|
Texts
|
Chronicon Salernitanum
Chronicon Salernitanum (ed. Ulla
Westerbergh, Chronicon Salernitanum. A Critical Edition
with Studies on Literary and Historical Sources and on
Language, Acta Universitatis Stockholmiensis, Studia
Latina Stockholmiensia 3, Stockholm/Lund 1956).
Das Chronicon Salernitanum
wurde 974 oder
bald danach in Salerno geschrieben. Der Autor war
vermutlich Mönch des Benedikt-Klosters, vielleicht, wie
Taviani-Carozzi vorschlug, Abt Radoald. Die Chronik
behandelt ausführlich die Ereignisse in den
langobardischen Fürstentümern von Benevent und Salerno
im 9. Jahrhundert, knapper die von 900 bis 974.
Überliefert ist sie in einer einzigen Handschrift um
1300 (Vat. lat. 5001).
- Literatur:
Nicola Cilento, La tradizione manoscritta di
Erchemperto e del ‚Chronicon Salernitanum‘, in:
Ders., Italia meridionale longobarda (Milano/Napoli 1966,
21971) 73-102.
- Massimo Oldoni, Anonimo Salernitano del
X secolo (Napoli 1972).
- E. Castelluccio, Il ‚Chronicon
Salernitanum‘ come fonte per la storia dei
Longobardi dal 725 al 974 (Salerno 1974).
- Huguette Taviani-Carozzi, La
principauté Lombarde de Salerne, IXe-XIe siècle. 2 Bde.
(Collection de l’École Française de Rome 152, Rome
1991).
- Walter Pohl, Werkstätte der
Erinnerung. Montecassino und die langobardische
Vergangenheit (Wien, erscheint 2000/01).
p.1
– p.24  p.25 –
p.37 p.38 –
p.65 p.66 –
p.88 p.89 –
p.110 p.111
– p.128 p.129
– p.145
p.146
– p.166 p.167
– p.184
p.1
I. Anno ab incarnacione Domini
quingentesimo septuagesimo
quarto incepit regnum Ytalie occupari per reges
Longobardorum.
Quorum primus vocabatur
Alboin, qui regnavit ann. 3, menses 7.
Cleph regnavit ann. 5.
Authari crinutus ann. 9.
Agilulfus regnavit ann. 22.
Adebaldus crinutus ann. 10; iste primum calciavit osam
Particam.
Arioaldus regnavit ann. 10.
Rottari regnavit ann. 13, menses 6.
Rodoaldus regnavit menses 4.
Aripert regnavit ann. 9.
Grimoald regnavit ann. 9.
Bertharit regnavit ann. 14.
Cunipert regnavit ann. 14. Liutpert regnavit ann. 2,
menses 7.
Aripert alter regnavit ann. 12.
Anspran regnavit menses 3, dies 5.
Liutpran regnavit ann. 33.
Hilpran regnavit menses 8.
Rachis regnavit ann. 5, menses 3.
Aystolfus regnavit ann. 7, menses 6.
Desiderius regnavit ann. 15, menses... 10.
Et sic complentur ann. 201, in quibus prefati viginti
reges regnaverunt
in regno Italie, prout particulariter superius denotatur.
Quo tempore capta fuit Papia, et incarnacio Domini nostri
Iesu
Christi eo tempore ibat ann. 775. Post vero predictos
viginti
reges pervenit dominium regni Italie ad Carolum
imperatorem,
succedentem regi Desiderio supradicto, secundum quod in
antea
plenius enarrabimus; qui Karolus imperator fuit ex genere
regum
Francorum infra scriptorum, qui regnaverunt in Francia
ante
prefatum inperatorem Karolum per tempora infra scripta,
videlicet
p.2 
Pipinus senior regnavit in Francia ann.
27.
Karolus regnavit in Francia ann. 27.
Pipinus et Karolus magnus reges in Francia ann. 10.
Pipinus regnavit ann. 27.
Karolus et Karolus magnus regnaverunt ann. 4.
Karolus imperator, de quo prediximus, regnavit in Ytalia
ann. 38,
imperavit ann. 7.
Pipinus in Ytalia imperavit ann. 24.
Ludovicus imperavit ann. 25.
Lutharius imperavit ann. 30.
Ludovicus imperavit ann. 28.
Karolus imperavit ann. 6.
Karolus imperavit ann. 8.
Guido imperavit ann. 6.
Lanbertus imperavit ann. 4.
Ludovicus imperavit ann. 2.
Verlengarius ann. 22.
Uvo rex ann. 20.
Lutharius ann. (2).
Verlengarius ann. (11).
Octo imperator augustus ann. (6).
Octo imperator augustus ann. (21).
Octo imperator (12).
II Anno ab incarnacione Domini quingentesimo sexagesimo
octavo principes ceperunt principari in principatu
Beneventi,
quorum primus vocabatur
Zotto, qui sedit ann. 20.
Arechis sedit ann. 50.
Ayo filius eius sedit ann. 1 et menses 2.
Radoaldus sedit ann. 5.
Grimoaldus sedit ann. 25.
Romoald filius eius sedit ann. 16.
Grimoaldus sedit ann. 3.
Gisulfus frater eius sedit ann. 14.
Romoaldus filius eius sedit ann. 26.
p.3
Audelaius sedit ann. 2.
Gregorius sedit ann 7.
Godescalcus sedit ann. 3.
Gisulfus sedit ann. 14.
Liuthprandus sedit ann. 8, menses 3.
Arechis sedit ann. 29, menses 5.
Grimoaldus filius eius ann. 18.
Grimoaldus alter storesayz sedit ann. II, mensem I et
dies 10.
Sico exul de civitate Spoletina sedit ann. 12 et menses
2.
Sicardus filius eius sedit ann. 6, menses 10..
Radelchis sedit ann 11.
Radelgarius filius eius sedit. ann. 3, menses 3 et
dies...
Adelchis frater eius sedit ann. 24, menses 6.
Gayderis filius supradicti Radelgarii ann. 2, menses 6,
dies 19.
15 Radelchis filius supradicti Adelchis sedit ann. 3,
menses 8, dies 21.
Aio frater eiusdem Radelchis ann. 6.
Ursus filius predicti Aionis ann. 1.
Postea dominaverunt principatu Beneventi ann. 4
Sabbaticius
stratigo et Georgius patricius, Greci, qui tunc in
tempore preherant
in Apulia pro parte inperatoris Constantinopolis.
Guido marchisis tenuit postea prelatum principatum ann. 1
menses 8.
Radelchis princeps sedit ann. 1.
1. Residente in apostolica sede Zacharia papa,
qui ob reverencia
principis apostolorum continuo inclinatus in universo
Ytalie
populo viginti annorum spacio pacem et concordiam
ordinavit,
Karolus magnus filius Karoli Francorum regis, presentis
vite relinquens
gloriam atque potestatem terrenam, ad beatum Petrum
apostolorum principem
devotus cum aliquantis suis advenit fidelibus, seseque
eidem Dei
contulit apostolo, atque in spirituali habitu se fore
spondens permansurum
clericatum iugum ab eodem sanctissimo suscepit pontifice.
Et inter alia multa
dona optulit beato Petro apostolo et ante confesionem
eius arcum argenteum
maiorem pens. libras septuaginta; et post aliquantum
temporis ad
beati Benedicti, quod Aquinensium finibus situm est,
perfectus est
monachus, in quo et sanctam finire vitam iure professus
est iurando.
Ipsis itaque temporibus Rachis Longobardorum rex ad
capiendam civitatem
Perusiam sicut cetera Pentapoleos oppida vehementi
profectus est cum
indignacione, quam et circundans, fortiter expugnabat.
Hoc audiens sanctissimus
p.4
papa continuo spe divina fretus,
assumplis aliquantis ex suo clero
necnon et optimatibus, quantocius ad eandem perrexit
civitatem, impensisque
eidem regi plurimis muneribus atque opido eum deprecans,
opitulante
Domino ab oppressione ipsius civitati eum ammovit. Cui et
salutifera
predicans, Deo aiutore, valuit animum eius ad spirituale
studium
inclinare; et post aliquantos dies idem Ratehis rex
relinquens regalem
dignitatem, devote cum uxore et filiis ad beati Petri
principis apostolorum
(coniunxit) limina; acceptaque a prefato sanctissimo papa
oracione, clericusque
effectus, monachi indutus est habitu cum uxore et filiis.
Regnavit
denique annos quattuor, menses novem; fuit Longobardis
pius
atque amabilis, et multa per singulos homines dona
largitus est.
2. Post hunc in regnum est elevatus Aystulfus,
vir per omnia
astutissimus et ferox. Per idem tempus Euthicius
Romanorum
patricius se Aystulfo tradidit, simulque Comiaculum atque
Ferraria seu et Istria pugnando optinuit. Per idem tempus
invidia diaboli Stephanus papa Romanus inter Longobardos
et
gens Francorum, Allammannorum, Burgundiorum
superseminavit
zizania, hoc ordine quod inferius declaramus. Igitur dum
isdem
Stephanus papa iam fatum Longobardorum regem immensis
vicibus,
innumerabilia tributus munera, [precare] deprecaretur pro
gregibus sibi a
Deo commissis et perditis obibus, silicet pro universo
exarchato Ravenne,
dum ab eo nichil de hac re optinere cerneret, per quendam
peregrinum suas
misit litteras Pipino regi Francorum, nimio dolore huius
provincie inherente
conscriptas. At tunc eciam inter alia verba dicendum
dirigit, ut
suos hic Romam ipse Francorum rex mitteret missos, per
quos ad se eum
accessere fecisset.
3. Et dum valide ab eodem Longobardorum rege
civitates et provincia
Romanorum opprimerentur, subito coniunxit missus iam fati
regis Francorum,
nomine Doctigrangus abbas, per quem misit in responsis,
omnem
voluntatem ac peticionem predicti pape adimplere; et
postmodum alios missos
familiares eius coniunxit. Cumque a Longobardis, ut
prelatum est, antiqua
Romana urbs et castra universa distringuerentur, ita
eciam ut et Cicanensem
castellum, quod colonorum sancte Dei ecclesie existebat,
usurparet; quo
p.5
peracto, ipse papa Stephanus propter
nimium amorem Urbem
deserit, ut ad Aystulfum regem properaret, secutique sunt
plures
Romanorum vel ceterarum civitatum populi flentes
ululantesque; nequaquam
eum penitus ambulare sinebant. Qui videlicet sanctissimus
vir sese in Dei
virtute et protectione beatorum principum apostolorum
(conferens), laboriosum
arreptus est iter, assumens secum sacerdotes, proceres
eciam et
ceteros clericorum ordines, necnon et ex milicia
optimatibus. Igitur
coniungente eo fere quadragesimum miliarium Longobardorum
finium, in una
nocte signum in celo magnum apparuit, quasi globus
igneus, a parte
australi declinans a Gallie finibus in Longobardorum
partes. Itaque unus
ex isdem Francorum missis, scilicet Aucharius dux,
quantocius procedens,
Ticino eum prestolatus est. Cum vero appropinquasset iam
factus papa
civitatem Papiam, direxit ad eum sepe factus rex
Aystulfus missos suos,
obtestans eum nulla penitus raccione auderet verbum illi
diceret petendi
Ravennancium civitatem, exarchatum ei pertinens, vel de
reliquis rei
puplice locis que ipse vel eius predecessores
Longobardorum regis invaserant.
Ille vero ita ei misit in responsis, asserens, quod per
nullius trepidacionis
terrorem sileret. Coniungente vero eo Papiam in
civitatem, et predicto regi
presentato, plura illi tribuit munera, et nimis eum
obsecratus est atque
lacrimis profusus eum petiit, ut dominicas quas
abstulerat redderet oves et
propria propriis restitueret, sed nullo modo apud eum
impetrare valuit.
Predicti vero Francorum missi imminebant fortiter apud
eundem rex
Aystulfum, ut prefatum papam pergere Franciam relaxaret.
Ad hec convocans
iam dictum papam interrogavit, si eius Francie properandi
esse
voluntas. Quod videlicet ille nequaquam siluit, sed suam
illi propalavit
voluntatem. Unde ipse rex (ut) leo dentibus fremebat; pro
quo et diversis
vicibus suos satellites ad eum clam misit, ut illuc
minime pergeret.
Quod dum ille fortiter restitisset, absolutus est ab eo;
Papia movens,
suum Franciam profectus est iter.
