Bhutan

Vương quốc Bhutan
འབྲུག་ཡུལ Druk Yul  (tiếng Dzongkha)
Quốc kỳ Huy hiệu
Khẩu hiệu
Natural Happyness for People (Tiếng Anh: "Hạnh phúc tự nhiên cho Dân tộc")
Quốc ca
Druk Tsendhen The Thunder Dragon Kingdom
Hành chính
Chính phủ	Quân chủ lập hiến
Vua	Jigme Khesar Namgyel Wangchuck
Thủ tướng	Tshering Tobgay
Ngôn ngữ chính thức	Tiếng Dzongkha
Thủ đô	Thimphu 28°28′B, 89°35′Đ
Thành phố lớn nhất	Thimphu
Địa lý
Diện tích	47.500 km² (hạng 130)
Diện tích nước	không có %
Múi giờ	BTT (UTC+6:00)
Lịch sử
Độc lập
Ngày thành lập	8 tháng 8, năm 1949
Dân cư
Dân số ước lượng (2006)	2.279.723 người (hạng 139)
Dân số (2003)	734.340 người
Mật độ	45 người/km² (hạng 123)
Kinh tế
GDP (PPP) (2005)	Tổng số: 2.913 tỷ Mỹ kim
HDI (2003)	0,536 trung bình (hạng 134)
Đơn vị tiền tệ	Ngultrum (BTN)
Thông tin khác
Tên miền Internet	.bt

Vương quốc Bhutan (IPA: [buː'tɑːn] , phiên âm Tiếng Việt: Bu-tan) là một quốc gia nằm kín trong lục địa tại Nam Á nằm giữa Ấn Độ và Trung Quốc. Toàn bộ nước này đều là đồi núi ngoại trừ một dải đồng bằng cận nhiệt đới nhỏ ở vũng viễn nam bị phân cắt bởi các thung lũng được gọi là Duars. Độ cao tăng dần từ các đồng bằng cận nhiệt đới lên các đỉnh Himalaya băng tuyết vượt quá 7.000 m (23.000 feet). Nền kinh tế truyền thống của Bhutan dựa trên lâm nghiệp, chăn nuôi, và nông nghiệp, nhưng chúng chưa chiếm tới 50% Tổng sản phẩm quốc nội hiện nay bởi Bhutan đã trở thành nước xuất khẩu thủy điện. Cây trồng, du lịch, và hỗ trợ phát triển (chủ yếu từ Ấn Độ) hiện cũng giữ vai trò quan trọng. Một cuộc điều tra dân số toàn quốc tiến hành tháng 4 năm 2006 cho thấy nước này có 672.425 người. Thimphu là thủ đô đồng thời là thành phố lớn nhất nước.

Bhutan là quốc gia duy nhất trên thế giới nơi nền Phật giáo Kim cương thừa vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn. Quốc giáo của đất nước này là Truyền thừa Phật giáo Đại thừa - Kim cương thừa Drukpa. Ngôn ngữ chính thức là Dzongkha.

Bhutan theo chế độ quân chủ từ năm 1907. Các dzongkhag khác nhau đã được thống nhất dưới sự lãnh đạo của Trongsa Penlop. Vua Jigme Singye Wangchuck, người từng có một số động thái hướng tới một chính phủ lập hiến, đã thông báo vào tháng 12 năm 2005 rằng ông sẽ thoái vị năm 2008 và nhường ngôi vua cho con trai cả. Ngày 14 tháng 10 năm 2006, ông thông báo sẽ thoái vị ngay lập tức, và con trai ông, Jigme Khesar Namgyal Wangchuck, lên kế ngôi. Tới ngày 22 tháng 4 năm 2007, theo quyết định của hoàng gia cuộc bầu cử nghị viện lần đầu tiên trong lịch sử đất nước được dự định tổ chức vào năm 2008.

Tên gọi

Người dân Bhutan gọi đất nước mình là Druk Yul – nghĩa là miền đất của Rồng Sấm.

Bhutan có thể xuất phát từ từ 'Bhu-Utthan' trong tiếng Phạn có nghĩa "cao nguyên". Một giả thuyết khác cho rằng nó là sự Phạn hoá, từ Bhots-ant có nghĩa "nơi chấm dứt của Tây Tạng" hay "phía nam Tây Tạng". Tuy nhiên, một số người Bhutan gọi đất nước họ là Druk Yul còn người dân là Drukpa. Cái tên Dzongkha (và Tây Tạng) cho đất nước này là Druk Yul (Vùng đất của Rồng Sấm). Vì sự thanh bình và thanh khiết của đất nước, cũng như những phong cảnh tại đó, Bhutan ngày nay thỉnh thoảng được gọi là Shangri-La cuối cùng.

Trong lịch sử, Bhutan được gọi bằng nhiều cái tên, như: Lho Mon (Vùng đất phía nam sự Bí mật), Lho Tsendenjong (Vùng đất phía nam Rừng đàn hương), Lhomen Khazhi (Vùng đất phía nam Bốn lối vào) và Lho Men Jong (Vùng đất phía nam cỏ thuốc).

Lịch sử

Các dụng cụ đá, vũ khí và tàn tích của các công trình đá lớn cung cấp bằng chứng cho thấy Bhutan đã có người ở ngay từ năm 2000 trước Công Nguyên. Các nhà sử học đã đưa ra giả thuyết rằng nhà nước Lhomon (dịch nghĩa, "những vùng bóng tối phía nam"), hay Monyul ("Đất đen", một cái tên chỉ Monpa, những dân tộc thổ dân của Bhutan) có thể đã tồn tại trong giai đoạn năm 500 TCN và năm 600 TCN. Những cái tên Lhomon Tsendenjong (Đất nước Gỗ đàn hương), và Lhomon Khashi, hay Mon phía nam (đất nước của bốn lối vào) đã được tìm thấy trong biên niên sử Bhutan và Tây tạng cổ.

