Republika Środkowoafrykańska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
République centrafricaine
Republika Środkowoafrykańska
Flaga Republiki Środkowoafrykańskiej
 Herb Republiki Środkowoafrykańskiej
Flaga Republiki Środkowoafrykańskiej Herb Republiki Środkowoafrykańskiej
Dewiza: (fr.) Unité, Dignité, Travail
(Jedność, Godność, Praca)
Hymn: La Renaissance
Położenie Republiki Środkowoafrykańskiej
Język urzędowy francuski, sango (narodowy)
Stolica Bangi
Ustrój polityczny republika
Głowa państwa pełniąca obowiązki prezydenta Catherine Samba-Panza
Szef rządu premier Mahamat Kamoun
Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe		 44. na świecie
622 984 km²
~0%
Liczba ludności (2007)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia		 126. na świecie
4 370 000
7 osób/km²
PKB (2012)
 • całkowite 
 • na osobę
2,1 mld[1] USD
446[1] USD
PKB (PSN) (2012)
 • całkowite 
 • na osobę
3,8 mld[1] USD
800[1] USD
Jednostka monetarna frank CFA (XAF)
Niepodległość od Francja Francji
13 sierpnia 1960
Strefa czasowa UTC +1
Kod ISO 3166 CF
Domena internetowa .cf
Kod samochodowy RCA
Kod samolotowy TL
Kod telefoniczny +236
Mapa Republiki Środkowoafrykańskiej
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku

Republika Środkowoafrykańska (fr. République centrafricaine) – państwo w środkowej Afryce, w dorzeczach rzek Konga i Szari, graniczące z Kamerunem, Czadem, Sudanem, Sudanem Południowym, Demokratyczną Republiką Konga i Kongiem.

Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z konstytucją przyjętą w referendum w 2004 r. Republika Środkowoafrykańska jest republiką, w której głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 6-letnią kadencję. Władza ustawodawcza jest sprawowana przez jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe ze 105 miejscami, wybierane w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Władzą wykonawczą sprawuje rząd na czele z premierem powoływanym przez prezydenta.

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Republiki Środkowoafrykańskiej.

Kraj podzielony jest na 14 prefektur, 2 prefektury ekonomiczne i okręg wydzielony Bangi.

Lista prefektur (w nawiasie ich stolice):

Miasta stołeczne:

Specjalne strefy ekonomiczne:

Krajobraz naturalny[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Geografia Republiki Środkowoafrykańskiej.

Kraj położony w środkowej części Afryki, prawie całkowicie na wyżynie Azande[2]. Wyżyna obniża się na północy w kierunku jeziora Czad, zmieniając się w płaskie, częściowo zabagnione tereny równinne. W rejonie północno-zachodnim wznosi się masyw Yadé, a na północnym wschodzie Bongo.

  • najniżej położony punkt – rzeka Ubangi 335 m n.p.m.
  • najwyżej położony punkt – góra Ngaoui 1420 m n.p.m.[3]

Naturalną szatę roślinną kraju stanowią na południu wilgotne lasy równikowe zamieszkane przez wiele gatunków małp (m.in. przez goryle)[2] oraz na północy sawanna trawiasta z nielicznymi drzewami, będąca siedliskiem dla bawołów, słoni, antylop, hien[2]. W dolinach rzek znajdują się lasy galeriowe, w których żyją krokodyle i hipopotamy[2].

Klimat[edytuj | edytuj kod]

W północnej części kraju panuje klimat równikowy wilgotny i suchy, z występującymi na zmianę porami deszczową i suchą. Reszta kraju znajduje się pod wpływem klimatu równikowego wilgotnego. Na północy kraju ilość opadów w ciągu roku nie przekracza 900 mm[2]. Średnia temperatura waha się od 25-30 °C[2]. Na południu suma opadów waha się od 1500 do 1800 mm[2]. Średnia temperatura waha się od 24-28  °C[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Czasy przed niepodległością[edytuj | edytuj kod]

Ubangi-Szari

Terytorium kraju wchodziło między XVI a XIX wiekiem w skład sułtanatu Bagirmi. Pod koniec XIX wieku tereny te zostały zajęte przez Francję i przekształcone w kolonię Ubangi-Szari, która następnie została włączona do Francuskiej Afryki Równikowej. W 1958 w wyniku referendum federacja została rozwiązana, a Ubangi-Szari pod nazwą Republika Środkowoafrykańska stała się republiką autonomiczną. W 1959 roku, tuż przed uzyskaniem niepodległości od Francji, w budzącym liczne kontrowersje wypadku lotniczym zginął pierwszy środkowoafrykański premier, Barthelmy Boganda.