Et post eius absoluccionem adhuc nitebat Longobardorum
rex, a predicto
itinere eum deviare, quod minime ipsum papam latuit.
4. Unde et cum nimia celeritate, Deo previo, ad
Francorum coniunxit
clusas; quas ingressus cum his qui cum eo erant,
confestim laudes omnipotenti
p.6
Deo reddit, et ceptum gradiens iter, ad
venerabilem monasterium
sancti Christi martyris Mauricii, in quo et constitutus
erat pariter se cum
Francorum rege conveniri, in quo et aliquantis demorantes
diebus; ubi
Ambrosius primicerius febre correptus defunctus est.
Audiens vero isdem
Pipino rex eiusdem pontificis adventum, nimis festinanter
in eius advenit
occursum una cum coniuge, filiis eciam et primatibus. Pro
quo et non pauca
milia filium suum Karolum in occursum ipsius pape direxit
cum aliquibus
ex suis optimatibus, ipseque in palacio suo in loco qui
vocatur Ponciana,
ad fere trium milium spacium, descendens de equo, cum
magna humilitate
terre prostratus, una cum sua coniuge, filiis et
optimatibus eundem iam
fatum papam suscepit, cui et vice stratoris usque in
aliquantum locum
iusta eius sellarem properavit. Tunc predictus pontifex
cum omnibus
suis extensa voce gloriam (et incessabiles) laudes
omnipotenti Deo ferens,
usque ad prefatum palacium pariter cum iam dicto rege
omnes profecti
sunt. Mox ibidem beatissimus papa prefatum
christianissimum regem lacrimabiliter
deprecatus est, ut per pacis federa causam beati Petri et
rei puplice
Romanorum disponeret. Qui de presenti iureiurando eidem
beatissimo pape
satisfecit, omnibus eius mandatis et ammoniccionibus sese
totis nisibus
obaudire, et uti (illi) placitum fuerat, exarchatum
Ravenne et rei puplice
iura seu loca redderet modis omnibus.
5. Pipinus iam dictus rex cum ammonittione,
gratia et oracionis ipsius
pontificis absolutus, in loco qui Cariciaco appellatur
pergens, ibique
congregans proceres cunctos regie sue potestatis, et eos
tanti patris sanctam
ammoniccionem imbuens, statuit eum eis, que simul Christo
favente una
cum eodem beatissimo papa decreverat perficeret. Interea
rex Aystulfus
a Karolum magnum fratrem benignissimi Pipini regis, a
monasterio beati
Benedicti, in quo devote per evolutum temporis spacium
monachice degebat,
dyabolicis enim suasionibus suadens, Francie provinciam
obiciendum atque
adversandum causam redemptionis sancte Dei ecclesie rei
puplice direxit;
dumque illuc coniunxisset, nitebatur omnino et vehementi
decertabat sancte
Dei ecclesie causas subvertere, iusta quod a prefato
Aystulfo regi fuerat
directus. Sed propiciante Domino, minime valuit sui
germani, christianissimi
Pipini regis Francorum, in hoc firmissimum cor inclinare;
pocius autem
comperta Aystulfi regi versucia, tota virtute isdem
Pipinus rex profexus
est decertare, ut sicut pridem iam fato spoponderat
pontifici. Tunc pari
consilio hisdem papa cum denominato rege consilio inito
iusta id quod
p.7
prefatus Karlomagnus Deo se voverat
monachicam degere vitam, et in
monasterium eum illuc Franciam collocaverunt; ubi et post
aliquantos dies
divina vocacione de hac luce migravit. Porro Pipinus rex
direxit suos missos
Aystulfo, Longobardorum regi, pro pacis federa et
proprietate sancte
ecclesie restituendi, atque bis et tercio iusta sepefati
pape ammoniccione
eum deprecatus est, et plura ei pollicitus est munera, ut
tantummodo propria
restitueret ecclesie. Set ille, peccato imminente,
obedire distulit. Ad hec
isdem Francorum rex atrocissimi Aystulfi nequaquam
valeret quomodo
saxeum mollire cor, generali contra eum decrevit facere
monittionem. Et
dum iam fere medium itineris spacium Francorum exercitus
graderentur cunei,
rursum ipse Pipinum regem demum sevissimo Aystolfo regi
dirigit dicendum,
si quo modo potuisset vel sero tandem eius sedare
seviciam, et propria
propriis redderet absque humana sanguinis effusione. Sed
ipse rex
Aystulfus oninimodis fortiter resistebat. Inter que erat
Pipinus
rex simulque cum pontifice iamdicto dirigens idem
Aystulfi regis, per omnia divina misteria et futuri
examinis diem
coniurans atque obtestans, ut pacifice sine ulla
sanguinis effusione propria
sancte Dei ecclesie rei puplice Romanorum reddidisset.