Sự kiện sớm nhất được miêu tả trong văn tự tại Bhutan là cuộc viếng thăm của Đại sư Gủru Padmasambhava (Liên Hoa Sinh - cũng được gọi là Guru Rinpoche) ở thế kỷ thứ 8 SCN. Lịch sử giai đoạn sớm của Bhutan không rõ ràng, bởi đa số các bản ghi chép đã bị phá hủy sau vụ hỏa hoạn tàn phá Punakha, thủ đô cũ năm 1827. Tới thế kỷ 10, phát triển chính trị tại Bhutan bị ảnh hưởng nhiều bởi lịch sử tôn giáo của họ. Nhiều phụ nhánh Phật giáo xuất hiện và được bảo trợ bởi các lãnh chúa Mông Cổ cũng như Tây Tạng. Sau sự suy tàn của Mông Cổ ở thế kỷ 14, những phụ nhánh đó đã ganh đua với nhau để giành ưu thế tối cao trong chính trị cũng như tôn giáo, cuối cùng dẫn tới thắng lợi của phụ nhánh Drukpa ở thế kỷ 16.

Cho tới thế kỷ 17, Bhutan tồn tại như một nhà nước chắp vá gồm các thái ấp nhỏ khi vùng này được Đức Shabdrung Ngawang Namgyal (1634 - 1651), một hóa thân của Đức Pháp Vương Gyalwang Drukpa đời thứ 4 Kunkhyen Pema Karpo, thống nhất. Để bảo vệ đất nước chống lại các thế lực ngoại xâm, Shabdrung Ngawang Namgyal đã xây dựng một mạng lưới dzong (pháo đài) bất khả xâm phạm và truyền bá một bộ luật (Tsa Yig) giúp đưa các lãnh chúa địa phương về dưới quyền quản lý trung ương. Nhiều dzong trong số đó vẫn còn tồn tại. Sau khi Đức Shabdrung Ngawang Namgyal qua đời năm 1651, Bhutan rơi vào tình trạng hỗn loạn. Lợi dụng tình hình này, người Tây Tạng tấn công Bhutan năm 1710, và một lần nữa năm 1730 với sự giúp đỡ của Mông Cổ. Cả hai cuộc tấn công đều bị đẩy lùi, và một hiệp ước đình chiến được ký kết năm 1759.

Bản đồ Bhutan

Trong thế kỷ 18, vua Bhutan Debraj đem quân tấn công và chiếm đóng vương quốc Cooch Behar ở phía nam. Năm 1772, Dharendra Narayan (1772-1775), vua của Cooch Behar kêu gọi Công ty Đông Ấn Anh giúp họ đẩy lùi người Bhutan, và sau này tấn công chính Bhutan năm 1774. Một hiệp ước hòa bình được ký kết, theo đó Bhutan đồng ý triệt thoái về các biên giới trước năm 1730. Tuy nhiên, hòa bình khá mong manh, và những vụ xô xát biên giới với người Anh vẫn tiếp tục trong một trăm năm sau đó. Cuối cùng những vụ xô xát dẫn tới cuộc Chiến tranh Duar (1864–1865), một cuộc xung đột để giải quyết vấn đề ai sẽ trở thành người quản lý Bengal Duars. Sau khi Bhutan thất bại, Hiệp ước Sinchula được ký kết giữa Ấn Độ thuộc Anh và Bhutan. Như một phần bồi thường chiến phí, Duars được nhường cho Anh Quốc để đổi lấy khoản thuê Rs. 50.000. Hiệp ước đã chấm dứt tình trạng thù địch giữa Ấn Độ thuộc Anh và Bhutan.

Trong thập niên 1870, những cuộc tranh giành quyền lực giữa các phe nhóm đối thủ là Paro và Trongsa đã dẫn tới tình trạng nội chiến tại Bhutan, cuối cùng Ugyen Wangchuck nổi lên trở thành ponlop (thống đốc) Tongsa. Từ căn cứ quyền lực của mình tại miền trung Bhutan, Ugyen Wangchuck đánh bại các đối thủ chính trị và thống nhất đất nước sau nhiều cuộc nội chiến và nổi dậy trong giai đoạn 1882–1885.

Năm 1907, một năm mang tính kỷ nguyên với đất nước, Ugyen Wangchuck (1907-1926) được một hội đồng các sư sãi Phật giáo, quan chức triều đình, và lãnh đạo các gia tộc lớn đồng lòng lựa chọn làm vị vua kế vị đất nước. Chính phủ Anh nhanh chóng công nhận nhà nước quân chủ mới, và vào năm 1910 Bhutan ký một hiệp ước dẫn tới việc Anh Quốc "hướng dẫn" quan hệ nước ngoài của Bhutan.

Sau khi Ấn Độ giành độc lập từ Anh Quốc ngày 15 tháng 8 năm 1947, Bhutan trở thành một trong những quốc gia đầu tiên công nhận nền độc lập của Ấn Độ.

Sau khi người Anh rời khỏi vùng này, một hiệp ước tương tự như hiệp ước năm 1910 được ký kết ngày 8 tháng 8 năm 1949 với nước Ấn Độ mới thành lập.

