Verlag Traugott Bautz
www.bautz.de/bbkl
Zur Hauptseite
Bestellmöglichkeiten
Abkürzungsverzeichnis
Bibliographische Angaben für das Zitieren
Suche in den Texten des BBKL
Infobriefe des aktuellen Jahres

NEU: Unser E-News Service
Wir informieren Sie vierzehntägig über Neuigkeiten und Änderungen per E-Mail.

Helfen Sie uns, das BBKL aktuell zu halten!



Band VI (1993)Spalten 468-474 Autor: Leonore Bazinek

NATALIS, Hervaeus (Namensvarianten: de Nedellec, Nédélec, Nédélek, Noël; Vorname: Arveus, Erveus, Hervé), Zuname `de Brito', frz. Dominikaner und Theologe (doctor rarus), * gegen 1260 in der Diözese Troyes (Bretagne), † 7.8. 1323 in Narbonne. - Da die Zeugnisse über Leben und Wirken N.'s sehr stark divergieren, reduzieren sich die folgenden Angaben auf einige Kernpunkte, die nicht nur immer noch von Ungenauigkeit geprägt sind, sondern auch eine N. angemessene Würdigung kaum erlauben. Von daher sei sofort auf unsere Bibliogr. verwiesen, die das Forschungsfeld um die Gestalt N.'s abdeckt und somit ein intensives Studium einleiten kann. - N.'s genaues Geburtsdatum und -ort sind unbekannt; jedoch gelten die Angaben über seinen Eintritt in den Dominikanerorden, am 29.4. 1276 in Morlaix, als gesichert. - 1302-1307 hält er sich nachweislich im Pariser Konvent St. Jacques zu theol. Studien und Lehrtätigkeit auf. Nach dem Lizensiat (ca. 1308) ist er als Lektor an versch. Studienkonventen in der frz. Provinz tätig; liest aber vermutlich weiterhin (bis ca. 1310) Sentenzen in Paris. - Am 17.9. 1305 wird er zum Provinzial seines Ordens für Frk. gewählt; ab Oktober 1317 ist er Vizegeneral; am 10.6. 1318 wird er einstimmig zum Supérieur des Gesamtordens gewählt. - In der Nacht vom 6. auf den 7.8. stirbt er im Konvent von Narbonne. - N. wurde bereits vor seinen Studien in Paris wegen seiner Gelehrtheit gerühmt. Bis zu seinem Lebensende nahm er, trotz seiner verantwortlichen Stellung in der Ordensleitung, Teil an den theol. Auseinandersetzungen seiner Zeit. Dies wurde dadurch erleichtert, daß der Pariser Studienkonvent St. Jacques ihm in seiner Funktion als Supérieur unmittelbar unterstellt war. - Als zweites Charakteristikum seiner Persönlichkeit wird seine Treue gegenüber den liturg. Zeremonien hervorgehoben. - Sein theol. Wirken bewegt sich v. a. im Fahr- und Zielwasser Thomas von Aquins, dessen Lehransatz er weiterführt und verteidigt. Seine intellektuelle und zeitliche Nähe zu Thomas bedingt, daß einige seiner Schrr. Thomas zugeordnet werden und umgekehrt. N. ist maßgeblich am Kanonisierungsprozeß des Thomas von Aquin beteiligt; er kann den Erfolg seiner Bemühungen gerade noch miterleben (13.7. 1323). - Eine genauere Analyse seiner Schrr. zeigt, daß er trotz leichter Konzessionen an den Nominalismus in den entscheidenden Punkten die thomistische Lehre vertritt. Er setzt sich v. a. mit der Erbsündenlehre, dem Problem der Inkarnation, der wiss. Stellung der Theol., der Relation Kirche - Staat, der innerkirchl. Hierarchie und den Machtbefugnissen ihrer Amtsinhaber, sowie den Sakramenten auseinander. - Erst er soll den Begriff einer `immateriellen Materie' entwickelt haben, der zur Basis der Angelologie im Thomismus wurde. - N.'s Zeitgenossen in Paris waren Eckhart von Hochheim und Duns Scotus; seine Auseinandersetzung mit ihnen ist noch weitgehend unerforscht. - N.'s theol. Hauptgegener wird in Durandus von S. Porciano (dem `doctor modernus') gesehen. 1314 sitzt er einer Kommission vor, die damit beauftragt ist, die Lehre des Durandus zu verurteilen. - N. griff in die Templerprozesse und versch. andere, von Lehrfragen initiierte Prozesse, ein. - N. genoß zeit seines Lebens hohes Ansehen; er wurde keinesfalls als Thomas- Epogone verstanden, sondern galt als eigenständiger Denker. - Krit. Ausgaben seiner Schrr. sowie Überss. in moderne Sprachen sind noch weitestgehend ein Desiderat.

