Στην Αρχαϊκή περίοδο το μαντείο των Δελφών συνδέεται στενά με τρεις τομείς που χαρακτηρίζουν την κοινωνική και οικονομική εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας: τον αποικισμό, τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και την τυραννίδα.

Ο Απόλλωνας έπαιζε το ρόλο του ερμηνευτή της θέλησης των θεών και σε αυτόν κατέφευγαν οι Έλληνες κάθε φορά που ζητούσαν λύση σε ένα σοβαρό τους πρόβλημα. Πάντοτε τον συμβουλεύονταν πριν επιχειρήσουν την ίδρυση μιας αποικίας. Ο χρησμός δινόταν προσωπικά στον οικιστή. Παράλληλα συνοδευόταν από πληρεξούσιο που συγκέντρωνε στο πρόσωπο του οικιστή του διάφορες λειτουργίες όπως του βασιλιά, του θρησκευτικού αρχηγού, του στρατιωτικού ηγέτη και του νομοθέτη. Συνήθως ο τόπος στον οποίο έπρεπε να ιδρυθεί η αποικία, καθώς και η καταλληλότερη εποχή για το εγχείρημα αυτό, προσδιορίζονταν από το μαντείο.

Το δελφικό ιερό σε όλη τη διάρκεια της Αρχαϊκής περιόδου ήταν ενεργά και σταθερά αναμεμιγμένο στις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, ιδιαίτερα μάλιστα σε εκείνες που αφορούσαν την κοινωνική οργάνωση. Η Σπάρτη διατηρούσε πολύ στενούς δεσμούς με το μαντείο. Παρά τις αμφιβολίες που υφίστανται σήμερα σχετικά με το πρόσωπο του Λυκούργου και τις μεταρρυθμίσεις που του αποδίδονται, είναι βέβαιο πως ήδη από τα χρόνια του Τυρταίου, ο ρόλος των Δελφών σε αυτές τις βαθειές αλλαγές θεωρούνταν βέβαιος και σημαντικός. Στην Αθήνα πάλι ο Σόλων συνεργάστηκε με το μαντείο για μία τουλάχιστον από τις μεταρρυθμίσεις του. Προκειμένου να σπάσει το θρησκευτικό μονοπώλιο της αριστοκρατίας ίδρυσε το σώμα των πυθόχρηστων. Αυτοί ήταν "εξηγηταί" που δεν ανήκαν υποχρεωτικά στους ευπατρίδες και αποφαίνονταν για θέματα λατρείας. Επιλέγονταν "από τον Απόλλωνα" με βάση έναν επιλεκτικό κατάλογο που δινόταν στην Πυθία. Κατά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, με ανάλογο τρόπο επιλέχτηκαν από την Πυθία μεταξύ εκατό αρχηγετών οι δέκα επώνυμοι, ένας για την κάθε φυλή. Το μαντείο, επίσης, συνέχιζε να παρακολουθεί τις αποικίες και μετά την ίδρυσή τους. Σε περιπτώσεις μάλιστα κοινωνικής κρίσης πρότεινε κάποιον ως κριτή, με σκοπό να μεσολαβήσει για την αποκατάσταση της τάξης. Τέτοια ήταν, για παράδειγμα, η περίπτωση του Δημώνακτος από τη Μαντίνεια, που στάλθηκε ως καταρτιστήρ (μεσολαβών κριτής) στην Κυρήνη.

Ιδιάζουσα υπήρξε η σχέση των Δελφών με την τυραννίδα, καθώς σε πολλές περιπτώσεις υποστήριξαν τους τυράννους. Χαρακτηριστική είναι η ιστορία που μας παραδίδει ο Ηρόδοτος σχετικά με την προφητεία του μαντείου για τον Κύψελο ως μελλοντικό τύραννο της Κορίνθου. Ανάλογη υποστήριξη έλαβε, αν και απέτυχε, ο Κύλων στην Αθήνα και οι Ορθαγορίδες στη Σικυώνα. Εξάλλου, ο Περίανδρος της Κορίνθου και ο Πιττακός, που αναφέρεται από τον Αλκαίο ως τύραννος της Μυτιλήνης, συμπεριλαμβάνονταν στους επτά σοφούς της Αρχαιότητας και συνδέονταν σύμφωνα με ορισμένες εκδοχές με το δελφικό ιερό. Όταν όμως η τυραννίδα είχε επιτελέσει το ρόλο της και δεν ανταποκρινόταν πια στις αυξανόμενες απαιτήσεις των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων, οι Δελφοί δε δίστασαν να πάρουν σαφή θέση εναντίον της. Ενδεικτική είναι η στάση του μαντείου στην ύστερη τυραννίδα των Πεισιστρατιδών: υποστηρίζει τους Αλκμαιωνίδες -το κατεξοχήν αντίπαλο γένος τους- παρακινεί αδιάλειπτα τους Σπαρτιάτες να καταλύσουν την αθηναϊκή τυραννίδα και συνδράμει τον Κλεισθένη και το ομαλό πέρασμα από την τυραννίδα στη δημοκρατία.

Aπό τον 8ο ως τον 6ο αιώνα π.X. το μαντείο των Δελφών βρίσκεται στην ακμή της ισχύος και της επιρροής του. Όσο συχνότερα απευθύνονται σε αυτό για συμβουλές ή πληροφορίες τόσο αυξάνονται οι ειδικές γνώσεις του σε ζητήματα γεωγραφίας, πολιτικών ισορροπιών και κοινωνικών εντάσεων. Οι επιτυχείς αποικισμοί διευρύνουν την επιρροή και τη φήμη του και ενισχύουν την ηγετική του θέση ως πανελλήνιου ιερού. Εξάλλου, τόσο οι αποικίες όσο και οι τύραννοι διάφορων πόλεων πλουτίζουν το ιερό μέσω αφιερωμάτων και ιερών πρεσβειών. Αν και συντηρητικό σε θρησκευτικά και λατρευτικά ζητήματα, το μαντείο υποστηρίζει σχεδόν πάντα τις αλλαγές που επιβάλλουν οι κοινωνικές ανάγκες. Η θεία αυθεντία του Απόλλωνα συνδέεται με τη νομοθεσία πόλεων και οι Δελφοί αναλαμβάνουν ρόλο εγγυητή της κοινωνικής γαλήνης. Υπό το πρίσμα αυτό, δεν είναι υπερβολική η άποψη ότι αποτελούσαν τον "ομφαλό" της αρχαϊκής κοινωνίας και έδρασαν αποφασιστικά για την επίλυση πολλών από τις κρίσεις που τη συγκλόνισαν.