Dzong Trongsa

Sau khi Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc tiến vào Tây Tạng năm 1951, vua Bhutan là Jigme Wangchuck (1926-1952) đã đóng cửa biên giới phía bắc và phát triển quan hệ song phương với Ấn Độ. Để giảm thiểu nguy cơ tiếp cận từ phía Trung Quốc, Bhutan tiến hành một chương trình hiện đại hóa được viện trợ nhiều từ phía Ấn Độ. Năm, Vua Jigme Dorji Wangchuck (1952-1972) thành lập hệ thống nghị viện quốc gia – một Quốc hội 130 ghế – để tăng cương hơn nữa quá trình dân chủ. Năm 1965, ông thành lập một Hội đồng Tư vấn Hoàng gia, và vào năm 1968 thành lập Nội các. Năm 1971, Bhutan được chấp nhận vào Liên Hiệp Quốc, nước này đã có quy chế quan sát viên từ ba năm trước. Tháng 7 năm 1972, Jigme Singye Wangchuck (1972-2006) lên nối ngôi khi 16 tuổi sau cái chết của cha.

Năm 1998, Vua Jigme Singye Wangchuck đưa ra những cải cách chính trị đáng chú ý, chuyển hầu hết quyền lực của mình cho Thủ tướng và cho phép buộc tội nhà Vua khi có đa số hai phần ba từ phía Quốc hội. Cuối năm 2003, Quân đội Bhutan đã tiến hành thành công một chiến dịch quy mô lớn quét sạch những kẻ nội dậy chống Ấn Độ đang hoạt động trong những trại huấn luyện phía nam Bhutan.

Năm 1999, nhà vua cũng dỡ bỏ một lệnh cấm với vô tuyến truyền hình và Internet, khiến Bhutan là một trong những nước cuối cùng sử dụng vô tuyến. Trong bài phát biểu của mình, nhà vua nói rằng vô tuyến truyền hình là một bước quan trọng của chương trình hiện đại hoá Bhutan cũng như là một yếu tố quan trọng đóng góp vào Tổng Hạnh phúc Quốc gia (Bhutan là nước duy nhất đo đếm hạnh phúc) nhưng đã cảnh báo chống lại việc sử dụng vô tuyến truyền hình vào những mục đích sai trái có thể làm phương hại tới các giá trị truyền thống của Bhutan.

Một hiến pháp mới đã được giới thiệu vào đầu năm 2005. Tháng 12 năm 2005, Jigme Singye Wangchuck đã thông báo rằng ông sẽ thoái vị nhường ngai vàng cho con trai cả vào năm 2008. Ngày 14 tháng 12 năm 2006, ông đã làm mọi người dân trong nước choáng váng khi thông báo mình sẽ thoái vị ngay lập tức. Con trai cả, Jigme Khesar Namgyel Wangchuck lên ngôi ngay khi vua cha vừa thoái vị.

Địa lý

Bản đồ địa hình Bhutan

Vùng phía bắc gồm một vòng cung những đỉnh núi băng với khí hậu rất lạnh trên độ cao lớn. Đa số các đỉnh ở phía bắc cao hơn 7.000 m (23.000 foot) trên mực nước biển; đỉnh cao nhất được cho là Kula Kangri, 7.553 m (24.780 foot), nhưng những nghiên cứu chi tiết về địa hình cho thấy Gangkhar Puensum, hiện là núi cao nhất chưa được chinh phục trên thế giới, cao hơn ở mức 7.570 m (24.835 foot). Được những con sông tuyết cung cấp nước, các thung lũng trên núi tại vùng này mang lại các đồng cỏ chăn nuôi cho những người nông dân chăn thả du mục thưa thớt tại đây. Núi Đen tại miền trung Bhutan hình thành một đường phân thuỷ giữa hai hệ thống sông chính: Mo Chhu và Drangme Chhu. Các đỉnh Núi Đen ở độ cao trong khoảng 1500 m tới 2.700 m (4.900 foot và 8.900 foot) trên mực nước biển, và những con sông chảy nhanh đã đào thành những máng sâu tại những vùng núi thấp hơn. Những khu rừng vùng trung tâm cung cấp hầu hết các sản phẩm lâm nghiệp của Bhutan. Torsa, Raidak, Sankosh, và Manas là những con sông chính tại Bhutan, chảy xuyên qua vùng này. Đa số dân cư sống tại những cao nguyên trung tâm.

Canh tác tại thung lũng Punakha

Ở phía nam, Đồi Shiwalik được bao phủ bởi những rừng cây sớm rụng (deciduous) dày đặc, các thung lũng đất bồi và núi non với độ cao lên tới 1.500 m (4.900 foot) trên mực nước biển. Những đồi thấp chân núi chạy xuống tới đồng bằng cận nhiệt đới Duars. Đa số đồng bằng Duars nằm trong lãnh thổ Ấn Độ, dù có một dải rộng 10–15 km (6–9 mile) kéo dài vào Bhutan. Đồng bằng Duars Bhutan được chia thành hai phần: bắc và nam Duars. Bắc Duars, tiếp giáp với những đồi thấp dưới chân Himalaya, là vùng đất gồ ghề, dốc và khô, đất xốp với nhiều loại động thực vật. Nam Duars có đất đai khá màu mỡ, những đồng cỏ savanna, rừng cây và những con suối. Những con sông từ trên núi, được cấp nước từ tuyết tan hay những cơn mưa gió mùa, dẫn nước vào sông Brahmaputra tại Ấn Độ. Dữ liệu do Bộ nông nghiệp đưa ra cho thấy tại thời điểm tháng 10 năm 2005 nước này có 64% diện tích rừng che phủ.

Khí hậu Bhutan khác biệt theo vĩ độ, từ cận nhiệt đới ở phía nam tới ôn hoà trên các cao nguyên và khí hậu cực trên những đỉnh núi cao quanh năm tuyết phủ ở phía bắc. Bhutan có năm mùa riêng biệt: mùa hè, gió mùa, mùa thu, mùa đông và mùa xuân. Tây Bhutan có những cơn mưa gió mùa lớn nhất; nam Bhutan có mùa hè ẩm và mùa đông lạnh; vùng trung và đông Bhutan ôn hòa và khô hơn phía tây với mùa hè ấm và mùa đông lạnh.