Pełna niepodległość, rządy Bokassy[edytuj | edytuj kod]

Jean-Bédel Bokassa

Republika pełną niepodległość uzyskała 13 sierpnia 1960 lecz była jednym z najbardziej niestabilnych państw w Afryce. Okres prezydentury Davida Dacko w latach 60. wiązał się ze stagnacją gospodarczą oraz przekraczaniem granic państwa przez ruchy partyzanckie z sąsiednich państw - lumumbistów z Konga (Zairu) oraz przez Sudańską Armię Ludowo-Wyzwoleńczą. W obliczu problemów państwa Daco chciał uzyskać pomoc zagraniczną. Pod wpływem Ruchu na rzecz rozwoju społecznego Czarnej Afryki (MESAN), rząd odstąpił od polityki profrancuskiej i rozpoczął poszukiwanie alternatywnych źródeł pomocy którym od września 1964 roku stały się Chiny[4]. Zaniepokojony prochińską polityką rządu pułkownik Jean-Bédel Bokassa (uważał on że polityka ta doprowadzi do przyjęcia przez Środkową Afrykę ideologii komunizmu) rozpoczął kontakty z rządem Francji który chciał namówić do zbrojnej interwencji w kraju. Francja nie zgodziła się na interwencję jednak rząd Francji, w tym prezydent Charles de Gaulle poparli Bokasse w działaniach zmierzających do obalenia rządu[5].

 Osobny artykuł: Cesarstwo Środkowoafrykańskie.

1 stycznia 1966 pułkownik Bokassa w wyniku zamachu stanu obalił urzędującego prezydenta. Bokassa rządził w sposób dyktatorski, a w 1976 proklamował Cesarstwo Środkowoafrykańskie samego siebie ogłaszając cesarzem Bokassą I. Rok później koronował się na cesarza. Bokassa wprowadził rządy terroru. W zarodku dławił wszelką opozycję twierdząc że jego przeciwnicy polityczni to chińscy agenci lub komuniści[6]. Jednym z najgłośniejszych spraw było prześladowanie dzieci demonstrujących przeciwko obowiązkowemu noszeniu mundurków szkolnych, które miały zostać zakupione przez rodziców dzieci. Około 200 dzieci zostało zamordowanych, a fakt ten został ujawniony w 1978 roku[3]. Jednocześnie wprowadził on brygady moralności które pełniły rolę służby bezpieczeństwa odpowiedzialnej także za obronę moralności rozumianej przez Bokasse w konserwatywny sposób[7]. Bokassa prowadził ściśle profrancuską politykę zagraniczną a Francja udzielała rządowi pomocy finansowej i wojskowej w zamian za możliwość wydobywaniu w kraju rud uranu potrzebne do rozwoju swojego programu nuklearnego. Ówczesny prezydent Francji Valéry Giscard d’Estaing był częstym gościem Bokassy a wcześniej, jako minister finansów przyjął od dyktatora drogie diamenty co wywołało we Francji tzw. aferę diamentową[8][9]. Na skutek nieudolnych dyktatorskich rządów Bokassa został obalony w 1979 w wyniku przewrotu wspartego przez wojska francuskie a więc dotychczasowego sojusznika dyktatora[10].

Obalenie Bokassy, dyktatorskie rządy Dacko[edytuj | edytuj kod]

Po przywróceniu republiki władzę ponownie objął David Dacko jednak został obalony 20 września 1981 przez generała André Kolingbę. Kolingba wprowadził dyktaturę monopartyjną i objął funkcję szefa państwa i rządu. W wyniku nacisków opozycji w 1991 Kolingba zgodził się wprowadzić system wielopartyjny i przeprowadzić wolne wybory.

