HRINGR hefir konungr heitit, er réð fyrir Eystra-Gautlandi.
Hann var sonr Gauta konungs, sonar
Óðins, er konungr var í Svíþjóð ok kominn var utan af
Asíam ok frægastar konungaættir eru frá komnar hér á
Norðrlöndum. Þessi konungr, Hringr, var bróðir Gautreks
ins milda at faðerni, en móðerni átti hann göfugt.
Hringr konungr átti Sylgju, dóttur Sæfara jarls af Smálöndum;
hún var fríð kona ok vel skapi farin. Bræðr
hennar váru þeir Dagfari ok Náttfari. Þeir váru hirðmenn
Haralds konungs hilditannar, er þá réð fyrir Danmörk
ok mestum hluta Norðrlanda.
Þau áttu einn son, er Herrauðr hét. Hann var mikill
vexti ok fríðr sýnum, sterkr at afli ok vel at íþróttum
búinn, svá at fáir menn máttu við hann jafnast. Hann
var vinsæll af öllum mönnum, en ekki hafði hann mikit
ástríki af feðr sínum, ok olli þat því, at konungr átti
annan son frilluborinn, ok unni hann honum meira.
Sá er nefndr Sjóðr. Konungr átti hann í æsku sinni, ok
var hann nú fulltíða maðr. Konungr fekk honum lén
mikit, ok var hann ráðgjafi konungs ok tók saman skatta
hans, leiðangr ok landskyldir, ok var hann fyrir öllum
inntektum ok útlátum, ok þótti flestum hann frekr í útheimtunum,
en fastr í lyktum ok launum, en hollr var
hann konungi ok vildi hans jafnan fullastan, ok hófst
af því sá málsháttr af hans nafni, at sá er öðrum kallaðr
sjóðfelldr, er honum sér mesta hagsmuni ok geymir bezt
eptir. Sjóðr samdi til þess punga þá, er síðan váru kallaðir
fésjóðar, at geyma í silfr þat, er tekit var í skuldir
konungs. En þat, sem hann tók meira en til stóð, þá gerði
hann þar at smápunga, ok kallaði hann þat slæg, ok umvendi
hann því til kostnaðar, en landaurum var óbrigt.
Ekki var Sjóðr þokkasæll af mönnum, en konungr unni
honum mikit ok lét hann einn öllu ráða.
Maðr er nefndr Þvari ok var kallaðr Bryn-Þvari. Hann
bjó skammt frá konungs atsetum. Hann hafði verit
víkingr mikill inn fyrri hlut ævi sinnar, ok þá er hann
var í víkingu, mætti hann skjaldmey einni, er Brynhildr
hét. Hún var dóttir Agnars konungs ór Nóatúnum. Þau
börðust, ok bárust sár á Brynhildi, þangat til at hún var
óvíg. Tók Þvari hana þá til sín ok mikinn fjárhlut með
henni. Hann lét græða hana at heilu, ok var hún síðan
hnýtt ok bömluð, ok var hún því kölluð Brynhildr baga.
Þvari gerði brúðlaup til hennar, ok sat hún á brúðbekk
með hjálm ok brynju, en þó váru ástir þeira góðar. Lagði
Þvari þá af hernað ok settist í bú, ok áttu tvá sonu, ok
hét Smiðr inn eldri; hann var eigi mikill maðr vexti,
manna fríðastr sýnum ok slyngr við allar íþróttir ok svá
hagr, at hann lagði á allt gerva hönd. Bósi hét annarr
sonr þeira. Hann var mikill vexti ok sterkr at afli, dökklitaðr
ok ekki mjök fríðr ok líkr móður sinni at skaplyndi
ok sköpun, kátr var hann ok keskimáll ok þráfylginn
því, sem hann tók upp, ok eigi mjök fyrirleitinn við
hvern sem hann átti. Móðir hans unni honum mikit,
ok var hann kenndr við hana ok kallaðr Bögu-Bósi. Hafði
hann ok margar tiltekjur til þess bæði í orðum ok verkum,
at honum var þetta sannnefni.
Busla hét kerling. Hún hafði verit frilla Þvara karls.
Hún fóstraði sonu hans. Hún kunni margt í töfrum.
Smiðr var henni miklu eptirlátari, ok nam hann margt
at henni. Hún bauð Bósa at kenna honum galdra, en
Bósi sagðist eigi vilja, at þat væri skrifat í sögu hans, at
hann ynni nokkurn hlut með sleitum, þann sem honum
skyldi með karlmennsku telja. Mjök var nær um aldr
þeira Herrauðar konungssonar ok karlssona, ok var vingott
með þeim, ok var Bósi jafnan í konungsgarði, ok
lögðu þeir Herrauðr lag sitt saman. Sjóðr vandaði um þat,
at Herrauðr gaf Bósa klæði af sér, því at hans váru jafnan
í sundr rifin. Bósi þótti ok harðleikinn, ef hann var at
gamni með þeim, en engi þorði um at vanda fyrir Herrauð,
því at hann mælti allt eptir Bósa. Nú beiddi Sjóðr,
at hirðmenn skyldi lemja hann ór leik.
Þat var nú eitthvert sinn, at hirðin hafði soppleik,
ok léku menn með kappi miklu, ok gerðu
þeir nú leik til Bósa, en hann tók hart í móti,
ok gekk hönd ór liði á einum konungsmanni.
Annan dag braut hann fót í öðrum. Inn þriðja dag veittust
at honum tveir menn, en margir óþægðu honum.
Sló hann þá augat ór einum með soppinum, en annan
felldi hann, ok brotnaði hann á háls. Hlupu þeir þá til
vápna ok vildu drepa Bósa, en Herrauðr stóð hjá honum
með þá menn, sem hann gat fengit, ok var búit við
sjálft, at þeir mundu berjast, áðr en konungr kom til.
En fyrir tillögu Sjóðs gerði konungr Bósa útlægan, en
Herrauðr kom honum undan, svá at honum varð eigi
nát.
Litlu síðar beiddi Herrauðr föður sinn at fá sér herskip
ok röskva menn til fylgdar, því at hann létzt vilja
ór landi ok afla sér meiri frægðar, ef þess verðr auðit.
Konungr bar þat mál fyrir Sjóð, en hann kveðst ætla,
at sneyðast mundi féhirzlurnar, áðr en Herrauðr er svá
heiman gerr sem honum líkar. Konungr sagði, at þeir
skyldu við þat leita, ok varð svá at vera sem konungr
vildi, ok var nú búin ferð Herrauðar með miklum fékostnaði,
ok var hann vandr at öllu, ok kom þeim
bræðrum lítt saman. Hafði hann fimm skip ór landi,
ok váru þau flest öll forn. Vaska menn hafði hann með
sér ok mikit fé í gulli ok silfri, ok sigldi hann nú burt
af Gautlandi ok suðr til Danmerkr.
Einn dag í miklu veðri þá stóð maðr á bjargi ok
beiddi fars. Herrauðr sagðist eigi gera sétr króka til hans,
en segir far til reiðu, ef hann náir skipinu. Þessi maðr
stökk af bjarginu ok kom niðr á sveifinni fyrir utan
stýrit, ok var þat fimmtán álna langt hlaup. Þar þekktu
menn Bósa. Herrauðr fagnar honum vel ok segir hann
skyldu vera stafnbúa á skipi sínu. Þaðan sigldu þeir til
Saxlands ok herjuðu, hvar sem þeir fóru. Þeim varð
gott til fjár, ok fóru þeir svá fimm vetr.
Nú er þar til at taka heima í Gautlandi, þá er Herrauðr
var í burt farinn, skoðaði Sjóðr féhirzlur föður
síns. Váru þá tómar kistur allar ok svá töskur, ok varð
honum opt it sama á munni: "Man ek þat," sagði hann,
"at öðruvís var í þenna sjóð at líta." Síðan bjóst Sjóðr
heiman at taka saman konungs skatta ok landskyldir,
ok var hann þá frekr í flestum útheimtum. Hann kemr
til Þvara karls ok beiddi þar leiðangrs sem annars staðar.
Þvari sagðist frá eldr herferðum ok sagðist leiðangr eigi
gera. Sjóðr sagði hann meira leiðangr eiga at gera en
aðra menn ok kvað hann því ollat hafa, at Herrauðr fór
ór landi, ok beiddi bóta fyrir þá menn, er Bósi hafði
meitt. En Þvari sagði, at maðr ætti at ábyrgjast sik sjálfr,
ef hann gengr til leiks, ok kvaðst eigi ausa út fé sínu fyrir
slíkt, ok sló þá í deilu með þeim. Braut Sjóðr þá upp
útibúr Þvara karls ok tók í burt tvær gullkistur ok mikit
fé annat í vápnum ok klæðum, ok skildu þeir við svá
búit. Fór Sjóðr heim ok hafði mikinn fjárhlut, ok sagði
hann konungi frá ferðum sínum. Konungr kvat þat illa,
er hann hafði rænt Þvara karl, ok kveðst ætla, at honum
mundi þat illa gegna. Sjóðr kveðst eigi sakast um þat.