Kinh tế

Trụ sở công ty điện quốc gia Bhutan

Dù kinh tế Bhutan là một trong những nền kinh tế nhỏ nhất thế giới, nó có tốc độ tăng trưởng rất nhanh chóng ở mức khoảng 8% năm 2005 và 14% năm 2006. Tới tháng 3 năm 2006, thu nhập trên đầu người của Bhutan đạt 1.321 dollar Mỹ, cao nhất tại Nam Á. Tiêu chuẩn sống tại Bhutan đang tăng dần và hiện cũng ở mức cao tại Nam Á.

Nền kinh tế nhỏ của Bhutan phụ thuộc vào nông nghiệp, lâm nghiệp, và việc bán thủy điện cho Ấn Độ. Nông nghiệp là phương tiện sinh sống của hơn 80% dân số. Hoạt động nông nghiệp chủ yếu là canh tác và chăn nuôi gia súc. Các sản phẩm thủ công, đặc biệt là sản phẩm dệt và các sản phẩm thủ công tôn giáo phục vụ việc thờ cúng trong gia đình là một ngành công nghiệp nhỏ và một nguồn thu nhập cho một số dân cư. Với sự đa dạng địa hình từ đồi núi cho tới những dãy núi gồ ghề khiến việc xây dựng đường sá, và các cơ sở hạ tầng khác, trở nên khó khăn và đắt đỏ. Điều này, và sự thiếu hụt đường tiếp cận ra biển, khiến Bhutan chưa bao giờ có thể thu lợi đúng mức từ việc buôn bán các sản phẩm do nó làm ra. Hiện tại Bhutan không có một hệ thống đường sắt, dù Indian Railways đang có kế hoạch nối miền nam Bhutan với mạng lưới đường sắt rộng lớn của nó theo một thỏa thuận được ký tháng 1 năm 2005. Những con đường thương mại lịch sử qua dãy núi cao Himalayas, nối Ấn Độ với Tây Tạng, đã bị đóng cửa từ năm 1959 khi Trung Quốc dùng vũ lực chiếm Tây Tạng (dù hoạt động buôn lậu vẫn đưa hàng hóa từ Trung Quốc vào Bhutan).

Lĩnh vực công nghiệp còn nhỏ bé, sản phẩm làm ra theo kiểu công nghiệp gia đình. Đa số các dự án phát triển, như xây dựng đường sá, phụ thuộc vào nguồn nhân công thuê từ Ấn Độ. Sản phẩm nông nghiệp gồm gạo, ớt, các sản phẩm sữa, kiều mạch, lúa mạch, cây lấy rễ, táo và cam quýt cùng ngô ở những nơi có độ cao thấp. Các ngành công nghiệp gồm xi măng, gỗ, chế biến hoa quả, đồ uống có còn và calcium carbide.

Đồng tiền tệ Bhutan, đồng ngultrum, được ấn định tỷ giá theo đông Rupee Ấn Độ. Đồng rupee cũng được coi là đồng tiền tệ chính thức trong nước. Thu nhập từ Nu 100.000 mỗi năm sẽ bị đánh thuế, nhưng rất ít người đạt mức thu nhập này. Tỷ lệ lạm phát tại Bhutan được ước tính khoảng 3% năm 2003. Bhutan có Tổng sản phẩm quốc nội khoảng 2.913 tỷ USD (đã được quy đổi theo Sức mua tương đương), biến nó trở thành nền kinh tế đứng thứ 162 trên thế giới. Thu nhập trên đầu người khoảng 1.400 dollar (€1.170), xếp hạng 124. Tổng nguồn thu chính phủ đạt $146 triệu (€122 triệu), dù số chi lên tới $152 triệu (€127 triệu). Tuy nhiên, 60% chi tiêu ngân sách được Bộ ngoại giao Ấn Độ cung cấp. Xuất khẩu của Bhutan, chủ yếu là điện, bạch đậu khấu, thạch cao, gỗ, đồ thủ công, xi măng, hoa quả, đá quý và gia vị, tổng cộng $154 triệu (€128 triệu) (ước tính 2000). Tuy nhiên, nhập khẩu lên tới $196 triệu (€164 triệu), dẫn tới tình trạng thâm hụt thương mại. Các sản phẩm nhập khẩu chính gồm nhiên liệu và dầu nhờn, ngũ cốc, máy, xe cộ, sợi và gạo. Các đối tác thương mại chính của Bhutan là Ấn Độ, chiếm 87.9% hàng xuất khẩu. Bangladesh (4.6%) và Philippines (2%) cũng là hai đối tác xuất khẩu khác. Bởi biên giới với Tây Tạng đã bị đóng cửa, thương mại giữa Bhutan và Trung Quốc hiện không tồn tại. Các đối tác nhập khẩu của Bhutan gồm Ấn Độ (71.3%), Nhật Bản (7.8%) và Áo (3%).

Đáp trả lời buộc tội năm 1987 của một nhà báo Anh Quốc trên tờ Financial Times rằng tốc độ phát triển tại Bhutan còn thấp, nhà Vua đã nói rằng "Tổng Hạnh phúc Quốc gia còn quan trọng hơn Tổng Sản phẩm Quốc nội". Lời tuyên bố này dường như đã đi trước những khám phá gần đây của các nhà tâm lý học kinh tế phương Tây, gồm cả người đoạt giải thưởng Nobel năm 2002 Daniel Kahneman, rằng vấn đề về sự liên quan giữa mức độ thu nhập và hạnh phúc. Nó cho thấy sự cam kết của nhà Vua trong việc xây dựng một nền kinh tế thích hợp cho nền văn hóa độc nhất của Bhutan, dựa trên các giá trị tinh thần Phật giáo, và là định hướng thống nhất cho nền kinh tế. Ngoài ra, chính sách dường như đã gặt hái được những kết quả mong muốn bởi trong một cuộc khảo sát gần đây do Đại học Leicester [2] tại Anh Quốc tổ chức, Bhutan được xếp hạng là địa điểm hạnh phúc thứ 8 trên thế giới [3].

