ปุริมพรรษา

         ตามศัพท์อ่านว่า “ปุ-ริ-มะ-พัน-สา” แต่โดยทั่ว ๆ ไปนิยมอ่านว่า ปุ-ริม-มะ-พันสา คำนี้เป็นคำที่มิได้ใช้กันทั่ว ๆ ไปนัก แต่ก็พบในหนังสือที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนาอยู่บ้าง บางทีทั้งครูและนักเรียนต่างก็ไม่เข้าใจเหมือนกันว่า คำว่า “ปุริมพรรษา” ต่างกับคำว่า “พรรษา” อย่างไร อย่างเช่น พูดว่า “เข้าพรรษา” กับ “เข้าปุริมพรรษา” ต่างกันหรือไม่ ทั้งนี้เพราะในพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ เก็บไว้เฉพาะคำว่า “เข้าพรรษา” โดยเก็บเป็นลูกคำของคำว่า “เข้า ๑” และได้ให้ความหมายไว้ดังนี้ “น. เรียกวันที่พระสงฆ์เริ่มเข้าจำพรรษา คือวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ ว่า วันเข้าพรรษา. ก. เข้าอยู่ประจำที่ ๓ เดือนในฤดูฝน (ใช้แก่พระสงฆ์).” แต่คำว่า “เข้าปุริมพรรษา” ท่านมิได้เก็บไว้ และคำว่า “ปุริมพรรษา” ท่านก็มิได้เก็บไว้เช่นกัน

          ตามปรกติเมื่อพูดถึง “วันเข้าพรรษา” ก็หมายถึงวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ เสมอไป และก็เป็นที่ทราบกันโดยทั่ว ๆ ไป เพราะเป็นวันหยุดราชการ แต่เมื่อมีคำว่า “ปุริมพรรษา” ก็จะต้องมีคำที่คู่กันอีกคำหนึ่ง คือ “ปัจฉิมพรรษา” (ปัด-ฉิม-มะ-พัน-สา)

          คำว่า “ปุริม” (ปุ-ริ-มะ) เป็นคำภาษาบาลีแปลว่า “แรก, ครั้งแรก” ตรงข้ามกับคำว่า “ปัจฉิม” (ปัด-ฉิ-มะ) ซึ่งแปลว่า “ภายหลัง”

          คำว่า “เข้าปุริมพรรษา” หมายถึง “การเข้าพรรษาแรก” ซึ่งก็มีความหมายเหมือนคำว่า “เข้าพรรษา” เท่าที่ใช้กันทั่ว ๆ ไปนั่นเอง คือหมายถึงวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ และไปออกพรรษาเอาวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑ หลังจากออกพรรษาแล้ว พระที่อยู่จำพรรษาครบ ๓ เดือน ก็มีสิทธิที่จะรับกฐินซึ่งมีช่วงเวลาเพียง ๑ เดือน นับตั้งแต่วันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑ ถึงขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๒

          ส่วนคำว่า “ปัจฉิมพรรษา” นั้นแปลว่า “พรรษาหลัง” หมายถึงว่าในกรณีที่ภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง ต้องเดินทางไกลหรือมีเหตุสุดวิสัยอื่น ๆ ทำให้กลับมาเข้า “พรรษาแรก” ในวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ ไม่ทัน ก็ต้องรอไปเข้า “พรรษาหลัง” คือวันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๙ ได้ เรียกว่า เข้า “ปัจฉิมพรรษา” และจะไปออกพรรษาในวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๒ ซึ่งเป็นวันหมดเขตทอดกฐินพอดี เพราะฉะนั้นพระภิกษุที่เข้า “ปัจฉิมพรรษา” จึงไม่มีโอกาสได้รับกฐิน จึงมิได้รับอานิสงส์กฐินตามพระวินัย แต่ก็ได้ “พรรษา” เช่นเดียวกับพระที่เข้า “ปุริมพรรษา” เหมือนกัน อย่างนี้ “พรรษาไม่ขาด”

          นี่คือความต่างกันระหว่าง “ปุริมพรรษา” กับ “ปัจฉิมพรรษา”.