Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej powstał w wyniku darowizny dokonanej w 1937 r. na rzecz Skarbu Państwa polskiego, przez ostatnich spadkobierców sołtysiej rodziny Moniaków: rodzeństwo Joannę Wilczkową i jej brata Sandora Lattyaka (Łaciaka). Na mocy powyższego aktu Skarb Państwa stał się właścicielem posesji o powierzchni ponad czterech hektarów, w skład której wszedł zabytkowy dwór z budynkami gospodarczymi w otoczeniu parku o wspaniałym starodrzewiu.
W 1951 r., po śmierci ostatniej z rodu Joanny Wilczkowej, zniszczony dwór wraz z zespołem budynków gospodarczych został starannie odnowiony przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dr Hannę Pieńkowską. Te cenne zabytki kultury materialnej Orawy były motywacją do zorganizowania na Orawie Muzeum, którego inicjatorką, a także opiekunem merytorycznym była również pani dr Wanda Jostowa – kustosz Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.
Po uroczystym otwarciu skansenu w 1955 r. rozpoczęła się praca muzealników nad pozyskiwaniem najbardziej typowych dla tej ziemi zabytków. Zinwentaryzowano i przewieziono kilka chałup mieszkalnych charakterystycznych dla poszczególnych wsi, zakłady przemysłu ludowego i obiekty tzw. małej architektury. Dzisiaj obok „serca skansenu”, czyli dworku Moniaków w orawskim muzeum znajdują się obiekty zabytkowe, pochodzące głównie z przełomu XVIII i XIX wieku: obiekty mieszkalne zamożniejszy i biedniejszych gospodarzy (lamus, piwnice, pasieka) oraz przemysłowe (tartak, folusz, olejarnia, kuźnia), a także dzwonnica, szkoła wiejska i dwie karczmy.
Od 2009 roku udostępniony jest do zwiedzania nowy sektor z zabytkowym kościołem drewnianym przeniesionym z Tokarni.
Do najcenniejszych obiektów należy Dworek Moniaków, którego lewe skrzydło jest przypuszczalnie starsze i według tradycji rodzinnej pochodzi z XVII w. Prawa część jest datowane, na potężnym sosrębie w świetlicy wyryzowano datę 1784 r. Architektura dworu wywodzi się z lokalnego budownictwa, którego typowym przedstawicielem jest tzw. "chałupa z wyżką". Dwór Moniaków to jakby podwojona chałupa tego typu, której cechą charakterystyczną jest galeryjka tzw. "przedwysce", umieszczona na półpiętrze. Z tego ganeczku wiodą drzwi do nieużytkowanych niemieszkalnych komór zwanych wyżkami, pełniących rolę pomieszczeń magazynowych. Dach zbliżony do czterospadowego miękko okrywa dwór gontowym płaszczem. W jego frontowej połaci widnieją dymniki służące do wyprowadzania dymu na zewnątrz, dwór bowiem, co stanowi o jego unikatowości jest kurny.
Organizatorem instytucji od 1 stycznia 2006 roku jest Województwo Małopolskie.
Obok tradycyjnego zwiedzania w nowym sektorze odbywają się Zajęcia Edukacyjne z Regionalizmu pod okiem instruktorów. Zajęcia prowadzone są z następujących tematów: malarstwo na szkle, obróbka lnu, wypiek chleba, ozdoby z bibuły, zabawki szmaciane.
Muzeum - Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej
34 - 484 Zubrzyca Górna
tel./fax. 18/ 28-52-709
e-mail:
strona internetowa: www.orawa.eu