Het Vlaamse Gewest boycot gemeentelijk stemrecht voor niet-Belgen

De definitieve registratiecijfers van niet-Belgen voor de gemeenteraadsverkiezingen zijn bekend: in heel België schreven 160.116 niet-staatsburgers zich in om in oktober te gaan stemmen. In acht op de tien gevallen gaat het daarbij over EU-burgers. 17,4% van de bijna 750.000 potentiële kiezers onder de EU-burgers schreef zich in. Van de bijna 200.000 stemgerechtigden onder niet-EU-burgers registreerde 15,2% zich. EU-burgers hebben bij aankomst in België het lokaal stemrecht, voor niet-EU burgers geldt een verblijfsvoorwaarde van vijf jaar. Ter herinnering: niet-Belgen kunnen stemmen voor gewestverkiezingen noch federale verkiezingen.

labels
Dirk Jacobs
Dirk Jacobs is gewoon hoogleraar sociologie aan de Université libre de Bruxelles (ULB) en was samen met Philippe Van Parijs (UCL) één van de gangmakers in het debat rond stemrecht voor migranten.

Zijn dit teleurstellende resultaten? Was alle heisa over het migrantenstemrecht 14 jaar geleden, dat tot een koningsdrama binnen de toenmalige VLD leidde en de carrière van Annick De Ridder lanceerde, de moeite wel waard? De argumenten pro-stemrecht voor niet-Belgen blijven zonder meer geldig. Eén ervan is bijvoorbeeld dat het stemrecht voor alle inwoners de electorale druk vergroot op gemeentelijke overheden om zich actiever voor àlle buurten in te zetten. Het aantal inwoners en niet het aantal kiezers bepaalt trouwens het aantal leden van een gemeenteraad.

Vroeger vielen in sommige wijken weinig stemmen te rapen en liet het beleid ze straffeloos verkommeren. Vandaag betaalt een lokaal bestuur voor dergelijke verwaarlozing een grotere electorale prijs. Het effect zou uiteraard nog beter gegarandeerd worden als het stemrecht vaker effectief gebruikt werd.

Is het glas halfleeg of halfvol?

In veel verslaggeving over het stemrecht voor vreemdelingen sloop een belangrijk misverstand. Er werd gesteld dat nog nooit zo weinig vreemdelingen zich inschreven. Dat klopt niet. In absolute aantallen schreven nog nooit zo véél niet-Belgen zich in. In 2012 waren het er bijna 19.000 minder, in 2006 bijna 32.000 minder. Het aantal niet-Belgen in ons land nam echter toe. Proportioneel gezien ligt de inschrijvingsgraad daardoor lager dan in “topjaar” 2006. Toen schreven zich in heel België 20,9% van de EU-burgers in, 15,7% van de niet-EU-burgers.

In een opiniestuk noemden collega Philippe Van Parijs en ikzelf dit een klein mirakel. Een grote stimulans om zich in te schrijven is er immers niet. Eerst en vooral wordt de inschrijvingsperiode een hele poos voor de kiescampagne echt begint, afgesloten. Vervolgens wordt bij de inschrijving gevraagd om een aantal clausules te onderschrijven die ontoegankelijk zijn en – erger - bedreigend overkomen. Wie zich inschrijft moet bijvoorbeeld onderschrijven om deel te nemen aan de stembusslag "op straffe van de sancties waarin de Belgische kieswet voorziet en die bedoeld worden in de artikelen 207 tot 210 van het kieswetboek, en die van toepassing zijn op de gemeenteraadsverkiezingen krachtens artikel 62 van de gemeentekieswet, gecoördineerd op 4 augustus 1932".

Onder deze voorwaarden – vroeg afgesloten inschrijvingsprocedure, voor vele buitenlanders ongekende kiesplicht en ondertekeningsplicht  van dergelijke ambtelijke teksten – kan je het jammer vinden dat veel niet-Belgen zich niet inschreven, maar een fiasco is het niet.

Vlaams Gewest pleegt schuldig verzuim

Een flink deel van de verantwoordelijkheid voor dit democratische deficit ligt zeker bij niet-Belgen die zich niet inschrijven. Vier jaar geleden onderzochten studenten sociologie aan de ULB de beweegredenen van EU-burgers om zich wel of niet te registreren. De redenen om het niet te doen waren uiteenlopend, van gebrek aan interesse tot wantrouwen in de Belgische overheid. Gebrek aan informatie werd ook aangehaald, maar dat is in de Brusselse context weinig geloofwaardig: alle potentieel kiesgerechtigden werden daar individueel aangeschreven.

Opvallend: de inschrijvingsgraad van niet-EU-burgers lag hoger dan die van EU-burgers. Ook in 2018 is dit zo in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest : 19,3% van de kiesgerechtigde niet-EU-burgers schreef zich in. De registratiegraad bij EU-burgers lag op 16,7%. De politieke integratie van de Europeanen is in Brussel, met zijn zwaartepunt van eurocraten, minder goed gelukt dan die van niet-EU-burgers.

De meest uitgesproken verschillen zie je tussen gewesten en tussen gemeenten. Daar komt de verantwoordelijkheid van onze bestuurders kijken. De cijfers van 2018 spreken boekdelen. In Vlaanderen schreven 11,6% van de EU-burgers, 9,5% van de niet-EU-burgers zich in. In Wallonië lag de inschrijvingsgraad met 25,8% voor EU-burgers en 20,5% voor niet-EU-burgers gevoelig hoger.

Ook tussen gemeenten zijn de verschillen significant. Collega Louise Nikolic (ULB) analyseerde in haar doctoraatsonderzoek verschillen in inschrijvingsgraad tussen gemeenten. Haar bevindingen waren duidelijk: gemeenten die meer informeerden, genoten een hogere inschrijvingsgraad. In gemeenten met een rechts bestuur lag de kans op sensibiliseringscampagnes lager.

Het is geen toeval dat in Vlaanderen de inschrijvingsgraad gevoelig lager ligt dan in Brussel en Wallonië. Dat was op gewestniveau zelfs een doelbewuste beslissing. Op de Vlaamse overheidswebsite is informatie over hoe zich in te schrijven voor de verkiezingen zo goed als onvindbaar. Dit is symptomatisch voor de lage prioriteit die Vlaanderen toekent aan kiesgerechtigden informeren. Of een kiesgerechtigde informatie kreeg over de procedure, hing af van de gemeenten.

Als huidig bevoegd minister Liesbeth Homans (N-VA) dus beweert dat Vlaanderen in het verleden al genoeg deed, klopt dat niet

Vergelijk met de aanpak in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: daar kreeg élke kiesgerechtigde een persoonlijke brief. Vanuit de Vlaamse overheid gebeurde niets. Ook in 2006 en 2012 werd slechts schoorvoetend geïnformeerd en werd het middenveld zelfs onder druk gezet geen infocampagne te voeren. Als huidig bevoegd minister Liesbeth Homans (N-VA) dus beweert dat Vlaanderen in het verleden al genoeg deed, klopt dat niet. De houding van de Vlaamse overheid was in deze problematiek consistent een van geniepige boycot. En deze editie spande de kroon.  

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.