Sed sublimitate
eius obsistente, nequaquam acquiescere valuit. Pocius
autem ex contrario
minas et indignaciones prefato pontifici et Pipini regi
(vel) cunctis Francis
direxit. Tunc fisus in omnipotentis Dei misericordia
antefatus Pipinus rex
iter suum profectus est, premittentes ante suum occursum
validissimos
ex suis proceribus et cum eis exercitales viros ad
custodiendum proprias
Francorum clusas; ibique coniungentes, remoti residebant
propria regis
prestolantes adventum. Audiens itaque audax ille
Aystulfus, paucos fuisse
Francos illos qui ad custodiam propriarum advenerat
clusarum, fidens in
sua ferocitate subito aperiens clusas, super eos diluculo
cum pluribus irruit
exercitibus. Sed iustus iudex Dominus victoriam
paucissimis illis tribuit
Francis, et multitudinem illam Longobardorum superantes
trucidaverunt, ita
ut ipse Aystulfus rex fugam arreptus, vix ab eorum
evadere potuisset
manibus, et usque Papiam civitatem absque armis fugam
arripuisset; in
qua et pre timore Francorum aliquantis retrusit. Ipsi
vero Franci introeuntes
clusas, cuncta fossatum Longobardorum post peractam cedem
abstulerunt
p. 8
spolia multa auferentes. Coniungens
vero Francorum rex Pipinus, sequipes
eciam eius et antefatus papa, usque ad muros civitatis
Papie utrique venerunt;
quam et obsidentes aliquantos dies, viriliter eum
Francorum exercitus
constrinserunt. Tunc predictus papa Pipinum sepefatum
deprecatus est,
ut eciam amplius malum non proveniret, neque sanguis
effunderetur christianorum.
Ad hec Pipinus, Francorum rex, eiusdem patris audiens
adimplens
moniccionem, Dei dilectam pacem inientes atque in scripto
federe pactum
affirmantes inter Romanos, Francos et Longobardos; et
obsides Longobardorum
idem Francorum rex abstulit. Spopondit ipse Aystulfus cum
universis
suis iudicibus sub terribile fortissimo sacramento, atque
in eadem pacis
federa per scriptam paginam affirmavit, se illico
redditurum civitatem
Ravennantium cum diversis civitatibus. Et post hoc ad
invicem segregati
sunt. Sed ille Longobardorum rex incedens, quod
iureiurando promisit
reddere abstulit.
6. Cumque ipse papa Stephanus Romam cum suis
pervenisset,
universus sexus et etas Deo gratias agentes clamantes et
dicentes: » Venit pastor noster, et post (Deo) salus
nostra! » Post aliquanta
temporum spacia furore vehementi repletus rex ille
Longobardorum
Aystulfus, non solum ea que promiserat minime adimplevit,
cum universo
regni sui Longobardorum populo Romanam advenit urbem,
quam et trium
mensuum spacia obsedens atque ex omni circumdans parte,
cotidie fortiter
eam expugnabat, omnia extra urbem ferro et igni devastans
atque funditus
demoliens consumpsit, ut Romanam capere potuissent urbem.
Nam et multa
corpora sanctorum effodiens, eorum sacra misteria
abstulit. Castrum itaque
illum Namiensem, quem pridem reddiderat, a iure beati
Petri abstulit.
Hec dum gesta fuissent, Stephanus papa per marinum iter
suos
ordinans et Franciam dirigens missos una cum quodam
religioso viro
Guamerio nomine, et per ordinem omnia referens Pipino
Francorum
regi. Ad hec vero Pipinus rex, de quo diximus, fervore
fidei
motus, iterum cum Dei virtute generalem faciens mocionem,
Longobardorum
partes coniunxit, et clusas funditus eorundem evertit
Longobardorum.
