Strażnicy SS:

   SS-Hauptscharführer Richard Akolt, kierownik kantyny. 
   SS-Oberscharführer Paul Anker 
   SS Aufseherinen Jenny - Wanda Barkmann.
   SS-Oberscharführer Leopold Baumgartner 
   SS Aufseherinen Elizabeth Becker.
   SS Aufseherinen Erna Beilhardt,.
   SS-Scharführer Rudolf Berg 
   SS-Rottenführer Gustav Brodowski 
   SS-Oberscharführer Hans Brüner 
   SS-Unterscharführer Alfred Bublitz 
   SS-Hauptscharführer Willi Buth 
   SS-Hauptscharführer Arno Chemnitz, Rapportführer. 
   SS-Scharführer ? Cielsa 
   SS-Unterscharführer Kurt Dietrich, Kommandoführer. 
   SS-Scharführer Nikolaus Dirnberger 
   SS-Oberscharführer Walter Dreher, Blockführer. 
   SS-Hauptscharführer Gustav Eberle 
   SS-Oberscharführer Bernard Eckermann 
   SS-Rottenführer Karl Eggert 
   SS-Oberscharführer ? Emerich 
   SS-Obersturmführer Ernst Engelbrecht 
   SS-Unterscharführer Fritz Engler 
   SS-Unterscharführer Herbert Engler 
   SS-Unterscharführer Willi Engler 
   SS-Scharführer Walter Englert 
   SS-Unterscharführer Heinrich Enss 
   SS-Oberscharführer Ewald Foth, Komendant obozu żydowskiego. 
   SS-Obersturmführer Johannes Gäbler 
   SS-Hauptscharführer Alfons Glass 
   SS-Unterscharführer Fritz Glawe 
   SS-Unterscharführer Ewald Göhrt 
   SS-Oberscharführer Paul Görke 
   SS-Unterscharführer Johannes Görtz 
   SS-Unterscharführer Oskar Gottschau 
   SS-Rottenführer Adolf Grams 
   SS-Obersturmführer ? Greis, SS-Bauleiter (?). 
   SS-Scharführer Bruno Grönig, Leiter Küche (?) 
   SS-Obersturmführer Erich Gust 
   SS-Oberscharführer ? Hapke, Leiter Geldverwaltung (?). 
   SS-Hauptscharführer Otto Haupt 
   SS-Obersturmführer Waldemar Henke 
   SS-Hauptsturmführer Hans Jacobi 
   SS-Unterscharführer Helmut Jäger, Blockführer. 
   SS-Oberscharführer ? Jahnke, Blockführer. 
   SS-Hauptscharführer Erich Jassen 
   SS-Oberscharführer Otto Kaiser, Rapportführer. 
   SS-Unterscharführer Gustav Kautz 
   SS Aufseherinen Wanda Klaff.
   SS-Oberscharführer Adolf Klaffke 
   SS-Rottenführer Nicolaus Klawan, Blockführer. 
   SS-Scharführer ? Klut 
   SS-Rottenführer Ernst Knappert 
   SS-Scharführer Anton Kniffke 
   SS-Scharführer Willi Knoth 
   SS-Unterscharführer Karl-Otto Knott 
   SS-Unterscharführer Horst Köpke 
   SS-Oberscharführer Bruno Krumreich, kierownik Unterkunftverwaltung (?). 
   SS-Rottenführer Franz Kucklau, kierownik Truppenhandwerker (?). 
   SS-Hauptscharführer Georg Kupfer, Rapportführer. 
   SS-Oberscharführer Erich Kuschel, kierownik Verpflegung (?). 
   SS-Sturmscharführer Emil Lascheit 
   SS-Unterscharführer Robert Laskowsky, kierownik Arbeitsstrafabteilungs (?). 
   SS-Sturmmann Leopold Lehner, Blockführer 
   SS-Unterscharführer Josef Leising 
   SS-Hauptscharführer Johann Lichtner 
   SS-Scharführer Hermann Link 
   SS-Scharführer Heinz Löwen 
   SS-Scharführer Kurt Lüders, Blockführer 
   SS-Unterscharführer Bernhard Lüdtke, Blockführer. 
   SS-Oberscharführer Paul Lutz 
   SS-Obersturmführer Karl Meinck 
   SS-Untersturmführer ? Meller 
   SS-Oberscharführer Erich Mertens 
   SS-Obersturmführer Fritz Meier, Komendant podobozu w Granicznej Wsi. 
   SS-Oberscharführer Johann Meyer, Blockführer. 
   SS-Oberscharführer Franz Mielenz 
   SS-Oberscharführer Fritz Milkau, Blockführer. 
   SS-Sturmscharführer Hans Möhrke 
   SS-Rottenführer Karl Möwe 
   SS-Untersturmführer Erich Müller 
   SS-Unterscharführer Harry Müller 
   SS-Untersturmführer Otto Neubacher  
   SS-Obersturmführer Otto Neubauer 
   SS-Obersturmführer Erich Niemann, Polizei-Inspector. 
   SS-Obersturmführer ? Oertli 
   SS-Oberscharführer Alois Panhans, Kommandoführer. 
   SS Aufseherinen Ewa Paradies 
   SS-Oberscharführer Günther Patzke 
   SS-Unterscharführer Emil Paul 
   SS-Oberscharführer Albert Paulitz, Kommandoführer. 
   SS-Oberscharführer Johann Pauls
   SS-Scharführer Martin Pentz 
   SS-Unterscharführer Fritz Peters, Blockführer. 
   SS-Rottenführer Johann Pfister 
   SS-Untersturmführer ? Platz, Kommandoführer Poststelle (?). 
   SS-Oberscharführer Hans Rach, Szef obozowego krematorium. 
   SS-Obersturmführer ? Raketer 
   SS-Obersturmführer ? Ravitowski 
   SS-Oberscharführer Willi Redder 
   SS-Obersturmführer ? Rediger 
   SS-Unterscharführer Kurt Reduhn 
   SS-Scharführer Karl Reger 
   SS-Unterscharführer Werner Reiss, Zastępca kierownika Arbeitseinsatz (?). 
   SS-Oberscharführer Walter Ringewald 
   SS-Unterscharführer Gottlob Schmidt 
   SS-Oberscharführer Paul Schmitkowski 
   SS-Unterscharführer Otto Schneider 
   SS-Rottenführer Christof Schwarz, Blockführer. 
   SS-Obersturmführer ? Sekerko 
   SS-Unterscharführer Heine Siegel, Kierownik Arbeitseinsatz (?). 
   SS-Unterscharführer Johann Sporer 
   SS-Scharführer Martin Stage 
   SS-Unterscharführer Erich Stampniok 
   SS Oberaufseherinen Gerda Steinhoff.
   SS-Scharführer Friedrich Tessmer 
   SS-Rottenführer Ernst Thulke 
   SS-Hauptscharführer Richard Timm 
   SS-Rottenführer Alfred Tissler 
   SS-Oberscharführer Hans Tolksdorf 
   SS-Sturmscharführer Johannes Wall 
   SS-Unterscharführer Leopold Wanninger, Rapportführer. 
   SS-Oberscharführer Fritz Weber 
   SS-Unterscharführer Josef Weberski 
   SS-Hauptsturmführer Albert Weckmüller 
   SS-Sturmscharführer Otto Welke 
   SS-Rottenführer Paul Wellnitz 
   SS-Scharführer Josef Wennhardt 
   SS-Unterscharführer Emil Wenzel, Kommandoführer. 
   SS-Obersturmführer Waldemar Wilhelm 
   SS-Unterscharführer Willy Witt 
   SS-Hauptscharführer Richard Wohlfeil 
   SS-Rottenführer Werner Wöllnitz 
   SS-Unterscharführer Adalbert Wolter 
   SS-Oberscharführer Johann Wrobel 
   SS-Unterscharführer Eduard Zerlin 
   SS-Unterscharführer Hugo Ziehm, 
   SS-Rottenführer Karl Zurell, kierownik Hundkompanie (?)

   Większość członków załogi SS obozu w Sztutowie stanowili Niemcy gdańscy, choć nie było to regułą, bowiem niektórzy z nich pochodzili z       Łotwy, Litwy, Estonii, Rumunii i Kroacji. Lwia część tej grupy reprezentowała środowisko drobnomieszczańskie.
   Na temat liczebności, zachowało się nieco interesujących danych dotyczących stanu z 1942 r. Są to raporty miesięczne szefa Wydziału       Administracyjnego SS-Obersturmf. Engelbrechta von Bonina, dzielącego załogę SS na następujące grupy:
   Kommendanturstab,
   kompanie wartownicze, czyli tzw. Nachtruppen
   i personel przydzielony (głównie sanitarny).
   Z raportów tych wynika, że w 1942r. w sztabie Komendantury było 5-8 oficerów i od 55 do 59 podoficerów (SS-Unterführerów).
   Kompanie wartownicze liczyły wówczas 3-4 oficerów i 12 podoficerów. Dokumenty te dotyczą wyłącznie stanu z 1942 r., czyli okresu       poprzedzającego rozpoczęcie wielkiej rozbudowy obozu.
   Ciekawym zjawiskiem jest fakt, iż w planach przewidziana była dla Stutthofu większa ilość etatów oficerskich i esesmańskich, niż w tym       okresie wykorzystywano. I tak ilość etatów oficerskich np.:
   w Kommendanturstab wyliczono na 12.
   etatów w kompaniach wartowniczych - 9. Załoga wartownicza miała liczyć 450 ludzi, a w rzeczywistości liczyła 424.

