جزیره پنگوئن ها ، روایتی از روح تاریخ حیات بشریت است ، این داستان اگرچه تاریخی از قوم خیالی پنگوئن را به تصویر کشیده است ولی در حقیقت امر تاریخ قوم خاصی نیست و ما سرنوشت بسیاری از اقوام و تمدنهای گذشته و جدید را در آن می یابیم .
ماتریالیسم تاریخی که تاریخ را بسان موجودی زنده ای در نظریات و افکار خود معرفی میکند ، خمیرمایه و محرک اصلی اندیشه های پراکنده نویسنده را تشکیل می دهد و انتقادات و اعتراضات او به نظم اجتماعی نوین و حوادث تلخ زندگی بشریت را سازماندهی و گردآوری میکند و سامان می بخشد . موجودی زنده که اراده اش در بسیاری از موارد و شرایط بر بشریتی که در ظاهر سازنده و خالق اوست برتری دارد و خدایی سنگدل که ارابه های پیروزی خود را از روی جسد مردان و زنانی که بر علیه اش قدعلم می کنند به پیش میراند ، خدایی که درنوشته های هگل و انگلس پا بر عرصه وجود نهاد و درگفتارهامارکس صفات ثبوتیه وصلبیه خود را به جهانیان شناساند . حوادث تلخ وشیرین گیتی تنهاکالبد این موجود عظیم الجثه را تشکیل می دهند ، اما روح آن به اعتقاد متفکران ماتریالیسم ، مجموعه علتهای حقیقی و پیوندهای نا آشکاری است که اساس پیشامدهای روزگار را تشکیل می دهد وآناتول فرانس به کالبد شکافی آن اقدام کرده و نتایج آن را در طراحی و به تصویر کشیدن زندگی قوم پنگوئن مورد استفاده قرار داده است .
به همین دلیل در کتاب حاضر از پیگیری جنگ ها و برخورد تمدنها ونبرد اقوام گذشته وکهن ( آنچنانکه مرسوم کتابهای تاریخی است ) خودداری گشته ودرمقابل مجموعه ای از حوادث مشترک تاریخ بشریت از عهد پاران سنگی ( که نماد آن پنگوئنهای قطبی هستند ) تا دوران مدرنیسم و انقلاب صنعتی همچون رودی روان به نمایش درآمده وتک تک پیچ وتاب های این رودخانه طویل را در مقابل خواننده قرار داده است .
با کپی برداشتن از منابع تاریخی ومطالعات تحقیقاتی صرف ، نمی توان به روح تاریخ دست یافت بلکه تنها لاشه آن است که دراین منابع دردسترس محققان قرار میگیرد ، فرانس خود در نقد این دید غالب در میان محققان و تاریخ نویسان آنها را به منتقدین موسیقی ونقادان هنرهای زیبایی تشبیه کرده که کروکورهستند!! و در عین حال مجموعه کاملی از تئوریها ومدارک جمال شناسی را در اختیار دارند . داستان از معبدی مقدس آغاز می شود ، جایی که بسیاری از مردان بزرگ وقدیسان نامدار را درخود پرورش داده است و اینکه یکی از همین مردان الهی( سن مائل کشیش ) مدیریت آن را بر عهده دارد .

مجموعه ای از حوادث شگفت انگیزاین کشیش ساده دل ومقدس را به جزیره ای در قطب شمال رهنمون می سازد که در آن میلیونها پنگوئن قطبی به زندگی غریزی و طبیعی روزگارخودرا میگذرانند . کشیش پیر به گمان اینکه این موجودات عجیب انسانهایی هستند که به دورازتمدن زندگی می کنند و او درحقیقت به مانند پیامبری از سوی خداوند برای ارشاد وغسل تعمید شان برآنان وارد شده به سخن رانی و نصیحت آنان می پردازد وسرانجام پس از دو جلسه طوفانی در بهشت!( که میان روحانیون و قدیسان متوفی و ذات باریتعالی برگزار شده بود ) به خواست او موافقت میگردد وپنگوئن ها به صورت آدم در می آیند و پس ازغسل تعمید انسان می شوند.اما این تنها آغاز ماجراست و ما در ادامه با چگونگی سیر زندگی این انسانهای جدید( که خوی غریزی و حیوانی خویش را تا به امروزحفظ کرده اند ) آشنا خواهیم شد و در آیینه ی همین زندگی خود را ، نیاکانمان و یا اقوام دیگرجهان راخواهیم یافت که حوادث زشت وزیبای تاریخ بشریت را رقم می زنند به راستی که زندگی هر ملتی جز رشته پیوسته ای از جنایت ها و فلاکت های مردم آن نیست .
آناتول فرانس درکتاب حاضرعوامل اصلی تضادها و اختلافها را (که از دوران بشرکهن و باستانی به میراث گذاشته شده است ) می جوید و با قلمی ساده و روان این دلایل را بازگو میکند . داستان که از ماتریالسیم تاریخی تغذیه می کند دارای چند محور اساسی است که در اینجا به بررسی هر یک از آنها اقدام میکنیم، رئوس فوق از اجزای کلیدی روح تاریخ هستند که به اعتقاد فرانس بیشترین انتقاد واعتراض به بشریت را نیزمتوجه خود می سازد . داستان خلقت بشر و فلسفه این خلقت در تمام مذاهب و نهادهای فکری مقام رفیع دارد ودر حقیقت جهان بینی هر مکتب درباره ذات آدمی را در خود جای داده است و ما از بررسی گفتار هرمکتب فکری در باب آفرینش انسان وشرح تمایلات روحی وحساسیت های درونی وی می توانیم به فلسفه کلی آن دست یابیم ، آنجاکه در نوشته های متفکران خدای یهوه را سختگیر و آتشین مزاج و خدای مسیحیت را الرحم الراحمین می یابیم و یا رگه های اومانیستی مکاتب مدرنی مانند لیبرالیسم یا کمونیسم و... ساختمان روحی بشر که در داستان آفرینش او تبلورمی یابد منشا بسیاری ازحوادث جهان است و نویسنده کتاب با توجه به همین اصل زیربنایی به خلقت انسان دست برده است وسپس به نقد و تشریح جنبه های مختلف شخصیت وی پرداخته است .
اگر داروین از راه فرضیات علمی سلسله تکامل بشر را به میمون می رساند درکتاب حاضر انسانهای اولیه در قالب پنگوئن های قطبی نمایان میشوند و الحق که سینه ها وشکم های برآمده وطرز راه رفتن متکبرانه وکله های پوک این مرغان قطبی تا چه حدی به فرزندان نوین آدم شبیه وهمانند است . اما حقیقت است که این مرغان بی آزار درمقایسه با انسانهای غسل تعمید یافته در نظرخداوند از ارج و قرب بیشتری برخوردارند چرا که نه درنده خویی انسانها را دارندونه دیگر صفات زشت آنان را ( حسادت –ریاکاری – نفرت و... ) به این ترتیب اگرما این حیوانات زبان بسته را با انسانهای امروزمقایسه کنیم ،کاریکه به مدد ابتکار نویسنده و تبدیل پنگوئن ها به انسان پس از مسخ شدن وغسل تعمید ، کاملاً امکان پذیر است سرچشمه بسیاری ازتیره روزی ها وبدبختی های بشریت را خواهیم یافت وحقایق ظریفی که زنجیره های فلاکت انسانها را به یکدیگرمتصل میکنند بر ما آشکار خواهند شد .
مرغان قطبی فرانس پس از مسخ شدن وغسل تعمید به جای آدم شدن پست تروحیوان ترمیشوند ونظریه الهی درباب روح خدایی که دربشربه عاریه گذاشته شده را به بیکباره درهم میشکنند ودر مقابل اثبات می کنند که تنها درنگی بیشتر وحرص وطمع وافر می تواند تفاوتی گویا میان انسان وحیوان باشد.
روح مضطربی که دروجود این انسانهای تازه دمیده شده با هیولای غرایز وامیال نفسانی آنان سر جنگ دارد وهرانسانی به موازات آنکه با این وجود دوگانه خویش بیشتر وبهتر آشنا می شود به پاسخگویی به کششهای مثبت ومنفی برخواسته ازآن میپردازد ومجموعه ای ازهمین پاسخهاست که بسان قطره ای درکناریکدیگر جمع می شوند تا تبدیل به دریا شوند دریایی به وسعت تاریخ بشریت وبه عمق روح این تاریخ.در سلسله سیر حوادث بعدی داستان فرانس به پاسخگویی نگرانی های مذهبیون میپردازد واین خودگویای تسلط او بر ادبیات کتاب مقدس است چراکه حوادث ومطالب مورد نظر خویش را بانظمی همانند کتاب مقدس آغاز میکند وبه پایان می رساند مطالبی مانند اراده الاهی بر خلقت بشرودر دنباله آن سرکشی شیطان دربرابر فرمان خداوند ومساله خلقت زنان و وسوسه شیطان و...همان گونه که در داستان حضرت آدم وحوا از دوران کودکی به یاد داریم.
البته فرانس تنها به شرح ماجرای فریب زن توسط شیطان بسنده نمی کند بلکه موجوداتی ترکیبی مانند زن- ماهی وزن- مار خلق می کند تا از پیوند زنان با این موجودات بتواند به مانند تمثیلی برای موشکافی ابعاد مختلف آنان سود ببرد.
