Łengua itałiana

Da Wikipedia, l'ençiclopedia libara.
Va a: navigasion, serca
Da tradure
 Sta pajina o sexion ła xè sta parsialmente tradota da ła łengua itałiana
Te pui contribuir finendo ła tradusion o doparando altre fonti. Nó sta doparar programi de tradusion automatega. Dopara Tradoto da có te ghe finio.
Se inte ła pajina de modifega te cati del testo sconto, controła che el sia ajornà servendote dei cołegamenti a łe «altre łengue» en fondo a ła cołona de sinistra.
No babelfish.svg


Itałian ({{{nomenativo}}}) †
Creà da: {{{creatore}}} nel {{{anno}}}
Contesto: {{{contesto}}}
Parlà in: Italia, San Marin, Sità del Vatican, Svìsera, Slovenia, Croasia, Fransa, Prinsipato de Monaco, Libia, Tunixia, Eritrea, Etiopia, Somalia, Malta, Albania e preso le comunità de emigrà itałiani foresti.
Regioni:Rejon: {{{regione}}}
Periodo: {{{periodo}}}
Persone: 70 milioni-125 miliuni. Par parte de çerti studi, quei che i parla italian (anca chi che lo parla cofà seconda lengua) i sarìa 200 milioni.
Clasifica: 11-19
Scritura: {{{scrittura}}}
Tipołogia: SVO silabica
Fiłogenexi:

Indoropee
  Italiche
   romanze
    tałian
     
      
       
        
         
          
           
            
             
              
               
Statuto ofiçiałe
Stato: Union Europea, Itałia, San Marin, Sità del Vatican, Svisera, lengua picinina 'nte la Slovenia e Croasia
Regolà da: Academia dela Crusca
Codexe de clasificassion
ISO 639-1 it
ISO 639-2 ita
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL ITN  (EN)
SIL {{{sil2}}}
Estrato en lengoa
Dichiarassion Universałe de i Diriti de l'Omo - Art.1
Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza.		 El Pare Nostro
Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza.
Trasliterassion
{{{traslitterazione}}}
Łengoa - Elenco de łe łengoe - Łenguìstega
El łogo de Wikipedia Vixita ła Wikipedia [[:{{{codice}}}:|en Łengua itałiana]]!
El łogo de Wikipedia Vixita ła Wikipedia [[:{{{codice2}}}:|in {{{nome2}}}]]!
El łogo de Wikipedia Vixita ła Wikipedia [[:{{{codice3}}}:|in {{{nome3}}}]]!
Map Italophone World.png
Distribusion geografica de l'italian
Pilcrow.png Sta paxena podaria contegnere carateri Unicode.

L'Itałian (scolta▶[?·info]) el xe na łéngua che ła fa parte del grupo de łe léngue romanxe 'nte ła fameja de łe léngue indoeuropee (de diałeti e de léngoe neo-romanze ghe ne xe un bel nùmaro). L'itałian moderno el xe, cofà tute łe lengue nasionałi, un diałeto che xe riusío a inporse come łengua uficial de na rexon molto pi granda de qûeła orixinal. In 'sto caso qua xe stà el diałeto fiorentin, parlà a Firense, a prevałer, no par raxon pułìtiche - come tante volte capitava - ma par el prestigio cultural che'l gavéa. El toscan, e el fiorentin famoxo (in quanto incalcà de prestiti dal siciłian, fransexe e latin) in particołar, i jera in efeti ła łengua che ga scrito Dante Alighieri, Francesco Petrarca e Giovanni Boccaccio, considerai i tre scrituri itałiani pi grandi. Ła spinta finałe a definir scritura e gramàtica de l'itałian l'è rivà da Pietro Bembo 'ntel '500. No'l va mìa confuxo col tałian che invese el vien parlà in Sudamèrica.

Influense lenguìstiche[canbia | canbia sorxente]

Prima che rivase l'Inpero roman, xera l'etrusco che vegnéa parlà in Toscana e in Lasio setentrionałe ("Tuscia"). Seben che ła łéngua etrusca ła sipia stà scansełà in puchi sècołi dal latin, dopo ła conquista romana, ła só influensa ła podarìa èser restà viva 'ntel sostrato del toscan, ma l'è na question ancora verta. El latin volgar el ga fato presto a deventar ła łéngua doparà 'nte ła Penìxoła Itałiana e in bona parte de l'Europa. Sicome che el dominio roman sul Continente el xe durà un saco de tenpo, se capise fasilmente come mai che el łatina el xe ła baxe de un mucio de łéngue europèe. Dopo che ntel 476 se ga desfà l'Inpero d'Ocidente, in Toscana gh'è rivà i Ostrogoti e i Łongobardi (V secolo e VI secolo) che i vegnéa da l'Europa del nord e de l'est. I ga influensà ła łéngua soło come vocabołario mentre el resto l'è restà groso modo come prima. El toscan el xe una de łe łéngue neolatine pi visine al łatin (el sardo logudoréxe el xe ancor pi conservativo)

Diałeti[canbia | canbia sorxente]

I numeroxi diałeti italo-romanxi i pode èsare clasificài in baxe a łe só orìxene łenguìsteghe comuni. A ła proveniensa comun da el latin łe xe somà łe łengoe preçedenti a ła conquista romana (substrati) e sopratuto i superstrati che li vegnea da i contati co i vari popołi, che i gà diferensià łe diverse parlate łocałi.[1]

Intra i dialeti taliani, comunà da numeroxe carataristiche morfologiche cofà i plurali che i no xe sintagmatiçi, xe pode dividare 'nte dialeti setentrionali (romanzi ocidentali) e çentro-meridionali (romanzi orientali) a seconda del'influensa del sostrato celtico.[2]

Diałeti sentro-meridionałi[canbia | canbia sorxente]

Fonetica[canbia | canbia sorxente]

Vocałi[canbia | canbia sorxente]

fonema parole
[a

] || nave, galassia
[e

] || pianéta, réte
[ɛ

] || sfèra, zèro
[i

] || mito, riso
[o

] || confrónto, órdine
[ɔ

] || vuòto, bucòlico
[u

] || numero, nulla

Nota: Xè posibiłe scoltare anca ła vocałe ə , come completamento de el sòno de na consonante. Sta qua n'te ła łéngoa scrita vegne o tralasà o trascrita come 'e'.

Exempio:

"La C de 'cento' se lexe 'ce'"
in cui "ce" vegne solitamente leto ʧə
piutosto che ʧe


Consonanti[canbia | canbia sorxente]

Tra parentexi quadre i alofoni de [n] alveolare.

Bilabiale Labiodentale Dentale Alveolare Postalveolare Palatale Velare
Nasali m [ɱ] [n] n ɲ [ŋ]
Occlusive p b t d k g
Fricative f v s z ʃ
Affricate ʦ ʣ ʧ ʤ
Vibranti r
Vibrati ɾ
Laterali l ʎ
Approssimanti j w

Note[canbia | canbia sorxente]

  1. ↑ Alcuni studiuxi i dopra el termine "łéngoa/łéngua" par sotolineare łe diferense de alcuni idiomi (diałeti del nord de łe province de Massa-Carrara, Pesaro e Urbino, quełi de ła Campania, el sałentino, Basiłicata, Całabria e Siciłia). Comunemente parò se costuma uxar el termine diałeto par tute łe varietà prive de riconosimento uficiałe e quindi de uxo subalterno rispeto a el tałian.
  2. ↑ El trato pì tipico xè la lenision, anca se un tipo de lenision la se xe comunque reçentemente svilupà anca al sud, anca se la gà carateristiche diverse, e 'nte la Toscana (atestà dal XVI secolo) co'n modo spexial che le gà frutà el nome de "gorgia". La presensa de struture gramaticali comuni, ciamà "galicismi" e catà anca 'ntel francese (je suis en train de manger), lengoa che en sto preciso caso la demonstra el rexiduo de'n substrato celtico: sun/sum dré a mangià/mangiä/maià/magnà/magnar/magnär/magner. En Lombardia e Emilia-Romagna) come in franséxe (piacentino i pode dimandar co'na sorta de "'nversion" ("mangi?": te a t' mang? che'l pode exare reso co te mangiat?); Altra roba, cofà ła trasformasion de ła a acentata in ä o è (spesialmente in Piemonte e Emilia-Romagna) o cofà ła naxałizasion de ła n. La presensa de łe cusì-ciamàe vocałi turbà cofà ö e ü 'nte la Lombardia, Emilia-Romagna (province de la Piacenza e Parma), Piemonte e Liguria par altri studià sarìa inveçe da atribuir a 'no superstrato germànico portà co'le 'nvaxion barbàriche al desfarse de l'Impero Roman. De grande intarese xe po el durar de léngoe gallo-siculi intra çerte zone de ła Sicilia e de ła Baxiłicata.
  3. ↑ Il pantesco, diałeto siciłiano de Panteleria, el ga forti influsi arabi)
Bandiera de l'Onion Eoropea Łéngoe uficiałi de l'Onion Eoropea Bandiera de l'Onion Eoropea
Bulgaro | Castiglian | Ceco | Danexe | Estone | Finlandexe | Fransexe | Gaełico | Greco | Inglexe | Itałian | Łetone | Łituan | Maltexe | Olandexe | Połaco | Portoghexe | Rumeno | Slovaco | Slovèno | Svedexe | Tedesco | Ungarexe
Łéngoe indoeuropee · Łéngoe romanze
Latin † · Latin volgare †
Romanzo insulare: Sardo (Sardo campidanexe · Sardo logudorexe)
Romanzo ocidentałe
Grupo iberico: Aragonexe · Asturian · Gałisian · Leonexe (Mirandexe) · Portoghexe · Spagnoło/Castiglian
Gruppo galo-romanzo: Catałan · Francexe · Furlan · Francoprovensal · Ladin · Ocitan · Romancio · Vałon · Vèneto
Romanzo orientałe
Grupo italian: Corso · Gałurexe · Sasarexe · Itałian (Diałeti itałiani) · Napołetan
Grupo siciłian: Siciłian
Grupo balcanico: Rumeno · Dalmatico † · Istrioto †
Romanzo meridionałe: Mozarabico †
Cavà fora da "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Łengua_itałiana&oldid=549219"