Tryb (językoznawstwo)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj

Trybkategoria gramatyczna czasownika, wyrażająca stosunek mówiącego do treści wypowiedzenia.

Tryby w języku polskim[edytuj]

W gramatyce języka polskiego występują trzy lub więcej niż trzy tryby, w zależności od interpretacji:

  1. Tryb orzekający (oznajmujący) – wyraża obiektywny, neutralny stosunek mówiącego do wypowiadanej treści (Piszę artykuł). Tryb orzekający pozwala na rozróżnienie form czasowych.
  2. Tryb rozkazujący – wyraża rozkaz, życzenie lub prośbę (Przynieś książkę.). W trzeciej osobie pojawia się słowo „niech” (Niech przyjadą, niech czeka). Sporadycznie spotykane są analogiczne formy dla pierwszej osoby liczby pojedynczej, nie służą one jednak wyrażeniu rozkazu, a stosowane są jako figura stylistyczna (Niech zginę, jeśli to nieprawda!). Tryb rozkazujący nie pozwala na rozróżnienie form czasowych.
  3. Tryb przypuszczający – wyraża niepewność, warunkowość lub wyrażone pośrednio życzenie. W tym trybie czasownik tworzony jest z osobowej formy czasownika i cząstki „by” (-bym, -byś, -byśmy itp.). Np. zrobiłbym to; kupilibyśmy tandem; byłaby tam poszła. Tryb pozwala na rozróżnienie formy czasu przeszłego (Byłbym zrobił) i neutralnej (Zrobiłbym).
  4. Tryb łączący – istnieje podział wśród autorów co do istnienia tego trybu, jednak wiele opracowań, zarówno dawnych[1], jak i stosujących współczesne metody lingwistyczne[2] rozróżnia taki tryb w polszczyźnie, jak i w innych językach słowiańskich[3]. Tryb łączący, tak rozumiany, różni się od trybu przypuszczającego regułami składniowymi dotyczącymi cząstki by[2].

Przypisy

  1. Józef Muczkowski: Gramatyka języka Polskiego. Kraków: 1836, s. 228.
  2. a b Barbara Tomaszewicz: Subjunctive Mood in Polish and the Clause Typing Hypothesis. W: Smirnova Anastasia, Mihaliček Vedrana, Ressue Lauren: Formal Studies in Slavic Linguistics. Newcastle upon Type, Wielka Brytania: Cambridge Scholar Publishing, 2010.
  3. Subjunctive Mood and the Notion of Commitment. W: Olga Kagan: Semantics of Genitive Objects in Russian. Springer, 2013, seria: Studies in Natural Language and Linguistic Theory. ISBN 978-94-007-5225-2.

Zobacz też[edytuj]