   W 1944 r. cała załoga wartownicza liczyła ponad 800 żołnierzy i oficerów, z czego 160 tworzyło wspomniany już Komendanturstab.       Ponadto każdy podobóz (liczba ich w 1944r. znacznie wzrosła) miał swoją załogę SS. Właściwą straż centralnego obozu pełniło ponad       600 esesmanów, wchodzących w skład 4 kompanii, nazwanych postenami. Pełnili oni służbę na posterunkach wokół obozu, a także       towarzyszyli więźniom jako eskorta do pracy poza nim. W nocy pilnowali obozu na wieżyczkach strażniczych uzbrojonych w karabiny       maszynowe.
   Posteni rekrutowali się głównie (podobnie jak cała załoga SS) z Niemców gdańskich. W 1944 r. do załogi wartowniczej Stutthofu dołączyła       grupa 100 Łotyszów i kilkudziesięciu Ukraińców, umundurowanych na czarno i wykorzystywanych jako jednostki pomocnicze dla wartowni-       ków niemieckich.
   Obok esesmanów w obozie były również Wachmanki (SS-Aufseherinnen), początkowo kilka, lecz latem 1944 r., w związku z powiększe-       niem się obozu kobiecego przez przybycie Żydówek, liczba ta wzrosła do kilkudziesięciu.
   Rekrutowały się one przeważnie z Niemiek-gdańszczanek, były jednak wśród nich także Volksdeutschki z Pomorza. Większość z nich przed       wstąpieniem w szeregi załogi SS wykonywały inne zawody, a na posadę Aufseherek zdecydowały się skuszone atrakcyjnymi zarobkami.       Przeszły one trzytygodniowy kurs, gdzie nauczono je gruntownie, co mają robić w obozie i jak postępować z więźniarkami.

Wizyta Himmlera w Stutthofie. Komendant Max Pauly przedstawia Himmlerowi oficerów SS.
Od lewej do prawej stoją: SS-Obersturmfhrerzy: A. Schwartz, A. Dittmann, dr Otto, Oertli, Polizeiinspektor Niemann
oraz SS-Untersturmfhrerzy: K. Mathesius, von Bonin. O. Neubauer.


WIĘŹNIOWIE.

   1) Liczebność.

   Obliczenie faktycznego stanu ilościowego więźniów w Stutthofie i w związku z tym strat poniesionych przez nich w początkowym okresie       istnienia obozu przysparza dużych trudności.
   Z posiadanych dokumentów, niestety niezbyt pełnych, a mówiących o stanie więźniów zimą i wiosną 1940 r., wynika, że wyniósł on w tym       okresie (kwiecień 1940 r.) około 3 500 osób. Numeracja, którą oznaczano osadzonych od wiosny 1940 do roku 1941 objęła około 10 000       osób. Z tej grupy, trzeba odjąć transport około tysiąca osób, wywiezionych 10 kwietnia 1940 r. do Sachsenhausen, składający się głównie       z księży, nauczycieli i inteligencji pomorskiej. Kilka tysięcy osób (prawdopodobnie 2-3 tys.) zostało także zwolnionych w skutek licznych       interwencji z zewnątrz. Ponadto w latach 1940-41 r. wysłano jeszcze kilka mniejszych transportów do Sachsenhausen. Po dokonaniu       zestawienia, wynika, że reszta więźniów zmarła w czasie dwóch pierwszych lat istnienia obozu. Jest to liczba 6-7 tysięcy osób.

