Hükümet belli ki OVP’nin açıklanmasıyla piyasaların sakinleşmesini bekliyor ama bu mümkün değil.
Bu açıklamanın ardından uluslararası reyting kuruluşu Fitch’in Türkiye’nin puanını hem indirip, hem de görünümü negatife çevirdiği açıklaması geldi. Belli ki son günlerde hızlı artan kurlarda da, Bakanlar Kurulu açıklamasında da bu not indirimi beklentisi yer alıyordu.
Fitch’i önümüzdeki günlerde Moody’s ile Standard and Poor’s’un izleyip izlemeyeceği merak ediliyor. Piyasalar bu not indirimini kısmen satın almış olabilir ama bugün piyasalar yine de haftaya kötü başlayabilir.
Geçen yıl OVP hedefleri eylül ayında açıklanmış ve gerçekçi olmadığı yönünde eleştirilmişti. Kalın önümüzdeki haftalarda OVP’nin açıklanacağını belirterek belli ki erken açıklanınca piyasaların sakinleşeceği beklentisini iletiyor.
OVP hedeflerinin tutup tutmayacağı bir yana, piyasaların beklentisinin bu olmadığını görmemiz gerek. Özellikle yurtdışı piyasalarda ciddi bir güvensizlik var ve seçim sonrası bu belirsizlik azalmadığı gibi aksine artmış görünüyor. Aslında piyasaların verdiği tepkiyi anlamak için Fitch’in açıklamalarına bakmak yerinde olabilir. Fitch’den yapılan açıklamada, bu kararı alırken, “Seçim sonrası ekonomi politika gündeminin, enflasyon ve mali politikaların, yapısal reformlara bakış açısının ve Merkez Bankası bağımsızlığının” tartışıldığını hatırlattı. Sorunların çözümü için para politikasında bağımsızlık ve ekonomik büyümede azalmaya tolerans gerektiği belirtilirken, “Buna dair beklentiler ve ekonomide yapısal reformlar belirsizliğini koruyor” denildi. Açıklamada ayrıca, Türkiye’nin büyük dış finansman ihtiyacının ülkeyi şoklara karşı hassas bıraktığı kaydedildi.
Özetle; piyasalar yani yatırımcılar, Merkez Bankası bağımsızlığı ve büyümenin azaltılması gerektiğine ilişkin irade konusunda tedirgin, mevcut eğilimle sorunların daha da büyümesinden korkuyor.
OVP’DEKİ KUR VARSAYIMIYani OVP açıklamasının piyasaları sakinleştirmesi mümkün değil. Piyasa da sürekli faiz artırmanın çare olmadığını biliyor ama Merkez’in siyasi otoriteden bağımsız davranacağının kanıtlanmasını istiyor. Açıkcası; piyasalar bağımsızlığı ispat için 24 Haziran’daki rutin toplantıya kadar sabır gösterir mi, belli değil.
Piyasalar hedef açıklaması ya da başka bir açıklama değil somut adımlar görmek istiyor. Bunlar ne olur derseniz; sembol niteliğindeki büyük altyapı yatırımları başta olmak üzere yatırımların ertelenmesi, ciddi frene basacak önlemlerin somutlaşması, bu arada Merkez Bankası başta bağımsız kurumların bağımsızlıklarının pekiştirilmesi kararları belki iyi yönde sinyal olabilir.
Bu veri üzerine kurların yeniden yükseliş geçmesi piyasalarda bozulan morallerin de bir göstergesi oldu. Rekor kıran Hazine kağıtlarındaki faizlerle birlikte kurlarda meydana gelen artış, yeni yönetimden beklenen “ekonomide acil politika tedbirlerinin ortaya konması” ihtiyacını da açıkça gösteriyor.
Merkez Bankası’nın dünkü ödemeler dengesi açıklamasına göre 5.3 milyar dolar olarak beklenen mayıs ayı cari açığı 5.9 milyar dolar olarak gerçekleşti. Mayıs ayı itibariyle 12 aylık cari açık ise 57.6 milyar dolara yükseldi.