Werke: (N.B. Aufgrund der unsicheren Datierungen ordnen wir die Werke in alphabet. Reihenfolge an.) - Aristotelis totius logicae summae (dieses Werk, das man fälschlicherweise Thomas von Aquin zugeschrieben hatte, wurde von Quetif-Echard N. attribuiert); Commentarius in epist. Pauli, ad Gal., in: MPL CLXXXI, col. 1152; Correctorium fr. Jacobi Metensis. Le Mans, Bibliothèque Municipale, Ms. 231; Defensa doctrina D. Thomae. Frg. Ms Cod. Vat. lat. 817 (in Auszz. veröff. u. komm. v. Krebs, E., in: Beitrr. z. Gesch. der Philos. des MA. Texte u. Unterss. XI/3-4 (1912) 1*-112*); Evidentiae contra Durandum super IV. sententiarum. Münster, Univ. Bibl. Ms. 175; De iurisdictione et exemptione. Cod. Vat. Lat. 4109, fol. 248r-259r (ed. Tractatus de exemptione: Annales ecclesiasticae Card. Baronii-Odovici Rainaldi, ed. Mansi IV., Lucca 1749, 567-580); De iurisdictione. Ein unveröff. Traktat des Herveus N., O. P. (+ 1323) ü. die Kirchengewalt, v. Dr. theol. L. Hödl, München 1959 (Mitt. des Grabmann-Inst. der Univ. München. H. 2); Hervei Britonis...Liber de intentionibus feliciter incipit; Opus de quattuor materiis (1302/3); De potestate papae. Cod. Vat. Lat. 4109, fol. 196r-213v. (éd. Paris 1500, 1506, 1647); Hervei Bretonis, ... In quattuor Petri Lombardi Sententiarum volumina scripta subtilissima nuperime in lucem castigatissime prodeunta (4 Teile ein einem Bd., in-fol.), Venetiis 1505; Questio de peccato originali (ca. 1307); De relacione contra Durandum. Cod. Vat. lat. 772, fol. 162ra-164va/Cod. Marc. Z. L. 139, fol. 106rb-108vb; Reprobationes Hervei contra primum et tertium sententiarum. Staatsbibl. Reims, Hs. 502 (F 462, fol. 112vb-131 (EST: 1. Gutachten des N. über die »Excusationes« des Durandus von S. Porciano, fol. 112vb-116bb u. 128vb-131, 2. Articulus pertinentibus ad primum librum sententiarum Durandi, fol. 177ra-123vb, 3. Fragen an Durandus, fol. 123ra-128vb); Subtilissima Hervei Natalis Britonis theologi acutissimi quolibeta undecim cum octo ipsius profundissimis tractatibus. Ed. M. A. Zimara, Venetiis 1513 ; Summa totius logicae (auch dieses Werk wird von einigen Thomas von Aquin zugeschrieben); Tractatus de iurisdictione et exemptione Cod. Vat. Lat. 4131, fol. 46v-85r. Ed.: Tractatus de exemptione: Annales eccleisasticae Card. Baronii-Odorici Rainaldi, ed. Mansi IV, Lucca 1749, 567-580; Tractatus de potestate papae. Cod. Vat. Lat. 4131, fol. 1r-46r. Ed. Paris 1500, 1506, 1647; Tractatus magistri Hervei doctoris perspicacissimi de secundis intentionibus. Incipit tractatus magistri H. doctoris perspicassimi ordinis praedicatorum de secundis intentionibus; - Perspicassimi doctoris Hervei Natalis, ordinis predicatorum, de secundis intentionibus tractatus finit feliciter..., Paris 1489; De utraque potestate tractatus; Utrum aliquod peccatum traductatur per originem a parente in prolem.

Lit.: Giles of Rome, Theoremata de corpore Christi, Venice 1502 (fol. 89r-115v.); - Durand de St.-Pourçain, De origine iurisdictionum, Paris 1506; - Eck, J., Chrysopassus praedestinationis II, Augsburg 1514; - Heinrich von Ghent, Quodlibeta, Paris 1518; - Durand de St.-Pourçain, In quattuor sententiarum, Lyon 1563; - Thomas v. Aquin, Opera omnia t. XVII, Romae 1570; - Pio, G. M., Delle vite degli huomini illustri di S. Domenico. Seconda parte, Pavia 1613, 144; - Legrand, A., Gestes, mort et miracles des Saincts de la Bretaigne Armorique, Nantes 1637; - Histoire du différend entre le Pape Boniface VIII et Philippe le Bel, Paris 1655; - Johannes Quidort v. Paris, Determinatio Fr. Joannis Parisiensis Praedicatoris de modo existendi corpus Christi in sacramento altaris alio quam sit ille, quem tenet Ecclesia. Ed. P. Allix, London 1686; - Souèges. T., Année Dominicaine Aoust. Première Partie, Amiens 1693, VI-XIV; - Echard, le Père Jacques, Sancti Thomae summa suo auctori vindicata, sive de V. F. Vincentii bellovacensis scriptis dissertatio, Paris 1708; - Ders., Scriptores ordinis Praedicatorum recensiti...inchoavit R. P. F. Jacobus Quetif...absolvit R. P. F. Jacobus Echard. 2 vols., Paris 1719-1721 (bes. vol. I, 533-536); - Berardelli, C., Codicum omnium latinorum et italicorum qui manuscripti in bibliotheca Ss. Joannis et Pauli Venetiarum apud PP. Praedicatores asservatur catalogus, in: Nuova Raccolta d'opuscoli scientifici et filologici vol. 32, fasc. 6, Venezia 1778 (116f); - Schmidt, C., Etudes sur le mysticisme allemand au XIVe siècle, Paris 1847; - Hauréau, B., De la philosophie scolastique. 2 vols, Paris 1850; - Michelet, M., Procès des Templiers, vol. II, Paris 1851; - Prantl, C., Gesch. der Logik im Abendlande, Bd. III, Leipzig 1861, 264-273; - Valentinelli, J., Bibliotheca Manuscripta ad S. Marcum Venetiarum II, Venetiis 1868, 96; - Scheeben, Bde. I, II; - Gesch. der dt. Mystik im MA, Bd. 1, Leipzig 1874; - Delisle, L., Notices sur les manuscrits de Bernard Gui, in: Notices et extraits des mss de la BN XXVII, 2e partie (1879) 169-455; - Werner, K., Die Scholastik des späten MA, Bd. 2: Die nachskotistische Schol., Wien 1883; - Douais, C., Essai sur l'organisation des études dans l'ordre des Frères Prêcheurs au treizième et au quatorzième siècle (1216-1342), Paris 1884; - Roth, F., Eine Frankfurter Hs. des Bernardus Guido z. Gesch. des Dominikanerordens, in: NA 10 (1884) 395-399; - Denifle, H., Quellen z. Gelehrtengesch. des Predigerordens, in: Arch. f. Lit. u. KG II (1886) 165-248; - [Gui, Bernard], ed. Denifle, H., in: Arch. f. Lit. u. KG II (1886) 203-225; - Chapotin, M. D., Les dominicains d'Auxerre, Paris 1892; - Couderc, C., Catalogue général des mss des bibliothèques publiques de France. Départements, t. XXIII, Bordeaux/Paris 1894, 421-425; - Féret, P., La faculté de théologie de Paris et ses docteurs les plus celèbres. Moyen âge, Paris 1896, 388-390; - Chapotin, D., Histoire des Dominicains de la province de France, Rouen 1898; - Année Dominicaine ou vie des Saints...et des autres personnes illustres ou recomandables par leur piété...de l'ordre des Frères Prêcheurs, nouv. éd Septembre I, Lyon 1900; - Picot, G., Documents relatifs aux Etats Généraux et assemblées réunis sous Philippe-le-Bel. Doc. CCCCVI, Paris 1901, 381f; - Grabmann, M., Die Lehre des hl. Thomas v. Aquin von der Kirche als Gotteswerk, Regensburg 1903; - Godfrey of Fontaines Quodlibeta I-XV. Ed M. De Wulf, A. Peltzer, J. Hoffmans, O. Lott, in: Les philosophes belges II-V, XIV, Louvain 1904-1937; - Denifle, H., Die abendländische Schriftauslegung bis Luther, über Justitia Dei (Rom. 1, 17) und Justificatio, Mainz 1905, 54-56; - Grabmann, M., P. Heinrich Denifle. Eine Würdigung seiner Forschungsarbeit, Mainz 1905; - Mortier, R. P., Hervé de Nédellec XIVe maître général de l'ordre: 1318-1323, in: ders., Histoire des maîtres généraux de l'ordre des frères prêcheurs, II: 1263-1323, Paris 1905, 531-572; - James, M. R., A descriptive catalogue of the mss in the Library of Gonville and Caius College, Cambridge 1907; - Grabmann, SM; - Heitz, T., Essai historique sur les rapports entre la philosophie et la théologie de Bérénger de tours à S. Thomas d'Aquin, Paris 1909; - Grabmann, M., Wiss. Arbeiten auf dem Gebiete der ma Philos. u. Dogmengesch., in: Liter. Rundschau XXXV (1909) [574]; - Endres, J.-A., Thomas von Aquin, Mainz 1910; - Mandonnet, Le Père Pierre, Des écrits authentiques de S. Thomas d'Aquin, Fribourg 1910; - Grabmann, M., Le correctiorium corruptorii du dominicain Johannes de Paris, in: Rv. néoscolastique XIX (1912) 404-418; - Krebs, E., Theol. u. Wiss. (Beitrr. z. Gesch. d. Philos. des MA. XI, 13-14), Münster 1912; - Wulf, M. de, Histoire de la philos. médiévale, Löwen/Paris 1912; - Dreiling, R., Der Konzeptualismus in der Universalienlehre des Franziskanerbischofs Petrus Aureoli, Münster 1913; - Ehrle, F., Der Kampf um die Lehre des Hl. Thomas v. Aquin in den ersten 50 Jahren nach seinem Tod, in: ZKTh 37 (1913) [300-306]; - Mandonet, P., Premiers travaux de polémique thomiste, in: RSPhTh 7 (1913) [63]; - Hauréau, B., Hervé Nédélec. Général des Frères Prêcheurs, in: Hist. littéraire de la France 34 (1914) 308-352; - Ehrle, F., Die Ehrentitel der schol. Lehrer des MA. Sitzungsberichte d. Bayer. Akad. d. Wiss. (Philos.-philolog. u. histor. Kl.) Jg. 1919, 9. Abh; - Grillmann, F., Z. Lehre der Schol. v. Spender der Firmung und des Weihesakramentes, Paderborn 1920; - Thomas, A., Bernard Gui, frère prêcheur, in: Hist. littéraire de la France XXXV (1921) 139-232; - Bielmeier, A., Die Stellungnahme des H. N. O.P. (+1323) in der Frage nach dem Wissenschaftscharakter der Theol., in: DTh 3 (1925) 339-414; - Cavallera, F., La durée du provincialat d'Hervé de Nédellec (1309-1318), in: Bull. de littérature eccl., Toulouse 1925, 319-320; - Koch, J., Die Verteidigung der Theol. des Hl. Thomas v. Aquin durch den Dominikanerorden ggü. Durandus de St. Porciano O.Pr., in: Xenia Thomistica III, Rom 1925, 327-362; - Martin, R. M., Magistri Hervaei de Nedellec tractatus de peccati originali, in: Xenia Thomistica III (1925) 233-247; - Lepin, L'idée du sacrifice de la messe d'après les théologiens depuis l'origine jusqu'à nos jours, Paris 1926; - Rivière, J., Le problème de l'Eglise et de l'Etat au temps de Philippe le Bel, Louvain 1926; - Koch, J., Durandus de S. Porciano O.P. Forsch. z. Streit um Thomas v. Auqin z. Beginn des 14. Jh., I. Theil: Literargesch. Grundlegung, Münster 1927; - Morin, G., A travers les manuscrits de Bâle, 1927; -Schöllgen, W., Das Problem dr Willensfreiheit bei Heinrich v. Gent und H. N. Ein Beitr. z. Gesch. des Kampfes zw. Augustinismus und Aristotelismus in der Hochschol., Düsseldorf 1927; - Geyer, B., Die patristische und schol. Philos., Berlin 1928; - Martin, R. M., La table des matières de l'ouvrage »De quattuor materiis«, in: RSPhTh (1929) 292-295; - Giles of Rome, Theoremata de Esse et Essentia. Ed. E. Hocedez, Louvain 1930; - Martin, R. M., La controverse sur le péché originel au début du XIVe siècle. Textes inédits (SSL 10), Louvain 1930. (Rez.: Koch, J., in: Bull. Thomiste III, 327-333); - Pelster, F., Eine Münchner Hs. des beginnenden vierzehnten Jh. m. einem Verz. v. Quaestionen des Duns Scotus und H. N., in: FS (1930) [269]; - Santeler, J., Der kausale Beweis bei H. N. nach dem ungedruckten Traktat »De cognitione primi principii«. Innsbruck 1930 (Philos. und Grenzwiss. III,1); - Grabmann, M., Die Werke des hl. Thomas v. Aquin, Münster 21931; - Xiberta, B. M., De scriptoribus scholasticis saeculi XIV ex ordine Carmelitarum, Louvain 1931; - A propos de »Vat. lat 1086«. Le personnel enseignant de Paris vers 1311-1314, in: RThAM (1933) 23-39; - Koch, J., Der Prozeß gegen den Magister Johannes de Polliaco uns seine Vorgesch., in: RThAM 5 (1933) 391-422; - Grabmann, M. (Hrsg.), Studien über den Einfluß der aristotel. Philos. auf die ma Theol. über das Verhältnis v. Kirche und Staat, München 1934 (Sitzungsberichte d. Bayr. Akad. der Wiss. 2.); - Hufnagel, A., Studien z. Entwicklung des thomist. Erkenntnisbegriffes im Anschluß an das Correctiorioum Quare, Münster 1935; - Klibansky, R., Commentariolum de Eckardi magistero, in: Magistri Echardi opera latina, Lipsiae 1936, fasc. XIII, p. XXXI; - Fries, A., Quaestiones super quartum librum sententiarum Hervaeo Natali O.P. vindivcatae, in: Angelicum 13 (1936) 498-533; - Bock, F., Der Este-Prozess von 1321, in: AFP 7 (1937) [87]; - Glorieux, P., Une élection priorale à Gand en 1309, in: AFP 7 (1937) [246-247]; - Sikes, J., H.N.: De paupertate Christi et Apostolorum, in: AHDL 12-13 (1937-38) 209-297; - Guimarâes, A. de, Hervé Noël (1323). Etude biographique, in: AFP (1938) 5-81; - John Quidort of Paris, Le correctiorum corruptii »Circa« de Jean de Paris. Ed. J. P. Muller, S.A., Rome 1941; - Vollert, C. O., The doctrine of H. N. on primitive justice and original sin, as developed in the controversy on original sin during the early decades of the 14th century, (AnGr 42), Rom 1947; - Ueberweg, Basel 121951, II, 536-537, 771; - Hödl, L., Die Quodlibeta minora des H. N., in: MThZ 6 (1955) 215-229; - Hödl, L., Die Grundfragen der Sakramentenlehre nach H. N. O.P. (+1323), München 1956; - Fries, B., Das