Wydarzenia po wyborach w 1992[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: wybory parlamentarne w Republice Środkowoafrykańskiej w 2005 roku.

Wybory z 1992, które wygrał Kolingba, zostały uznane za nieważne. Wybory w 1993 wygrała opozycja, a prezydentem został Ange-Felix Patasse, który został obalony w 2003 przez François Bozizé. Bozizé zawiesił konstytucję i rozwiązał parlament obiecując równocześnie przeprowadzenie nowych wyborów, które odbyły się w roku 2005. Rządy Bozizé charakteryzowały ciągłe napięcia pomiędzy nim a licznymi rebeliantami[11]. Jednym z pierwszych zadań François Bozizé było wzmocnienie gwardii przybocznej przy osłabieniu rządowej armii (na wzór wielu afrykańskich dyktatorów)[12].

Wybory prezydenckie w 2011 roku[edytuj | edytuj kod]

François Bozizé

24 stycznia 2011 roku odbyły się wybory prezydenckie. Głównymi kandydatami byli François Bozizé oraz obalony przez niego w 2003 r. były szef państwa Ange-Felix Patasse[13]. Wybory były przez długi czas przekładane. Kampania wyborcza rozpoczęła się 10 stycznia. Podczas kampanii wyborczej opozycja skarżyła do sąsiedniego Kamerunu o łamanie demokracji. Wybory były obserwowane przez Unię Europejską i Unię Afrykańską[14]. Do wyborów zarejestrowało się 1,8 miliona obywateli[14]. Poważnym problemem był brak kart do głosowania oraz brak nazwisk głosujących przy listach[14].

Wojna domowa 2012-2014[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: wojna domowa w Republice Środkowoafrykańskiej.
Rebelianci z 2007 roku

W grudniu 2012 roku została utworzona koalicja Seleka, która miała na celu obalić prezydenta kraju, który nie przeprowadził kluczowych reform. Seleka jest organizacją skupiającą wokół siebie różne formacje, które wcześniej ze sobą walczyły[11]. Przywódcą nowej organizacji został Michel Djotodia[15]. Zapowiedział, że będzie tymczasowo korzystał z prawa absolutnego, a w ciągu trzech lat przeprowadzi wolne wybory[15]. 28 grudnia 2012 roku tymczasowo zawiesiła działalność ambasada Stanów Zjednoczonych[16]. Kilka dni wcześniej ambasada francuska w Bangi została obrzucona kamieniami podczas odbywającej się przed nią demonstracji[16].

11 stycznia 2013 roku zostało podpisane porozumienie pomiędzy Bozizé a rebeliantami. W marcu ponownie rozpoczęła działania rebelianckie[15]. Porozumienie podpisano w Libreville, stolicy Gabonu[17]. 23 marca 2013 roku do Republiki Środkowoafrykańskiej wkroczyli francuscy żołnierze, by zabezpieczyć lotnisko w Bangi[18]. Wcześniej wojska francuskie (przy wsparciu amerykańskich) biernie przyglądały się wydarzeniom, pomagając jedynie ludności cywilnej[19] 24 marca 2013 roku rebelianci walczący z siłami rządowymi wkroczyli do stolicy[11]. Prezydent François Bozizé został zmuszony do ucieczki do Demokratycznej Republiki Konga przez rzekę Ubangi[11][17]. W starciach z rebeliantami zginęło w sumie 6 osób z RŚA i kilkunastu żołnierzy z Republiki Południowej Afryki, którzy przybyli z misją porządkową[20]. Wśród rebeliantów straty wyniosły około 700 ludzi[11]. 24 marca Michel Djotodja ogłosił się prezydentem kraju[15]. Na podstawie porozumienia z 11 stycznia, rząd i premier pozostaną na swoich stanowiskach[17]. Dotodja wprowadził także godzinę policyjną[21]. Przed zdobyciem stolicy, Seleka obawiała się interwencji sąsiadów, a w szczególności z Czadu (Czad miał dobre stosunki z prezydentem Bozizé)[11]. Do Republiki Środkowoafrykańskiej przybyło 600 francuskich żołnierzy, którzy chronią zamieszkałych tam Francuzów[15]. Sam Bozizé wysłał prośbę o pomoc do swoich sąsiadów oraz do Waszyngtonu oraz Paryża[22]. 19 grudnia Czad wysłał wojsko do Republiki Środkowoafrykańskiej w celu stłumienia buntów przeciwko prezydentowi Bozize[23]. W czasie zajmowania stolicy, w ONZ rozpoczęto dyskusje nad opanowaniem sytuacji[24]. Podczas działań Seleki 25 tys. mieszkańców miasta Damara uciekło do pobliskiej dżungli. W okolicach Damary stacjonuje kilkuset żołnierzy międzynarodowej misji Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Środkowej. Ich zadaniem jest powstrzymanie buntowników przed przejęciem władzy w całym kraju.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Gospodarka Republiki Środkowoafrykańskiej.
Centrum handlowe w Bangi

