Botswana

Republic of Botswana (Engels)
Lefatshe la Botswana (Tswana)
Republiek van Botswana

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Pula (Tswana vir: "Reën")
Volkslied: Fatshe leno la rona (Tswana vir: "Geseënd is die edele land")
Hoofstad	Gaborone 24°40′S 25°55′O
Grootste stad	Gaborone
Amptelike tale	Engels en Tswana
Regering • President • Adjunkpresident	Parlementêre republiek Ian Khama Mokgweetsi Masisi
Onafhanklikheid • van die Verenigde Koninkryk	30 September 1966
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	581 730 km2  (48ste) 224 610 myl2 2,6
Bevolking  - 2014-skatting  - 2011-sensus  - Digtheid	2 155 784 (145ste) 2 038 228 3,4 / km2 (231ste) 8,9 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2015-skatting $40,551 miljard $18 825
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2015-skatting $17,222 miljard $7 995
MOI (2014)	0,698 (106de)  –  medium
Gini (2013)	–  baie hoog
Geldeenheid	Pula (BWP)
Tydsone  - Somertyd	SAT (UTC+2) nie toegepas nie (UTC+2)
Internet-TLD	.bw
Skakelkode	+267

Botswana, amptelik die Republiek van Botswana (Engels: Republic of Botswana, Tswana: Lefatshe la Botswana), is ’n landingeslote land in Suider-Afrika. Die land was voorheen die Britse protektoraat Betsjoeanaland binne die Volkebond. Met onafhanklikheid op 30 September 1966 verander die land se naam na Botswana. Dit word begrens deur Suid-Afrika in die suide, Namibië in die weste en noorde, Zambië in die noordooste, en Zimbabwe in die ooste. Die land se ekonomie, nou verbind aan die van Suid-Afrika, word oorheers deur mynbou, veral diamante, beesboerdery en toerisme. Die land is genoem na sy grootste etniese groep, die Tswanas. Die hoofstad en grootste stad is Gaborone. Dit is 'n lidland van die Afrika-unie en Britse Statebond. Dit het ’n gevestigde tradisie van vrye en regverdige verkiesings.

Geskiedenis

Begin vuur met die hand. San-mense in Botswana

Duitstalige kaart van Suider-Afrika in 1885

Departement van Belasting en Prokureur-Generaal se kantoorgebou (links) en die gebou van die Ministerie van Gesondheid (regs) in Gaborone, Botswana

In die 19de eeu het vyandighede tussen Tswana-inwoners van Botswana en Ndebele-stamme wat invalle in die gebied vanuit die noordooste geloods het, uitgebreek. Spanning het toegeneem toe die Boeresetlaars vanuit die Zuid-Afrikaansche Republiek vanuit die ooste aangekom het. Na ’n beroep op bystand aan die Britse Regering deur die Batswanaleiers Khama III, Bathoen en Sebele is ‘Betsjoeanaland’ op 31 Maart 1885 deur die Britse regering onder sy beskerming geplaas. Die noordelike gebied het onder die direkte administrasie as die Betsjoeanaland-protektoraat gebly en is die teenswoordige Botswana, terwyl die suidelike gebied deel van die Kaapkolonie geword en is tans deel van die Noordwes-provinsie van Suid-Afrika. Die meerderheid van Tswanasprekendes woon vandag in Suid-Afrika.

Toe die Unie van Suid-Afrika in 1910 gestig is uit die vernaamste Britse kolonies in die gebied, is die Betsjoeanaland-protektoraat, Basoetoland (nou Lesotho) en Swaziland (die “Hoëkommissarisgebiede”) nie ingesluit nie, maar voorsiening is gemaak vir hul latere inkorporering. ’n Vae onderneming is egter toegestaan om met hul inwoners te konsulteer en hoewel opeenvolgende Suid-Afrikaanse regerings die gebiede wou laat oordra, het Brittanje die proses voortdurend vertraag; gevolglik het oordrag nooit plaasgevind nie. Met die verkiesing van die Nasionale Party in Suid-Afrika en die onttrekking van Suid-Afrika uit die Britse Statebond in 1961 is enige vooruitskouing van inkorporering beëindig. ’n Uitbreiding van Britse sentrale owerheid en die evolusie van stamregering het in 1920 gelei tot die oprigting van twee adviesrade waar Afrikane en Europeërs verteenwoordig is. Proklamasies in 1934 het stamheerskappy en -magte gereguleer. ’n Europeër-Afrikaan-adviesraad is in 1951 opgerig en die grondwet van 1961 het ’n raadplegende wetgewende raad opgerig.

In Junie 1964 het die Britse Regering voorstelle vir ’n demokratiese selfregering in Botswana aanvaar. Die setel van die regering is in 1965 van Mafeking in Suid-Afrika geskuif na die nuutgestigte Gaborone wat naby die Suid-Afrikaanse grens geleë is. Die grondwet van 1965 het aanleiding gegee tot die eerste algemene verkiesing en ook na onafhanklikheid op 30 September 1966. Seretse Khama, ’n leier in die onafhanklikheidsbeweging en die regmatige aanspraakmaker op die hoofmanskap van die Mangwatostam, is as die eerste president verkies en daarna vir nog twee termyne herkies.