Nú er at segja frá Herrauði ok Bósa, at þeir búast
at sigla heim ór hernaði. Þá höfðu þeir frétt, at Sjóðr
hafði rænt Þvara karl. Ætlaði Herrauðr þá at friða fyrir
Bósa ok sætta hann við konung. Þeir fengu veðr svá
mikil, at skip þeira skildust, ok týndust þau öll, sem
Herrauðr hafði heiman haft, en hann komst með tvau
skip í Elfarsker, en Bósa rak til Vindlands einskipa. Þar
lá fyrir Sjóðr með tvau skip, nýkominn ór Austrvegi,
ok hafði hann keypt konungi dýrgripi. En er Bósi vissi
þat, bað hann menn sína vápnast, ok lagði hann til
fundar víð Sjóð ok spurði, hverju hann vildi bæta, er
hann hafði rænt Þvara karl. Sjóðr kvað hann firna djarfan,
er hann þorði slíkt at mæla, þar sem hann var áðr
útlagi konungs, ok kvað honum vel yfir at láta, ef hann
missti eigi meira. Þá tóku hvárirtveggju til vápna, ok sló
í bardaga með þeim, ok lauk svá, at Bósi varð banamaðr
Sjóðs. Gaf hann þá grið þeim, sem eptir váru, en tók at
sér skipit ok allt þat, er á var. En er honum gaf byr,
siglir hann undir Gautland ok fann þar Herrauð, fóstbróður
sinn, ok sagði honum tíðendin, en Herrauðr
sagði honum, at þat mundi eigi bæta um vinsældir hans
við konung, -- "eða hví fórtu á minn fund, svá nærri
mér sem þú hefir höggvit?" "Ek vissa," sagði Bósi, "at
mér mundi eigi tjá at forðast þik, ef þú vildir illu til
þín slá, en ek þóttumst þar allt traust eiga, sem þú
vart."
"Kalla má," segir Herrauðr, "at lítill mannskaði væri at
Sjóð, þó at mér væri skyldr, ok mun ek fara á fund föður
míns ok freista, ef ek gæti sætt ykkr." Bósi kvaðst eigi
vænta mikils létta af konungi, en Herrauðr sagði, at
eigi dygði ófreistat.
Fór hann á fund föður síns ok gekk fyrir hann ok
kvaddi hann virðuliga. Faðir hans tók honum fáliga,
því at hann hafði frétt áðr sameign þeira Bósa ok Sjóðs.
Herrauðr mælti til föður síns: "Þar er til bóta at sjá,
sem þér eruð, við Bósa, félaga minn, því at hann hefir
hent slys mikit. Hann hefir vegit Sjóð, son þinn, þó at
sakir væri nokkurar til, ok viljum vér bjóða sættir ok
fé svá mikit sem þú vilt sjálfr kjósa ok þar með várt
fylgi ok hylli ok slíka þjónustu sem þér vilið hann
krefja." Konungr svarar þá reiðuliga: "Mikit kapp leggr
þú á, Herrauðr, at fylgja illmenni þessu, ok mundi mörgum
þykkja þér betr standa at hefna bróður þíns ok várrar
svívirðu." Herrauðr svarar þá: "Lítill mannskaði var
at Sjóð. Veit ek ok eigi, hvárt hann var minn bróðir eða
eigi, þó at þú heldir mikit til hans, ok þykkir mér þú
eigi virða mik mikils, at þú vilt eigi taka sættir fyrir
mínar bænir, en ek þykkjumt þá bjóða betra mann í
stað Sjóðs í þá þjónustu, sem hann hafði." Þá mælti
konungr reiðr mjök: "Allt þitt formæli, sem þú veitir Bósa,
skal mikit spilla til, ok þegar ek get honum nát, skal
hann uppi hanga miklu hæra en menn viti dæmi til, at
nokkurr þjófr hafi svá hátt hangit." Þá svarar Herrauðr
reiðr mjök: "Þat munu margir mæla, at þér kunnið eigi
sóma yðvarn at þiggja. Nú með því, at þú vilt mik einskis
virða, þá máttu til þess ætla, at eitt skal yfir okkr Bósa
ganga, ok skal ek svá verja hann sem sjálfan mik ok mér
endist líf til ok karlmennska, ok munu þat þó margir
mæla, at nógu dýrt muni þá keyptr einn ambáttarsonr,
ef þér gefið oss við." Snýr Herrauðr þá í burt reiðr
mjök ok létti eigi fyrr en hann fann Bósa ok sagði honum,
hversu þeir feðgar höfðu skilit.
Hringr konungr lætr nú blása saman liði sínu ok ferr
til móts við þá fóstbræðr, ok sló þar þegar í bardaga
með þeim ok hafði konungr lið hálfu meira eða þrjú
slík. Þeir Herrauðr ok Bósi gengu vel fram ok drápu
margan mann, en þó urðu þeir ofrliði bornir ok váru
teknir ok settir í fjötra ok kastat í myrkvastofu, en konungr
var svá reiðr, at hann vildi þegar láta drepa þá,
en Herrauðr var svá vinsæll, at allir mæltu hann undan,
ok var þá fyrst skipt herfangi ok grafnir inir dauðu.
Váru margir menn á dagþingan við konung, at hann
skyldi taka sættir af Herrauð, ok var hann leiddr fyrir
konung. Konungr bauð honum grið, ok lögðu margir
þar vel til, en Herrauðr segist eigi grið vilja þiggja,
nema Bósi hafi bæði lífs grið ok lima, en konungr sagði
þess enga ván. Herrauðr sagðist þess manns bani
skyldu verða, sem réði lífláti Bósa, ok eigi konungi
hlífa heldr en öðrum. Konungr segir þá, at þat færi
eigi illa, at sá hefði brek, er beiðist. Var konungr þá svá
reiðr, at eigi mátti orðum við hann koma, ok bað leiða
Herrauð aptr í myrkvastofuna ok skyldi þá báða drepa
um morguninn, því at konungr vildi eigi annat, ok þótti
nú flestum óvænliga horfa.
Þetta kveld kom Busla kerling at máli við Þvara
karl ok spurði, hvárt hann ætlaði ekki at bjóða fé fyrir
son sinn, en hann sagðist eigi vilja ausa út fé sínu ok
sagðist vita, at hann gæti eigi keypt þeim manni líf,
sem deyja skyldi ok feigr væri, ok spurði, hvar nú væri
komit töfrum hennar, at hún veitti eigi Bósa nokkut lið,
en hún sagði sér eigi mega göngumannligar fara en
honum. Þetta kveld it sama kom Busla í þat herbergi,
sem Hringr konungr svaf í, ok hóf upp bæn þá, er síðan
er kölluð Buslubæn, ok hefir hún víðfræg orðit síðan,
ok eru þar í mörg orð ok ill, þau sem kristnum
mönnum er þarfleysa í munni at hafa, en þó er þetta
upphaf á henni:
"Hér liggr Hringr konungr,
hilmir Gauta,
einráðastr
allra manna;
ætlar þú son þinn
sjálfr at myrða,
Þau munu fádæmi
fréttast víða.
Heyr þú bæn Buslu,
brátt mun hún sungin,
svá at heyrast skal
um heim allan,
ok óþörf öllum,
þeim sem á heyra,
en þeim þó fjándligust,
sem ek vil fortala.
Villist vættir,
verði ódæmi,
hristist hamrar,
heimr sturlist,
versni veðrátta,
verði ódæmi,
nema þú, Hringr konungr,
Herrauð friðir
ok honum Bósa
bjargir veitir.
Svá skal ek þjarma
þér at brjósti,
at hjarta þitt
höggormar gnagi,
en eyru þín
aldregi heyri
ok augu þín
úthverf snúist,
nema þú Bósa
björg of veitir
ok honum Herrauð
heipt upp gefir.
Ef þú siglir,
slitni reiði,
en af stýri
stökkvi krókar,
rifni reflar,
reki segl ofan,
en aktaumar
allir slitni,
nema þú Herrauð
heipt upp gefir
ok svá Bósa
biðir til sátta.
Ef þú ríðr,
raskist taumar,
heltist hestar,
en hrumist klárar,
en götur allar
ok gagnstígar
troðist allar
í tröllhendr fyrir þér,
nema þú Bósa
bjargir veitir
ok Herrauð
heipt upp gefir.