Pomimo faktu, że kraj posiada duże walory turystyczne i bogactwa naturalne, Republika Środkowoafrykańska jest słabo rozwiniętym krajem rolniczym, jednym z najuboższych na świecie[11]. 70% społeczeństwa utrzymuje się z uprawy roli i leśnictwa, a rolnictwo generuje połowę PKB szacowanego na 4,5 mld USD. PKB na jednego mieszkańca wynosi 700 USD (według siły nabywczej)[25], jednak na najbogatsze 20% społeczeństwa przypada 65% dochodu. Wzrost gospodarczy wyniósł w 2003 1%, inflacja 3,6%, a stopa bezrobocia 8%, lecz w stolicy dochodzi do 23%. Kraj ten jest właściwie jedynym na świecie, który de facto zbankrutował. W stolicy kraju, Bangi, w głównej siedzibie banku narodowego widnieje informacja o zamknięciu aż do odwołania. Większość eksportu szacowanego na 172 mln USD stanowią nieprzetworzone surowce: diamenty stanowią 54% wartości eksportu, a drewno 16%. Głównymi partnerami handlowymi są Belgia i Francja. W 2004 roku 55% PKB kraju (4,24 mld USD[2]) przypadało na rolnictwo, 25 na usługi, a 20% na przemysł[2].

W Wskaźniku Wolności Gospodarczej na rok 2012 Republika Środkowoafrykańska zajęła 142 miejsce (za Nepalem i przed Mikronezją)[26].

Waluta[edytuj | edytuj kod]

Obowiązującą walutą w Republice Środkowoafrykańskiej jest tzw. środkowoafrykański frank CFA (XAF), dzielący się na 100 centymów[27]. W 1999 roku ustalony sztywny kurs wymiany franka CFA do euro (1EUR=655 957 XAF)[27]. W 2008 roku średni kurs dolara do franka CFA wynosił 1USD=460XAF[27]. Z racji tego, że frank CFA jest walutą w wszystkich państwach byłej Unii Celnej i Gospodarczej Afryki Środkowej (UDEAC), w skład której wchodziły: Republika Środkowoafrykańska, Republika Konga, Gwinea Równikowa, Kamerun, Gabon i Czad, banknoty są emitowane w Jaunde[27].

Rolnictwo[edytuj | edytuj kod]

Plantacja rolnicza na północy kraju

W rolnictwie pracuje ponad 80% zawodowo czynnej ludności Republiki Środkowoafrykańskiej[3]. Uprawiane są m.in.: bawełna, kawa, tytoń, maniok, bataty, proso[27].

Pomimo bogatych zasobów drzewnych, Republika Środkowoafrykańska nie rozwinęła eksportu drewna. Przeszkodą w rozwoju tej branży są wojny domowe oraz niskie ceny drewna z Azji Południowo-Wschodniej i Ameryki Południowej[27].

Przemysł[edytuj | edytuj kod]

Najważniejszą gałęzią środkowoafrykańskiego przemysłu jest górnictwo diamentów. Pozostały przemysł skoncentrowany jest w Bangi i obejmuje głównie produkcję piwa, mydła, tekstyliów i obuwia[3]. Rozwój przemysłu ogranicza źle zorganizowany transport oraz biurokracja[27].