Chính phủ và chính trị

Tu viện Takstang. Phật giáo là quốc giáo và đóng vai trò quan trọng trong chính trị quốc gia.

Chính trị Bhutan theo cơ cấu quân chủ chuyên chế đang phát triển trở thành một nền quân chủ lập hiến. Năm 1999, đức vua thứ tư của Bhutan đã lập lên một cơ cấu mười thành viên gọi là Lhengye Zhungtshog (Hội đồng Bộ trưởng). Vua Bhutan là nguyên thủ quốc gia. Quyền hành pháp thuộc hội đồng bộ trưởng. Quyền lập pháp thuộc cả chính phủ và Quốc hội. Hiện đất nước đang chuẩn bị cho một sửa đổi mang tích lịch sử khi nền dân chủ nghị viện đang được đặt kế hoạch trở thành hiện thực vào năm 2008, những công việc đang được tiến hành và các đảng chính trị được phép hoạt động. Quyền tư pháp thuộc tất cả các tòa án Bhutan. Chánh án là lãnh đạo hành chính của tư pháp.

Đồng tiền giấy Ngultrums hiện nay của Bhutan hiện đang được sửa đổi và loại tiền mới sẽ được phát triển thay thế loại cũ. Hiện tại, đồng một và năm Mgultrum đã được đưa ra. Những đồng tiền xu cũng được sử dụng nhiều tại Bhutan.

Quận

Vì các mục đích hành chính, Bhutan được chia thành bốn dzongdey (vùng hành chính). Mỗi dzongdey được chia tiếp thành dzongkhag (quận). Có 20 dzongkhag tại Bhutan. Các dzongkhag lớn được chia tiếp thành các đơn vị dưới quận được gọi là dungkhag. Ở mức độ căn bản, các nhóm làng hình thành lên một đơn vị cử tri được gọi là gewog và được quản lý bởi một gup, do dân bầu ra.

Dzongkhag của Bhutan

1. Bumthang
2. Chukha (cách đánh vần cũ: Chhukha)
3. Dagana
4. Gasa
5. Haa
6. Luentse
7. Mongar
8. Paro
9. Pemagatshel (Pemagatsel)
10. Punaka
11. Samdrup Jongkhar
12. Samtse (Samchi)
13. Sarpang
14. Thimphu
15. Trashigang (Tashigang)
16. Trashiyangse
17. Trongsa (Tongsa)
18. Tsirang (Chirang)
19. Wangdue Phodrang (Wangdi Phodrang)
20. Zhemang (Shemgang)

Thành phố và thị trấn

• Jakar - các trụ sở hành chính của Quận Bumthang và là nơi Phật giáo thâm nhập vào Bhutan.
• Mongar
• Paro - Nơi có một sân bay quốc tế
• Punakha - Thủ đô cũ
• Phuentsholing - Trung tâm thương mại Bhutan.
• Samdrup Jongkhar
• Thimphu - thành phố lớn nhất và thủ đô Bhutan
• Trashigang
• Trongsa

Quân đội và Ngoại giao

Các bài chính: Quân đội Bhutan, Quan hệ nước ngoài Bhutan

Quân đội Hoàng gia Bhutan là lực lượng quân đội Bhutan. Nó gồm Cận vệ Hoàng gia và Cảnh sát Hoàng gia Bhutan. Việc tham gia do tự nguyện, và tuổi tối thiểu để được tuyển mộ là 18. Số lượng quân thường trực khoảng 6.000 người và được Quân đội Ấn Độ huấn luyện. Lực lượng này có ngân sách hàng năm khoảng 13.7 triệu dollar — 1.8% GDP.

Dù Hiệp ước năm 1949 với Ấn Độ vẫn thỉnh thoảng bị diễn giải sai mang nghĩa rằng Ấn Độ kiểm soát quan hệ ngoại giao của Bhutan, Bhutan ngày nay giữ quyền với mọi quan hệ ngoại giao của mình gồm cả vấn đề phân chia ranh giới nhạy cảm (với Ấn Độ) với Trung Quốc. Bhutan có quan hệ ngoại giao với 22 nước, gồm Liên minh châu Âu, với phái bộ tại Ấn Độ, Bangladesh, Thái Lan và Kuwait. Nước này có hai phái bộ tại Liên Hiệp Quốc, một tại New York và một tại Geneva. Chỉ Ấn Độ và Bangladesh có Đại sứ quán tại Bhutan, còn Thái Lan có một văn phòng lãnh sự tại Bhutan.

Theo một hiệp ước đã có từ lâu, người Ấn Độ và Bhutan có thể đi lại sang nước kia không cần hộ chiếu hay visa mà chỉ cần chứng minh thư quốc gia của họ. Công dân Bhutan có thể làm việc tại Ấn Độ mà không gặp hạn chế pháp luật. Bhutan không có quan hệ ngoại giao chính thức với nước láng giềng phương bắc là Trung Quốc, dù những cuộc thăm viếng lẫn nhau ở nhiều mức độ đã gia tăng đáng kể trong thời gian gần đây. Thỏa thuận song phương đầu tiên giữa Trung Quốc và Bhutan đã được ký kết năm 1998, và Bhutan cũng đã thiết lập các lãnh sự quán tại Ma Cao và Hồng Kông. Biên giới của Bhutan với Trung Quốc phần lớn vẫn chưa được phân định và vì thế đang ở tình trạng tranh chấp tại một số địa điểm.