Sé þér í hvílu
sem í hálmeldi,
en í hásæti
sem á hafbáru;
þó skal þér seinna
sýnu verra,
en ef þú vilt við meyjar
manns gaman hafa,
villist þú þá vegarins;
eða viltu þulu lengri?"
Þá svarar konungr: "Þegi þú, vánd vættr, ok vert í
burtu, elligar mun ek láta meiða þik fyrir forbænir
þínar." "Svá höfum vit nú fundizt," segir Busla, "at vit
munum eigi skilja, fyrr en ek hefi minn vilja." Konungr
vildi þá upp standa, ok var hann þá fastr við sængina,
en smásveinar vöknuðu eigi. Busla lét þá frammi
annan þriðjung bænarinnar, ok mun ek láta þat um
líða at skrifa hann, því at þat er öllum þarfleysa at hafa
hann eptir, en þó má svá sízt eptir hafa hann, at hann
sé eigi skrifaðr. En þó er þetta þar upphaf á:
"Tröll ok álfar
ok töfrnornir,
búar, bergrisar
brenni þínar hallir,
hati þik hrímþursar,
hestar streði þik,
stráin stangi þik,
en stormar æri þik,
ok vei verði þér,
nema þú vilja minn gerir."
En er sú þula var úti, mælti konungr til hennar: "Fyrr
en þú illmælir mér lengr, þá mun ek gefa Herrauði líf,
en Bósi fari ór landi ok sé dræpr, nær ek get hann áhent."
"Þá skal taka þér fram betr," segir Busla. Hóf hún þá
upp þat vers, er Syrpuvers er kallat ok mestr galdr er
í fólginn ok eigi er lofat at kveða eptir dagsetr, ok er
þetta þar í nærri endanum:
"Komi hér seggir sex,
seg þú mér nöfn þeira
öll óbundin,
ek mun þér sýna:
getr þú eigi ráðit,
svá at mér rétt þykki,
þá skulu þik hundar
í hel gnaga,
en sál þín
sökkvi í víti."
Ráð nú þessi nöfn, svá at rétt sé, elligar hríni allt þat á
þér, sem ek hefi verst beðit, nema þú gerir minn vilja."
En er Busla hafði úti bænina, vissi konungr varla, hverju
hann vildi svara fyrir fortölum hennar. "Hverr er nú
þinn vili?" segir konungr. "Sentu þá forsending," segir
kerling, "þá sem tvísýni er á, hversu þeim gengr, ok
ábyrgist þeir sik sjálfir." Konungr bað hana þá í burt
fara, en hún vildi þat eigi, fyrr en konungr sór henni
trúnaðareið, at hann skyldi halda þat, sem hann hafði
henni lofat, en þá skyldi Buslubæn ekki á honum hrína.
Hvarf kerling þá í burtu.
At morgni dags er konungr snemma uppi ok lét blása
til þings, ok váru þeir þangat leiddir Herrauðr ok Bósi.
Konungr spyrr þá ráðgjafa sína, hvat við þá skyldi gera,
en flestir báðu hann vægja við Herrauð. Þá mælti konungr
til hans: "Lítils viltu virða mik," segir hann, "en
nú vil ek gera þat fyrir bæn vina minna, at Bósi skal hafa
lífs grið ok lima, ok skal hann fara ór landi ok koma eigi
aptr, fyrr en hann fær mér þat gammsegg, at skrifat er
allt með gullstöfum utan, ok erum vit þá sáttir, en elligar
skal hann heita hvers manns níðingr. En Herrauðr
fari hvárt, er hann vill, at fylgja Bósa, eða geri hvert
ráð fyrir sér, sem hann vill, því at eigi munum vit samvistum
saman vera at svá búnu." Váru þeir þá leystir
báðir, ok fóru þeir þá til Þvara karls ok váru hjá honum
um vetrinn. En er váraði, bjuggu þeir ferð sína ór landi
ok höfðu eitt skip ok á fjóra menn ok tuttugu, ok fóru
þeir mjök at tilvísan Buslu, ok heldu þeir í Austrveg
ok kómu undir Bjarmaland ok lögðu undir einn eyðiskóg.
Hárekr hét sá konungr, er þar réð þá fyrir. Hann var
kvángaðr ok átti tvá sonu. Hét annarr Hrærekr, en annarr
Siggeirr. Þeir váru kappar miklir ok hirðmenn Goðmundar
konungs á Glæsisvöllum ok landvarnarmenn
hans. Dóttir konungs hét Edda. Hún var fríð sýnum ok
um flesta hluti vel kunnandi.
Nú er at segja frá þeim fóstbræðrum, at þeir váru
komnir undir Bjarmaland ok þann skóg, er Vínuskógr
heitir. Þeir reistu tjald á landi mjök fjarri mannavegum.
Um morguninn sagði Bósi mönnum sínum, at þeir
Herrauðr mundu ganga á land ok kanna skóginn ok
vita, hvers þeir yrði vísir. "En þér skuluð bíða okkar
hér mánuð, en ef vit komum þá eigi aptr, þá skuluð þér
sigla, hvert sem þér vilið." Mönnum þeira þótti mikit
fyrir þessu, en þó varð svá at vera sem þeir vildu. Síðan
ganga þeir fóstbræðr á skóginn ok höfðu þat eitt til
matar, sem þeir skutu, dýr ok fugla, en stundum höfðu
þeir ekki nema ber ok safa. Skógrinn ónýtti mjök klæði
þeira.
Einn dag kómu þeir at húsabæ einum. Þar stóð karl
úti ok klauf skíð. Hann heilsar þeim ok spyrr þá at
nafni. Þeir sögðu til it sanna ok spurðu, hvat karl hét,
en hann kveðst heita Hóketill. Hann sagði þeim til
reiðu nætrgreiða, ef þeir vildu, en þeir þágu þat. Karl
fylgir þeim til stofu, ok var þar fámennt. Húsfreyja
var við aldr. Dóttur áttu þau væna, ok dró hún klæði
af gestum, ok váru þeim fengin þurr klæði. Síðan váru
handlaugar fram látnar, ok var þeim reist borð ok gefit
gott öl at drekka, ok skenkti bóndadóttir. Bósi leit opt
hýrliga til hennar ok sté fæti sínum á rist henni, ok
þetta bragð lék hún honum. Um kveldit var þeim fylgt
at sofa með góðum umbúningi. Bóndi lá í lokrekkju,
en bóndadóttir í miðjum skála, en þeim fóstbræðrum
var skipat í stafnsæng við dyrr utar. En er fólk var
sofnat, stóð Bósi upp ok gekk til sængr bóndadóttur
ok lypti klæðum af henni. Hún spyrr, hverr þar væri.
Bósi sagði til sín. "Hví ferr þú hingat?" sagði hún.
"Því, at mér var eigi hægt þar, sem um mik var búit,"
ok kveðst því vilja undir klæðin hjá henni. "Hvat viltu
hér gera?" sagði hún. "Ek vil herða jarl minn hjá þér,"
segir Bögu-Bósi. "Hvat jarli er þat?" sagði hún. "Hann
er ungr ok hefir aldri í aflinn komit fyrri, en ungan
skal jarlinn herða." Hann gaf henni fingrgull ok fór
í sængina hjá henni. Hún spyrr nú, hvar jarlinn er.
Hann bað hana taka milli fóta sér, en hún kippti hendini
ok bað ófagnað eiga jarl hans ok spurði, hví hann
bæri með sér óvæni þetta, svá hart sem tré. Hann kvað
hann mýkjast í myrkholunni. Hún bað hann fara með
sem hann vildi. Hann setr nú jarlinn á millum fóta
henni. Var þar gata eigi mjök rúm, en þó kom hann
fram ferðinni. Lágu þau nú um stund, sem þeim líkar,
áðr en bóndadóttir spyrr, hvárt jarlinum mundi hafa
tekizt herzlan. En hann spyrr, hvárt hún vill herða optar,
en hún kvað sér þat vel líka, ef honum þykkir þurfa.
Greinir þá ekki, hversu opt at þau léku sér á þeiri nótt,
en hins getr, at Bósi spyrr, hvárt hún vissi ekki til, --
"hvert at leita skyldi at gammseggi því, sem vit fóstbræðr
erum eptir sendir ok gullstöfum er ritat utan."
Hún kvaðst eigi minna mundu launa honum gullit ok
góða nætrskemmtan en segja honum þat, sem hann vill
vita, -- "en hverr var þér svá reiðr, at þik vill feigan ok
senda þik forsending?" "Eigi gengr illt til alls, ok verðr
engi frægr af engu," segir hann, "eru þeir ok margir
hlutir, at opt snúast til gæfu, þó at háskasamliga sé
stofnaðir."
"Hér í skógi þessum stendr hof mikit. Þat á Hárekr
konungr, er hér ræðr fyrir Bjarmalandi. Þar er göfgat
goð þat, er Jómali heitir. Þar er gull mikit ok gersemar.