و اما شیطان این نماینده دنیای نفسانی وخوی حیوانی درون ما در داستان حاضر ظاهری بسی ترسناک تر و مخوف تر می یابد . و جالب اینجاست که اغلب در لباسی مقدس ظاهر می شود وید طولانی در الهیات دارد ، گواینکه در بسیاری از مواقع نمایندگی عقل مصلحت اندیش را بر عهده دارد و با افسوس و ترفندهای بی مانند خود حتی سن مائل قدیس را به زانو در میآورد . به واسطه قدرت لایزال اوکه ازسرچشمه های خوی حیوانی وجهل و تعصب انسانها ارتزاق می کند ، ایمان در زندگانی بشر متمدن روزبه روز بیشتر سست میگردد وشیطان حقیقتاً امکان زندگی آدمیان را در دست میگیرد و تا به جایی پیشروی می کند که مقاومت در برابر وسوسه های او حتی برای قدیسان بدون عنایت وکمک ذات باریتعالی امکان پذیر نیست .(پناه میبرم به خدا از دست شیطان رانده شده )
شیطان آناتول فرانس ، موجودی صد در صد منطقی است که میخواهد به جای ماوراء الطبیعه در طبیعت زندگی می کند وبه همین دلیل دراکثر موارد حرفهایش قابل قبول و عقل پسند است . و این حقیقتی بس بزرگ و ظریف است که آنچه در ذهن مردم شیطان نامیده می شود وسبب انحراف و نادرستی زندگیشان می گردد ، امیال طبیعی سرکوب شده ونیروهای باطنی آنان است که هرچه از طبیعت به سمت تلبیس و ظاهرسازی پیش میرود بیشترآنان را در سر پنچه نیرومندشان میفشارند . حقایقی از این دست در مبانی روانشناسی فروید مطرح گشتند وتوسط کارل یونگ در مباحثی همانند محورایگو- سلف تشریح شدند و اینکه درجزیره پنگوئن ها دوباره از نو زنده می شوند ودنیای درونی این انسان های مسخ شده را ( که در واقع دنیای درون خود ماست ) به تصویر میکشند .امیال سرکوب شده ای که توسط قوانین اخلاقی ومذهبی به بند کشیده شده اند ومانند شیری که درقفس تنگ وتاریک خود را به در و دیوارمی کوبد ، به قفسه سینه ما چنگ می اندازند واگرچه در بند هستند اما صدای غرش مهیبشان و ضربه های هولناک پنچه نیرومندشان را هر یک از ما می شنویم و حس می کنیم .
شیطان تنها مترصد لحظه ای است تا در قفس این شیر وحشی را بگشاید و صد البته که زندگی فرزندان آدم لحظات فراوانی ازاین دست را تقدیم او می کند ! انحطاط مذهب و حاکمیت نظام سرمایه داری ودموکراسی هایی که به اعتقاد نویسنده پوشالی و در خدمت صاحبان قدرت و ثروت است مجموعه سیر حوادث زندگی بشریت راتکمیل میکند وپس از چندین مرحله دگردیسی وپوست انداختن های متعدد سرانجام بشر نوین ، مدرن و سکولار دوران عصر صنعتی و تجاری امروز در مقابل ماظاهر می گردد .اینکه چگونه مجموعه ای از خرافات وکینه های مذهبی – تعصب کورکورانه و پیشی گرفتن آداب تشریفات فقهی بر فلسفه و روح اعمال مذهبی مسیحیان و کلیمیان،
مکاتب مذهبی را از درون تخریب کردند وبه واسطه گرفتن روح الهی آنان را به مجسمه های جامد تبدیل ساختند که قادر به پاسخگویی به نیازها و مسائل روز جامعه خویش نبودند وچگونگی نهادینه شان رابطه ثروتمندان و فقرا ودر حقیقت سلطه همه جانبه اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی آنان در نهادهای دموکراتیک نوین از جمله مباحث پایانی داستان تاریخ بشریت است ، ونقطه اوج تمدن بشری جایی که ثروتمندان بر تمام نهادهای کلیدی قدرت سیاسی – اقتصادی و اجتماعی تسلط دارند و ازطریق بمباران تبلیغاتی ، روزنامه ها ورسانه های عظیم خبری به کنترل افکار توده ی فقیر جامعه پرداخته و شبکه ای نوین را تشکیل می دهند مشغولند تا قدرت وثروت خود را حفظ کنند و روابط قوی وضعیف در دوران گذشته ، اکنون لباس قانون به تن کرده و در پس هزاران حجاب باقدرت هر چه بیشتر به حیاط خود ادامه دهند واین خمیر مایه روح تاریخ پر و فراز ونشیبش را به اعتقاد فرانس دربر دارد .
آناتول فرانس در جزیره پنگوئن ها به بازسازی علل تجربه های تلخ وخانمان برانداز بشریت اقدام کرده است وبدون هیچ شک و تردیدی هدفی جزگشودن هر چه بیشترچشمان بشریت به این علل اصلی را مد نظر نداشته است ، هدفی مقدس که نیازمند شجاعتی درخورتحسین .