Surowce[edytuj | edytuj kod]

Republika Środkowoafrykańska posiada liczne złoża uranu, diamentów, złota[11] i ropy naftowej[20]. Większość złóż została przyznana za czasów Bozizé wielu czołowym politykom z Afryki[11]. Uran nie jest wydobywany[3]. Diamenty znajdują się w pobliżu Bangi oraz w Berbérati[3]. W Berbérati wydobywa się rocznie około 300 000 karatów diamentów[3].

Energetyka[edytuj | edytuj kod]

Większość miejscowości w państwie jest odcięta od prądu[3].

Bariery rozwoju gospodarczego[edytuj | edytuj kod]

Konwój dostarczający żywność – widać tutaj zły stan dróg

Istotnymi ograniczeniami rozwoju są[25]:

  • brak dostępu do morza,
  • niestabilna sytuacja polityczna,
  • brak infrastruktury transportowej,
  • przemyt,
  • niewykwalifikowana siła robocza.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Lotnisko w Bangi
Rzeka Ubangi stanowiąca ważny szlak komunikacyjny kraju

W Bangi znajduje się międzynarodowy port lotniczy[3]. Regularne kursy lotnicze odbywają się tylko w jeden dzień tygodnia, gdy przylatuje samolot z Paryża[3]. Republika Środkowoafrykańska posiada około 24 tys. km dróg, z czego przez cały rok jest przejezdne ok. 5000 z nich[2]. Tylko 240 km dróg jest utwardzonych[3]. Jedną z najważniejszych arterii komunikacji jest rzeka Ubangi[2]. Główny port rzeczny mieści się w stolicy[2]. Republika Środkowoafrykańska nie posiada kolei[3].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Turyści przyjeżdżają do Republiki Środkowoafrykańskiej głównie dla safari[2]. Polscy turyści potrzebują wiz, by dostać się do Republiki Środkowoafrykańskiej[27]. Przy wjeździe do kraju należy okazać dowód szczepień przeciwko żółtej febrze[27].

PKB na osobę[edytuj | edytuj kod]

Rok PKB na osobę
(w dolarach amerykańskich)
2008
1 293[28]
2009
700[29]
2010
706[30]
2011
800[31]
2012
764[32]

Religia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Republice Środkowoafrykańskiej.
 Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Republice Środkowoafrykańskiej.

Źródło: Pew Research Center, 2010[33][34] .

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Wzrost liczby mieszkańców od uzyskania niepodległości na wykresie

Populacja kraju zwiększyła się od czasu odzyskania niepodległości niemal 4-krotnie. W 1960 kraj liczył 1 232 000 mieszkańców, teraz populacja liczy 4 442 000 mieszkańców.

Na ludność kraju składa się ponad 80 grup etnicznych, każda posługująca się własnym językiem. Największymi grupami etnicznymi są: Banda (19,7%), Gbaya (16,3%), Sango (10,3%), Mandjia (6,2%), Fulani (5,6%), Bokoto (3,6%), Ngbaka (3,4%), pozostali: 34,9%[35].

Ochrona zdrowia[edytuj | edytuj kod]

Szacunki ONZ mówią, że około 11% populacji w wieku od 15 do 49 lat jest nosicielem wirusa HIV[36] Jedynie 3% populacji ma dostęp do terapii antyretrowirusowej, w porównaniu do 17% w pobliskim Czadzie[37].

Szkolnictwo[edytuj | edytuj kod]

Klasa szkolna w Republice Środkowoafrykańskiej

Edukacja w Republice Środkowoafrykańskiej jest płatna. Obowiązek szkolny obejmuje lata 6-14.[38] Uniwersytet Bangi jest jedyną instytucją szkolnictwa wyższego w kraju działający od 1970 roku[3].

Poważnym problemem jest bardzo rozpowszechniona praca dzieci. Według UNICEF 63,5% dzieci w wieku od 5 do 14 lat jest zmuszanych do pracy. Zjawisko jest bardzo szczególnie widoczne w wiejskich regionach. Dzieci pracują w rolnictwie, górnictwie diamentów, pomocy domowej, hodowli bydła, a także utrzymaniu dróg.[38]

Analfabetyzm w kraju wynosił 49% w 2004 roku[3]. Do 2012 roku poziom analfabetyzmu spadł do około 45%[39].