Fyrir því hofi ræðr móðir konungs, er Kolfrosta
heitir. Hún er mögnuð af blótskap, svá at henni
kemr engi hlutr á óvart. Hún veit þat fyrir með konstrum
sínum, at hún á eigi at lifa út allan þenna mánuð,
ok því fór hún hamfari austr á Glæsisvöllu ok nam í
burt Hleiði, systur Goðmundar konungs, ok ætlar, at
hún skuli vera hofgyðja eptir sik. En þat er þó skaði
mikill, því at hún er allra meyja fríðust ok kurteisust,
ok væri betr, at þat færist undan." "Hvat er til vandhæfa
í hofinu?" sagði Bósi. "Gammr er þar," sagði
hún, "svá bölvaðr ok grimmr, at hann drepr allt þat,
er fyrir verðr hans ódæmum. Hann horfir beint í móti
dyrum ok þekkir hvat, er inn kemr, ok er því engu
lífs at vænta, sem verðr fyrir hans klóagangi eða eitri.
Þræll einn er í hofinu; hann vaktar mat gyðjunni.
Tvævetra kvígu þarf hún í mál. Undir þessum gammi
er egg þat, sem þú ert eptir sendr. Griðungr einn er í
hofinu, trylldr ok blótaðr. Hann er bundinn með járnviðjum.
Hann skal skjóta kvíguna, ok blandast þá ólyfjan
við hana, ok tryllast þeir allir, sem af eta. Hana
skal matgera fyrir Hleiði konungs systur, ok verðr hún
þá líka tröll, sem hofgyðjan var áðr. Nú þykkir mér
óvænt um, að þú munir sigra óvætti þessa, við svá mikinn
tröllskap sem um er at eiga." Bósi þakkar henni
nú sögu sína ok gerði henni góðan danganda í skemmtanarlaun,
ok fór þá báðum vel, ok sváfu þau nú allt
til dags. En at morgni fór hann til Herrauðar ok sagði
honum, hvat hann hafði frétt, ok dvöldust þeir þar
þrjár nætr, ok sagði bóndadóttir þeim, hvat þeir skyldu
stefna til hofsins, ok bað hún vel fyrir þeim at skilnaði.
Fara þeir nú leið sína.
Ok einn morgin snemma sá þeir, hvar maðr fór mikill
vexti í grám kufli. Hann leiddi með sér naut. Þeir
þóttust vita, at þat mundi vera þrællinn, ok stilltu þeir
þeir nú at honum. Bósi sló hann kylfuhögg svá stórt,
at þat var hans bani. Síðan drápu þeir kvíguna ok
flógu af henni belg ok stöppuðu upp með mosa ok
lyng. Herrauðr fór í kufl þrælsins ok leiddi eptir sér
kvígubelginn, en Bósi steypti kápu sinni yfir þrælinn
ok bar hann á baki sér, þangað til at þeir sá hofit. Þá
tók Bósi spjót sitt ok rak í rass þrælnum ok neðan
eptir honum endilöngum, svá at oddrinn kom út við
herðarnar. Ganga þeir nú at hofinu. Herrauðr gekk
inn í hofit í búningi þrælsins. Hofgyðjan var þá í
svefni. Hann leiðir kvíguna á básinn, en leysir griðunginn.
Hann hljóp upp á kvíguna. Mosabelgrinn varð
léttr fyrir, ok rak griddi höfuðit út á múrinn ok braut
af sér bæði hornin. Herrauðr greip þá í bæði eyrun á
honum ok í granirnar ok snaraði hann svá ór hálsliðinum.
Þá vaknaði gýgrin ok hljóp á fætr. Í þessu kom
Bósi inn í hofit ok bar þrælinn uppi yfir höfði sér á
spjótinu. Gammrinn brá nú við skjótt ok steypti sér
ofan ór hreiðrinu ok vildi gleypa þann, sem inn var
kominn. Svalg hann nú þrælinn ofan at mitti. Bósi
þrýsti þá spjótinu, svá at þat gekk upp í háls gamminum,
þar til at stóð í hjartanu. Gammrinn setti nú
klærnar í þjóin á þrælsskrokkinum ok setti vænghnúfana
við eyrat á Bósa, svá at hann fell í óvit. Fell gammrinn
þá ok ofan á hann, ok váru hans fjörbrot ógurliga
mikil. Herrauðr réðst á móti hofgyðjunni, ok var þeira
atgangr inn harðasti, ok hafði kerling illa skornar negl,
ok reif hún hold hans niðr at beini. Þau bárust þangat
at, sem Bósi var fallinn, ok var þar blóðugt mjök. Kerlingu
varð hált í gammsblóðinu, ok fell hún á bak
aptr, ok váru þá sviptingar miklar með þeim, svá at
ýmsi váru undir. Bósi raknaði þá við ok greip höfuð
griðungsins ok rak á nasir gýginni. Herrauðr sleit þá
af henni höndina í axlarliðinum. Tók henni þá at dafna
leikrinn, en í fjörbrotum hennar varð landskjálfti
mikill.
Þeir gengu nú um hofit ok rannsökuðu þat. Í hreiðri
gammsins fundu þeir eggit, ok var þat allt með gullstöfum
ritat. Þar fundu þeir gull svá mikit, at þeir
höfðu nóg at bera. Þeir kómu at stalla þeim, sem Jómali
sat á. Af honum tóku þeir gullkórónu, setta með
tólf gimsteinum, ok men þat, sem kostaði þrjú hundruð
marka gulls, ok ór knjám honum tóku þeir silfrbolla
svá stóran, at engir fjórir menn mundu af drekka. Hann
var fullr af rauðagulli. En pell þat, sem tjaldat var
um Jómalann, var meira vert en þrír farmar af drómundi
þeim, er ríkastr skríðr um Grikklandshaf. Þetta
tóku þeir allt til sín.
Þeir fundu afstúku eina í hofinu, ok var hún komin
mjök leyniliga. Þar var fyrir steinhurð sterkliga læst,
ok váru þeir at allan daginn at brjóta hana upp, áðr
en þeir kómust inn. Þeir sá þar konu sitja á stóli. Eigi
höfðu þeir aðra vænni sét. Hár hennar var bundit við
stólbrúðir; þat var fagrt sem hálmr barinn eða gull
teint. Járnfestr var um hana miðja vandliga læst at
henni. Hún var grátin mjök. En er hún sá mennina,
spurði hún, hvat olli ókyrrleika þeim, "er verit hefir
í morgin, eða hví þykkir ykkr líf ykkart svá illt, at þit
fýsizt hingat í trölla hendr, því at þeir, sem hér ráða
fyrir, munu þegar drepa ykkr, er þit sjáizt hér?" En
þeir sögðu, at mörgu svaraði frestin. Þeir spurðu at,
hvat hún hét ok hví hún væri þar svá harðliga haldin.
Hún sagðist Hleiðr heita ok vera systir Goðmundar
konungs austr á Glæsisvöllum. "En tröllkona sú, sem
hér ræðr fyrir, sótti mik þangat með fjölkynngi ok
ætlar, at ek skuli ganga fyrir blótum í hofinu ok vera
hér abbadís, þá hún er dauð, en ek vilda fyrr vera
brennd." "Góð mundir þú vera þeim manni," segir
Herrauðr, "er þik frelsaði heðan." Hún segist vita þat
mundi engi gert geta. Herrauðr mælti: "Viltu eiga
mik, ef ek kem þér heðan?" "Engan veit ek svá leiðan
mennskan mann," segir hún, "at ek mundi eigi heldr
vilja eiga en at vera blótuð hér í hofinu, eða hvert er
nafn þitt." "Herrauðr heiti ek," segir hann, "sonr
Hrings konung af Eystra-Gautlandi, en eigi þarft þú
at óttast hofgyðjuna, því at vit Bósi höfum sungit yfir
hausamótum hennar, en til þess máttu ætla, at ek
þykkjumst sæmda af þér verðr, ef ek leysi þik heðan."
"Ekki hefi ek meira í veð at setja en sjálfa mik," segir
hún, "ef þat er vili frænda minna." "Eigi mun ek til
þeira giftingar leita," segir Herrauðr, "ok vil ek hér
engan undandrátt í hafa, því at ek þykkjumst í engu
þér varboðinn ok skal leysa þik sem áðr." "Eigi veit
ek þann mann," segir hún, "at ek vil heldr eiga en
þik, af þeim, sem ek hefi sét." Þeir leysa hana nú.
Herrauðr spyrr, hvárt hún vill heldr fara heim með
þeim ok geri hann brúðlaup til hennar eða senda hana
austr til bróður síns ok sjái hún hann aldri síðan. En
hún kjöri at fara með honum, ok lofaði hvárt öðru
trú sinni.