Ngày 13 tháng 11 năm 2005, binh sĩ Trung Quốc đã tràn qua biên giới vào Bhutan trong hoàn cảnh tình hình thời tiết buộc họ phải triệt thoái về phía nam từ Himalaya. Chính phủ Bhutan đã cho phép sự việc này (sau khi sự việc đã diễn ra) vì lý do nhân đạo. Ngay sau đó, Trung Quốc đã bắt đầu xây dựng đường sá và cầu cống trong lãnh thổ Bhutan. Bộ trưởng Ngoại giao Bhutan Khandu Wangchuk đã đề cập vấn đề này với chính quyền Trung Quốc sau khi sự việc gây ra tranh cãi trong nghị viện Bhutan. Để đáp lại, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Qin Gang nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã nói rằng biên giới đang ở tình trạng tranh cãi (hoàn toàn bỏ qua hoàn cảnh chính thức của vụ việc) và rằng hai bên tiếp tục làm việc một cách hòa bình để tìm ra một giải pháp hòa bình và thân thiện cho cuộc tranh chấp. Cả chính phủ Bhutan lẫn Ấn Độ (Ấn Độ vẫn kiểm soát một số quan hệ ngoại giao của Bhutan) chưa từng thông báo bất kỳ một tiến bộ nào về việc này (hòa bình, thân thiện vân vân), và Trung Quốc tới giờ vẫn tiếp tục xây dựng cơ sở hạ tầng và gia tăng đồn trú trong lãnh thổ Bhutan. Một sĩ quan tình báo Ấn Độ đã nói rằng một phái đoàn Trung Quốc tại Bhutan nói với người dân Bhutan rằng họ đang "phản ứng quá mức." Tờ Kuensel của Bhutan đã nói rằng Trung Quốc có thể sử dụng đường sá để tăng thêm nữa tuyên bố lãnh thổ của họ dọc biên giới.

Bhutan đã thiết lập quan hệ ngoại giao với các nước khu vực Nam Á; Đông Á (Nhật Bản 1986; Hàn Quốc 1987); Đông Nam Á (Thái Lan 1991, Singapore 2002, Việt Nam 2012); với Úc 2002; và một số nước khác trên thế giới. Bhutan không có quan hệ ngoại giao với Trung Quốc. Bhutan đang ngày càng mở rộng thiết lập quan hệ hợp tác với nhiều nước, đặc biệt các nước Châu Âu và các đối tác lớn Áo, Đan Mạch, Phần Lan, Thuỵ Điển, EU, Mỹ, Nhật Bản...

Ấn Độ vẫn là một hướng quan trọng trong chính sách đối ngoại của Bhutan. Quốc vương Bhutan thăm Ấn Độ tháng 7 năm 2006, hai bên đã ký hiệp ước thân thiện sửa đổi, theo đó, Bhutan độc lập hơn về đối ngoại. Ấn Độ cam kết nâng trợ giúp cho kế hoạch năm năm lần thứ 09 của Bhutan (2002-2007). Ấn Độ cũng đồng ý hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật cho chính phủ Bhutan xây dựng 3 nhà máy thủy điện Chukha (336MW), Kurichhu (60MW), và Tala (1020MW).

Bhutan là thành viên Liên Hiệp Quốc, Phong trào không liên kết, IOC, SAARC và nhiều tổ chức quốc tế và khu vực khác.

Nhân khẩu

Nhóm sắc tộc đa số là người có tổ tiên Tây Tạng/Tạng-Miến; người Nepal di cư chiếm đa số ở vùng phía nam đất nước

Dân số Bhutan, từng được ước tính ở mức nhiều triệu người, hiện theo chính phủ Bhutan đã giảm bớt còn 750.000, sau một cuộc điều tra dân số đầu thập niên 1990. Một cuộc điều tra dân số toàn quốc thực hiện tháng 6 năm 2005 cho thấy dân số còn giảm tiếp chỉ còn 672.425 người [4]. Tuy vậy Chính phủ chưa đưa ra con số chi tiết thành phần của số dân này. Đa số tin rằng số dân đã được cố ý thổi phồng trong thập niên 1970 vì nhận thức khi ấy cho rằng những quốc gia với dân số dưới một triệu người sẽ không được chấp nhận vào Liên Hiệp Quốc. Vì thế con số do Liên hiệp quốc đưa ra cao hơn con số chính thức của chính phủ nước này. CIA World Factbook đưa ra con số 2.279.723 người (tháng 7 năm 2006) tuy cũng ghi chú rằng một số ước tín đưa ra con số chỉ ở mức 810.000.

Mật độ dân số, 45 người trên km² (117/sq. mi), khiến Bhutan trở thành một trong những nước có mật đô dân số thưa thớt nhất châu Á. Khoảng 20% dân số sống tại các vùng đô thị gồm các thị trấn nhỏ chủ yếu dọc theo thung lũng trung tâm và biên giới phía nam. Phần trăm số dân này đang gia tăng nhanh chóng bởi làn sóng di cư từ nông thôn ra thành thị đang tăng lên. Thành phố lớn nhất là thủ đô Thimphu, với dân số 50.000 người. Các vùng đô thị khác với số dân khá lớn gồm Paro và Phuentsholing.

Trong số dân Bhutan, nhiều nhóm sắc tộc chính có thể được phân biệt với nhau. Nhóm chủ chốt là người Ngalop, một nhóm Phật giáo sinh sống ở phần phía tây đất nước. Văn hóa của họ rất tương đồng với văn hóa Tây Tạng. Người Sharchop ("người phía đông"), gắn liền với phần phía đông Bhutan (nhưng theo truyền thống theo Nyingmapa chứ không phải hình thức chính thức Drukpa Kagyu của Phật giáo Tây Tạng cũng có nhiều điểm tương đồng). Hai nhóm đó được gọi gộp chung là người Bhutan. 15% dân số còn lại là sắc tộc Nepal, đa số họ là tín đồ Hindu.

Tỷ lệ biết chữ chỉ là 42.2% (56.2% nam giới và 28.1% nữ). Người từ 14 tuổi trở xuống chiếm 39.1% dân số, trong khi người từ 15 tới 59 tuổi chiếm 56.9%, và người trên 60 tuổi chỉ chiếm 4%. Nước này có độ tuổi trung bình 20.4. Tuổi thọ bình quân tại Bhutan là 62.2 năm (61 cho nam giới và 64.5 cho nữ) theo dữ liệu gần đây nhất của Ngân hàng Thế giới. Có 1.070 nam trên 1.000 nữ trong nước.

Ngôn ngữ

Dzongkha

Bumthang

Kurtöp

Dzala

Tạng Khamps

Lakha

Nyen

'Olekha (Monpa)

Brokkat

Chocangacakha

Chali

Dakpa

Brokpa

Nepal

Nepal

Nepal

Lepcha

Lhokpu

Kheng

Gongduk

Tshangla
(Sharchop)

Những ngôn ngữ lớn tại Bhutan.

Ngôn ngữ quốc gia là tiếng Dzongkha, một trong 53 ngôn ngữ trong nhóm ngôn ngữ Tạng. Chữ viết Dzongkha, được gọi là Chhokey ("Ngôn ngữ Đạt ma"), đồng nhất với hệ chữ viết tiếng Tạng cổ điển. Tiếng Dzongkha là ngôn ngữ giảng dạy tại trường học. Ethnologue liệt kê 24 hiện được nói ở Bhutan, tất cả số này đều thuộc về ngữ tộc Tạng-Miến, trừ tiếng Nepal, một ngôn ngữ Indo-Arya.

Nhiều trong số những ngôn ngữ tại Bhutan này chưa được ghi nhận một cách hàn lâm và khoa học về mặt ngữ pháp. Tính đến thập niên 1980, Lhotshampa (cộng đồng nói tiếng Nepal), chủ yếu sống ở miền Nam Bhutan, chiếm xấp xỉ 30% dân số.

Văn hoá

Tuy người Bhutan được tự do đi du lịch nước ngoài, Bhutan bị coi là không thể xâm nhập với người nước ngoài. Nhận thức sai lầm của nhiều người cho rằng Bhutan đã đặt ra những hạn chế trong việc cấp visa du lịch, thuế du lịch cao và yêu cầu khách phải đi theo tour được tổ chức dường như đã dẫn tới cảm giác này.

Trang phục truyền thống cho đàn ông Ngalong và Sharchop là gho, một áo choàng dài tới đầu gối được buộc ngang eo bằng một dải thắt lưng được gọi là kera. Phụ nữ mặc trang phục dài tới mắt cá chân, kira, bị cắt cụt ở một bên vai và thắt ngang lưng. Một vật bổ sung cho kira là một áo choàng dài tay, được mặt bên trong lớp trang phục ngoài. Vị thế xã hội và cấp bậc sẽ quyết định kiểu dệt, màu sắc và trang trí của những đồ trang phục. Khăn quàng và khăn choàng cũng là những yếu tố cho thấy vị thế xã hội, bởi theo truyền thống Bhutan là một xã hội phong kiến. Phụ nữ có đeo khuyên tai. Một điều gây nhiều tranh cãi, luật pháp Bhutan hiện yêu cầu tất cả công dân nước mình đều phải mặc những y phục đó.

Gạo, và ngô với vị trí ngày càng gia tăng, là những loại thực phẩm chính trong nước. Chế độ ăn ở vùng đồi giàu protein bởi người dân ở đây ăn nhiều thịt, chủ yếu là gia cầm, bò Tây Tạng và bò. Các món súp thịt, gạo và rau khô với gia vị là ớt và phó mát là món được ưa thích trong những mùa lạnh. Các thực phẩm chế biến từ sữa, đặc biệt là bơ và phó phát từ bò Tây Tạng và bò, cũng phổ biến, và vì thế hầu hết sữa đều được dành chế biến bơ và pho mát. Các đồ uống dân dã gồm trà bơ, chè, rượu gạo địa phương và bia. Bhutan là quốc gia duy nhất trên thế giới có lệnh cấm hút thuốc và bán thuốc lá.

Bắn cung là môn thể thao quốc gia của Bhutan và những cuộc thi được tổ chức thường xuyên

Môn thể thao quốc gia tại Bhutan là bắn cung, và những cuộc thi được tổ chức thường xuyên tại hầu hết các làng. Nó khác với các tiêu chuẩn Olympic không chỉ ở các chi tiết kỹ thuật như vị trí đặt bia và không khí. Có hai bia được đặt cách 100 mét và các đội bắt từ một phía sang phía kia. Mỗi thành viên trong đội bắn hai mũi mỗi vòng. Bắn cung truyền thống Bhutan là một sự kiện xã hội và những cuộc thi được tổ chức giữa các làng, thị trấn và các đội không chuyên. Thường có rất nhiều đồ ăn, uống cùng với hát hò nhảy múa từ phía những người vợ và cổ động viên dành cho các đấu thủ. Họ thường cố gắng làm giảm tập trung của đội bạn bằng cách đứng xung quanh bia và trêu chọc khả năng bắn của vận động viên. Phi tiêu (khuru) là một môn thể thao theo đội ngoài trời được nhiều người ưa thích, trong đó những mũi lao bằng gỗ nặng, đầu được đóng một cây đinh 10 phân được phóng vào bia giấy cách xa khoảng mười tới hai mươi mét.

