Słowenia

Republika Slovenija Republika Słowenii
Flaga Słowenii Herb Słowenii
Hymn: Zdravljica (Toast)
Język urzędowy	słoweński
Stolica	Lublana
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Borut Pahor
Szef rządu	premier Miro Cerar
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	150. na świecie 20 273 km² 0,6%
Liczba ludności (2015)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	144. na świecie 2 061 952 101,8 osób/km²
PKB (2015)  • całkowite   • na osobę	42,7 mld USD 20 732 USD
PKB (PSN) (2015)  • całkowite   • na osobę	63,9 mld USD 31 007 USD
Jednostka monetarna	1 euro = 100 centów (EUR, €) (EUR)
Niepodległość	od Jugosławii 25 czerwca 1991
Wstąpienie do UE	1 maja 2004
Religia dominująca	rzymski katolicyzm
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	SI
Domena internetowa	.si
Kod samochodowy	SLO
Kod samolotowy	S5
Kod telefoniczny	+386

Słowenia, Republika Słowenii (słoweń. Slovenija [slɔˈvèːnija], Republika Slovenija) – państwo położone w Europie Środkowej nad morzem Adriatyckim, graniczy od zachodu z Włochami, od północy z Austrią, od wschodu z Węgrami oraz od południa z Chorwacją. Stolicą oraz największym miastem kraju jest Lublana, Słowenia jest najzamożniejszym oraz najbardziej rozwiniętym szczególnie pod względem gospodarczym państwem byłej Jugosławii i jednocześnie jednym z najbardziej zamożnych i rozwiniętych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Językiem urzędowym jest język słoweński.

Słowenia należy do NATO od 29 marca 2004, jest też członkiem UE od 1 maja 2004 roku, od 1 stycznia 2007 kraj jest również członkiem strefy euro.

Geografia

Jaskinia Postojna

Krainy historyczne Słowenii

Lublana

Powierzchnia:

• ląd: 20 151 km²
• woda: 122 km²
• całkowita: 20 273 km²

Długość granic lądowych:

• Austria: 330 km
• Chorwacja: 670 km
• Węgry: 102 km
• Włochy: 232 km
• całkowita: 1334 km

Długość wybrzeża:

• całkowita: 46,6 km

Największe miasta:

• Lublana: 278 tys.
• Maribor: 147 tys.
• Novo Mesto: 41 tys.
• Celje: 42 tys.
• Kranj: 37 tys.

Słowenia to w większości kraj wyżynny i górski: 90% powierzchni kraju leży ponad 300 m n.p.m. Najwyższy szczyt to położony w Alpach Julijskich Triglav (2864 m); znajduje się on na terenie parku narodowego o tej samej nazwie. Prawie połowę kraju zajmują lasy, sprawiając, że Słowenia to jedno z najbardziej zielonych państw na świecie. Ziemie uprawne stanowią 43% ogółu powierzchni.

Główne rzeki to Sawa i Drawa wpadające do Dunaju, Socza na zachodzie, Mura na północnym wschodzie, Krka na południowym wschodzie oraz Kupa, stanowiąca na pewnym odcinku granicę z Chorwacją. Największe jeziora to: okresowe Jezioro Cerknickie oraz górskie Bohinjsko i Bled.

Na terenie Słowenii, zwłaszcza w położonej w jej południowo-zachodniej części, Krasie, licznie występują zjawiska krasowe: podziemne rzeki, jaskinie (około 7000), z których najsłynniejsza jest znajdująca się w miejscowości Postojna Postojnska jama. Mniej znane są Jaskinie Szkocjańskie. Inna jaskinia, Vilenica, co roku gości uczestników środkowoeuropejskiego festiwalu literackiego.

Słowenia leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego z czterema porami roku, niemniej jednak ukształtowanie terenu sprawia, że można w Słowenii wyróżnić trzy odrębne strefy klimatyczne. Na północnym zachodzie dominuje klimat alpejski z silnymi wpływami znad Atlantyku i obfitymi opadami. Wybrzeże i duża część Przymorza, aż do doliny Soczy, posiada klimat śródziemnomorski z ciepłą słoneczną pogodą przez większą część roku i z łagodnymi zimami. Część wschodnia Słowenii ma klimat kontynentalny z gorącymi latami i mroźnymi zimami. Średnie temperatury: w styczniu 0 °C, w czerwcu 21 °C.

Krainy historyczne

Słowenię tradycyjnie dzieli się na następujące regiony:

• 1 – Przymorze (Primorska)
• 2 – Kraina (Kranjska), w tym:
  • 2a – Górna Kraina (Gorenjska)
  • 2b – Wewnętrzna Kraina (Notranjska)
  • 2c – Dolna Kraina (Dolenjska)
• 3 – Karyntia (Koroška)
• 4 – Styria (Štajerska)
• 5 – Prekmurje (Prekmurje).

Warto dodać, że:

• Większość Karyntii i Styrii znajduje się na terytorium Austrii.
• Część Przymorza znajduje się na terytorium Włoch.
• Do Przymorza zaliczana jest między innymi słoweńska Istria (slovenska Istra).
• Do Dolnej Krainy zaliczana jest między innymi Bela Krajina.

