Pogledajte fotografije

Listajući stranice rudničke i rudarske historije

Zlatna sudbina Bosne i Hercegovine je rudarstvo. Bilo da je ono pravo ili crno - ugljeno zlato. Za Rimljane, Mlečane, Dubrovčane i sultanske dvore Bosna je stoljećima nepresušno zlatonosno vrelo. Kada zlatne žice nisu više bile tako izdašne, istraživanja bosanskohercegovačkih rudogorja, po odobrenju osmanskih vlasti, obavljali su francuski stručnjaci. Gotovo istovremeno, pedesetih godina XIX stoljeća, isti posao čine Austrijanci. I jedni i drugi, Bosnu su doživjeli kao najpitoreskniju zemlju Balkana. Za njene gore i rijeke utvrdiše da su bogata ugljenonosna područja. Francuski i austrijski konzul, izvještavajući svoje vlade iz Sarajeva, pišu da su to: Una, Drina, Neretva, Vrbas, Bosna…

Na odlasku jednog, a u susret XX stoljeću, u slivu rijeke Bosne, njena desna pritoka Zgošća na svoje obale prihvata austrougarske istraživače i zeničke kopače. Zatim je na istim obalama nastao rudnik koji u zvaničnim dokumentima tog doba imenuju kao Rudnik Kakanj-Doboj.

U prvoj godini XX stoljeća kroz ziratno polje u dolini smrekovitih brežuljaka nije više krivudala samo Bijela Rijeka, kako još u tom vaktu nazivaše Zgošću. U blizini ušća, na rijeci Bosni, izgrađen je most i od Željezničke stanice do rudničke separacije, zajedno sa rijekom krivudala je i uskotračna pruga. Do konca 1901. godine izgrađeno je niz pratećih objekata i iskopano devet hiljada tona uglja. Bili su to pripremni radovi za početak zvaničnog egzistiranja Rudnika Kakanj, od 1902. godine, čije sjedište se nalazilo u Beču, Ulica Seibertatte 30.

Deset rudničkih godina od 1902. do 1912. godine, u kojima je utemeljena eksploatacija uglja na čisto kolonijalnim ekonomskim osnovama i počela intenzivna gradnja doseljeničkog naselja

• Izgrađena radionica za remont i održavanje rudničke opreme;
• Jama Lisine jedini proizvodni kapacitet;
• Eksploatacija uglja je natkopna, a transport i odvodnjavanje se vrši gravitacijski;
• Domaće stanovništvo se teško odlučuje za rad u Rudniku, prvi rudari su iz Austrije, Češke, Slovenije ali i Zenice, Fojnice, Vareša…
• Ustanovljena organizovana zdravstvena zaštita zaposlenih u Rudniku;
• Završena izgradnja stanova za radnike Rudnika i njihove porodice u Gornjoj Koloniji;
• Izgrađena rudnička centrala za proizvodnju električne energije, lokomobila sa dva parna kotla;
• Završena izgradnja nove Separacije kapaciteta 80 do 85 tona uglja na jedan sahat;
• U stanove Gornje kolonije uvedena električna rasvjeta;
• Radovi na otvaranju starojamskog niskopa, koji će decenijama kasnije predstavljati glavni transportni izvozni hodnik.
• Izgrađen starojamski niskop u dužini od 380 metara;
• Za vlastito snabdijevanje vodom, u rad je pušten rudnički i prvi vodoopskrbni objekat na području općine Kakanj – Pitka Voda;
• U prvom rudničkom desetljeću, uključujući i devet hiljada tona uglja iskopanih u pripremnim radovima prije 1902.godine, ukupno je proizvedeno 1.021.747 tona uglja.

