Zgodnie z wymogiem artykułu 87, ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami.
W Departamencie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, przy współudziale powołanego przez Zarząd Województwa Małopolskiego zespołu zadaniowego, opracowano Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2018-2021. Aktualny program obejmuje obszar województwa małopolskiego w jego administracyjnych granicach i stanowi naturalną kontynuację wcześniejszych 3 dokumentów programowych.
Schemat dokumentu:
- wprowadzenie i podstawy prawne sporządzania wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami,
- zakres, w jakim program realizuje zapisy: Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego, Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, Programu Strategicznego Dziedzictwo i Przemysły Czasu Wolnego,
- kontekst programowy – odniesienia do międzynarodowych dokumentów programowych, określających wartość dziedzictwa kulturowego i zasady jego ochrony, w szczególności Konwencji UNESCO oraz Konwencji Rady Europy w dziedzinie kultury, wskazujących cele i zadania, do realizacji których zostaliśmy zobowiązani wobec całej międzynarodowej społeczności,
- wnioski wynikające z diagnozy zasobów dziedzictwa kulturowego województwa małopolskiego,
- rzeczowa analiza strategiczna (SWOT) zagadnień ochrony dziedzictwa kulturowego w województwie małopolskim obejmująca rozpoznanie jej mocnych i słabych stron (analiza wewnętrzna) oraz obecnych i przyszłych zmian w jej otoczeniu, czyli szans i zagrożeń (analiza zewnętrzna),
- wnioski wynikające z analizy SWOT,
- sformułowanie wizji i misji Wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2018-2021,
- sformułowanie celów, priorytetów i kierunków działań programowych,
- wyznaczenie działań wspierających ochronę regionalnego dziedzictwa kulturowego (m.in. obiektów, które zasługują na wpisanie na Listę UNESCO i uznanie za pomniki historii, wpisanie do wojewódzkiego rejestru zabytków, proponowanych obszarów chronionego krajobrazu, parków kulturowych, szlaków kulturowych i turystycznych),
- wskazanie finansowania działań w obszarze ochrony dziedzictwa kulturowego (źródła krajowe, budżet państwa i jednostek samorządu terytorialnego, środki Unii Europejskiej – okres programowania 2014-2020).
Misja Wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2018-2021 realizowana będzie poprzez 1 cel strategiczny, 2 cele operacyjne, 5 priorytetów oraz 29 kierunków działań, które stanowią wytyczne horyzontalne ułatwiające prowadzenie skutecznej polityki ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz sprawowania właściwej opieki właścicielskiej nad posiadanymi dobrami kulturowymi.
Z uwagi na długi okres planowania (2018-2021) programowi nadano szeroki zakres, uwzględniający dynamikę zmian w dziedzinie ochrony przestrzeni kulturowej i dziedzinach synergicznych. Formułując niniejszy dokument brano pod uwagę złożoność problematyki, różnorodność i mnogość zagadnień dotyczących dziedzictwa kulturowego oraz specyfikę obszarów problemowych i strategiczne podejście – obejmujące swoim zasięgiem zarówno opiekę nad zabytkami położonymi na obszarze województwa małopolskiego, w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, jak i politykę w dziedzinie ochrony regionalnej przestrzeni kulturowej.
Celem działania samorządu województwa – wypełniającego obowiązki narzucone przepisami krajowego prawa i umowami międzynarodowymi, ale przede wszystkim działającego na rzecz poszanowania, ochrony i wykorzystania bogatych i unikatowych zasobów dziedzictwa kulturowego, które stanowi o wyjątkowości i atrakcyjności regionu – jest skorelowanie polityki ochrony przestrzeni kulturowej z polityką rozwoju regionalnego i strategią zrównoważonego zagospodarowania województwa. Tylko prowadzenie spójnej polityki i zintegrowanej ochrony dziedzictwa kulturowego oraz współdziałanie wszystkich szczebli jednostek samorządu terytorialnego w województwie z instytucjami rządowymi i organizacjami pozarządowymi, placówkami badawczymi, środowiskami naukowymi, podmiotami gospodarczymi i właścicielami lub użytkownikami zabytków umożliwi osiąganie wyznaczonych celów i zamierzeń określonych w niniejszym dokumencie programowym.
- Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2018-2021
- Sprawozdanie z realizacji w latach 2014-2015 wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami
- Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2014-2017
- Sprawozdanie z realizacji w latach 2010-2011 wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami
- Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2010–2013
- Sprawozdanie z realizacji w latach 2005-2007 wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami
- Wojewódzki Program Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski w latach 2005-2009
Niematerialne dziedzictwo kulturowe
W 2011 r. Polska ratyfikowała Konwencję UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego – tradycji i przekazów ustnych (np. bajek, pieśni, wierzeń, zawołań), sztuk widowiskowych i tradycji muzycznych, praktyk społeczno-kulturalnych (zwyczajów, rytuałów, obrzędów, gier, zabaw), wiedzy i praktyk dotyczących przyrody i wszechświata (ludowej meteorologii, tradycyjnych sposobów leczenia) oraz umiejętności związanych z rzemiosłem tradycyjnym. Niematerialne dziedzictwo daje podstawę do określania własnej tożsamości poszczególnym osobom i całym grupom społecznym, narodowym, etnicznym, religijnym. Przyczynia się również do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej.
Krajowy program ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego zakłada prowadzenie krajowego inwentarza dziedzictwa niematerialnego. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w styczniu 2013 r. ogłosił nabór wniosków o wpis na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. 4 sierpnia 2014 r. ogłoszona została decyzja o dokonaniu pierwszych w Polsce wpisów na krajową listę. Wśród pięciu w skali kraju "zjawisk" kultury niematerialnej, z terenu małopolski znalazły się dwa: szopkarstwo krakowskie oraz pochód Lajkonika.
Nadal zachęcamy do zgłaszania zjawisk uznanych za ważne dziedzictwo niematerialne naszego regionu na krajową Listę. Istotnym jest aby na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego ujęte zostały ważne dla Małopolski zwyczaje, obrzędy, tradycje ludowe, praktyki i rzemiosło.
Wnioski o umieszczenie zjawisk na Liście przyjmuje – w imieniu Ministra – Narodowy Instytut Dziedzictwa. Wnioski mogą być składane przez instytucje, organizacje pozarządowe, społeczności lokalne i osoby prywatne. Szczegółowe informacje na temat wniosków i obowiązującej procedury dostępne są na stronie www.niematerialne.nid.pl, Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego