E-ONLINE
ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ
ΧΡΥΣΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ
ΕλλάδαΠολιτικήΟικονομίαΤέχνεςΑθλητισμόςΚόσμοςHOME


Τρίτη
26 - 02 - 2002



ΔΙΑΦΟΡΑ
ΑΡΧΕΙΟ

Αναζήτηση
Αρχείο
παλαιότερων ενθέτων

ΕΝΙΑΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

Πενήντα χρόνια μετά

Του ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ*

«Οι αναμνήσεις μας είναι η δύναμή μας. Ας μην αφήσουμε ποτέ να σβηστούν από τη μνήμη οι ηρωικές ημερομηνίες της Ιστορίας μας κι όταν η νύχτα επιχειρεί να ξανάρθει, εμείς ας βάλουμε φωτιά στις μεγάλες επετείους, όπως θα ανάβαμε πυρσούς».

Βικτόρ Ουγκό

(από γράμμα στον Λουί Μπλανκ, στα 1877)

Δεν νομίζω ότι ήταν πολλοί εκείνοι που πίστευαν ότι η πρωτοβουλία του Συνασπισμού, να καλέσει τα ίδια τα μέλη και τα στελέχη της προδικτατορικής Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς -της ΕΔΑ- να αυτοδιαχειριστούν κάποιες εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του κόμματός τους, θα έβρισκε τέτοια ανταπόκριση.

Κι όμως, σε μια εποχή και σε μια κοινωνική πραγματικότητα διάχυτης απαξίωσης του πολιτικο-κομματικού λόγου, αποτέλεσε ευχάριστη έκπληξη η συνεχιζόμενη προβολή από όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης -έντυπα και ραδιοτηλεοπτικά- του λόγου για ένα κόμμα, και μάλιστα της Αριστεράς, που έχει πάψει να υφίσταται στην πολιτική μας σκηνή εδώ και δεκαετίες.

Προβολή που ήρθαν να συμπληρώσουν δύο επίκαιρες εκδόσεις. Εκείνη με τις αναμνήσεις του παλιού βουλευτή της ΕΔΑ από την Καβάλα Γιάννη Παπαδημητρίου: «Η αναλαμπή της Αριστεράς. Οκτώ συγκλονιστικές εκλογικές αναμετρήσεις 1950-1967. Η ΕΔΑ στο πολιτικό προσκήνιο», από τις εκδόσεις «Φιλίστωρ», και εκείνη της Ιωάννας Παπαθανασίου: «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά 1951-1967. Το αρχείο της», από το Εθνικό Κέντρο Ερευνών και τις εκδόσεις «Θεμέλιο». Εκδόσεις που πλουτίζουν τα πενιχρά βιβλιογραφικά δεδομένα για την περίοδο. Η δεύτερη μάλιστα -δουλειά μυρμηγκιού, όπως πετυχημένα τη χαρακτήρισε ο ιστορικός Φίλιππος Ηλιού, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ)- αποτελεί και τη μοναδική έκδοση αρχείου πολιτικού κόμματος στην Ιστορία μας, η ανασυγκρότηση και παρουσίαση του οποίου αποτελεί υπόδειγμα για τους τρόπους και τις μεθόδους επεξεργασίας των αρχείων πολιτικών κομμάτων, ενώ η αναλυτική εισαγωγή της θέτει με λιτό ύφος και σαφήνεια καίρια ερωτήματα για τη φύση και τη δομή αυτού του κόμματος μέσα στην ιστορική του εξέλιξη-παρουσία.

Πέρα όμως από την αξία αυτή καθ' αυτή των δύο εκδόσεων, εντυπωσιακή παραμένει η προσέλευση κόσμου όλων των γενεών και όλων των πολιτικών αποχρώσεων στις παρουσιάσεις τους. Προσέλευση που τους έδινε, πέραν της ιστορικής συμβολής, και μια ιδιάζουσα πολιτική επικαιρότητα.

Το τελευταίο αυτό γεγονός αποδείχτηκε έντονα και στην επίσης εντυπωσιακή από κάθε άποψη κεντρική εκδήλωση τιμής για την ΕΔΑ, που οργανώθηκε στο θέατρο «Ακροπόλ» στις 21 Ιανουαρίου.

Εκδήλωση τιμής, που μετατράπηκε σε ένα ανοιχτό και ζωντανό βήμα διαλόγου, όχι μόνο για το χθες, αλλά κυρίως για το πολιτικό σήμερα. Βήμα διαλόγου, όπου όλες οι πολιτικές δυνάμεις τού τώρα επιχείρησαν να αντλήσουν από τις διάφορες και εν πολλοίς επιλεκτικές και μανιχαϊστικές αναγνώσεις της θετικής συμβολής και βαρύτητας της ΕΔΑ στα γκρίζα εκείνα χρόνια των δεκαετιών του '50 και '60 αναλογίες και νομιμοποιητικά στοιχεία των σημερινών τακτικών επιλογών τους. Μοναδική εξαίρεση -όσο κι αν αυτό ηχεί ακόμη για κάποιους ως περίεργο- το Κομμουνιστικό Κόμμα, που επιμελώς αγνόησε το γεγονός.

Αν σ' αυτή την ιδεολογικο-πολιτική χρήση της Ιστορίας τα πολιτικά μας μορφώματα, και ιδιαίτερα και οξύτερα το ΠΑΣΟΚ με τα περί «Κεντροαριστεράς» εκσυγχρονιστικά του σενάρια, όπως από την άλλη μεριά και το ΚΚΕ, με τη διά της σιωπής προσπάθεια διαγραφής ενός τμήματος και της δικής του ιστορίας, έχουν, για λόγους κακώς νοούμενου κομματικού συμφέροντος, εξειδικευτεί, ο ιστορικός και πολιτικός μελετητής έχει άμεση υποχρέωση να στέκει απέναντί τους και κριτικός και αρνητικός.

Η μελέτη τού χθες γίνεται βέβαια πάντα κάτω από το πρίσμα του ιδεολογικο-πολιτικού παρόντος, αλλά χωρίς να αγνοεί ούτε το χρόνο ούτε τις πραγματικές δυναμικές τού κοινωνικού γίγνεσθαι της εποχής που διαδραματίζεται. Οι ευθύγραμμες, απλουστευτικές προσεγγίσεις αποκλείουν τη συνεχή και εναγώνια προσπάθεια του ερευνητή να συλλάβει μέσα από τα γεγονότα όσο είναι δυνατόν πληρέστερα τις απαραίτητες, πολυποίκιλες, αντιφατικές και πάντα δυναμικά εξελίξιμες αποχρώσεις του ιστορικού γίγνεσθαι, που δύσκολα περικλείονται σε γενικά σχήματα.

Σ' αυτόν το δεύτερο στόχο αποσκοπούσε το ιστορικό τριήμερο για τα 50 χρόνια από την ίδρυση της ΕΔΑ, που συνδιοργάνωσαν η επιτροπή πρωτοβουλίας για το γιορτασμό, η Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ) και το Κέντρο Νεότερης Ιστορίας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Πάνω από 500 συνολικά άτομα -παλαιοί ΕΔΑΐτες και Λαμπράκηδες κατά κύριο λόγο, μα και σύγχρονοι ερευνητές, φοιτητές και πανεπιστημιακοί- σ' ένα εντατικό τριήμερο εργασιών, με 28 εισηγητές/τριες και γύρω στις 100 παρεμβάσεις ουσίας -με μια εκπλήσουσα ένταση και πάθος πολλές φορές άλλων εποχών- επιχείρησαν, και σε μεγάλο βαθμό πέτυχαν, μια πρώτη τέτοιου είδους προσέγγιση.

Αποδεικνύοντας -και αυτό αποτελεί ίσως μια άλλου είδους και βάθους πολιτική συνέπεια της «επιτυχίας» του τριημέρου- ότι η μνήμη παραμένει το πιο ανυπότακτο στοιχείο του ανθρώπου. Και αυτό, παρά τις κυρίαρχες γύρω μας νεοφιλελεύθερες προσπάθειες μιας οργανωμένης «Βιομηχανίας Συνείδησης» να σπάσει κάθε έννοια συλλογικότητας και μιας μετα-μοντέρνας θεωρίας να αποδομήσει συστηματικά κάθε μορφή ενεργούς συνείδησης-μνήμης τού χθες -αιώνιο ζητούμενο κάθε εξουσίας.

Μια που όπως γράφει κάπου και ο Μίλαν Κούντερα «ο αγώνας ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία».

Οσο βέβαια κι αν αυτή η μνήμη δεν είναι κάτι το στατικό -και αναδείχτηκε τούτο έντονα στις εργασίες του τριημέρου- αλλά ένα δυναμικό στοιχείο, διαμεσολαβημένο και από το χρόνο και από τις διεργασίες που έχουν συντελεστεί στο συλλογικό και ατομικό επίπεδο όλων μας.

Η μνήμη, στο κάτω κάτω, όπως και η Ιστορία, δεν είναι μια ουδέτερη δεξαμενή πληροφοριών, ευαισθησιών και απόψεων, αλλά μια ζωντανή και συνεχώς μεταβαλλόμενη οντότητα.

Αυτή τη μνήμη επιχείρησε να καταγράψει το τριήμερο -η βιντεοσκόπηση των εργασιών του αποτελεί ήδη πολύτιμο υλικό, που αναμένει τους μελλοντικούς ερευνητές/τριές του, μέσα απο καίριες επισημάνσεις πρωταγωνιστριών και πρωταγωνιστών της συγκρότησης της ΕΔΑ, με εισηγήσεις όπως εκείνη της Μαρίας Καραγιώργη, που ήρθε να συμπληρώσει το χαιρετισμό της Βάσως Θανασέκου στο «Ακροπόλ», των πανεπιστημιακών Ζαχαρία Δεμαθά και Ηλία Νικολακόπουλου και του Τάσου Τρίκα.

Για πρώτη δε φορά υπήρξαν τοποθετήσεις δημόσια της γενιάς που συγκρότησε στα δίσεκτα εκείνα χρόνια της μετεμφυλιακής ανελευθερίας το κίνημα μιας πρωτοποριακής Αριστερής Νεολαίας τόσο στο φοιτητικό χώρο όσο και στον εργατικό-συνδικαλιστικό και στον αγροτικό. Και αν για το φοιτητικό κίνημα της εποχής υπάρχουν ήδη κάποιες πρώτες μελέτες -γεγονός που δεν στερεί βέβαια σημασίας καταθέσεις όπως εκείνες των Θανάση Καλαφάτη, Νίκου Κιάου, Κώστα Βαρβάκη, Αιμ. Ζαχαρέα-, για τα άλλα δύο οι καταθέσεις μαρτυριών αποτελούν πρωτογενές υλικό. Υποδειγματικό παράδειγμα, η εισήγηση για το νεολαιίστικο εργατικό κίνημα του Γιάννη Πετρόπουλου και για το κλίμα και τις διεργασίες στην αγροτική νεολαία του αιώνιου έφηβου Στέφανου Στεφάνου και του πάντα παρόντα -ζωντανό αρχείο η μνήμη του- γραμματέα της Νεολαίας Λαμπράκη Τάκη Μπενά.

Το μέγιστο όμως ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στην τελευταία και ολοήμερη συνεδρίαση καταθέσεων, απόψεων και μαρτυριών γύρω από τέσσερις ενότητες θεμάτων: Την ίδρυση της ΕΔΑ, το χαρακτήρα της, τη συμβολή της στην πολιτική ζωή και τέλος, το γιατί δεν μπόρεσε να επιβιώσει μετά τη δικτατορία.

Η συμβολή στην πρώτη ενότητα ενός νεότερου ερευνητή, του Μιχάλη Λυμπεράτου, έδωσε σε αδρές γραμμές το ιστορικό πλαίσιο και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ιδρύθηκε η ΕΔΑ. Ακολούθησαν οι παρεμβάσεις ιστορικών στελεχών όπως ο Γιάννης Αγγέλου -μοναδικός επιζών από το παράνομο κλιμάκιο του ΚΚΕ, υπό την ηγετική ευθύνη του Νίκου Πλουμπίδη-, ο γραμματέας της ΕΔΑ και ενεργός πολίτης αυτού του τόπου για πάνω από εξήντα χρόνια Μανώλης Γλέζος, ο τέως βουλευτής και μέλος της Διοικούσας της ΕΔΑ Παναγιώτης Κατερίνης, ο Πάνος Δημητρίου, μέλος του Πολιτικού Γραφείου τού εκτός νόμου ΚΚΕ και στη συνέχεια του ΚΚΕ Εσωτερικού, γύρω από τη συμβολή των διάφορων συνιστωσών που ίδρυσαν την ΕΔΑ, του ρόλου τού προέδρου της Γιάννη Πασαλίδη, του χαρακτήρα που αυτή έλαβε στη δυναμική της πορεία και τις σχέσεις της με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Διαφορετικές εκτιμήσεις και αντιθέσεις, που πέρα του πολύτιμου της ιστορικής καταγραφής, τροφοδότησαν και συνεχίζουν να τροφοδοτούν τον Τύπο με έντονη αρθρογραφία.

Στην τρίτη ενότητα, αντιθέτως, για τη συμβολή της ΕΔΑ στην πολιτική ζωή, κυρίαρχη ήταν η θετική ανάγνωση της πορείας της σε μία σειρά τομείς και κινήματα της εποχής, από τους Λεωνίδα Κύρκο, Νίκο Γουργιώτη, Στέφανο Στεφάνου, τη Σαράφη, Στέλιο Ζαμάνο, Μίνα Σκανδάλη, αλλά και κριτικές προσεγγίσεις της, όπως εκείνη της πανεπιστημιακού Ζώγιας Χρονάκη. Η πληθώρα των παρεμβάσεων που ακολούθησε ανέδειξε άγνωστες πλευρές δράσης, ρόλους ανθρώπων, στοιχεία και εμπειρίες ζωής από ενεργούς αριστερούς πολίτες τού τότε και τού τώρα, όπως οι Κώστας Φιλίνης, Μήτσος Μουρατίδης, Γ. Λεονταρίτης, Φρίξος Πρωτογερέλης, Σταύρος Σταυρόπουλος, Γιούλα Λιναρδάτου, Αριστείδης Μανωλάκος, Ολγα Μαρκεζίνη, Τάκης Μπενάς, Μιχάλης Περιστεράκης, Αιμίλιος Ζαχαρέας και τόσοι και τόσες ακόμη.

Αποδεικνύοντας αυτό που τόσο γλαφυρά και συναισθηματικά περιέγραψε η Αργυρούλα Κουτήφαρη-Φραντζέσκου, ότι δηλαδή για μια κατηγορία συμπολιτών μας εκείνα τα «πέτρινα χρόνια», παρά τις συνεχείς διώξεις, φυλακίσεις, εξορίες, υπήρξαν ταυτόχρονα και τα πιο όμορφα και έντονα χρόνια της ζήσης τους.

Στην τελευταία ενότητα, ενώ οι εισηγήσεις ήταν μόνο δύο, του Τάκη Μπενά και του Γιάννη Στρατή, η συζήτηση και οι παρεμβάσεις παλαιότερων στελεχών, όπως εκείνη του Μανώλη Γλέζου και εκείνη του Νικήτα Μαραγκού, αλλά και νεότερων, όπως του Στέργιου Πιτσιόρλα και του Αλέκου Φλαμπουράρη, πυροδότησαν έναν νέο κύκλο συζητήσεων, που ο χρόνος, αδιαφορώντας για τις δικές μας ερευνητικές απορίες και τις δικές τους πολιτικές αγωνίες-δικαιώσεις, ανάγκασε σε τερματισμό. Ακριβώς την ώρα που οι προεκτάσεις της συζήτησης άγγιζαν την τραυματική ιστορία της διάσπασης του ΚΚΕ στα 1968, καθώς και την ανάλυση της δυναμικής τού κοινωνικού γίγνεσθαι, ιδιαίτερα της νεολαίας, σε αναντιστοιχία με τις διεργασίες στο εσωτερικό των ηγετικών ομάδων της Αριστεράς στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας και αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση. Θέμα τεράστιο και ενδιαφέρον, που όμως αποτελεί μια άλλη ιστορία.

Παράλληλα, είναι σαφές ότι πολλές και πολλοί, που συμμετείχαν ενεργά στο τριήμερο, παρά τα όσα κατατέθηκαν σ' αυτό, ένιωθαν και το διατύπωναν μέσα κι έξω από την αίθουσα των συνεδριάσεων, ότι πολύ περισσότερα ήταν εκείνα που δεν έγινε κατορθωτό να ειπωθούν, ακόμη περισσότερα εκείνα που δεν αναλύθηκαν στο βάθος που επέβαλε η μελέτη αυτού του ιδιότυπου πολιτικά μορφώματος που έλαβε το όνομα Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά. Ενα κόμμα το οποίο έφτασε, οκτώ μόλις χρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου και ούτε επτά από την ίδρυσή του, παρά τις διώξεις και τον εναντίον του ασφυκτικό κλοιό των κατασταλτικών μηχανισμών ενός ημι-δημοκρατικού αστικού πολιτικού συστήματος, να αναδειχθεί σε αξιωματική αντιπολίτευση και ταυτόχρονα να καταστεί το όχημα διά του οποίου η ελληνική κοινωνία μπολιαζόταν με πρωτόγνωρα νεωτερικά πολιτισμικά προτάγματα και προδρομικά για την εποχή ανανεωτικά στοιχεία σκέψης και δράσης.

Ενα κόμμα που ακριβώς λόγω αυτών των ειδικών συνθηκών και της δυναμικής που του επέβαλε η πονηριά τής πραγματικότητας -που παντού και πάντα υπερβαίνει τα οργανωτικά καλούπια και τις βουλήσεις των γραφειοκρατικών κλειδιών- ξεπέρασε, επίσης για πρώτη φορά για μαζικό αριστερό σχήμα, το λενινιστικό μοντέλο κόμματος νέου τύπου.

Μίλησε, μέσα από τις επεξεργασίες για το Γ' Συνέδριό του, -όπως έδειξε ο Τάκης Μπενάς στο παλιότερο βιβλίο του «Ενα Συνέδριο που δεν έγινε ποτέ», εκδόσεις «Δελφίνι», Αθήνα 1995- για ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό μέσα από την αποδοχή του πολυκομματισμού και της εναλλαγής στην εξουσία, απόψεις σήμερα αυτονόητες, όχι όμως και τότε, που αποτελούσαν «αναθεωρητικά» στοιχεία, τα οποία όμως -όπως έδειξε η Ιστορία- διαπερνούσαν τις γραμμές και των μέσα και των έξω και το σημαντικότερο γεννιούνταν εντός του κομμουνιστικού κινήματος από τους ίδιους τους κομμουνιστές και τους άλλους αριστερούς, που μαζί συνδιαμόρφωναν δυναμικά το νέο τύπο του ενεργού ΕΔΑΐτη.

Γεγονός που -από άλλους δρόμους από εκείνους των διαχειριστών της σημερινής εξουσίας και από εκείνους όσων περιόριζαν τον ιδεολογικό τους ορίζοντα στην καλυτέρευση του αλλοτριωτικού και εκμεταλλευτικού υπάρχοντος- αναδεικνύει, θαρρώ, την πολιτική βαρύτητα της προδικτατορικής ΕΔΑ και πάλι επίκαιρη στο σήμερα. Γι' αυτό, άλλα και τόσα ακόμη, το πολύτιμο υλικό των συζητήσεων, προβληματισμών, αναζητήσεων που προκλήθηκαν μέσα κι έξω από τούτες τις εκδηλώσεις, μαζί με όσα πυροδότησαν και πυροδοτούν στον Τύπο, αλλά και όσα από μισοξεχασμένα υλικά -φωτογραφίες, κείμενα, αποφάσεις κ.ά.- ελπίζουμε να κατατεθούν στα ΑΣΚΙ, την ΕΜΙΑΝ ή το Κέντρο Νεότερης Ιστορίας του Παντείου, εμπλουτίζοντας το αρχειακό υλικό της περιόδου, θα ήταν ελιπιδοφόρο αν προκαλούσαν πολιτικούς επιστήμονες και ιστορικούς για νέες έρευνες, επιστημονικών προδιαγραφών συνέδρια, τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, εκδόσεις και ό,τι ακόμη κριθεί σκόπιμο για το φωτισμό τής μάλλον αγνοημένης αυτής περιόδου της πολιτικής μας Ιστορίας.

* Ο ΑΛΚΗΣ ΡΗΓΟΣ είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Οι φωτογραφίες του Αφιερώματος είναι αναπαραγωγή από το βιβλίο της Ιωάννας Παπαθανασίου «Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά Αρχείο 1951-1967», εκδ. «Θεμέλιο» - ΕΚΚΕ.


ΑΦΙΕΡΩΜΑ - 26/02/2002


wap.enet.gr

ΑΦΙΕΡΩΜΑ











Copyright © 2007 Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.