Słowenia podzielona jest na 210 gmin.

Historia

Nazwa państwa oraz narodu pochodzi z okresu Republiki Weneckiej. Wywodzi się ona od etnonimu ludności słowiańskiej zamieszkującej obszar Dalmacji i Istrii oraz historycznej Slawonii, zaludniającej dorzecza między Dunajem, Drawą i Sawą i będące we władaniu weneckich dożów. Najstarsze zapisy, wymieniają również nazwę regionu jako in Sclavonis, Schiavonia, następnie Venezia Schiavonia, Schiavonia Veneta, Sclavonia, zob też Schiavoni.

Słowiańscy przodkowie dzisiejszych Słoweńców przybyli na ziemie obecnie należące do Słowenii w VI wieku naszej ery. W VII wieku na dzisiejszym terytorium Austrii uformowało się słowiańskie Księstwo Karantanii. W połowie VIII wieku Karantanie przyjęli chrześcijaństwo. W 822 roku Karantania utraciła niepodległość – została włączona do imperium Franków.

Zabytki z Fryzyngi, najstarsze słowiańskie manuskrypty zapisane alfabetem łacińskim, które dotrwały do dzisiejszych czasów, zostały napisane około roku 1000. W XIV wieku większość słoweńskich ziem została włączona do państw rządzonych przez Habsburgów – później przekształconych w Monarchię Austro-Węgierską, w której Słoweńcy stanowili większość w takich prowincjach jak Kraina, Gorycja i Gradiska, a także znaczny odsetek ludności w Styrii, Karyntii i Istrii. W 1848 podczas Wiosny Ludów powstał program „zjednoczonej Słowenii”.

Po upadku Austro-Węgier w 1918 Słoweńcy wraz z innymi narodami południowosłowiańskimi uformowali Królestwo SHS, przemianowane na Królestwo Jugosławii w 1929. Podczas II wojny światowej ziemie słoweńskie zostały podzielone między Niemcy, Włochy i Węgry. Po wojnie, gdy odtworzono Jugosławię, Słowenia ponownie stała się jej częścią. 25 czerwca 1991 wraz z Chorwacją odłączyła się od Jugosławii, co zapoczątkowało dwa dni później w Słowenii wojnę dziesięciodniową.

Słowenia dołączyła 29 marca 2004 do NATO, a 1 maja tego samego roku stała się częścią UE. 1 stycznia 2007 przyjęła walutę euro, stając się tym samym pierwszym krajem „nowej” Unii, który przyjął wspólną europejską walutę.

Ustrój polityczny

Konstytucja Słowenii z 1991 roku ustanowiła parlamentarny system rządów. W skład dwuizbowego parlamentu wchodzi: Zgromadzenie Państwowe – Državni Zbor, 90 deputowanych wybieranych na czteroletnią kadencję (88 w głosowaniu bezpośrednim, 2 delegowanych – jeden przez mniejszość węgierską, drugi przez włoską) oraz Rada Państwowa – Državni Svet (40 członków), która jest organem doradczym. Członkowie Rady wybierani są na pięć lat w wyborach pośrednich, reprezentują regiony oraz grupy interesów.

Prezydent, który jest jednocześnie naczelnym wodzem sił zbrojnych, wybierany jest na okres 5 lat w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą (oprócz prezydenta) sprawuje premier i 19 ministrów. Natomiast władza sądownicza należy do dożywotnio mianowanych sędziów.

Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat.

Inicjatywę konstytucyjną ma 20 posłów, rząd lub 30 tys. wyborców. Inicjatywę ustawodawczą zaś rząd, każdy z deputowanych do izby niższej oraz 5 tys. obywateli.

Siły zbrojne

Słowenia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi i obroną przeciwlotniczą. Uzbrojenie sił lądowych Słowenii składało się w 2014 roku m.in. z: 84 czołgów, 250 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 54 zestawów artylerii holowanej. Marynarka wojenna Słowenii dysponowała w 2014 roku dwoma okrętami obrony przybrzeża. Słoweńskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 15 samolotów transportowych, 15 samolotów szkolno-bojowych oraz 27 śmigłowców.

Wojska słoweńskie w 2014 roku liczyły 7,3 tys. żołnierzy zawodowych oraz 8,3 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) słoweńskie siły zbrojne stanowią 94. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 790 mln dolarów (USD).

Gospodarka

Krsko

Lublana

Maribor

Portorož

Porty lotnicze w Słowenii

Słowenia ma najwyższy wskaźnik PKB na osobę spośród dziesięciu krajów, które wstąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 (18 400 $ w 2005 r.). Poziom inflacji (3,5%, 2004) zmalał do 2,5% w roku 2005 i jest zbliżony do średniego poziomu inflacji w krajach UE.

Od roku 2000 postępuje prywatyzacja w takich dziedzinach jak bankowość, telekomunikacja oraz sektor użyteczności publicznej. Stopniowo znoszone są ograniczenia dla inwestorów zagranicznych. Słowenia uznawana jest za najszybciej rozwijający się kraj spośród dziesiątki nowych państw UE i jeden z najszybciej rozwijających się w ramach całej organizacji.