Eptir þat báru þeir út gull ok gersemar ór hofinu,
en síðan lögðu þeir eld í hofit ok brenndu upp at
ösku, svá at enga örmul sá nema öskuna, ok fóru síðan
burt með þat, sem þeir höfðu fengit, ok léttu eigi
fyrr en þeir kómu til Hóketils karls ok dvöldust þar
eigi lengi ok gáfu honum fé mikit ok báru á mörgum
hestum gull ok gersemar til skips, ok urðu menn þeira
þeim fegnir.
Þessu næst sigldu þeir burt af Bjarmalandi, sem byr
gaf, ok er þá eigi getit um ferð þeira, fyrr en þeir
kómu heim í Gautland, ok höfðu þeir þá tvá vetr í
burt verit. Þeir gengu nú fyrir konung, ok færði Bósi
honum eggit, ok var þá brotin rauf á skurninu, ok váru
þar í tíu merkr gulls, ok hafði konungr skurnit fyrir
borðker. Bósi gaf konungi þat kerit, er hann tók af
Jómalanum, ok váru þeir nú sáttir.
Í þenna tíma kómu þeir til hirðar konungs Dagfari ok
Náttfari, bræðr drottningar, ok váru þeir sendir af Haraldi
konungi hilditönn í liðsbón, því at þá var settr
tími til bardagans á Brávöllum, er mestr hefir verit
á Norðrlöndum, sem segir í sögu Sigurðar hrings, föður
Ragnars loðbrókar. Hringr konungr bað Herrauð fara
fyrir sik, en kveðst skyldu geyma brúðar hans á meðan,
ok skyldu þeir þá vera sáttir um allt þat, sem þeira
hafði í millum farit. Herrauðr gerði nú sem hans faðir
beiddi, ok fóru þeir Bósi með þeim bræðrum með fimm
hundruð manna ok fundu Harald konung. Í þessi
orrostu fell Haraldr konungr ok með honum fimmtán
konungar annars hundraðs, sem segir í sögu hans, ok
margir aðrir kappar, þeir sem konungum váru meiri.
Þar fellu þeir Dagfari ok Náttfari, en þeir Herrauðr
ok Bósi urðu báðir sárir ok kómust þó báðir ór bardaganum.
Þá höfðu orðit þau umskipti í Gautlandi,
sem síðar mun sagt verða, meðan þeir váru á burtu.
Nú af því, at eigi má í senn segja meir en eitt, þá
verðr nú þat at skýra, sem fyrr hefir til borit í sögunni,
ok er þar nú til at taka fyrst, at Hleiðr, systir
Goðmundar konungs, hvarf í burt af Glæsisvöllum.
Ok sem konungr saknar hennar, lætr hann leita hennar
bæði á sjó ok landi, ok kunni hana engi upp at
frétta. Þeir bræðr váru þá með konungi, Hrærekr ok
Siggeirr. Konungr bað Siggeir bindast fyrir um eptirleit
Hleiðar ok vinna þat til eiginorðs við hana. Siggeirr
kvaðst ætla, at þat mundi eigi auðvelt at finna hana,
ef hofgyðjan á Bjarmalandi vissi ekki til hennar. Þeir
bjuggust nú ór landi ok höfðu fimm skip ok fóru til
Bjarmalands ok fundu Hárek konung ok sögðu honum
sín erendi, en hann bað þá fara til hofsins ok kvað eigi
mundu laust fyrir liggja, ef Jómali eða gyðjan vissu
ekki til hennar. Þeir fóru nú til hofsins ok fundu þar
öskudyngjuna, ok sást engi örmul neins þess, er þar
átti at vera. Fóru þeir nú um skóginn ok kómu til
byggða Hóketils karls ok fréttu eptir, hvárt þau vissu
ekki til, hverr hofinu hefði grandat. En karl kvaðst
þat eigi vita, en hann sagði þó, at tveir gauzkir menn
hefði legit undir Vínuskógi mjök lengi, ok hét annarr
Herrauðr, en annarr Bögu-Bósi, ok kvað hann þá sér
þykkja líkasta til at hafa gert slíkt stórræði. En bóndadóttir
sagðist hafa fundit þá á veginum, þá þeir fóru
til skips, ok þeir höfðu með sér Hleiði, systur Goðmundar
konungs af Glæsisvöllum, ok sögðu hennar til
sín leita mega, ef nokkurr vildi hana finna.
Ok sem þeir urðu þessa vísir, sögðu þeir þetta konungi,
ok söfnuðu þeir nú liði um allt Bjarmaland ok
fengu þar þrjú skip ok tuttugu ok sigldu síðan til Gautlands
ok kómu þar þann tíma, sem þeir fóstbræðr váru
í bardaganum á Brávöllum, ok var Hringr konungr
fámennr heima, ok buðu þeir honum þegar bardaga
eða gefa upp meyna. Konungr kjöri heldr at berjast,
ok urðu þar skjót umskipti. Fell þar Hringr konungr
ok mestr hluti liðs hans. Tóku þeir nú meyna, en ræntu
fé öllu ok fóru í burt síðan ok léttu eigi, fyrr en þeir
kómu heim á Glæsisvöllu, ok varð Goðmundr konungr
feginn systur sinni ok þakkaði þeim vel fyrir
ferðina, ok þótti hún orðin in frægasta. Siggeirr biðr
nú Hleiðar, en hún var treg til þess ok kvað þat makligt,
at sá nyti sín, er hana frelsaði ór tröllahöndum.
Konungr kvað Siggeir vel hafa til hennar unnit ok
segist eiga at ráða gifting hennar, -- "ok skal eigi útlendum
höfðingjum gagnast at eiga þik, ef þú vilt eigi
várum ráðum hlíta," ok varð nú svá at vera sem konungr
vildi. Ok látum þá nú búast við brúðlaupi sínu,
því at þeir hyggja nú gott til sín, en þat mætti verða,
at beinaspjöll yrði á boðinu.
Þar er nú til máls at taka, at þeir Herrauðr ok Bósi
kómu heim í Gautland hálfum mánuði síðar en þeir
Siggeirr sigldu í burt. Sakna þeir nú vinar í stað ok
taka nú ráðagerðir sínar, ok sótti Bósi föður sinn at
ráðum, en hann sagði, at þeir mundu verða of seinir,
ef þeir söfnuðu liði miklu, ok því sagði hann, at þeir
mundu heldr ná konungsdóttur með djúpsettum ráðum
ok snörum atburðum, ok var nú þetta ráðit, at
þeir bjuggu eitt skip ok á þrjá tigi manna. Smiðr skyldi
nú fara með þeim ok hafa alla forsögn um þeira ferð.
Karl lagði þeim mörg ráð ok þau Busla. Sigldu þeir
nú, þegar þeir váru búnir. Smiðr hafði byr ávallt, þá
er hann stýrði, ok varð þeira ferð með meira flýti en
líkendi mundi á þykkja, ok kómu þeir nú vánum
bráðara austr á Glæsisvöllu ok lögðu skipi sínu undir
einn eyðiskóg. Smiðr hafði hulinshjálm yfir skipi þeira.
Þeir gengu á land upp Herrauðr ok Bósi. Þeir kómu
at húsabæ litlum ok kyrfiligum. Þar bjó karl ok kerling.
Þau áttu dóttur væna ok vel kunnandi. Bóndi bauð
þeim nætrgreiða; þat þágu þeir. Þar váru góð hýbýli.
Þeim var unninn góðr beini, ok váru tekin upp borð
ok gefit mungát at drekka. Bóndi var fálátr ok óspurull.
