Reklama

POWIAT KOŚCIERSKI

Informacje ogólne
Powiat kościerski położony jest na Pojezierzu Kaszubskim, w krainie geograficznej nazywanej Szwajcarią Kaszubską. W jego skład wchodzi sześććsetletnie miasto Kościerzyna oraz 7 gmin wiejskich: Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Liniewo, Lipusz, Nowa Karczma i Stara Kiszewa. W powiecie kościerskim na 1165km^2 żyje blisko 66.000 mieszkańców. Bogactwem powiatu kościerskiego jest krajobraz - malownicze wzgórza morenowe, liczne jeziora rynnowe, z największym na Kaszubach jeziorem Wdzydze zwanym "Kaszubskim Morzem", tysiące hektarów lasów, łąk i pól. Dlatego Ziemia Kościerska jest wymarzonym miejscem do uprawiania sportu i turystyki. Niepowtarzalny klimat powiatu kościerskiego tworzy kultura materialna i duchowa Kaszubów. Tu znajduje się także ślady wielkiej narodowej historii.

Powiat w liczbach:
- powierzchnia - 116585 ha (6,4% powierzchni województwa pomorskiego)
- lasy - 51-402 ha (44,1% powierzchni powiatu kościerskiego)
- użytki rolne - 50459 ha (42% powierzchni powiatu kościerskiego)
- wody - 5491 ha (4,7% powierzchni powiatu kościerskiego)
- ludność - 65701, tj. ok. 3% ogółu mieszkańców województwa pomorskiego

Historia
Państwo krzyżackie: Funkcjonujący od 1999 roku powiat kościerski jest kontynuacją wielowiekowej tradycji Kościerzyny jako centrum administacyjnego na pograniczu ośrodkowych i południowych Kaszub.
Rolę ośrodka administracyjnego pełni Kościerzyna od XVI w. Po zajęciu Pomorza przez Krzyżaków w latach 1308-1309 wchodziła ona w skład konturstwa gniewskiego. Znajdowała się tu siedziba okręgu sądowego. Okręg kościerski powstał po reorganizacji administracji kujawskiej w XV wieku, kiedy to Kościerzyna wchodziła w skład wójtostwa tczewskiego.
Zasięg jurysdykcji okręgu kościerskiego obejmował wówczas m.in. Stężycę, Korne, Dziemiany, Lipusz, Barkoczyn, Gołubie, Mały i Wielki Klincz, Wyczechowo, Borcz, Wąglikowice, Kłobuczyno. Okręg kościerski graniczył wówczas z Kiszewskim na południu, Sztumskim na wschodzie i z konturstwem gdańskim na północnym zachodzie.

Prusy Królewskie: Zasadnicze elementy podziału administracyjnego nie uległy zmianie po powrocie Pomorza do Polski po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku.
Powstało wówczas starostwo kościerskie, będące częścią powiatu tczewskiego, a ten z kolei wchodził w skład województwa pomorskiego. Starostwo to pełniło wówczas funkcję reprezentanta władzy królewskiej i do jego kompetencji należało m.in. zbieranie skarbu monarszego, a później skarbu koronnego. Było też starostwo instytucją sądowniczą. Od początków XVII wieku Starostwo Kościerskie znajdowało się w rękach zasłużonego w dziejach Pomorza rodu Wejherów.
Częściowy awans Kościerzyny nastąpił w XVIII wieku, kiedy to w wyniku reform sejmu konwokacyjnego w 1764 roku do Kościerzyny przeniesiono także, z pobliskiego Mirachowa, siedzibę sejmiku powiatowego.

Zabór pruski: Po pierwszych dziesięcioleciach władzy pruskiej na Pomorzu (po 1772 roku) Kościerzyna nie pełniła znaczących funkcji administracji państwowej. Do 1818 roku była miastem Prus Zachodnich, wchodziła zaś w skład powiatu starogardzkiego, będącego częścią rejencji kwidzyńskiej. W wyniku reform administracyjnych w państwie pruskim, od 1818 roku stała się Kościerzyna siedzibą władz powiatu (Kreis Berent) funkcjonował tutaj urząd Landrata, działał także sąd okręgowy. Zasadnicze elementy układu administracyjnego Prus Zachodnich przejęła II Rzeczpospolita.