Bu rakamla birlikte cari açığın milli gelire oranı hakkında da yeni tahminler çıkmaya başladı. Şu anda milli gelir tahminleri sağlıklı yapılamasa bile, bu gidişle cari açığın milli gelire oranının 2018 yılında yüzde 6- 6.5’e kadar çıkacağı yönündeki yorumlar piyasa analistleri tarafından yapılmaya başladı. Bu oranın yüzde 5’in üzerine çıkması bile tehlike sinyali olarak algılanıyor.
Aslında bu yükselen cari açık rakamı aynı zamanda geçmişe ilişkin bir veri olduğu için, bu aylardaki kur ve faiz artışlarının somut nedeni olduğunu da ortaya çıkarmış oluyor. Bir başka açıdan bakacak olursak, artık artan kurların da etkisiyle cari açık rakamının bundan sonra çok daha büyük rakamlara ulaşamayacağı, kurların otomatik olarak buna fren olacağı da söylenilebilir.
En büyük sürprizlerden biri yeni konumuyla ekonominin başı kabul edilebilecek konuma gelen Hazine ve Maliye Bakanı’nda yaşandı ve Berat Albayrak bu göreve getirildi. Ekonomiyle ilgili diğer bakanlıklardan Ticaret Bakanlığı’na Ruhsar Pekcan, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na Mustafa Varank’ın atanması da herkes gibi piyasalar için de sürpriz sayılabilecek atamalardı.
Berat Albayrak’ın konumu ve işlevi piyasaların geleceği açısından çok önemli olacak. Albayrak’ın Enerji Bakanlığı deneyimi biliniyordu ancak makro ekonomiyle ilgili görüşlerinin tam olarak bilindiği söylenemez. Bir başka açıdan bakılacak olursa, tüm bakanlıklar için geçerli tabi ama, makro dengeleri belirleyecek bu konumun Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’a tam uyumlu olarak çalışacağını söylemek mümkün. Piyasaların ilk tepki geçtikten sonra, yapılacak açıklamalar ve atılacak ilk adımları yakından takibe alması ve ondan sonra yeni ekonomi yönetimi hakkında karar vermesinin gerekeceğini söylemek yanlış olmayacak.
Aslında yeni bakanlardan bağımsız olarak bakıldığında ekonomide yapılacaklar ve önceliklerin belli olduğunu görüyoruz. Yeni ekonomi yönetiminin ilk görevinin yurt içi ve dışı piyasalarda Türkiye ekonomisine olan güveni yeniden kazandırmak olduğu da açık. Şimdi bakanların isimlerine göre piyasa kendine bir yol çizse bile, kısa süre içinde ekonominin geleceği açısından beklentileri atılacak adımlar ve alınacak kararlar belirleyecek. O nedenle kısa süre içerisinde ekonomiyle ilgili alınacak kararlar ve yapılacak tercihlerin kilit önemi olacak. Merkez Bankası’nın 24 Temmuz’daki toplantısında alınacak kararın da Bakanlar Kurulu’ndaki isimler kadar etkili olacağını dün belirtmiştik. Çünkü piyasalar Merkez Bankası’na faiz konusunda müdahale olup olmayacağını, alınacak karara bakarak değerlendirecekler.
MERKEZ’İN KİLİT KONUMU
Merkez Bankası bağımsızlığının ne kadar önemli olduğu dün Bakanlar Kurulu listesi açıklanmadan çıkarılan kanun hükmünde kararname ile ispatlandı. KHK ile Merkez Bankası başkan yardımcılıklarına atama için Başkan’ın önerisinin alınmayacağı, 10 yıllık deneyim şartının ve 5 yıl görevde kalma şartının kaldırılması piyasalar tarafından tepki gördü. Dün bu KHK yayımlanana kadar kurlarda ciddi bir geri geliş yaşanırken, KHK ardından kurlar yeniden artışa geçti ve TL kazancını geri verdi. Bunun yeni dönem için talihsiz bir başlangıç adımı olduğu söylenilebilir. Bu kararın Merkez Bankası bağımsızlığına müdahale olarak anlaşıldığı ve Kuruma ilişkin bundan sonraki adımların çok daha titiz biçimde izleneceği de açık.
Dün Bakanlar Kurulu açıklanmadan önce yaşanan bu gelişmeyi, yeni dönem için en kritik unsurun “güven” olacağının sağlaması olarak da değerlendirebiliriz. Bundan sonraki ilk adımlar da güven kazanılması açısından önemli olacak. Kısa dönemde güven sağlamanın ardından yeni ekonomi yönetiminin Türkiye ekonomisinde biriken kırılganlıkların nasıl aşılacağı, enflasyon ve cari açık başta olmak üzere, bozulan dengelerin onarılması adına neler yapacağının belli olması önemli olacak. Bu kapsamda da artık Cumhurbaşkanlığı tarafından sunulacak Bütçenin ortaya çıkmasıyla birlikte bundan sonra ekonomideki öncelikler daha açıklığa kavuşmuş, yerel seçimlerin ekonomideki dengeyi nasıl etkileyeceğine ilişkin ipuçları da alınmış olacak.
Son enflasyon gelişmelerinden sonra 24 Temmuz’da Merkez Bankası’ndan yeni bir faiz artırım kararı beklenmeye başladı. Yabancı banka ve aracı kurum raporlarında “en az 1 puanlık faiz arttırımı” gerektiği belirtiliyor. Bununla birlikte faiz arttırımlarının nereye kadar devam edeceği, sadece faiz arttırımı ile yabancı ilgisinin devam ettirilip ettirilemeyeceği de tartışma konusu.
Bankacılar Bakanlar Kurulu’nda yer alacak ekonomiyle ilgili isimlerin ve kurul başkanlıklarının önemli olacağını belirtirlerken, yeni Cumhurbaşkanlığı Hükümet sisteminde Merkez Bankası’nın alacağı ilk kararın da önemine dikkat çekiyorlar. Ekonomiden sorumlu olacak kişilerin Merkez Bankası politikaları hakkında da ipucu vermesini beklediklerini kaydeden bir bankacı, Merkez Bankası’nın mutlaka faiz arttırması gerekeceğini ancak atanacak isimlere bağlı olarak faiz arttırımının dozunun yeterli olup olmayacağına da bakılacağını söyledi.
Sadece isimler de değil, yeni dönemin ilk uygulama ve kararlarının da önemli olacağını kaydeden bir başka bankacı ise, “Ekonominin yavaşlaması gerektiğini herkesin kabul ettiğini ama nasıl yavaşlayacağına ilişkin yol haritasını görmeye ihtiyaç olduğunu” söyledi. Faizlerin çok hızlı yükseldiğini, zaten yavaşlayan ekonomide faizin aşırı artmasının keskin daralmalara neden olabileceğini, bunun da reel sektörde büyük sorunlara yol açabileceğini kaydeden aynı bankacı, yeni yönetimin bunu nasıl idare edeceğinin önemli olduğunu kaydetti. Yeni dönemin şimdikilerden çok daha zor ve iyi yönetilmesi gerektiğine işaret eden bankacı, “ekonomiyi devirmeden yavaşlamayı becermek gerekecek ve bu sanıldığı kadar kolay olmayacak” derken, yeni ekonomi yönetimi ve uygulamaların bu açıdan da önemli olduğunun altını çizdi.
PİYASA KİŞİLERE GÜVENMEYE HAZIR
Bankacılara ekonomi yönetimi ve Bakanlar Kurulu’na atanacak isimler konusundaki tahminlerini sordum. Bir süredir çeşitli isimlerin ortada dolaştığını hatırlatan bankacılar, piyasalara çok ters isimler atanmayacağı beklentisinde olduklarını söylediler. Mehmet Şimşek ya da Naci Ağbal’ın ekonomiyle ilgili sorumlu olması halinde bir şeyin değişmeyeceğini, daha doğrusu faiz ve piyasa konusunda sekter tutumuyla bilinen bazı isimler dışında yapılacak atamaların sorun olacağını sanmadıklarını belirttiler.