Od 1 stycznia 2007 r. walutą krajową Słowenii jest euro, wprowadzone w miejsce obowiązującego w latach 1991–2006 tolara (kod SIT).

Demografia

Na podstawie spisu ludności z 2002 roku.

Narodowość

1. Słoweńcy – 83,0%
2. Serbowie – 2,0%
3. Chorwaci – 1,8%
4. Bośniacy – 1,1%

inne odpowiedzi – 3,1%
odmowa odpowiedzi – 2,5%
nieznana – 6,4%

Język ojczysty

1. słoweński – 87,8%
2. serbsko-chorwacki – 7,8%
3. węgierski – 0,4%
4. albański – 0,4%

inny – 1,0%
nieznany – 2,7%

Język używany w domu (można było wskazać dwa)

1. słoweński – 95,6%
2. serbsko-chorwacki – 4,3%
3. węgierski – 0,4%
4. włoski – 0,3%

nieznany – 2,7%

Religie Na podstawie spisu ludności z 2002 roku.

1. rzymscy katolicy – 57,8% w 2002 i 71,6% w 1991
2. prawosławni – 2,2% w 2002 i 2,4% w 1991
3. protestanci – 0,8%
4. muzułmanie – 2,6% w 2002 i 1,5% w 1991
5. ateiści i bezwyznaniowcy – 10,1% w 2002 i 0,4% w 1991

Język urzędowy

Językiem urzędowym na obszarze całego kraju jest język słoweński; w położonych na Istrii gminach Koper (wł. Capodistria), Izola (wł. Isola d’Istria), Piran (wł. Pirano) i Ankaran (wł. Ancarano) dodatkowo język włoski; a w prekmurskich gminach Hodoš (węg. Hodos) Lendava (węg. Lendva) i Dobrovnik (węg. Dobrónak) dodatkowo język węgierski.

Kultura

Słowenia pod względem kulturowym związana była z krajami Europy Środkowej, głównie Austrią i północnymi Włochami, częściowo również z Węgrami. Wpływ południowosłowiańskich krajów bałkańskich, z którymi Słowenia połączona była wspólnym państwem przez siedemdziesiąt lat XX wieku, zaznaczył się w mniejszym stopniu.

Mimo braku samodzielnej państwowości, w Słowenii od XVI w. rozwijała się literatura w języku słoweńskim. Intensywniejszy rozwój kultury słoweńskiej datuje się od pierwszej połowy XIX w., kiedy to, podobnie jak w przypadku niektórych innych narodów europejskich, nastąpiło przebudzenie narodowe i kulturalne.

W XX w. udziałem kultury słoweńskiej były korzystne warunki rozwoju, z przerwą w latach II wojny światowej. W przedwojennym Królestwie Jugosławii rozwój kultury słoweńskiej był częściowo ograniczany przez tendencje unitarystyczne, natomiast w skład powojennej socjalistycznej Jugosławii Słowenia wstąpiła jako organizm wprawdzie zależny politycznie, ale całkowicie samodzielny pod względem kulturalnym.

Od uzyskania niepodległości w 1991 r. władze Republiki Słowenii aktywnie wspierają rozwój kultury, wychodząc z założenia, że dokonania kulturalne mogą być istotnym atutem niewielkiego państwa i narodu.

Tematykę rozwoju i funkcjonowania słoweńskiej kultury w kontekście społecznym i politycznym, szczególnie od lat 80. XX wieku, podejmuje publikacja poświęcona jednemu z ważniejszych słoweńskich fenomenów kulturowych, Neue Slowenische Kunst.

Uniwersytety

Lista słoweńskich uniwersytetów wraz z datami ich powstania:

• Uniwersytet Lublański (Univerza v Ljubljani) 1919
• Uniwersytet Mariborski (Univerza v Mariboru) 1975
• Uniwersytet Przymorski (Univerza na Primorskem) 2003
• Uniwersytet Nowogorycki (Univerza v Novi Gorici) 2006

Na terenie Słowenii, w Portorožu, znajduje się również siedziba założonego w 2008 roku międzynarodowego Uniwersytetu Euro-Śródziemnomorskiego (EMUNI).

Sport

Skocznie w Planicy

W Słowenii znajduje się jedna z największych na świecie skoczni narciarskich – Letalnica, która leży w dolinie Planica. Skocznia ta od 1979 roku regularnie gości zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich i tutaj tradycyjnie kończy się sezon PŚ w skokach.

Turystyka

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 2,707 mln. turystów (12,3% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,504 mld dolarów.

Zobacz też

• rozpad Jugosławii

Linki zewnętrzne

• Slovenia.si Informator o Słowenii (ang.).
• Strona rządu Słowenii (ang.)
• Informacje turystyczne o Słowenii (ang.)
• Honorowy Konsulat Republiki Słowenii w Mysłowicach (pol.)
• System Polityczny Słowenii