XX wiek: W II Rzeczpospolitej Kościerzyna stała się siedzibą starostwa powiatowego należącego do jednostek administracji państwowej województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Przez dłuższy czas istnienia część kompetencji powiatowych (m.in. policję) posiadała gmina kościerska. Po II wojnie światowej powróciła Kościerzyna do funkcji powiatowej. Powiat Kościerski, rozciągający się na wschód aż do Skarszew był jednym z większych w województwie gdańskim i obejmował gminy Kościerzyna, Lipusz, Dziemiany, Liniewo, Nowa Karczma, Stara Kiszewa, Skarszewy. Powiat kościerski został zlikwidowany na skutek reformy administracyjnej w 1975 roku, mimo tego Kościerzyna pełniła nieformalnie funkcję centrum dla mieszkańców okolicznych gmin. Przemiany po 1989 roku doprowadziły do powstania w Kościerzynie jednostek administracji państwowej (Urzędu Rejonowego i Urzędu Pracy), które stały się podstawą do budowy systemu powiatowej władzy samorządowej od roku 1999.

Turystyka
Informacje podstawowe: Powat kościerski to dogodne miejsce do rozwoju turystyki. Wynika to przede wszystkim z walorów krajobrazowych powiatu, który położony jest w niezwykle malowniczym zakątku kraju. Naturalna uroda tego terenu, liczne i czyste jeziora, piękne lasy, świeże powietrze, połacie piasków sandrowych, a co najważniejsze szczególna atmosfera sprawiają, że powiat kościerski jest idealnym miejscem wypoczynku i rozrywki. Znajdują się tu doskonałe warunki do uprawiania turystyki pieszej i rowerowej, żeglarstwa, motorowodniactwa i kajakarstwa. Okolice powiatu kościerskiego to raj dla wędkarzy i myśliwych. Niewątpliwą atrakcją dla miłośników przyrody są parki krajobrazowe: Wdzydzki Park Krajobrazowy i Kaszubski Park Krajobrazowy, połączone szlakami turystycznymi: pieszymi (Kaszubski, Wdzydzki, Kamiennych Kręgów) i wodnymi (Wdy, Wierzycy, Trzebiochy). Swym niepowtarzalnym urokiem zachwycą każdego jeziora rynnowe położone wśród lasów z największym na Kaszubach jeziorem Wdzydzkim zwanym "Kaszubskim Morzem". Charakterystykę przyrodniczą powiatu uzupełnia wiele godnych polecenia zabytków architektonicznych i atrakcji turystycznych.

Walory przyrodnicze: Pod względem przyrodniczym i krajobrazowym powiat kościerski należy do jednych z najbardziej atrakcyjnych miejsc w Polsce. Same rezerwaty przyrody zajmują powierzchnię 46,1 ha, natomiast zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 77 ha. Nie bez znaczenia dla potencjalnych turystów są także pomniki przyrody, których na terenie powiatu jest aż 65. Na szczególną uwagę zasługuje, położony w całości na terenie powiatu, Wdzydzki Park Krajobrazowy o powierzchni 17857 ha. Należy zaznaczyć, że bardzo ważnym elementem krajobrazu są jeziora, których w powiecie kościerskim jest blisko 240. Większość z nich to jeziora w pierwszej klasie czystości.

Atrakcje turystyczne:
- Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny im. T. i J. Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich
- Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie
- Kalwaria Wielewska
- Skansen kolejowy
- Kościerskie Sanktuaria
- Farma strusi afrykańskich
- Muzeum Ziemi Zaborskiej
- Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego
- Ekspozycja Porcelany Stołowej Zakłady Porcelany Stołowej "Lubiana" w Łubianie
- Kościół parafialny pw. św. Andrzeja
- Zamek Krzyżacki
- Młyn wodny nad rzeką Wdą
- Ekspozycja muzealna - Kościerzyna i Ziemia Kościerska
- Stała Wystawa Polskiego Czerwonego Krzyża, Kościerski Dom Kultury
- Rynek w Kościerzynie
- Ratusz Miejski
- Rejsy łodzią spacerową po Jeziorze Wdzydze, Przystań "U Grzegorza"