Piyasaların yeni ekonomi yönetimine güven duyma konusunda hazır olduğunu, çok aykırı isimler olmadığı takdirde piyasanın yeni yönetimi olumlu fiyatlayabileceğini kaydeden bir bankacı, yabancıların da yeni ekonomi yönetimi konusunda kötümser bir havada olmadıklarını söyledi.
Yeni yönetiminin ekonominin nasıl idare edileceği konusunda olumlu beklenti yaratmaya ihtiyacı olduğunu kaydeden aynı bankacı, Merkez Bankası toplantısından çıkacak karar ile birlikte güven aşılayacak tedbirler açıklanırsa, işin kolaylaşacağını söyledi.
Bankacılar bunlar yapılırsa, ancak kısa dönemde yani bir-iki ay için olumlu bir havanın yaratılabileceğini ama orta dönem için çok daha ciddi tedbirler, ekonomide rasyonel bir yol haritasının hazırlanıp, dengeleri iyice bozmadan kontrollü yavaşlama yöntemlerinin belli olmasının hayati öneme sahip olacağını ifade ettiler.
Merkez Bankası’nın enflasyon değerlendirmesi, fiyat artışlarının sadece gıda fiyatlarında sınırlı kalmayıp, genele yayıldığını teyit etti.
Piyasa analistlerinin son dönemde sürekli artırdıkları enflasyon tahminlerini tekrar artırdıkları gözleniyor. Piyasada oluşan enflasyon paniğini, mevcut oranlardan çok fiyatlama davranışlarındaki bozulma ve kur etkisinin büyüttüğü söylenebilir.
Şahsen, açıkça söylemese de, aynı kaygıların Merkez Bankası yönetimince de paylaşıldığını düşünüyorum.
Enerji enflasyonundaki yükselişin sürdüğünü kaydeden Merkez Bankası, döviz kuruna bağlı başta beyaz eşya ve otomobil olmak üzere dayanıklı tüketim mallarında yüksek oranlı fiyat artışları kaydedildiğini, TL’deki değer kaybının ithal içeriği yüksek temel malların yanı sıra bazı hizmet gruplarını da olumsuz etkilediğini belirtti. Bu dönemde hizmet enflasyonunda genele yayılan artışlar izlendiği, bu gelişmede maliyet unsurlarının yanında, talep yönlü etkiler de hissedildiği belirtilen Merkez Bankası değerlendirmesinde, bu çerçevede çekirdek göstergelerin kayda değer bir biçimde yükseldiğinin altı çizildi.
Piyasa uzmanları alkollü içkilerde gerçekleşen yüzde 15’lik ÖTV zammının enflasyonu fazla etkilemeyeceğini ancak zamların devam etmesini beklediklerini kaydediyorlar.
Geçen cuma günü döviz kuru sepeti bazında yüzde 0.8 değer kaybeden TL, dün de değer kaybına devam etti. Piyasa uzmanları kurlardaki bu yükselişin büyük ölçüde, bugün açıklanacak haziran ayı enflasyonunun yüksek çıkma beklentisinden kaynaklandığı görüşündeler. Buna bağlı olarak tahvil faizlerindeki artış da devam etti.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından bugün açıklanacak enflasyon verilerinde tüketici fiyatlarındaki aylık artışın yüzde 1.3 civarında olması bekleniyor. Bununla birlikte yıllık bazda enflasyonun ise kabaca; yüzde 12’den 14’e çıkması bekleniyor. Gıda kaynaklı artışın devam ettiği gözlenirken, sadece manşet oran değil Merkez Bankası’nın baz aldığı çekirdek enflasyonda da yükselişin devam edeceği, 1 puan artışla yüzde 13.5’e çıkacağı tahmin ediliyor.
Hafta sonunda açıklanan İstanbul Ticaret Odası (İTO) ücretliler geçinme endeksi verileri de gıda enflasyonunun yüksek gelebileceğine işaret ediyordu. İTO verilerine göre İstanbul’da geçtiğimiz 5 yılın haziran ayında ortalama gıda enflasyonu yüzde 0.7 düşerken, bu yıl yüzde 1.4’lük artış kaydetti. Bu endeks ile TÜİK endeksi çok örtüşmese de, bugünkü rakamların yüksek çıkacağı yolundaki beklentileri doğal olarak artırıyor.