Bóndadóttir var þar mannúðigust, ok skenkti hún
gestum. Bósi var glaðkátr ok gerði henni smáglingrur;
hún gerði honum ok svá í móti. Um kveldit var
þeim fylgt at sofa, en þegar at ljós var slokit, þá kom
Bögu-Bósi þar, sem bóndadóttir lá, ok lypti klæði af
henni. Hún spurði, hvat þar væri, en Bögu-Bósi sagði
til sín. "Hvat viltu hingat?" sagði hún. "Ek vil brynna
fola mínum í vínkeldu þinni," sagði hann. "Mun þat
hægt vera, maðr minn?" sagði hún; "eigi er hann vanr
þvílíkum brunnhúsum, sem ek hefi." "Ek skal leiða
hann at fram," sagði hann, "ok hrinda honum á kaf,
ef hann vill eigi öðruvísi drekka." "Hvar er folinn þinn,
hjartavinrinn minn?" sagði hún. "Á millum fóta mér,
ástin mín," kvað hann, "ok tak þú á honum ok þó
kyrrt, því at hann er mjök styggr." Hún tók nú um
göndulinn á honum ok strauk um ok mælti: "Þetta
er fimligr foli ok þó mjök rétt hálsaðr." "Ekki er vel
komit fyrir hann höfðinu," sagði hann, "en hann kringir
betr makkanum, þá hann hefir drukkit." "Sjá nú
fyrir öllu," segir hún. "Ligg þú sem gleiðust," kvað
hann, "ok haf sem kyrrast." Hann brynnir nú folanum
heldr ótæpiliga, svá at hann var allr á kafi. Bóndadóttur
varð mjök dátt við þetta, svá at hún gat varla
talat. "Muntu ekki drekkja folanum?" sagði hún. "Svá
skal hann hafa sem hann þolir mest," sagði hann, "því
at hann er mér opt óstýrinn fyrir þat hann fær ekki
at drekka sem hann beiðist." Hann er nú at, sem honum
líkar, ok hvílist síðan. Bóndadóttir undrast nú,
hvaðan væta sjá mun komin, sem hún hefir í klofinu,
því at allr beðrinn lék í einu lauðri undir henni. Hún
mælti: "Mun ekki þat mega vera, at folinn þinn hafi
drukkit meira en honum hefir gott gert ok hafi hann
ælt upp meira en hann hefir drukkit?" "Veldr honum
nú eitthvat," kvað hann, "því at hann er svá linr sem
lunga." "Hann mun vera ölsjúkr," sagði hún, "sem
aðrir drykkjumenn." "Þat er víst," kvað hann. Þau
skemmta sér nú sem þeim líkar, ok var bóndadóttir
ýmist ofan á eða undir, ok sagðist hún aldri hafa riðit
hæggengara fola en þessum.
Ok eptir margan gamanleik spyrr hún, hvat manni
hann sé, en hann segir til it sanna ok spurði á móti,
hvat þar væri títt í landinu. Hún segir, at þat væri nú
nýjast, at þeir bræðr Hrærekr ok Siggeirr höfðu nát
Hleiði konungs systur, en drepit Hring konung í
Gautlandi, -- "ok svá eru þeir nú frægir orðnir af för
þessi, at engir þykkja nú þeim líkir í Austrvegi, ok
hefir konungr gefit systur sína Siggeir, ok er þat þó
á móti hennar vilja, ok á nú brúðlaupit at vera innan
þriggja nátta. En þeir eru svá varir um sik, at þeir
hafa njósn á hverri götu ok í hverri höfn, ok má þeim
ekki á óvart koma, en þeim þykkir aldri örvænt, nær þeir
Herrauðr ok Bósi koma at vitja meyjarinnar. Konungr
hefir látit gera sér höll svá mikla, at á henni eru hundrað
dyra, ok er jafnt langt í millum allra; hundrað
manns má rúmliga sitja í millum hverra dyra; tveir
dyrverðir eru við hverjar dyrr, ok á þar engi inn at
ganga, sá sem eigi er þekktr við einhverjar dyrrnar, en
þann, sem við engar er þekktr, skal taka ok hafa í
varðhaldi, þar til at prófað er, hverr maðr hann er.
Sæng stendr á miðju hallargólfi, ok er þar fimm palla
upp at ganga. Þar skal liggja brúðrin ok brúðguminn,
en hirðin öll skal vaka um kringum, ok má þeim því
ekki á óvart koma." "Hverir eru með konungi," segir
Bósi, "þeir sem hann heldr mest af?" "Sá heitir Sigurðr,"
sagði hún, "hann er ráðgjafi konungs ok svá
mikill meistari til hljóðfæra, at hans líki er engi, þó
at allvíða sé leitat, ok þó mest á hörpuslátt. Hann er
nú farinn til frillu sinnar; hún er ein bóndadóttir hér
við skóginn, ok lætr hann sauma sér klæði ok semr
hljóðfæri sín." Ok fellr þar nú tal þeira, ok sofa þau
af um náttina.
Um morguninn snemma kemr Bósi til Herrauðar
ok segir honum, hvat hann hefir frétt um náttina, ok
síðan bjuggust þeir frá bónda, ok gaf Bósi dóttur hans
fingrgull, ok fóru þeir nú at tilvísan hennar, þar til
at þeir sá þann bæ, er Sigurðr var á. Þeir sá nú, hvar
hann fór ok einn sveinn með honum ok stefndu heim
til hallarinnar. Þeir gengu nú á veginn fyrir Sigurð.
Bósi rak spjótit í gegnum hann, en Herrauðr kyrkti
sveininn til bana. Síðan fló Bósi belg af þeim báðum
ok fór síðan til skips, ok sögðu Smið, hvat þeir höfðu
afrekat. Þeir gerðu nú ráð sín. Smiðr færði Bósa í
aðra nágrímuna, en fór sjálfr í aðra ok í þann búning,
sem sveinninn hafði haft, en Bósi í þann, er Sigurðr
hafði átt. Þeir sögðu Herrauð fyrir allt, hversu hann
skyldi bera sik at, ok fara þeir nú heim til borgarinnar
ok kómu at þeim hallardyrum, sem Goðmundr konungr
var fyrir. Þóttist hann þar kenna Sigurð, ok fagnar
hann honum vel ok leiðir hann inn, ok tók hann þegar
við féhirzlum konungs ok ölgögnum ok kjallara ok
hefir skipan á, hvert öl fyrst skal ganga, ok segir byrlurum
fyrir, hversu ákaft þeir skulu skenkja. Sagði hann,
at þat varðar mestu, at menn verði it fyrsta kveld sem
drukknastir, því at þar eimir lengst af. Þessu næst var
höfðingjum í sæti skipat ok brúðrin inn leidd ok á
bekk sett ok með henni margar meyjar hæverskar.
Goðmundr konungr sat í hásæti ok brúðguminn hjá
honum. Hrærekr þjónaði brúðgumanum. Eigi er greint,
hversu höfðingjum var skipat, en þess getr, at Sigurðr
sló hörpu fyrir brúðunum. En er minni váru inn borin,
sló Sigurðr svá, at menn sögðu, at eigi mundi fást
hans líki, en hann kvað þar lítit mark at fyrst. Konungr
bað hann eigi af spara. Ok sem inn kom þat
minni, sem signat var Þór, þá skipti Sigurðr um slagina,
ok tók þá at ókyrrast allt þat, sem laust var, hnífar
ok borðdiskar ok allt þat, sem engi helt á, ok fjöldi
manna stukku upp ór sínum sætum ok léku á gólfinu,
ok gekk þetta langa stund. Því næst kom þat minni
inn, er helgat var öllum Ásum. Sigurðr skipti þá enn
um slagina ok stillti þá svá hátt, at dvergmála kvað í
höllunni. Stóðu þá upp allir þeir, sem inni váru, nema
brúðguminn ok brúðrin ok konungrinn, ok var nú
allt á ferð ok för innan um alla höllina, ok gekk því
langa stund. Konungr spyrr nú, hvárt hann kann nokkut
fleiri slagi, en hann segir eptir vera nokkura smáleika
ok bað fólkit hvílast fyrst. Settust menn nú til
drykkju. Sló hann þar Gýgjarslag ok Drömbuð ok
Hjarrandahljóð. Því næst kom inn Óðins minni. Þá
lauk Sigurðr upp hörpunni. Hún var svá stór, at maðr
mátti standa réttr í maganum á henni; hún var öll sem
á gull sæi. Þar tók hann upp hvíta glófa gullsaumaða.
Hann sló nú þann slag, sem Faldafeykir heitir, ok stukku
þá faldarnir af konunum, ok léku þeir fyrir ofan þvertréin.
Stukku þá upp konurnar ok allir menninir, ok engi
hlutr var þá sá, at kyrr þoldi. En er þetta minni var af
gengit, kom inn þat minni, er signat var Freyju, ok átti
þat síðast at drekka. Tók Sigurðr þá þann streng, er lá um
þvera strengina, ok bað konung búast við Rammaslag.
En konungi brá svá við, at hann stökk upp ok svá brúðguminn
ok brúðrin, ok léku nú engir vakrara en þau, ok
gekk þessu langa stund. Smiðr tók nú í hönd brúðinni
ok lék allra vakrast. Hann tók borðbúnað af stólnum
ok kastaði upp í sængina, þegar hann sá sér færi á. En
frá Herrauði er þat at segja, at hann lætr menn sína
meiða öll þau skip, sem með sjónum váru, svá at ekki
var sjófært. Suma hafði hann heima í borginni, ok báru
þeir til sjóvar gull ok gersemar, er Smiðr hafði lagit
þeim til handargagns. Var nú mjök húmat. Sumir váru
uppi á höllunni ok skynjuðu, hvat inni var, ok drógu
út um gluggann þat, sem upp var kastat í sængina, en
sumir færðu til skipa ok sneru stöfnum frá landi.