Iz carskih u kraljevske odore

Deset rudničkih godina od 1912. do 1922.godine u kojima sa radom prestaju jame Lisine i Kukača, a otvaraju se novi starojamski reviri. Godine Prvog svjetskog rata i smjene carske kraljevskom državom, a rudari gladuju i dospijevaju u tamnice… Rudnikom se upravlja iz sarajevske direkcije, sada iz Beograda umjesto Beča

• Počela izgradnja stambenog naselja Donja kolonija;
• U podzemnoj eksploataciji se koriste prenosni kompresori sa bušilicama Ingersol američkog porijekla;
• Zabilježeno je da u Rudniku postoje Četa za spašavanje i Vatrogasna četa;
• Militarizacija svih pogonskih kapaciteta;
• Sa radom prestaje jama Lisine;
• Prva veća rudarska nesreća. Poginuo 21 rudar, uslijed eksplozija praskavog plina;
• Poslije Prvoga svjetskog rata, Rudnik je i dalje državno preduzeće u Kraljevini SHS i posluje u okviru Rudnika državne direkcije u Sarajevu;
• Uvedeno osmosatno radno vrijeme;
• Sagrađen dimnjak rudničke centrale za proizvodnju električne energije visine 62 metra, čija visina je do tada iznosila 36 metara;
• Ukupna proizvodnja drugog rudničkog desetljeća je 1.589.987 tona uglja.

Između dvije ugljene krize

Deset rudničkih godina od 1922. do 1932. godine između gladi i zasićenosti tržišta ugljem, u kojima se razvijaju novi kapaciteti za eksploataciju uglja, proizvodnju električne energije, transport jalovine i održavanje rudničkih postrojenja

• Kriza uglja, nazvana bijela glad, traje već treću godinu. Rudnici ne mogu zadovoljiti potrebe tržišta i država forsira otvaranje novih kapaciteta;
• Sa radom počela nova jama, Bećirhodžići, a u Staroj jami je otvoren revir Zagulje;
• Rudarski istražni radovi u području Bukovlja;
• Istočno od Separacije, prema lokalitetu Puhovac, počela gradnja žičare za odvoz jalovine u dužini od 1200 metara.
• Prestaje odlaganje jalovine duž desne obale Zgošće i počinje njeno transportiranje visećom žičarom prema području naselja Bare;
• Formiran Sportski klub Rudar, kao ogranak kulturno-prosvjetne sekcije Sretno.
• Istraživačkim radovima na gradskom području, u neposrednoj blizini Direkcije Rudnika, jednom bušotinom na dubini od 347,60 metara pronađena nafta.
• U trećem desetljeću proizvodnje uglja je 1.955.466 tona;

Još jedna nesreća, još jedan rat

Deset rudničkih godina od 1932. do 1934. godine, obilježenih najvećom, do tada, rudarskom nesrećom, neredovnim isplatama radničkih zarada, početkom Drugog svjetskog rata, još jednom državnom smjenom i novim sjedištem rudarskih preduzeća

• Druga velika nesreća, rudarska katastrofa u Staroj jami, revir Popi, poginulo 127 rudara. Radovi na sanaciji traju gotovo godinu dana. Dolazi do pooštravanja propisa o zaštiti na radu;
• Vodovod Pitka voda, proširen izgradnjom rezervoara, iznad Gornje Kolonije, na brdu Greben.
• Otvorena jama Pranjići;
• Izgrađen Sokolski dom, kasnije zgrada Društva za tjelesno vaspitanje Partizan, zatim Sportskog društva Sretno.
• U drugom podinskom sloju počinje otvaranje jame Orasi;
• Rudnik priključen na termo-centralu zeničkog rudnika;
• Izgrađen dalekovod dužine 35 kilometara: Zenica, Kakanj, Vareš;
• Rudarska istraživanja u Čelikovini i Lipovini.
• Sa nivoa četvrtog sprata Stare jame, kota 230 metara, prema površini zemlje, počinje izgradnja okna Plandište,
• Zamjena stare i izgradnja nove viseće žičare za transport jalovine;
• Radovi otvaranja u revirima Čelikovina i Lipovina;
• Prestaje eksploatacija uglja u reviru Popi;
• Otvoren revir Varda;
• Počela rekonstrukcija Separacije i u rad puštena nova žičara.
• U glavnom ugljenom sloju otvorena jama Ričica;
• Od pogona Ričica do rudničke Separacije , za transport uglja kolicima, izgrađena viseća žičara dužine 3200 metara;
• Drugi svjetski rat;
• Rudnik, organizaciono posluje u okviru akcionarskog društva Hrvatski rudnici i talionice D.D., sa sjedištem u Zagrebu;
• Njemački stručnjaci snimaju proizvodno stanje rudničkih kapaciteta i stavljaju ih pod vojnu upravu;
• U četvrtom rudničkom desetljeću proizvedeno je 2.739.131 tona uglja;

Deset rudničkih godina od 1942. do 1952. godine. Između rata i mira, između antifašističke borbe i rudarskog pokreta za visoku produktivnost rada. Ulazak u period socijalističkih društveno ekonomskih odnosa i radničkog samoupravljanja

• Počinju radovi na proširenju okna Plandište sa užeg na širi profil;
• Zatvorena jama Pranjići;
• U drugoj ratnoj godini proizvodnja je 266.320 tona uglja.
• Stara jama poplavljena do nivoa četvrtog sprata, a slabo prohodno ili potpuno zatrpano oko 6500 metara podzemnih rudarskih prostorija;
• Otvorena jama Vazgeči;
• U Jami Čelikovina pronađeni stari rudarski radovi. Prema izgledu, karboniziranog alata, radovi su vjerovatno obavljani u srednjem vijeku i nisu mogli predstavljati oslonac za neku zanatsku djelatnost;
• Ratna oštećenja u Rudniku procijenjena na oko četrnaest miliona dinara;
• U državnom takmičenju, povodom Prvog maja, Rudnik Kakanj proglašen najboljim radnim kolektivom u Jugoslaviji;
• Počinje prvi petogodišnji plan. U interesu njegove realizacije, a u nedostatku radne snage među lokalnim stanovništvom, na privremeni rad dolaze brigade iz Bosanske Krajine, Hercegovine i istočne Bosne;
• Osnovano preduzeće Rudarski magazin, sa zadatkom da snabdijeva isključivo zaposlene u Rudniku;
• Produbljivanje okna Plandište sa četvrtog na peti sprat, odozgo prema dole;
• Pripreme za izgradnju nove separacije;
• Otvaranje jame Haljinići i jame Rošćevina;
• Umjesto uskotračne, od Željezničke stanice do Separacije položena pruga normalnog kolosjeka. Prestaje potreba za pretovar iz vagona u vagone na priključnoj stanici;
• Nastaje rudarski pokret za visoku produktivnost rada;
• U području sela Vrtlište, na izdancima oraškog ugljenog sloja, ugalj se eksploatira sa površine, a do Separacije transportira kroz jamu Orasi.
• Prvi bosanskohercegovački radnički savjet konstituiran u Rudniku Kakanj, predsjednik Fadil Dogdibegović Dikan;
• Izvršena montaža izvoznog tornja sa izvoznim strojem na oknu Plandište;
• Desetogodišnja proizvodnja je iznosila 3.948.595 tona uglja;

Modernizacija i širokočelno otkopavanje

Deset rudničkih godina od 1952. do 1962. godine. Vrijeme tehnološkog napretka u eksploataciji, preradi i transportu uglja. U otkopavanje uvedena širokočelna metoda sa zarušavanjem krovine, u preradi, teško-suspenzijsko separiranje, a u jamskom odvozu uglja, sa radilišta, stresaljke i jednolančani grabuljasti transporteri