   Według ocalałej tylko we fragmentach obozowej dokumentacji, w roku 1942 znajdowało się w Stutthofie zaledwie 1 040 mężczyzn i około       120 kobiet (raport von Bonina). Zapewne w spisie tym nie uwzględniono więźniów podobozów, choć w tym czasie nie było ich zbyt dużo.
   Tak więc rok 1942 był okresem, kiedy w obozie przebywało stosunkowo najmniej więźniów, biorąc pod uwagę cały okres jego działalności.
   Dla potwierdzenia można dodać, że według innych źródeł, w maju 1941 r. obóz liczył ok. 3 000 więźniów mężczyzn i około 400 więźniarek.       W niedługim czasie nastąpiły duże transporty do innych KL, utrzymywała się wysoka śmiertelność, zwolniono nieco ludzi (przeważnie       zbiegłych z miejsca pracy, osadzonych na okres 8 tygodni). Biorąc te czynniki pod uwagę, raport von Bonina (na nim opierają się obliczenia       z 1942 r.) należy uważać za wiarygodny.

   Na przełomie 1941 i 1942 r. napływ więźniów do obozu nie był zbyt liczny. Więzień przybyły 3 października 1941 r. otrzymał kolejny numer       12 031, a więzień przywieziony 13 marca 1942 r., czyli pół roku później miał numer 12 885. Oznaczało to, że w tym czasie przez obóz w       Stutthofie przeszło tylko 854 osoby, natomiast z tego co wiadomo więźniów nie rejestrowanych było bardzo niewielu.
   Główną grupę skazańców w tym czasie dostarczały placówki Gestapo w Gdańsku, Toruniu, Elblągu, Bydgoszczy, Grudziądzu i Płocku.
   W tym miejscu, jako ciekawostkę dodam, że w tym okresie do obozu przybyła grupa marynarzy niemieckich, skazanych za odmowę służby       wojskowej, jak też i inne wykroczenia dyscyplinarne. Kilku z nich została więźniami funkcyjnymi.

   Stan liczbowy na dzień 31 marca 1943 r. wykazywał ogółem 3 590 więźniów, w tym 3 305 mężczyzn (2 756 pracujących) i 285 kobiet (270       pracujących). Kilka miesięcy później w przeciągu maja, czerwca, lipca i sierpnia w obozie wybuchła epidemia tyfusu, która pochłonęła       wiele ofiar, w związku z tym stan osobowy obozu został znacznie zredukowany. Mimo to, przede wszystkim dzięki coraz liczniejszym       transportom z początku roku 1944, liczba więźniów wzrosła do 7-8 tysięcy. Dodać należy, że śmiertelność wcale nie malała, a zachowane       akta mówią o tym, że w pierwszych trzech miesiącach tego roku zginęły 1 024 osoby.
   Sytuacja zaczęła diametralnie zmieniać się od połowy 1944r. W czerwcu, po przybyciu transportu z Pawiaka (numery 35 410 - 36 277) oraz       transportu z więzienia w Lublinie (maj 1944), liczącego 110 osób, rozpoczął się napływ Żydów i Żydówek. Transporty te spowodowały       znaczny wzrost liczebny więźniów, bowiem w sumie, przez kilka miesięcy 1944r., aż do ewakuacji obozu 25 stycznia 1945, zarejestrowano       47 101 Żydów mężczyzn i kobiet z różnych krajów i obozów.
   Ponadto 20 i 31 sierpnia 1944r. do Stutthofu przybyły dwa potężne, kilkutysięczne transporty z obozu przejściowego w Pruszkowie. W       drugim z tych transportów przywieziono 2 243 mężczyzn, 658 kobiet i 6 dzieci z Pragi, Grochowa i Marymontu. Mężczyzn przyjęto od razu       do obozu gdzie otrzymali kolejne numery 77, 78 i 79 tysięcy.
   Dnia 29 września przybył kolejny transport warszawski, liczący 1 252 mężczyzn i 6 dzieci - przeważnie mieszkańców dolnego Mokotowa.       Ludzie z tego transportu otrzymali w obozie numery od 92 535 do 93 792.

   Finalnie, (wliczając osadzonych z podobozów w Hoppehill, Elblągu, oraz Danzinger-Werftl-Troyl) podczas ewakuacji obozu z dnia 25 stycz-       nia, Stutthof opuściło 25 414 więźniów.
   W centralnym obozie pozostało kilku lekarzy-więźniów, część Effektemkammer, część pracowników kuchni, poszczególni niemieccy       więźniowie z grupy tzw. "arystokracji", zwiększona obsługa krematorium, około tysiąca chorych i co najmniej kilka tysięcy Żydówek       niezdolnych do forsownego marszu. Wychodzi więc na to, że w swoim końcowym okresie istnienia w obozie stutthofskim przebywało około       30 000 osadzonych.

Aresztowani mieszkańcy Gdyni - 1939 rok.

   B) Narodowości i kategorie więźniów.

   W rozdziale omawiającym założenie i lokalizację obozu, wspomniałem, że jego pierwszymi więźniami byli Polacy z Gdańska i okolic. Osoby       te uznane zostały przez Niemców za niebezpieczne, z powodu ich działalności na rzecz polskiego życia kulturalnego i społecznego na tych       terenach.
   Początkowo duża część więźniów mieszkała i pracowała także w podobozach, głównie w Starych Koszarach w Nowym Porcie i w Grani-       cznej Wsi. Byli to w dużej mierze młodzi mężczyźni, aresztowani 14 września 1939 r. na terenie Gdyni, jak i pewna liczba Polaków a       także Żydów pochodzących z różnych stron Pomorza i Prus Wschodnich.
   Do więźniów tych dołączono około 100 polskich marynarzy, jeńców wojennych. W późniejszym czasie do Stutthofu przetransportowano       także grupę żołnierzy polskich - Kaszubów ze Stalagów i niektórych oficerów wyłowionych z Oflagów, których aresztowano w wyniku ich       przedwojennej lub podjętej w czasie kampanii wrześniowej działalności antyhitlerowskiej.
   Po transportach Polaków z terytorium Rzeszy i ziem do niej włączonych, po polskich urzędnikach, działaczach i zwykłych obywatelach       Gdańska i Gdyni, przyszła kolej na polski kler. Na przełomie 1939/40 r. do Stutthofu przybyła bowiem duża grupa księży z diecezji       chełmińskiej oraz z sąsiednich powiatów. Polscy księża stanowili odrębną kategorię w obozie Stutthof i na równi z Żydami, byli zatrudniani       przy najgorszych lub najbardziej poniżających prac. Zmuszano ich do czyszczenia dołów kloacznych, do wykonywania najcięższych prac       transportowych, czyli do ciągnięcia wozów załadowanych węglem, materiałami budowlanymi czy drewnem. Część z nich pracowała w       kamieniołomach w Granicznej Wsi.
   Trudno jest obliczyć ogólną liczbę polskich księży, którzy przeszli przez Stutthof, jednak w przybliżeniu można stwierdzić, że było ich       kilkuset, wielu z nich zmarło, a około 300 zostało wywiezionych w wielkim transporcie z 10 kwietnia 1940 r., do Sachsenhausen.
   Z rozkazu władz obozowych księża oznakowani byli fioletową łatą na ubraniu.

   W 1941 r. powstał obóz kobiecy. Osadzonymi w nim więźniarkami były w większości Polki; później przybywały w transportach także       Rosjanki, Białorusinki, a w 1944 także grupa Niemek i Żydówek. Duża część tych kobiet została skazana za ucieczki z miejsca pracy       przymusowej w Rzeszy Niemieckiej i przebywała w obozie na okres 8 tygodni. Była to kara tzw. akcji wychowawczej. Sporo więźniarek       było również skazanych za przynależność do polskiego podziemia.

   W tym samym roku, wkrótce po ataku Wehrmachtu na Związek Radziecki, pojawili się w Stutthofie pierwsi więźniowie radzieccy. Byli to       aresztowani zaraz po rozpoczęciu agresji, marynarze statków handlowych, których wybuch wojny zaskoczył w portach zatoki gdańskiej,       w liczbie 150 osób. W późniejszym czasie więźniów radzieckich przybywało coraz więcej, zwłaszcza z terenów Białorusi, Ukrainy, Litwy i       Łotwy. Przeważała wśród nich ludność cywilna, ewakuowana z Ukrainy i Białorusi.

   Po przemianowaniu Obozu dla Jeńców Cywilnych na Obóz Koncentracyjny, Stutthof stał się obozem międzynarodowym. Coraz większą       liczbę więźniów stanowili Rosjanie, Duńczycy, Norwegowie, Litwini, Łotysze, Francuzi, Niemcy i Żydzi.
   I tak w październiku 1943 roku przyszedł transport 150 komunistów duńskich, a w grudniu 265-ciu policjantów norweskich, którzy odmówili       złożenia przysięgi na wierność Quislingowi. Traktowano ich trochę lepiej niż pozostałych więźniów, osadzono ich w osobnym, tzw.       Germanenlager (Obóz Germanów), położonym na wschód od Starego Obozu. Jesienią do grupy Norwegów w tym obozie dołączyło 150       fińskich marynarzy internowanych po kapitulacji Finlandii. Otrzymywali oni nieco lepsze wyżywienie a ich Blockführerem został jeden z       inteligentniejszych obozowych esesmanów - SS-Unterscharführer Petersen. Nie zmuszano ich do pracy fizycznej, przeprowadzano wśród       nich akcję propagandową, polegającą na wygłaszaniu przez quislingowca, Norwega pogadanek w duchu narodowosocjalistycznym.
   Jeszcze w kwietniu 1943 r., wraz z transportem około 200 Polaków z Białostockiego przywieziono do Stutthof kilkudziesięciu litewskich       inteligentów, profesorów uniwersytetów, członków parlamentu, prokuratorów, lekarzy, inżynierów i innych, aresztowanych w trakcie akcji       represyjnych. Grupa ta po przejściu gehenny związanej z mianem więźniów politycznych, po kilku miesiącach pobytu uznana została za tzw.       Ehrenhäftlinge (więźniów honorowych). Nosili oni żółte opaski na ramieniu i osadzeni zostali w Nowym Obozie, w bloku nr XI, w       znośniejszych warunkach, wykonując przy tym lżejszą pracę.
   Jeśli chodzi o więźniów niemieckich, to przez pierwsze lata funkcjonowania obozu stanowili oni "arystokrację" obozu. Głównie byli to       kryminaliści, kilku więźniów politycznych, a także homoseksualiści, osadzeni na mocy obowiązującego w Niemczech paragrafu 175,       Badacze Pisma Świętego (Bibelforscher) i Aspołeczni (Asoziale).

Widok na Nowy Obóz.

   Status obozu koncentracyjnego zmienił dodatkowo skład polityczno-społeczny więźniów polskich. Pierwsi więźniowie Polacy z okresu 1939       - 1940 zostali aresztowani w ramach akcji represyjnych zupełnie przypadkowo. Od jesieni 1942r. do obozu zaczęli masowo przybywać       więźniowie polityczni, aresztowani przez Gestapo różnych miastach Pomorza za udział w polskim ruchu podziemnym. Byli to tzw. więźnio-       wie policyjni (Polizeihäftlinge), zależni formalnie nie od Komendantury, ale od Gestapo w Gdańsku, ponieważ w ich sprawie toczyło się       śledztwo. Inną grupą więźniów politycznych, była tzw. grupa brodnicka. Składała się ona z członków ruchu oporu w Brodnicy i podobnie       jak Polizeihäftlinge odegrała doniosłą rolę życiu obozowym.
   Spora część więźniów obu tych grup, w dużej mierze inteligencja, znała język niemiecki i szybko zdołała wedrzeć się na tzw. funkcje w       biurach oraz przedsiębiorstwach obozowych.
   Uzyskawszy pewne wpływy na swoich stanowiskach, powoli wypierali oni, z kluczowych stanowisk tzw. zielonych, przeważnie Niemców,       wprowadzając na ich miejsca swoich ludzi, więźniów politycznych, z reguły Polaków.

   W Stutthofie istniała także inna, trzeba przyznać, że wówczas dość tajemnicza kategoria więźniów. Mowa tutaj o więźniach osadzonych w       tzw. Sonderlager (Obozie Specjalnym), o którym wspominałem w rozdziale poświęconym rozbudowie obozu.
   Początkowo umieszczono tam kilkudziesięciu więźniów, w aktach obozowych nazwanych Haudegen, później liczba tych więźniów wzrosła       do 160 mężczyzn i 16 kobiet. Nikt nie orientował się, za co osadzono ich w obozie w kompletnej izolacji. Zaprowiantowanie otrzymywali z       kuchni SS a także gazety i książki z Komendantury. Mieli osobne akta personalne z tajemniczym napisem: Haudegen und Sippenhäftlinge.       Wśród więźniów panowało przekonanie, że są to prawdopodobnie przeciwnicy Hitlera spośród generalicji i administracji niemieckiej.       Przekonanie to przerodziło się niemal w pewność, po przewiezieniu większej grupy Haudegenów po nieudanym zamachu na Hitlera z 20       lipca 1944r. Osoby te przywożono z Poznania, a bezpośrednio przed ewakuacją obozu wywieziono w nieznanym kierunku. Tajemnica tych       więźniów nie została jeszcze wyjaśniona. Po wojnie były SS-Oberscharführer Foth zeznawał, że w Sonderlagrze znajdowały się rodziny       Stauffenberga, Goerdelera i innych, a także oficerowie węgierscy, którzy w lecie 1944 r. odmówili udziału w wojnie (być może wśród nich       był Stefan Horthy, syn regenta Horthy`ego).

   Na wiosnę i lato 1944r. datuje się kolejny przełom w historii obozu, tym razem związany z gwałtownym wzrostem liczebnym, zwię-       kszoną śmiertelnością, "akcjami specjalnymi" a także z rozbudową podobozów.
   Przeprowadzona przez Niemców ewakuacja terenów wschodnich, narażonych na działania kolejnej sowieckiej ofensywy pociągnęła za       sobą przywiezienie do Stutthofu transportów więźniów politycznych i Żydów z terenu tzw. Ostland, czyli z terytoriów Łotwy, Litwy, Estonii i       w pewnym stopniu z Białorusi. Najwięcej ludzi przybyło z Rygi. Kolejną przyczyną rozrastania się obozu było niewątpliwe włączenie się       Stutthofu do wielkiej akcji likwidacji społeczności żydowskiej. Od sierpnia 1944r., stał się on miejscem natychmiastowej zagłady, na skutek       działania komory gazowej. W Sztutowie znalazły się transporty Żydów z Węgier, Czech, Grecji , które likwidowano częściowo w ramach       tzw. akcji Sonderbehandlung (specjalne traktowanie - likwidacja w komorze gazowej), a częściowo umieszczając je w obozie centralnym       lub kierując do nieustannie rozbudowywanych podobozów.

   Permanentna ewakuacja więzień i obozów z terenu Generalnej Guberni i Okręgu Białostockiego, a także Prus Wschodnich, spowodowała       przybywanie licznych transportów z Białegostoku, Warszawy, Lublina, Płocka a nawet Królewca i Tylży. 24 maja 1944 r. do Stutthofu       przybył pierwszy, większy transport z Warszawy, liczący 867 więźniów. W sierpniu do obozu przybyli także powstańcy warszawscy, oraz       spora, bo kilkutysięczna grupa ludności cywilnej stolicy, osadzona tutaj w wyniku wybuchu Powstania Warszawskiego.
   Oczywistym jest, że zmiany w obozie stutthowskim nie były spowodowane wyłącznie napływem żywiołu polskiego. Ilościowo większą rolę       w rozbudowie obozu odegrały transporty żydowskie.
   W sumie, przez kilka miesięcy 1944r. do ewakuacji obozu centralnego zarejestrowano 47 101 Żydów mężczyzn i kobiet z różnych krajów       i różnych obozów.
   W lecie 1944 r. transporty żydowskie przychodziły prawie codziennie. Początkowo umieszczano je w blokach VII, VIII, XIX i X Nowego       Obozu. W przyśpieszonym tempie kontynuowano budowę obozu żydowskiego. Tylko w ciągu lipca i sierpnia zapełniono go olbrzymimi       transportami Żydów z całej Europy.

ciąg dalszy.