Bu arada bazı piyasa analistleri doların dünkü değer kaybında yüksek enflasyon beklentisinin yanında, Hazine’nin cuma akşamı açıkladığı iç borç çevirme oranlarının beklentilerin üstünde çıkmasının da etkili olduğunu söylüyorlar. Bu oran kamu harcamaları, dolayısıyla mali disiplin açısından gösterge olabiliyor.
EKONOMİ YÖNETİMİ BEKLENİYOR
Piyasa uzmanları enflasyonun yüksek seyrinin devam edeceğinin ortaya çıktığını belirtirlerken, en çok merak edilen konunun ise ekonomi yönetiminin nasıl oluşacağı noktasında toplandığını söylediler.
8 Temmuz’da yemin töreni ardından yeni kabine ve kurul başkanlıklarının açıklanmasını beklediklerini kaydeden piyasacılar, atanacak isimler üzerinden bundan sonra uygulanacak ekonomi politikaları hakkında görüş sahibi olmaya çalışacaklarını belirtiyorlar.
Bu tarih yaklaştıkça atanacak bakan ve kurul başkanlıkları için söylentilerin arttığını, isimlerin ortaya atıldığını kaydeden piyasa uzmanları, atanacak kişilerin kamuoyundaki algılarının, atama sonrası ilk piyasa hareketlerinde belirleyici olmasını bekliyorlar. Örneğin Merkez Bankası Başkanı’nın görevden ayrılıp ayrılmayacağının,
Ekonomi basını olarak “zirve” kelimesini sık kullanırız, çünkü belli bir trendin geldiği noktayı göstermesi açısından kolay anlaşılır bir kelimedir. Aynı şekilde “dip” noktası da, “rekor” kelimesi de sık kullandığımız kelimelerdir. Tabii ki bu kelimeleri kullanırken belli bir süre belirterek kullanmak daha anlamlı olur.
İşte bu haftadan itibaren bu kelimeleri yine sıkça duymaya başlayacağız. Yüzde 14’lük yıllık enflasyon rakamı, 2003 yılından bu yana gelinen en yüksek, yani zirve rakamı olacak. Haziran ayı sonunda zirve rakamına ulaşacağız ama bu zirvenin daha yükseği de olacak mı? Piyasaların beklentisi bu rakamın temmuz sonunda daha da yükseğe çıkacağı yönünde. Hazirandaki yüksek orandan sonra temmuzda düzeltme olsa bile, bu kez bir-iki ay gecikmeli yeni zirve rakamlarına ulaşılması bekleniyor.
Belli bir trendin yıl sonuna ve yılbaşına gelen seviyeleri önemlidir. 2018 yılı sonunda enflasyonun geleceği nokta konusunda ise piyasaların tahminlerinin yine yükselmeye devam ettiği bir süreçte olduğumuzu söylemeliyiz. Bu yıl sonunda piyasa analistleri tüketici fiyatlarında yıllık rakamın yüzde 12-13 seviyesinde olmasını bekliyorlar. Ancak şurasını belirtmek gerekir ki; piyasa analistleri genellikle yılın ortasında yıl sonu beklentilerini iyimser olarak yaparlar. Tabii ki yılın geri kalanında yaşanacaklar çok önemli olacak ama yıl sonunda yüzde 15 civarında bir enflasyon rakamı görmek, bence sürpriz olmaz.
Çünkü her ne kadar Maliye Bakanı Naci Ağbal, maliye politikalarını belirlerken para politikasını düşünerek adım atacaklarını söyleyip, son sigara vergi düzenlemesini bu kapsamda değerlendirdiyse de, dengelerin yeniden kurulabilmesi için gereken vergi düzenlemeleri ve zamların enflasyonu arttırmasından kaçınılamayacağını düşünüyorum.