Die presidentskap is oorgegee aan die sittende vise-president, Quett Masire, wat in 1984 verkies is as president en in 1989 en 1994 herkies is. Daarna is sy vise-president, Festus Mogae in 1999 tot president verkies en in 2004 herkies. In 2008 is Ian Khama (seun van sir Seretse Khama), wat op daardie stadium ook vise-president was nadat hy in 1998 as Bevelvoerder van die Botswana Weermag bedank het om in die kabinet te dien, tot president verkies.

’n Langlopende geskil oor die noordelike grens met Namibië se Caprivistrook was die onderwerp van ’n uitspraak deur die Internasionale Geregshof in Desember 1999. Die hof het beslis dat Kasikili-eiland aan Botswana behoort.

Politiek en regering

Die huidige president Ian Khama

Botswana se parlement in Gaborone

Die politiek van Botswana vind plaas binne ’n raamwerk van ’n verteenwoordigende dekomratiese republiek met ’n veelpartystelsel waar die President van Botswana die staatshoof en die hoof van die regering is. Uitvoerende magte word deur die regering uitgeoefen. Wetgewende magte berus by die regering en die Parlement van Botswana. Die mees onlangse verkiesings, die elfde sedert onafhanklikheid, is op 24 Oktober 2014 gehou.

Sedert die verklaring van onafhanklikheid word die partystelsel deur die Botswana Demokratiese Party oorheers. Die regbank is onafhanklik van die uitvoerende gesag en die wetgewer. Volgens Transparency International is Botswana die mins korrupte land in Afrika en word dit op dieselfde vlak as Portugal en Suid-Korea geplaas. Die land word nietemin beskou as een van die lande in Afrika wat die mees geheimsinnige openbare instellings het. Die nasionale lied is Fatshe leno la rona.

Administratiewe indelings

Botswana is in 15 distrikte ingedeel – 9 landelike en 6 stedelike distrikte

Die landelike distrikte is: Sentraaldistrik Ghanzidistrik Kgalagadidistrik Kgatlengdistrik Kwenengdistrik Noordoosdistrik Ngamilanddistrik Suidoosdistrik Suiddistrik Die stedelike distrikte is: Stad Gaborone Stad Francistown Lobatse dorp Selebi-Phikwe dorp Jwaneng dorp Sowa nedersetting

Noordwesdistrik Ghanzidistrik Kgatlengdistrik Suidoosdistrik Sentraaldistrik Noordoosdistrik Kgalagadidistrik Suiddistrik Kwenengdistrik Gaborone* Francistown* *Lobatse *Selebi-Phikwe Jwaneng* Sowa*

Geografie

Kaart van Botswana

Met ’n grootte van 600,370 km² is Botswana die 47ste grootste land in die wêreld na die Oekraïne, en is naastenby so groot soos Madagaskar. Die land is geleë tussen 17° en 27° suid en 20° en 30° oos.

Die land is oorwegend plat en neig na ’n glooiende tafellandskap. Botswana word oorheers deur die Kalahariwoestyn wat ongeveer 70% van die oppervlak uitmaak. Die Okavangodelta, die grootste binnelandse delta in die wêreld, is in die noordweste. Die Makgadikgadipan, ’n groot soutpan, is in die noorde geleë.

Die Limpopostroomgebied, die grootste terreinvorm vir die hele suidelike Afrika, lê gedeeltelik in Botswana, met die stroomgebiede van sy takriviere, die Notwanerivier, Bonwapitserivier, Mahalapswerivier, Lotsanerivier, Moloutserivier en die Shasherivier wat in die oostelike deel van die land geleë is. Die hoofstad kry water vanaf die Notwane deur die Gaboronedam. Die Choberivier lê na die noorde en vorm die grens tussen Botswana en Namibië in die Kaprivi. Die Choberivier vloei by Kazungula (dit beteken klein worsboom en is ’n plek waar Sebitwane en sy Makolostam oor die Zambezi na Zambië gegaan het) in die Zambezirivier in.

Ekologie

Sonsopkoms in Botswana

Botswana het diverse areas van wildlewehabitat. Buiten die delta- en woestyngebiede, is daar grasvelde en savannes waar blouwildebeeste, wildsbokke en ander soogdiere en voëls te vinde is. In Noord-Botswana is van die min oorblywende bedreigde wildehondtroppe. In die Chobe Nasionale Park, in die Chobedistrik, is die grootste konsentrasie van Afrika-olifante in die wêreld. Die park bedek ongeveer 11 000 km² en ondersteun ongeveer 350 voëlspesies.