Inne atrakcje:
- Dziemiany - Kościół św. Antoniego - 1992r.
- Karsin - Drewniany kościół z pocz. XX wieku
- Wiele (gm. Karsin) - Zabytkowy kościół murowany z 1906 roku
- Garczyn (gm. Liniewo) - Zabytkowy kościół parafialny pw. św. Andrzeja z XVI w.
- Lipusz - Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła z 1866 roku
- Lipusz - Kościół poewangelicki z 1880 roku
- Lipusz - Budynek Banku Spółdzielczego z 1915 roku
- Grabowo Kościerskie (gm. Nowa Karczma) - Barokowy kościół parafialny z 1631 roku
- Stara Kiszewa - Kościół św. Marcina z 1891 roku
- Stare Polaszki (gm. Stara Kiszewa) - Kościół św. Mikołaja z XVIII wieku z barokowym ołtarzem
- Rezerwat Przyrody Krwawe Doły
- Chwarzno (gm. Stara Kiszewa) - XIX wieczny Dworek Czarlińskich
- Kościerzyna - Zameczek Starościński z XIX wieku. Najstarszy budynek w Kościerzynie
- Kościerzyna - Zespół Zakładu N.P. Marii Anielskiej
- Kościerzyna - Klasztor Zgromadzenia Sióstr Elżbietanek
- Kościerzyna - Budynek dawnego Seminarium Nauczycielskiego
- Kościół pw. św. Trójcy - Kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego

Szlaki Turystyczne: Ze względu na swoje bogate walory krajobrazowe, powiat kościerski posiada bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki kwalifikowanej. Na miłośników wędrówek pieszych i rowerowych czeka tu wiele szlaków regionalnych i ścieżek dydaktycznych. Łącznie jest ich około 30. Na brak zajęcia nie będą także narzekać miłośnicy spływów kajakowych. Z obszarów Szwajcarii Kaszubskiej bierze początek kilka atrakcji rzek nadających się do tego rodzaju atrakcji. Są to: Wda (Czarna Woda), Trzebiocha, Graniczne, Pilica, Borowa, Wierzyca i Mała Wierzyca. Kródkie szlaki rzeczne można przebyć w ciągu jednego, dwóch dni. Na jeziora warto jednak przeznaczyć więcej czasu. W regionie istnieje 10 przeznaczonych dla miłośnieków kajakarstwa szlaków wodnych.

Kultura: Niepowtarzalny klimat powiatu kościerskiego tworzy kultura materialna i duchowa Kaszubów. Tu spotkać można wciąż żywą tradycję ludu kaszubskiego, zażyć tabaki, wysłuchać opowieści o Stolemach - kaszubskich olbrzymach, zobaczyć jak w chatach pokrystych strzechą wciąż wyplata się wiklinowe kosze i haftuje na białych płótnach. Na Ziemi Kościerskiej działali i tworzyli wybitni przedstawiciele życia społecznego, politycznego i kulturalnego. W położony nieopodal Kościerzyny Będominie przyszedł na świat i wychował twórca polskiego hymnu narodowego Józef Wybicki. W każdej z gmin powiatu kościerskiego działają gminne ośrodki kultury, które organizują wiele cyklicznych imprez o charakterze regionalnym i międzynarodowym.
Kultywowaniu tradycji kaszubskich służą także, znane zarówno na scenach w Polsce jak i za granicą zespoły, m.in. Zespół Folklorystyczny "Kaszubskie Nuty", Zaspół Pieśni i Tańca "Kościerzyna" oraz "Młoda Kościerzyna".
Najważniejsze imprezy cykliczne organizowane na terenie powiatu kościerskiego:
- Kaszubskie Forum Gospodarcze: 1 i 2 maja
- Jarmark Wdzydzki: lipiec
- Regaty o Puchar Stolema - lipiec
- Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny - lipiec
- Bieg Mazurka - wrzesień

Gminy
Do Powiatu Kościerskiego należą następujące gminy:
- Gmina Dziemiany
- Gmina Karsin
- Gmina Kościerzyna
- Gmina Liniewo
- Gmina Lipusz
- Gmina Nowa Karczma
- Gmina Stara Kiszewa

Gmina Dziemiany: Dziemiany to duża wieś letniskowa położona nad jeziorem Rzuno. Największą atrakcją dziemiańskiej części Parku Krajobrazowego jest zespół jezior (Cheb, Słupino, Słupinko, Radolne, Schodno), z których największym jest jez. Wdzydzkie. Czyste jeziora, obfite w ryby i practwo wodne, lasy sprzyjają odpoczynkowi i rekreacji oraz turystyce pieszej, wodnej i rowerowej.