FAİZ ORANLARINDA ZİRVE
Bunun yanında mevcut enflasyonda olduğu gibi gelecek dönemin enflasyonunda da kurların belirleyici olacağı açık. Seçim öncesi para politikası kararında yaşanan gecikmelerin kurlara etkisini yakından gördük. Yani bundan sonraki ekonomi yönetiminin nasıl şekilleneceği ve piyasalara güven verilip veremeyeceği kurlarda yine çok belirleyici olabilir. Dolayısıyla kurlardaki zirve hareketinin yıl sonu enflasyon beklentilerinde baskın rol oynayacağı açık.
Enflasyonda yaşanan zirvelerin başka zirvelere yol açtığı ve bundan sonra da açacağı, değiştirilemeyecek bir gerçek. Zaten bu gerçeği değiştirmeye zorladığımızda, başka rakamlardaki zirveleri daha yükseğe çektiğimizi de gördük. İşte Merkez Bankası faiz oranlarını, mevduat ve kredi faiz oranlarının geldiği seviyeyi, biraz da bu kapsamda düşünmek mümkün.
Seçim öncesi
Bu süre içinde piyasaların hem idari yapının detaylarını, hem de kimlerin göreve getirileceğini görmek için beklemede olduğu söylenebilir. Bence asıl beklenen ise piyasalarda eskiden geçerli olan “Ekonomide gerekenler yapılır” algısının yeniden oluşup oluşmayacağı.
Piyasalarda seçim sonrasında, beklentiye paralel olarak küresel gelişmelere ve iç haberlere bağlı dalgalı bir seyir izlendiğini, bir süre daha bunun devam edeceğini söyleyebiliriz. Faizler yüksek seyrini korurken, kurlarda küçük oranlı iniş çıkışlar yaşanıyor.
Küresel gelişmeler ve Türkiye’nin diplomatik ilişkilerinin önümüzdeki dönemde yaratacağı etki, ilk sinyallerini vermeye başladı. ABD’den seçim sonrası S-400 sıkıştırması başlarken, İran’la ilişkiler açısından da Türkiye’yi kritik günlerin beklediği söylenebilir. AB’nin Türkiye ile gümrük birliğinin genişletilmesine açıkca karşı çıkıp, demokrasiye ilişkin kaygıların giderilmesini istemesi, Avusturya’nın 6 aylık dönem başkanlığı ile birleşince bu alanda önemli bir gelişme yaşanamayacağı da açık.
Kısacası; seçim öncesi ertelenen dış sorunların teker teker masaya gelip, Türkiye’yi ciddi karar alma süreçlerine zorlayacağı ortada. Bu noktada zaten kırılgan olan ilişkilerin daha da kötüleşmesi yerine, Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu yabancı sermayenin menşei olan bu ülkelerle iyi geçinme ihtiyacı büyüyor.
Bununla birlikte önümüzdeki dönemin ekonomi açısından olumluya dönebilmesi için içeride ciddi siyasi ve ekonomik sınavlar da bizi bekliyor. Yeni idari sistemin detaylarının Cumhurbaşkanı yeminine kadar belirlenmesi gerekiyor. Önümüzdeki hafta konuyla ilgili KHK’ların çıkarılması beklenirken, piyasa hem bunu izleyecek hem de gözü yeminden sonra oluşacak Bakanlar Kurulu ve Kurum başkanlıklarında olacak.
Bu kararların, piyasaların yeni dönemin nasıl yaşanacağını görmeleri açısından önemi büyük. Ancak yürütmenin başı olan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yapacağı ekonomiyle ilgili yorumların piyasa algısının oluşmasında asıl belirleyici olacak.
KİM GELECEK, KİM GİDECEK?Hükümet üyeleri ve bürokratlarla konuştuğumuzda seçim sonuçlarına ilişkin tedirgin bir sevinç yaşadıklarını gözlemledik. Ekonomiyle ilgili işin çok zor olacağının hemen herkes farkında gözüküyor. Buna karşılık hem idari yapı hem yeni atanacak isimler, hem de ekonomide kritik konumda bulunan bazı isimlerin görevden alınıp alınmayacağı konusunda kimse net bir tahminde bulunamıyor.
Konuştuğumuz bürokratların ekonomide yeniden güven sağlanmasının gereğine inandıklarını, güven için yapılması gerekenlerin belli olduğunu bildiklerini söyleyebiliriz. Yani piyasalarda,