Ochrona środowiska[edytuj | edytuj kod]

W Republice Środkowoafrykańskiej mieszczą się 3 parki narodowe[2]. W parkach narodowych chroni się głównie żyrafy i goryle nizinne[3].

Media[edytuj | edytuj kod]

Republika Środkowoafrykańska posiada jeden kanał telewizyjny, który nadaje transmisje przez kilka godzin dziennie[3]. Telewizja i telefony komórkowe działają tylko w stolicy[3].

Stosunki dyplomatyczne z Polską[edytuj | edytuj kod]

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Republiką Środkowoafrykańską a Polską nastąpiło 15 stycznia 1970 roku[27]. Nigdy nie doszło do otwarcia polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego w Bangi. W kraju tym akredytowani byli ambasadorzy Polski rezydujący w Kinszasie[27]. Od początku 2009 r. Republika Środkowoafrykańska wchodzi w skład obszaru kompetencji terytorialnej Ambasady RP w Luandzie[27].

Republika Środkowoafrykańska w kulturze[edytuj | edytuj kod]

O stosunkach dyplomatycznych oraz nielegalnych interesach konsulatów (oraz przyczynach braku lub nadmiaru przedstawicieli) opowiada paradokumentalny film dziennikarza Mads-a Brügger-a The Ambassador, z 2011 roku[40].