’n Rooilechwe in die Okavangodelta

Die Chobe Nasionale Park en Moremi Wildreservaat (in die Okavangodelta) is groot toeriste-aanloklikhede. Ander reservate sluit die Sentraal Karoo Wildreservaat (in die Kalahariwoestyn in Ghanzidistrik), die Makgalagadipanne Nasionale Park en die Nxaipan Nasionale Park (in die Sentraaldistrik in die Makgalagadisoutpan) in. Mashatu Wildreservaat is in privaatbesit en is geleë waar die Shasharivier en die Limpopo in die ooste van Botswana saamvloei. Die ander reservaat in privaatbesit is Mokolodi Natuurreservaat naby Gaborone. Daar is ook gespesialiseerde toevlugsoorde soos die Khama Renostertoevlugsoord en die Makgalagaditoevlugsoord (vir flaminke). Die genoemde toevlugsoorde is albei in die Sentraaldistrik geleë.

Omgewingsprobleme

Moremikloof, in die Tswapong Heuwels oos van Palapye, Botswana. Die poreuse rots absorbeer reënwater, wat dan deur syfer om permanente watervalle en poele vorm. Die heuwels bied een van Botswana se twee broeiplekke vir die bedreigde kransaasvoël.

Toeriste by Chobe Nasionale Park

’n Kremetartboom (Adansonia digitata)

Botswana staar tans twee groot omgewingsprobleme in die gesig: droogte en woestynvorming. Die woestynvormingsprobleme stam hoofsaaklik uit die erge droogtes in die land. Weens die droogte is 75% van die land se mens- en dierbevolking afhanklik van grondwater. Die gebruik van grondwater het die effek van droogtes verlig maar het ’n letsel op die land gelaat. Grondwater word bereik deur diep boorgate te boor wat uiteindelik gronderosie tot gevolg het. Oppervlakwater is baie skaars en minder as 5% van die landbou in die land is volhoubaar met reënval alleen. As gevolg hiervan boer 95% van die bevolking met lewende hawe vir ’n bron van inkomste. Daarom is dit nie verbasend nie dat 71% van die grond aangewend word vir gemeenskaplike weiding wat ’n beduidende oorsaak is van woestynvorming in die land.

Aangesien die boer met vee winsgewend vir inwoners van Botswana is, word die land voortdurend uitgebuit. Die dierbevolkings het dramaties toegeneem. Van 1966 tot 1991 het die veepopulasie toegeneem van 1.7 miljoen na 5.5 miljoen. Die menslike populasie het ook van 574,000 in 1971 toegeneem na 1.5 miljoen in 1995, ’n toename van amper 200%. “Meer as 50% van alle huishoudings in Botswana besit beeste en dit is tans die grootste bron van landelike inkomste”. Daar is gemeld dat die Okavangodelta opdroog weens die toename in weiding van vee. Die Okavangodelta is een van die groot halfbeboste vleilande in Botswana en is die grootste binnelandse delta in die wêreld; dit is ’n baie belangrike ekostelsel vir die oorlewing van ’n aantal diere.

Die Departement van Bosbou en Omvangshulpbronne het reeds begin om ’n projek te implementeer wat inheemse plantegroei in gemeenskappe in Kgalagadi-suid, Kweneng-noord en Bobeti herbekendstel. Herbekendstelling van inheemse plantegroei sal help om die degradasie van die grond teen te werk. Die Owerheid van die Verenigde State het ook ’n ooreenkoms met Botswana aangegaan deur VS$7 miljoen te gee om Botswana se skuld met VS$8.3 miljoen te laat krimp. Die bepalings van die skuldvermindering is dat Botswana sal fokus op meer uitgebreide bewaring van die land.

Die Ontwikkelingsprogram van die Verenigde Nasies (UNDP) voer aan dat die vlak van armoede ’n groot probleem skep deur die uitbuiting van hulpbronne in Botswana, insluitend oorbenutting van grond. Om dit te verander, het die UNDP met ’n projek in die suidelike gemeenskap van Struizendam begin om die “inheemse kennis en tradisionele grondbestuurstelsels” te ontgin. Die leiers van hierdie beweging is veronderstel om deel van die gemeenskap te wees, sodat groter inkomste en gevolglike vermindering van armoede teweeg gebring kan word. Die UNDP het ook genoem dat die regering effektief beleid moet implementeer wat mense in staat stel om hul eie hulpbronne te bestuur; hulle help dan ook die Botswana-regering met toepaslike beleidvorming.

Ekonomie

Sedert onafhanklikheid, het Botswana een van die vinnig-groeiendste BBP's ter wêreld gehad. Voorheen was landbou die land se belangrikste ekonomie. Tussen 1966 en 1999 het Botswana omtrent 9% per jaar gegroei, meeste van die inkomste kom uit diamantontginning. In 2007 is uraan in Botswana ontdek en die ontginning daarvan begin in 2010.

Eksterne skakels

• (en) Toerismeïnligting oor Botswana op Wikivoyage
• (en) Amptelike webwerf van Botswana se regering
• (en) Khama Renostertoevlugsoord

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.