Þat berr nú til nýlundu, at þá þeir léku sem glaðast í
höllunni, at maðr gekk inn í höllina. Sá var mikill vexti
ok fríðr sýnum. Hann var í rauðum skarlatskyrtli ok silfrbelti
um sik ok gullhlað um enni. Hann var slyppr ok
fór leikandi sem aðrir, þar til er hann kom fyrir konung.
Hann reiðir þá upp hnefann ok dregr svá snöggt um
nasir konungi, at ór honum hrutu þrjár tennrnar, en
blóð stökk ór nösum hans ok munni, en hann fell sjálfr
í öngvit. Sigurðr sér nú þetta. Hann kastar nú hörpunni
upp í sængina, en rak báða hnefana í millum herða
kvámumanninum, en hann sneri undan, en Sigurðr
eptir honum ok þeir Siggeirr ok allir aðrir, en sumir
styrmdu yfir konunginum. Smiðr tók í hönd brúðinni
ok leiddi hana upp í sængina ok læsti hana innan í maga
hörpunnar, en þeir drógu hana út um glugginn, sem
úti váru, ok svá Smið með, ok flýttu sér til skips ok gengu
síðan út á þat. Þá var sá þar kominn, er konunginn hafði
slegit. Sigurðr gekk ok út á skipit, er hann kom at, en
Siggeirr eptir honum með brugðit sverð. Sigurðr snýr
þá aptr í móti honum ok hratt honum á kaf; urðu
hans menn at draga hann á land verr en dauðan. En
Smiðr hjó landfestina, ok drógu menn segl upp ok gerðu
bæði at sigla ok róa ok létu ganga út á haf slíkt er mátti.
Hrærekr hljóp til skips ok margir menn aðrir með honum,
en er skipum var fram hrundit, fell þar inn kolblár
sjór, ok urðu þeir at landi at leggja ok urðu at hafa sitt
hugarmót svá búit, váru ok allir menn verr en ráðlausir
af drykkjuskap. Konungr raknar nú við ok var þó lítils
máttar, ok leituðu menn við at næra hann, en hann var
mjök máttdreginn. Snerist nú veizlan í sút ok sorg. En
þá konungr hresstist, gerðu þeir ráð sín, ok kom þeim
þat saman at slíta eigi fjölmenninu ok búast sem skjótast
at fara eptir þeim fóstbræðrum.
Ok látum þá nú búast, en víkjum sögunni aptr til
þeira kumpána, at þeir sigla, þangat til at vegir skiljast
ok annarr lá til Bjarmalands. Þá bað Bósi Herrauð
sigla heim til Gautlands, en hann kvaðst eiga erendi til
Bjarmalands. Herrauðr segist eigi við hann skilja, -- "eða
hvat er í erendum þínum þangat?" Hann segir þat
mundu síðar sýnast. Smiðr bauð at bíða þeira fimm
nætr. Bósi sagði, at þeim mundi þat vel duga, ok fóru
þeir nú á bátnum til lands tveir saman ok földu bátinn
í leyni nokkuru, en þeir gengu til byggða, þar sem karl
bjó ok kerling. Þau áttu dóttur væna. Þar var vel við
þeim tekit ok gefit gott vín at drekka um kveldit. Bögu-Bósi
leit hýrliga til bóndadóttur, en hún var mjök tileygð
til hans á móti. Litlu síðar fóru menn til svefns.
Bósi kom til sængr bóndadóttur. Hún spyrr, hvat hann
vill. Hann bað hana hólka stúfa sinn. Hún spyrr, hvar
hólkrinn væri. Hann spurði, hvárt hún hefði engan. Hún
sagðist engan hafa, þann sem honum væri hæfiligr. "Ek
get rýmt hann, þó at þröngr sé," sagði hann. "Hvar er
stúfinn þinn?" sagði hún. "Ek get nærri, hvat ek má ætla
hólkborunni minni." Hann bað hana taka á millum fóta
sér. Hún kippti at sér hendinni ok bað ófagnað eiga
stúfa hans. "Hverju þykkir þér þetta líkt?" sagði hann.
"Pundaraskapti föður míns ok sé brotin aptan af því
kringlan." "Tilfyndin ertu," sagði Bögu-Bósi; hann dró
gull af hendi sér ok gaf henni. Hún spyrr, hvat hann
vill á móti hafa. "Ek vil sponsa traus þína," sagði hann.
"Ekki veit ek, hvernig þat er," segir hún. "Ligg þú sem
breiðast," kvað hann. Hún gerði sem hann bað. Hann
ferr nú á millum fótanna á henni ok leggr síðan neðan í
kviðinn á henni, svá at allt gekk upp undir bringspölu.
Hún brá við hart ok mælti: "Þú hleyptir inn sponsinu
um augat, karlmaðr," kvað hún. "Ek skal ná því ór
aptr," segir hann, "eða hversu varð þér við?" "Svá dátt
sem ek hefði drukkit ferskan mjöð," kvað hún "ok haf
þú sem vakrast í auganu þvegilinn," sagði hún. Hann
sparir nú ekki af, þar til at hana velgdi alla, svá at henni
lá við at klígja, ok bað hann þá at hætta. Þau tóku nú
hvíld, ok spyrr hún nú, hvat manna hann væri. Hann
sagði it sanna ok spyrr, hvárt hún væri nokkut í kærleikum
við Eddu konungsdóttur. Hún sagðist opt koma í
skemmu konungsdóttur ok vera þar vel tekin. "Ek mun
hafa þik at trúnaðarmanni," sagði hann, "ok vil ek gefa
þér til þrjár merkr silfrs, at þú komir konungsdóttur
í skóginn til mín." Hann tók nú ór pungi sínum þrjár
valhnetr. Þær váru sem á gull sæi. Hann fekk henni
þær ok bað hana segja konungsdóttur, at hún vissi
einn þann lund í skóginum, at slíkar hnetr væri nógar.
Hún sagði konungsdóttur eigi upporpna fyrir einum
ok sagði henni fylgja at jafnaði gelding þann, "er Skálkr
heitir ok er svá sterkr, at hann hefir tólf karla afl, hvat
sem reyna þarf." Bósi kvaðst þat eigi hirða, ef ekki
væri við fleirum at sjá.
Um morguninn snemma fór hún at finna konungsdóttur
ok sýnir henni gullhnetrnar ok sagðist vita, hvar
slíkar mætti nógar finna. "Förum þangat sem fyrst,"
segir konungsdóttir, "ok þrællinn með okkr." Ok svá
gera þau. Þeir kompánar váru nú komnir í skóginn ok
snúa til móts við þau. Bósi heilsar jungfrúnni ok spyrr,
hví hún ferr svá einmana. Hún kvað eigi hættligt um
þat. "Þat er nú sem takast vill," segir Bósi, "ok ger nú
hvárt er þú vilt, at fara með mér viljug eða geri ek
skyndibrúðlaup til þín hér í skóginum." Þrællinn spyrr
nú, hverr gaurr svá firna djarfr er, at slíkt lofar sér at
gleypa. Herrauðr bað hann þegja, fúlan slána. Þrællinn
sló með stórri kylfu til Herrauðar, en hann brá við
skildinum. Höggit var svá þungt, at hann brotnaði allr.
Herrauðr hljóp undir þrælinn, en hann tók fast í móti,
ok váru þeira sviptingar sterkligar, ok fór þrællinn hvergi
á hæl. Bósi kom þá at ok tók fætrna undan þrælnum, ok
lögðu síðan snöru á háls honum ok hengdu hann þar á
eikunum. Síðan setti Bósi konungsdóttur á handlegg
sér ok bar hana til skips, ok létu frá landi ok fóru þar
til, er þeir fundu Smið. Konungsdóttir barst lítt af, en
þegar Smiðr hafði orð við hana, tók af henni allan óhug,
ok sigldu heim í Gautland.
Þat byrjast nú, sem þeir bræðr höfðu fullbúit sitt
lið ok höfðu ógrynni liðs. En svá hafði Goðmundi konungi
orðit þungr pústrinn Herrauðar, at hann var eigi
ferðugr at fara þessa ferð, ok skyldu þeir bræðr hafa
af veg ok vanda. Þeir höfðu fjóra tigi skipa af Glæsisvöllum,
en juku þó mörgum við í ferðinni. Þeir kómu
til Bjarmalands ok fundu Hárek konung, föður sinn, ok
váru þeir Herrauðr ok Bósi nýfarnir þaðan. Hafði
Hárekr konungr þá fulla vissu af því, at þeir höfðu
tekit í burtu dóttur hans. Hafði hann þá búit lið sitt
ok hafði fimmtán stór skip. Slæst hann nú í ferð með
þeim bræðrum, ok höfðu þeir alls sex tigi skipa ok
sigla nú til Gautlands.