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2012: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2013 (ang.). [dostęp 24-04-2013].
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 Afryka. W: Heike Barnitzke, Michael Elser, Gesa Bock, Norbert Pautner: Oxford, Wielka Encyklopedia Geografii. T. 4: Afryka, Australia i Oceania. Bielsko-Biała: Oxford Educational, 2005. ISBN 83-7425-138-7.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 Republika Środkowoafrykańska. „Atlas Świat w zasięgu ręki”. Deagostini (pol.). 
  4. ↑ Titley, Brian (1997), Dark Age: The Political Odyssey of Emperor Bokassa, Montreal: McGill-Queen's University Press, ISBN 0-7735-1602-6, s. 25
  5. ↑ Bokassa, Jean-Bédel (1985), Ma vérité, Paris: Carrére Lefon.
  6. ↑ Titley, Brian (1997), Dark Age: The Political Odyssey of Emperor Bokassa, Montreal: McGill-Queen's University Press, ISBN 0-7735-1602-6, s. 29
  7. ↑ Titley, Brian (1997), Dark Age: The Political Odyssey of Emperor Bokassa, Montreal: McGill-Queen's University Press, ISBN 0-7735-1602-6, s. 28
  8. ↑ Fuller, Thomas (28 lutego 2002). "But ex-president's past looms large: Giscard's new role at heart of Europe". New York Times.
  9. ↑ Kalck, Pierre (2005), Historical Dictionary of the Central African Republic (3rd English ed.), Lanham, Maryland: The Scarecrow Press, s.15, ISBN 0-8108-4913-5
  10. ↑ konflikty.wp.pl: "Instynkt kolonialny", czyli wpływy Francji w Afryce (pol.). 2013-04-03. [dostęp 2013-04-23].
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 swiat.newsweek.pl: Republika Środkowoafrykańska: Rebelianci wkraczają do stolicy, prezydent ucieka (pol.). 2013-03-24. [dostęp 2013-04-23].
  12. ↑ konflikty.wp.pl: Obalenie prezydenta Republiki Środkowoafrykańskiej to "libijski rykoszet" (pol.). 2013-03-28. [dostęp 2013-04-23].
  13. ↑ konflikty.wp.pl: Wybory zaplanowane, ale czy się odbędą? (pol.). 2011-01-20. [dostęp 2013-04-23].
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 konflikty.wp.pl: Republika Środkowoafrykańska: wybory w kraju chaosu (pol.). 2011-01-24. [dostęp 2013-04-23].
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 konflikty.wp.pl: Przywódca rebeliantów Michel Dotodja zapowiada zawieszenie konstytucji (pol.). 2013-03-26. [dostęp 2013-04-23].
  16. ↑ 16,0 16,1 konflikty.wp.pl: Ambasada USA zawiesza pracę w Republice Środkowoafrykańskiej (pol.). 2012-12-28. [dostęp 2013-04-23].
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 konflikty.wp.pl: Rep. Środkowoafrykańska: przywódca rebeliantów mianował się prezydentem (pol.). 2013-03-25. [dostęp 2013-04-23].
  18. ↑ konflikty.wp.pl: Francja wysłała żołnierzy do Republiki Środkowoafrykańskiej (pol.). 2013-03-23. [dostęp 2013-04-23].
  19. ↑ konflikty.wp.pl: Rebelia w Republice Środkowoafrykańskiej. Prezydenta bronią obce wojska (pol.). 2012-12-27. [dostęp 2013-04-23].
  20. ↑ 20,0 20,1 Armia RPA broniła prywatnych interesów prezydenta? Przelewali krew za ropę, diamenty i uran (pol.). 2013-04-15. [dostęp 2013-04-23].
  21. ↑ kosciol.wiara.pl: Republika Środkowoafrykańska po przewrocie (pol.). [dostęp 2013-04-23].
  22. ↑ konflikty.wp.pl: Rebelia w Republice Środkowoafrykańskiej – los prezydenta Bozizego wisi na włosku (pol.). 2013-01-05. [dostęp 2013-04-23].
  23. ↑ konflikty.wp.pl: Czad wysyłał wojska na odsiecz prezydentowi Republiki Środkowoafrykańskiej (pol.). 2012-12-19. [dostęp 2013-04-23].
  24. ↑ konflikty.wp.pl: Rebelianci opanowali pałac prezydencki w stolicy Republiki Środkowoafrykańskiej (pol.). 2013-03-24. [dostęp 2013-04-23].
  25. ↑ 25,0 25,1 encyklopedia.pwn.pl: Republika Środkowoafrykańska. Gospodarka (pol.). [dostęp 2013-04-23].
  26. ↑ heritage.org: Country Rankings (ang.). [dostęp 2013-04-24].
  27. ↑ 27,00 27,01 27,02 27,03 27,04 27,05 27,06 27,07 27,08 27,09 27,10 27,11 luanda.msz.gov.pl: Republika Środkowoafrykańska (pol.). [dostęp 2013-04-24].
  28. ↑ pl.db-city.com: INFORMACJA REPUBLIKA ŚRODKOWOAFRYKAŃSKA (pol.). [dostęp 2013-04-24].
  29. ↑ stosunki-miedzynarodowe.pl: Republika Środkowoafrykańska (pol.). [dostęp 2013-04-24].
  30. ↑ http://pwt.econ.upenn.edu/php_site/pwt71/pwt71_form.php (ang.). [dostęp 2013-04-24].
  31. ↑ cia.gov: COUNTRY COMPARISON :: GDP – PER CAPITA (PPP) (ang.). [dostęp 2013-04-24].
  32. ↑ biztok.pl: Zobacz, gdzie żyje się najgorzej. Oto najbiedniejsze kraje świata (GALERIA) (pol.). [dostęp 2013-04-24].
  33. ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-04-05].
  34. ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-04-05].
  35. ↑ Joshua Project Countries – Central African Republic – People Groups.
  36. ↑ [1] | Unaids.org dostęp 2010-06-27
  37. ↑ http://data.unaids.org/pub/GlobalReport/2006/2006_GR_ANN3_en.pdf
  38. ↑ 38,0 38,1 "Central African Republic". Findings on the Worst Forms of Child Labor (2001)
  39. ↑ [2] Central African Republic – Statistics UNICEF; dostęp 2012-01-15
  40. ↑ http://www.imdb.com/title/tt2048877/

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Afrykańscy Pigmeje Kultura i fotografie pierwszych mieszkańców Afryki (Republika Środkowoafrykańska)
p • d • e
Dawne kolonie i protektoraty Francji
Ameryka
Afryka
Azja
Australia i Oceania
Francuska kolonizacja Ameryki Północnej • Historia Kanady Francuskiej
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Republika_Środkowoafrykańska&oldid=43477264”