Một môn thể thao truyền thống khác là digor, có thể được miêu tả chính xác nhất như một shot put gộp với ném móng ngựa. Bóng đá là môn thể thao ngày càng được ưa chuộng. Năm 2002, đội bóng đá quốc gia Bhutan đã thi đấu với Montserrat - được quảng cáo là 'Trận chung kết khác', một trận đấu cùng ngày với trận chung kết giữa Brazil và Đức, nhưng Bhutan và Montserrat là hai đội bóng xếp hạng thấp nhất thế giới. Trận đấu được tổ chức tại Sân vận động Quốc gia Changlimithang tại Thimphu và Bhutan đã thắng với tỷ số 4-0. Một bộ phim tài liệu về trận đấu đã được nhà làm phim Hà Lan Johan Kramer tiến hành. Rigsar là kiểu âm nhạc đại chúng mới xuất hiện, được chơi bằng cả các nhạc cụ truyền thống và điện tử, và đã xuất hiện từ đầu thập niên 1990; nó có ảnh hưởng từ âm nhạc đại chúng Ấn Độ, một hình thức lai của các ảnh hưởng truyền thống và phương Tây. Các thể loại truyền thống gồm zhungdra và boedra.

Đặc thù của vùng là một kiểu pháo đài được gọi là kiến trúc dzong.

Chaam hay nhảy múa với mặt nạ là một hình thức nhảy múa thần bí được trình diễn trong những lễ hội Phật giáo

Bhutan có nhiều ngày nghỉ lễ, đa số chúng tập trung quanh những lễ hội truyền thống theo mùa, thế tục và tôn giáo. Chúng gồm đông chí (khoảng 1 tháng 1, phụ thuộc theo lịch âm), Năm mới Âm lịch (tháng 2 hay tháng 3), sinh nhật Nhà vua và kỷ niệm ngày đăng quang, ngày bắt đầu chính thức của mùa gió mùa (22 tháng 9), Quốc khánh (17 tháng 12), và nhiều lễ hội Phật giáo và Hindu giáo. Thậm chí những ngày nghỉ lễ phi tôn giáo cũng có phụ thêm ý nghĩa tôn giáo, gồm những cuộc nhảy múa tôn giáo và cầu nguyện.

Nhảy múa với mặt nạ và những buổi diễn kịch là hình thức truyền thống tại những ngày lễ hội, thường đi cùng với âm nhạc truyền thống. Những vũ công khỏe mạnh, đeo những chiếc mặt nạ gỗ hay vật liệu khác nhiều màu sắc với kiểu trang phục riêng, thể hiện các anh hùng, ma quỷ, yêu ma, đầu người chết, thú vật, thần thánh, và biếm hoạ những nhân vật đời thường. Những vũ công được sự bảo trợ của hoàng gia và gìn giữ âm nhạc dân gian truyền thống cùng các trang phục tôn giáo và lưu giữ toàn bộ những hiểu biết và nghệ thuật chế tạo mặt nạ.

Bhutan chỉ có một tờ báo của chính phủ (Kuensel) và hai tờ báo khác mới xuất hiện gần đây, một đài truyền hình thuộc sở hữu nhà nước và nhiều đài phát thanh FM.

Tôn giáo

Người ta ước tính rằng khoảng hai phần ba dân số Bhutan theo Phật giáo Kim cương thừa, và đây cũng là quốc giáo. Khoảng một phần tư đến một phần ba là tín đồ của Ấn Độ giáo. Các tôn giáo khác chiếm ít hơn 1% dân số. Khung pháp lý hiện hành của Bhutan, trên nguyên tắc đảm bảo quyền tự do tôn giáo, nhưng việc truyền đạo bị cấm theo quyết định của chính phủ hoàng gia và Hiến pháp Bhutan quy định Phật giáo là quốc giáo, một tôn giáo được truyền đến Bhutan trong thế kỷ thứ 7.

Xem thêm

• Phật giáo tại Bhutan
• Viễn thông Bhutan
• Quan hệ nước ngoài Bhutan
• Danh sách các chủ đề liên quan tới Bhutan
• Quân đội Bhutan
• Âm nhạc Bhutan
• Vận tải Bhutan

Tham khảo

• “A Country Study: Bhutan”. Federal Research Division, Library of Congress. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “Bhutan”. CIA World Factbook. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “Bhutan Portal”. Government of Bhutan. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “Bhutan”. MSN Encarta. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “Bhutan army sees action at last”. Asia Times Online. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “Bhutan-China Relations”. Bhutan News Online. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “MoUs with Bhutan on rail links, power projects”. The Tribune, Chandigarh. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “Border tension pushes MEA allocation”. The Tribune, Chandigarh. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “Happy Land”. Yoga Journal. Truy cập ngày 8 tháng 9 năm 2005. 
• “Fast forward into trouble”. The Guardian Unlimited. Truy cập ngày 16 tháng 9 năm 2005. 
• “A New Measure of Well-Being From a Happy Little Kingdom”. The New York Times. Truy cập ngày 4 tháng 10 năm 2005. 
• A.P. Agarwala (2003). Sikkim and Bhutan. Nest and Wings. ISBN 81-87592-07-9. 
• Sunanda K. Datta-Ray (1984). Smash and Grab: The Annexation of Sikkim. Vikas. ISBN 0-7069-2509-2. 
• “Bhutan: A Kingdom Besieged”. Jigmi Y. Thinley. Truy cập ngày 12 tháng 9 năm 1993. 
• Foning, A.R. (1987). Lepcha, My Vanishing Tribe. Sterling Publishers. ISBN 81-207-0685-4. 
• “A hidden and mysterious kingdom”. Toplum Postasi. Truy cập ngày 14 tháng 6 năm 2006. 
• Rose, Leo (1993). The Nepali Ethnic Community in the Northeast of the Subcontinent. University of California, Berkeley. 

Liên kết ngoài

• Cổng chính phủ Bhutan
• Earth-Bound Insight
• Bhutan Times
• Bhutan Mountain Travels