Forum in der Rechtssprache. Unveröff. kanonistische Abh. der Kanonistischen Sektion in der theol. Fak. der Univ. München, München 1956; - Iserloh, E., Gnade und Eucharistie in der philos. Theol. des Wilhelm v. Ockham. Ihre Bedeutung f. die Ursachen der Reformation, Wiesbaden 1956 (Veröfff. des Inst. f. europ. Gesch. Mainz VIII); - Galot, J., La nature du caractère sacramentel. Etude de théologie médievale, Paris 1957; - Hödl, L., Kirchengewalt und Kirchenverfassung nach dem Liber de ecclesiastica potestate des Laurentius v. Arezzo, in: Theol. in Gesch. und Gegenwart. Festschr. f. M. Schmaus, München 1957, 255-278; - Allen, E., H. N. An early `Thomist' on the notion of Being, in: MS 22(1960) 1-14; - Senko, W. Les opinions d'Hervé Nédellec au sujet de l'essence et de l'existence, in: Mediaevalia Philosophica Polonorum 10 (1961) 59-74; - Maurer, A., Medieval philosophy, New York 1962; - Roensch, F., Early Thomistic School, Dubuque 1964; - Beumer, J., Schriftlose Theologie? Zu den Prinzipien im Sentenzenkommentar des H. N. O.P., in:Scholastik 40 (1965) 398-404; - Plotnik, K., H. N. OP and the controversy over the real presence and transsubstatiation, München et al. 1970 (Veröff. des Grabmann-Inst., N. F. 10); - Ott, L., Die Lehre des Durandus de S. Porciano O. P. vom Weihesakrament dargestellt nach den versch. Red. seines Sentenzenkommentars und nach der Diskussion der Dominikanertheol. des beginnenden 14. Jh., München et al. 1972 (Münchner Univ.schrr. Veröff. des Grabmann-Inst. z. Erforschung der ma Theol. und Philos. 17); - Allgemeines Gelehrtenlexikon, darinne die Gelehrten aller Stände sowohl männ- als weiblichen Geschlechts, welche vom Anfange der Welt bis auf ietzige Zeit gelebt, und sich der gelehrten Welt bekannt gemacht, nach ihrer Geburt, Leben, merckwürdigen Geschichten, Absterben und Schrr. aus den glaubwürdigsten Scribenten in alphabetischer Ordnung beschrieben werden. Dritter Theil. hrsg. v. C. G. Jöcher, Leipzig 1751, 821; - Catholicisme hier - aujourd'hui - demain. Encyclopédie. Publiée sous la direction du Centre Interdisciplinaire des Facultés Catholiques de Lille par G. Mathon, G.-H. Baudry, P. Guilly, Nédelec (Hervé) maître général des dominicains (+1323), voir HERVE NEDELEC, vol. 5, 692-693, vol. 9, 1135; - DThC, t.VI, 2315; - DThC, Tables générales. Deuxième partie (t. 16.2), 2069-70; - DThC. Troisième partie. Tables générales (t. 16.3), 3289; - DE II, 342; - EC italiana, V, 526; - Enciclopedia universel ilustrada, t. XXVII, 1301, t. XXXVIII, 1178.- Encyclopédie universelle Bordas, vol. II, 1*; - Gran enciclopedia RIALP, Madrid, t. XXII, 254 und 518; - Hurler, Nomenclator, Innsbruck 1906, t. II, 476-477; - Kirchenlexikon, Freiburg i. Brsg. 18882, Bd. V, 1916-1917; - LThK V, 284.

Leonore Bazinek

Literaturergänzung:

Theo Kobusch, Adaequatio rei et intellectus. D. Erläuterung d. Korrespondenztheorie d. Wahrheit in d. Zeit nach Thomas von Aquin, in: D. Geschichte d. philos. Begriffs d. Wahrheit. Hrsg. von Markus Enders u. Jan Szaif. Berlin 2006, S. 149-166.

Letzte Änderung: 17.09.2006