• Za transport uglja u podzemnoj eksploataciji, sa radilišta do utovara u vagonete koriste se stresaljke, što predstavlja prvu mehanizaciju jamskog transporta;
• Osnovan Orkestar rudarske glazbe;
• Prestala eksploatacija uglja u skupini proizvodnih kapaciteta koji su radili pod jedinstvenim nazivom Nova jama (Bećirhodžići, Vazgeči, Pranjići i Čobe);
• Izgrađen suvremeni ugostiteljski objekat hotel Sretno /Kasina/, prvobitno bio planiran kao radnički dom, a kasnije postao službeni prostor općinskih organa vlasti i Trgovačkog preduzeća Rudar ;
• U Staroj jami počelo pokusno otkopavanja uglja širokočelnom metodom sa zarušavanjem krovine;
• Na Dan rudara 21. decembra, u rad puštena nova Separacija u Čatićima;
• Širokočelnom metodom sa zarušavanjem krovine počelo otkopavanje uglja u jamama Ričica, Haljinići i Orasi;
• U jami Ričica sa radom počinje prvo široko čelo sa čeličnim stupcima, a drvenim gredama;
• Na transportu Trstionica parna vuča vagoneta zamijenjena trolej, elektrovučom;
• Za odvoz jalovine sa Separacije iz Čatića izgrađena viseća žičara prema lokalitetu Bare;
• U Haljinićima širokočelna otkopna metoda sa upotrebom frikcionih stupaca za podgrađivanje i podsjekačice za kopanje-rezanje ugljenog sloja;
• Nakon bušilica na komprimirani zrak, prvi put su u upotrebi električne bušilice;
• Na pripremnim radilištima počinju se upotrebljavati i mašine za utovar uglja.
• Počelo izdavanje štampanog glasila Rudnika mrkog uglja Kakanj – Glas rudara;
• Ukupna proizvodnja šestog desetljeća iznosila je 8.643.908 tona uglja.

Teška rudarska vremena

Deset rudničkih godina od 1962. do 1972. godine, teškog i nesretnog vakta za ljude čiji je jednostavan, a tako trajan i moćan pozdrav – Sretno! Eksplozija metana u jami Orasi odnosi 128 rudarskih života… Primjenom mjera Privredne reforme smanjen broj zaposlenih u rudarstvu, značajno je umanjena i proizvodnja uglja, nema novih investicija…

• Otvaranje jamskih prostorija u jami Haljinići obavlja se otkopnom mašinom sovjetske proizvodnje PK-3.
• Montiran sistem gumenih transportera za izvoz uglja iz Stare jame , i to od nivoa petog sprata do površine;
• Najtragičnija rudarska nesreća u stogodišnjem postojanju Rudnika. U jami Orasi poginulo 128 rudara;
• U interesu zbrinjavanja članova porodica poginulih rudara osnovan Fond 7. jun 1965. godine ;
• Prestaje eksploatacija uglja u pogonu Rošćevina;
• Rudnik i rudari trpe teške posljedice uzrokovane korištenjem nafte, umjesto uglja, kod velikih industrijskih potrošača.
• Organizaciona transformacija Srednjebosanskih rudnika uglja, sada su to Rudnici - samostalne organizacije udruženog rada kao dijelovi jedinstvenog preduzeća Srednjobosanski rudnici Zenica ;
• Počinje proces prijevremenog penzioniranja kao jedna od mjera zbrinjavanja tehnološkog viška radnika uzrokovana primjenom zakonskih propisa o privrednoj reformi;
• Likvidacija pogona Orasi;
• Zatvorena jama Orasi, a kao jedna od težih posljedica negativnog djejstva privredne reforme u oblasti rudarstva;
• U sedmom rudničkom desetljeću iskopano je 14.629.323 tone uglja.

Uz podzemno i površinsko rudarenje

Deset rudničkih godina od 1972. do l982.godine. Vrijeme uvođenja u rad samohodnih hidrauličnih podgrada, otvaranja površinske eksploatacije uglja, humanizacije rudarskog rada i novih organizacionih rješenja

• Ugalj se više ne prerađuje i ne klasira u Staroj separaciji. Zgošća je ponovo Bijela rijeka, a do tada je lokalno stanovništvo nazivalo i Crnom;
• U sistem podgrađivanja uvedeni hidraulični stupci sa kliznim gredama;
• Za otkopavanje ugljenog sloja u jami Ričica koriste se kombajn KR-1(Poljska).
• Maroel-hidro, francuska samohodna hidraulična podgrada u jami Seoce, posebno pogodna za eksploataciju debljih ugljenih slojeva;
• Srednjobosanski rudnici uglja sa sjedištem u Zenici, prestaju postojati. U skladu sa odredbamaZakona o udruženom radu, konstituirana je Radna organizacija Rudnik Kakanj, udruživanjem osnovnih organizacija rada, a na osnovu Samoupravnog sporazuma, usvojenog na referendumu 30. septembra;
• U Staroj jami instalirana metanometrijska stanica firme Oldham;
• U rad puštena prva jednošinska viseća željeznica Scharf, za prijevoz rudarske opreme i materijala;
• Sa radom počela samohodna hidraulična podgrada Hemscheidt ;
• Rudnik je Radna organizacija u Složenoj organizaciji udruženog rada Titovi rudnici uglja sa sjedištem u Tuzli;
• Sa radom počela jednošinska viseća željeznica za jame Haljinići i Seoce;
• U okviru Osnovne organizacije udruženog rada Separacija, formirana Radna jedinica za površinsku eksploataciju uglja;
• Novine radnika rudnika mrkog uglja Kakanj - Glas rudara, sadržajem i koncepcijom u službi su informiranja svih građana Kaknja, zbog čega postaju općinsko glasilo i mijenjaju ime u Kakanjske novine ;
• Kupovinom 16 posto imovine rudarskog hotela Đuro Salaj u Gradcu na moru, Rudnik postao jedan od vlasnika objekta uz pravo korištenja 36 kreveta u sobama hotela.
• Formirana Osnovna organizacija udruženog rada Površinska eksploatacija uglja Kakanj;
• Na Površinskom kopu Karaula realizirana proizvodnja uglja od 246.527 tona uglja;
• Danom samoupravljača Rudnika proglašen 12. januar, kao sjećanje na historijski 12. januar 1950. godine, kada je formiran prvi bh. radnički savjet;
• Usvojen Srednjoročni plan razvoja Radne organizacije Rudnik Kakanj za period 1981.-1985.;
• U osmom desetljeću iskopano je 14.629.323 tone uglja.

Deset rudničkih godina od 1982. do 1992.godine, u kojima je dva puta iskopano više od dva miliona tona uglja, godišnje. Nastavljena je modernizacija podzemne i površinske eksploatacije uglja ali i zaustavljena inflatornim kretanjima koja su obezvrjeđivala izuzetne proizvodne rezultate

• U jami Seoce montirana samohodna hidraulična podgrada Becorit i otkopna mašina-kombajn KWB – 3 RDS ;
• Počeli pripremni radovi za otvaranje Površinskog kopa Vrtlište ;
• Na otkopavanju uglja u širokim čelima uveden kombajn Eickhoff, EDW 340-200 L ;
• U okviru obilježavanja osamdesete godišnjice postojanja Rudnika otvorena Muzejska zbirka ;
• Rudniku dodijeljeno odlikovanje Orden rada sa crvenom zastavom.
• Završena eksploatacija uglja na Površinskom kopu Karaula ;
• U BNT ( Bratstvo - Novi Travnik ) proizvedena prva samohodna hidraulična podgrada, koja je eksperimentalno montirana i uspješno radila u jami Ričica ;
• Rudniku dodijeljeno najznačajnije i najveće republičko bh. priznanje Nagrada ZAVNOBIHA-a ;
• U Rudniku je zaposleno 5.222 radnika, najviše u stogodišnjem egzistiranju;
• Završen višegodišnji proces modernizacije tehnološkog procesa u podzemnoj eksploataciji uglja,
• Dostignuta je najveća proizvodnja uglja u jednoj godini dana 2.048.178 tona uglja;
• U podzemnoj eksploataciji uglja Rudnik raspolaže sa pet samohodnih hidrauličnih podgrada, i to ga svrstava u red najsuvremenijih rudarskih preduzeća na prostorima bivše Jugoslavije;
• Izvršena analiza rada samohodne hidraulične podgrade BNT . Rezultati jednaki najboljim podgradama te vrste u Evropi. Za trideset jedan mjesec rada otkopano 456.000 tona uglja sa širokog čela, čija površina je u periodu eksploatacije iznosila 114 hiljada metara kvadratnih;
• Po drugi put, u Rudniku je proizvedeno više od dva miliona tona uglja. Na osnovu godišnjeg plana trebalo je iskopati 2.100.000, a realizacija je iznosila 2.017.717 tona. Prosječno dnevno, kopalo se 5.045 tona uglja. Dostignuta je i rekordna jednomjesečna proizvodnja od 214.898 tona uglja, i to u mjesecu sa najmanje radnih dana u godini – februaru;
• Na Površinskom kopu Vrtlište iskopano 1.000.559 tona uglja. Plan od 900 hiljada tona uglja ispunjen 42 dana prije roka;
• Složene političke (ne)prilike;
• Rat u Hrvatskoj, onemogućen normalan protok roba;
• Svakodnevni problemi u snabdijevanju repromaterijalima;
• Neredovno snabdijevanje naftom prouzrokuje višednevne zastoje u površinskoj eksploataciji uglja;
• Ukupna proizvodnja uglja u ovom desetljeću iznosila je 18.078.151 tona.

Deset rudničkih godina od 1992. do 2002. godine. U još jednom ratu i još jednom slobodarskom vaktu. Rudari su na dva fronta. U vojničkim tranšejama i rudarskim revirima. Desetljeće u koje je Rudnik ušao sa pet samohodnih hidrauličnih podgrada, a izašao sa jednom...

• Agresija na Bosnu i Hercegovinu;
• Prva rudarska žrtva. U Misoči poginuo rudar Stare jame Rahman (Adema) Kovač;
• Održana posljednja sjednica Radničkog savjeta, a formiran Krizni štab u skladu sa proglašenim ratnim stanjem;
• Formirano preduzeće Rudnici uglja Srednja Bosna sa sjedištem u Kaknju;
• Dejtonskim mirovnim sporazumom prekinuta ratna djejstva u Bosni i Hercegovini;
• Na ratištima poginula 64, a ratnim vojnim invalidima postalo 69 radnika Rudnika;
• Ukupne ratne štete Rudnika mrkog uglja Kakanj procijenjene na 234 miliona konvertibilnih maraka;
• Potpisan Memorandum o razumijevanju između vlade Sjedinjenih američkih država i vlade Federacije BiH, kojim Rudnik Kakanj postaje korisnik donirane opreme za eksploataciju uglja na Površinskom kopu Vrtlište vrijedne 10,49 miliona američkih dolara.
• Izrađena Studija o troškovima proizvodnje uglja i energije iz termoelektrana u BiH – Bechtel Consulting, kojom je potvrđena ekonomska opravdanost korištenja domaćeg uglja kao strateškog energenta;
• Ukinut transport uglja parnom lokomotivom i demontiran industrijski željeznički kolosjek kroz područje gradske zone;
• Prevoz uglja, Stara jama-Separacija, obavlja se drumskim saobraćajem.
• Mirnodopskim uvjetima privređivanja prestala potreba ratnog organiziranja Rudnika uglja Srednja Bosna, Rudnik Kakanj ponovo samostalno preduzeće sa pravnim subjektivitetom.
• Urađena Studija podobnosti za obnovu, rekonstrukturiranje i modernizaciju rudnika srednje Bosne i Tuzle – Marston endMarston ;
• Stručnjaci Rudnika mrkog uglja Kakanj, zaključcima sa javne rasprave o Marstonovoj studiji uspjeli dokazati nužnost i isplativost podzemne eksploatacije uglja u Haljinićima ;
• Utvrđena osnovna strategija dugoročnog razvoja površinske i podzemne eksploatacije uglja;
• Izrađen Program za restrukturiranje Rudnika koji obuhvata tehničku, tehnološku vlasničku i organizacionu promjenu postojećeg stanja. Realizacija programa je postupna i treba trajati do 2015.godine;
• U desetljeću na kraju rudničkog stoljeća iskopano 5.359.753 tone uglja;
• Za stotinu godina neprekidnog rada i postojanja iskopano 68.999.154 tone uglja.
• Nakon što su iscrpljene eksploatabilne rezerve uglja u toku intenzivne pripreme za zatvaranje Stare jame i otvaranje novih kapaciteta u podzemnoj eksploataciji uglja;