Nú er at segja af þeim Herrauði ok Bósa, at þeir
safna liði, þegar eð þeir koma heim, ok vildu vera
búnir, ef þeim væri eptirför veitt, en halda þá brúðlaupin,
er gott tóm væri til. Þvari karl hafði látit smíða
spjót ok öxar ok örvar, á meðan þeir váru í burtu, ok
kom þar nú saman mikit fjölmenni. Þeir frétta nú, at
þeir eru við land komnir Hárekr konungr ok synir
hans, ok var nú eigi þusulaust. Lét Herrauðr nú leggja
út skipum sínum á móti þeim; hafði hann lið mikit ok
frítt ok þó miklu minna en þeir Hárekr. Lagði sínu
skipi á móti konungi Smiðr Þvarason, en Bósi móti
Hræreki, Herrauðr á móti Siggeiri, ok þurfti þar eigi
at sökum at spyrja, ok tekst með þeim bardagi mjök
harðr, ok váru hvárirtveggju inir áköfustu.
Ok er bardaginn hafði eigi lengi staðit, réð Siggeirr
til uppgöngu á skip Herrauðs ok varð skjótt mannsbani.
Sniðill hét stafnbúi Herrauðar. Hann skaut spjóti
at Siggeiri. Hann tók spjótit á lopti ok skaut aptr at
þeim, er sendi. Spjótit flaug í gegnum Sniðil ok svá
langt í skipsstafninn, at hann nisti hann þar við. Herrauðr
sneri nú í móti Siggeiri ok leggr til hans með
atgeir, svá at gekk í gegnum skjöldinn, en Siggeirr snaraði
svá hart skjöldinn, at Herrauði varð lauss atgeirrinn,
en hann hjó til Herrauðar, ok kom á hjálminn
ok tók af fjórðunginn, ok fylgdi þar it hægra eyrat.
En Herrauðr greip upp eina stóra ruddu af þiljunum
ok laust á nasir honum, svá at hjálmblikit gekk at
andlitinu, ok brotnaði í honum nefit ok ór honum
allar tennrnar, ok stökk hann öfugr aptr á skip sitt ok
fell þá í óvit ok lá mjök lengi. Smiðr barðist drengiliga.
Hárekr konungr komst upp á skip hans við tólfta
mann ok ryðst um fast. Smiðr snýr nú á mót honum
ok hjó til hans með saxi því, sem Busla kerling hafði
gefit honum, því at hann bitu eigi atkvæðalaus vápn.
Höggit kom framan um þverar tennrnar, ok brotnuðu
þær ór honum allar, gómbeinit brotnaði ok varrirnar
sprungu báðar, ok hljóp þar ór blóð mikit. En við
þetta högg brá honum svá, at hann varð at flugdreka
ok spjó eitri yfir skipit, ok fengu margir menn bana.
Hann steypti sér niðr at Smið ok gleypti hann ok svelgir
honum niðr í sik. Þeir sáu nú, hvar fugl fló af landi
ofan, sá er skergípr heitir. Hann hefir höfuð svá mikit
ok hræðiligt, at honum er jafnat til fjándans, ok réðst
á móti drekanum, ok var þeira atgangr hræðiligr. En
svá lauk þeira viðskiptum, at þeir fellu báðir niðr, ok
fell skergíprinn niðr í sjóinn, en drekinn kom niðr í
skipi Siggeirs. Herrauðr var þar þá kominn ok lét ganga
kylfuna á báðar hendr. Hann sló til Siggeirs, ok kom
höggit undir eyrat, ok brotnaði í honum allr haussinn,
en hann hraut fyrir borð ok kom aldri upp síðan. Hárekr
konungr raknar nú við ok varð at einum gelti ok
greip til Herrauðar með tönnunum ok reif af honum
alla brynjuna ok festi tennrnar í brjóstinu á honum
ok reif af honum báðar geirvörturnar niðr at beini,
en hann hjó í móti á trýnit á geltinum, ok tók af fyrir
framan augun. Var Herrauðr þá svá móðr, at hann fell
á bak aptr, en galtinn trað hann undir fótum sér, en
gat eigi bitit, er af var trýnit. Þá kom at glatunshundtík
mikil á skipit ok hafði stórar vígtenn. Hún reif gat
á náranum á geltinum ok rakti þar út þarmana ok hljóp
fyrir borð. En Hárekr var þá í mannslíki ok steypti sér
fyrir borð eptir henni, ok sukku þau til grunna, ok
kom hvárki upp síðan, ok þótti mönnum sem þat mundi
verit hafa Busla kerling, því at hún sást aldri síðan.
Bögu-Bósi er nú kominn upp á skip Hræreks ok
barðist alldrengiliga. Hann sá, hvar faðir sinn flaut
með borðinu mjök máttdreginn. Stökk hann nú fyrir
borð ok hjálpaði honum ok kom honum upp í skip
sitt. Þá var Hrærekr kominnn á skipit ok hafði drepit
margan mann. Bósi kom þá upp á skipit ok var mjök
móðr, en þó réðst hann í móti Hræreki ok hjó í skjöld
hans ok klauf hann allan niðr í gegnum ok af honum
fótinn í ristarliðnum. Sverðit kom í vindásinn ok stökk
sundr í miðju. Hrærekr hjó á móti. Bósi snerist undan
á hæli. Sverðit slapp af hjálminum ok niðr á herðarnar
ok reif af honum alla brynjuna, ok fekk hann sár á herðablöðunum,
ok gekk svá niðr um allt bakit, at öll klæðin
rifnuðu af honum, svá at hann var nakinn allr eptir,
ok af vinstra fæti hælbeinit. Bósi þreif upp ás einn, en
Hrærekr vildi þá hlaupa fyrir borð. Bósi sló hann í
sundr við hástokkinum, svá at sér fell hvárr hlutrinn.
Var nú ok fallinn mestr hluti liðs þeira, en þeir þágu
grið, sem eptir lifðu. Þeir kanna nú lið sitt, ok var eigi
eptir meir en hundrað manns liðfært, ok áttu þeir fóstbræðr
nú miklum sigri at hrósa. Skiptu menn nú herfangi,
en þeir váru græddir, sem græðandi váru.
Síðan bjuggust þeir við brúðlaupum sínum Herrauðr
ok Bósi, ok skorti nú eigi tilföng bæði nóg ok góð, ok
stóð veizlan mánuð, ok váru menn með virðuligum gjöfum
á burt leystir. Tók Herrauðr þá konungsnafn yfir
öllum þeim ríkjum, sem faðir hans hafði stýrt. Litlu
síðar söfnuðu þeir liði ok fóru til Bjarmalands, ok beiddi
Bósi sér þar viðtöku ok taldi þat til, at Edda ætti land
allt eptir föður sinn, er nú var orðin eiginkona hans, ok
segist hann svá helzt mega bæta landsmönnum þann
mannskaða, sem þeir höfðu af honum fengit, at vera
konungr yfir þeim ok styrkja þá með lögum ok réttarbótum.
Ok med því at þeir váru höfðingjalausir, þá sá
þeir engan sinn kost vænna en taka hann sér til konungs.
Var Edda þeim kunnig áðr at öllum góðum siðum.
Gerðist Bósi nú konungr yfir Bjarmalandi. Hann átti
son við frillu sinni, þeiri er hann herti jarlinn hjá.
Sá hét Sviði inn sókndjarfi; hann var faðir Vilmundar
viðutan. Bósi fór austr á Glæsisvöllu ok sætti þá Goðmund
konung ok Herrauð. Þau Hleiðr unnust mikit.
Þeir dóttir var Þóra borgarhjörtr, er Ragnarr loðbrók
átti.
Svá hefir sagt verit, at í gammsegginuu því, sem þeir
sóttu til Bjarmalands, hafi fundizt yrmlingr sá, er
gullslitr var á, ok gaf Herrauðr konungr hann dóttur
sinni í tannfé, en hún lét leggja gull undir hann, ok
óx hann svá mikit, at hann lá í hring um skemmu
hennar ok varð svá grimmr, at engi þorði nærri honum
at koma nema konungr ok sá, er honum færði mat.
Uxa gamlan þurfti ormrinn í mál, ok þótti hann in
mesta meinvættr. Heitstrengdi Herrauðr konungr þess
at gifta þeim einum manni Þóru, dóttur sína, sem þyrði
at ganga í skemmuna til máls við hana ok af réði orminn.
En þat þorði engi fyrr at gera en til kom Ragnarr,
sonr Sigurðar hrings. Sá Ragnarr var síðan kallaðr
loðbrók, ok tók hann nafn af klæðum sínum, er hann
lét gera sér, þá er hann vann orminn, ok lúkum vér
hér nú sögu Bögu-Bósa.