Gmina Karsin: jest jedną z największych gmin powiatu kościerskiego. Gmina stanowi integralną część tzw. Ziemi Zaborskiej. Podstawowymi kierunkami rozwojowymi gminy Karsin są turystyka, przetwórstwo rolno-spożywcze, przemysł drzewny i rolnictwo. Brak przemysłu, piękne jeziora, m.in. jez. Wdzydzkie i Wielewskie, liczne lasy to rzeczywiste atuty, które doceniają przybywający do Karsina i okolic goście. Największą atrakcją turystyczną, jak również miejscem ważnym ze względu na religijny charakter, jest Kalwaria Wielewska.

Gmina Kościerzyna: jest największą gminą powiatu kościerskiego. Pierwsze ślady osadnictwa na terenie gminy Kościerzyna pochodzą z epoki brązu. Ze względu na swoje położenie gmina Kościerzyna uznawana jest za jeden z najpiękniejszych i najbardziej atrakcyjnych turystycznie regionów Polski. Malowniczo przeplatające się lasy, pola, łąki i jeziora, urozmaicona rzeźba terenu, urocze doliny rzeczne, czyste powietrze, cisza i spokój są wymarzonym miejscem wypoczynku. Kajakarze znajdą tu 80km szlaków wodnych i liczne jeziora, których w gminie Kościerzyna jest ponad 60.

Gmina Liniewo: jest gminą rolniczą, która rozwija się turystycznie. Coraz lepiej rozwiązywane problemy ochrony środowiska, a także urozmaicony krajobraz tworzą warunki do rozwoju sportu, rekreacji i wypoczynku. W miejscowości Garczyn znajduje się największa w Polsce farma strusi afrykańskich. W miejscowości tej znajduje się także zabytkowy kościół z XVI w. z ołtarzem i figurką Matki Boskiej z XIV w. oraz zabytek archeologiczny - grodzisko wczesnośredniowieczne.

Gmina Lipusz: jest jedną z najstarszych gmin w województwie pomorskim. Przez Lipusz przepływa rzeka Czarna Woda - Wda, która birerze początek z jeziora Wieckiego we wsi Śluza. Rzeka jest szlakiem wodnym dla turystyki kajakowej. Duża ilość lasów i wód, wyjątkowo czyste powietrze, wiele atrakcji turystycznych (m.in. Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego", młyn wodnym, pomniki przyrody) są podstawą atrakcyjności gminy pod względem turystycznym.

Gmina Nowa Karczma: jest gminą o charakterze rolniczo-turystycznym. Ukształtowanie terenu, obecność licznych jezior i lasów sprzyja uprawnianiu turystyki pieszej, rowerowej oraz wodnej. Uwagę turystów przyciągnąć mogą walory przyrodnicze i kulturowe, do których zaliczają się rzeka Wierzyca i jej dopływ Leniwka, grodziska, pomniki przyrody, miejsca martyrologii, budowle sakralne w Grabowie, Rekownicy i Nowym Barkocznie. Jednak największą atrakcją w gminie Nowa Karczma jest Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie, jedyna tego typu placówka na świecie.

Gmina Stara Kiszewa: położona jest na pograniczu Kaszub i Kociewia. Pofałdowane tereny z rynnowymi nieckami jezior stwarzają idealne warunki dla rozwoju turystyki pieszej, a także żeglarstwa i kajakarstwa. Okolice Starej Kiszewy to prawdziwy raj dla wędkarzy i myśliwych. Gmina Stara Kiszewa otwarta jest na inwestorów. Dysponuje terenami pod budowę moteli, zajazdów, ośrodków wczasowych, pól golfowych i małych zakładów przemysłowych.