchije francuskij przipadŏ na rzōndy Ludwika XIV, mianowanygo "Krōlym Klarōm". W tym czŏsie Francyjŏ fest wpływała na ojrŏpejskŏ sztuka, kultura, ekōnōmijŏ a polityka. Je tyż nŏjludniyjszym krejem w Ojrŏpie.

Galeryjŏ Zwierciŏdlanŏ we Pałacu Wersalskim

Francyjŏ bōła mōnarchijōm do 1792r., kej zaczyła siy Francuskŏ Rewolucyjŏ a założōno I Francuskŏ Republika. We 1799r. do władzy doszoł Napoleōn Bōnaparte, kery przijoł tytuł I Kōnsula, a we maju 1804r. cesŏrza. Bez wojny Francyjŏ podbiyła fest dużo krejōw a ustanowiyła tam władce, kere pochodziyły ze familije Bōnapartygo. Bez upŏdek Napoleōna we Francyje zaś pojawiŏ siy mōnarchijŏ. Niyskorzij, doszło do wiylu przewrōtōw a zmiōnōw władzy ôd cesŏrstwa do republiki.

We XX w. Francyjŏ ôpoczynŏ ôdgrywać corŏz mniyj ważnŏ rola we świŏtowyj polityce. Eli jeszcze bez I Wojna Świŏtowŏ Francyjŏ bōła aktywnym szpilerym, to II Wojna Świŏtowŏ prziniesła ino klynska bez miymiyckŏ ôkupacyjŏ a kolaboracyjŏ z nimi, doprowadziyły do cŏłkowitygo upŏdku Francyje. Wpłynyło to tyż na francusko ekōnōmijŏ a liczba ludziōw. IV Republika ôstała ustanowiōnŏ po wojnie, coby we 1958r. ôstać przekształcōnŏ we dzisiejszŏ V Republika.

Polityka

Francyjŏ je dymokracyjōm kōnstytucyjnōm, co je typym republiki. Fundamyntym prŏw we Francyje je Kōnstytucyjŏ ze 1958r., keryj we piyrwszym artiklu je napisany, co "Francyjŏ je niypodzielnŏ, laickŏ, dymokratycznŏ a socjalnŏ Republika". Ôd 2003r. tyn artikel stwiyrdzŏ dalyj, co "jyj ôrganizacyjŏ je zdecyntralizowanŏ".

Ôrgany władzy

Władza ustawodŏwczŏ je we łapach Parlamyntu, kery dziyli siy na dwie izby: niższŏ – Zgrōmadzyniy Nacyjny Francyje a wyższŏ – Synat Francyje. Francyjŏ je republika symiprezydynckŏ. Prezydyntym je tyrŏzki François Hollande a prymierym Manuel Valls.