Coniunxerunt itaque in Romana urbe imperiales missi,
Georgius scilicet
et Iohannes, directi ab predicto Francorum rege; quos
suscipiens iam fatus
papa, eisdem moccione Francorum prelati regis nunciavit,
quod quidem illi
dubium habuerunt credendi. Et adherens eis missum
apostolice sedis, iter
arripuerunt, et pergens marino itinere quantotius
Marsiliam venerunt;
p.9
in qua ingredientes, didicerunt iam
predictum Francorum regem Longobardorum
fines fuisset ingressum. Itaque unus ex ipsis, Georgius
nomine,
prenominatum Francorum assecutus est regem; quem in
finibus Longobardorum
non procul a Papia repperit civitatem, et nimis eum
deprecans
atque plura spondens, tribuit imperialia munera, ut
Ravennancium urbem
(vel) cetera eiusdem exarchatus civitatis et castra
imperiale tribuens concedere
diccionem. Sed ille rex Francorum taliter dedit
responsum: »
Quomodo alienare talia potero, ut non pro alia re
quam pro sancto Petro certamen gessui? » asserens et
hoc,
quod nulla cum thesauri copia suadere valeret. Predictum
vero
imperiale missum ut ad propria remearet dixit; qui et
sine effectu
Romam coniunxit.
7. Dum vero Francorum rex Papiam obscidens
constringeret civitatem,
tunc Aystulfus, rex ferocissimus Longobardorum, ut veniam
illi tribueret,
et quo prius contempserat conscriptas in pacti federe
redderet civitates,
se modis omnibus profexus est redditurum. Et denuo
confirmato anteriore
pacto, qui per elapsam octaba indiccione. inter partes
provenerat, restituit
ipsas prefatas civitates, addens et castrum qui
connominatur Comiaclum
de quibus omnibus receptis civitatibus donaccionem in
scriptis apostolice
sedis commisit possidendas. Aystulfus rex, de quo
promisimus,
regnavit annos 7, menses 5; fuit audax et feros, et
ablata multa
sanctorum corpora ex Romanis finibus, in Papia construxit
eorum oracula; ubi et monasterium virginum et suas filias
dedicavit. Idemque et fecit monasterium in fines Emilie,
qui
dicitur Mutina, loco qui nunccupatur Nonantula; per eius
cognato, abbate Anselmo, virorum cenobium fundatum est;
necnon sibi proiectas provincias, ad sacra monachorum
cenobia
multa est dona largitus; sed valde dilexit monachos et in
eorum
est mortuus manibus.
8. Tunc Desiderius quidam (dux) Longobardorum,
qui ab eodem rex
Aystulfo Tusie in partes erat directus, audiens, prefatum
obisse Aystulfum,
ilico agregans ipsius Tuscie universum exercitum
multitudinem, regni
p.10
Longobardorum arripere nisus est
fastigium. Huius persona dispectui
habens Ratehis, dudum rex et postmodum monachus, germanus
prefati
Aystulfi, sed et alii plures Longobardorum optimates cum
quo eundem
Desiderium spernentes, plura trasalpium vel cetera
Longobardorum exercituum
multitudinem aggregantes, ad dimicandum contra eum
profecti sunt.
Ad hec prefatus Desiderius obnixe predictum pontificem
Stephanum
deprecatus est sibi auxilium ferre, quatenus ipsam
regalem valeret assumeret
dignitatem, spondens iureiurando, omnem predicti
pontifici adimplere
voluntatem, insuper et rei puplice se redditurum
professus est. Tunc isdem
pontifex, inito cum suis consilio, Paulum suum germanum
atque
Christoforum consiliarium in partes Tuscie ad predictum
Desiderium misit;
cum quo loquentes, confestim per scriptam paginam hoc
quod spoponderat
Desiderius terribili iuramento firmavit. Hoc vero peracto
statim suum missum predictus papa Stephanus misit,
exortatoriis
litteris prefato Rachiso vel cunte genti Longobardorum
direxit, properans
et Fulradus venerabilis abbas cum aliquantis Francis in
auxilio ipsius
Desiderii. Sed et plures exercitus Romanorum, si
necessitas exigerit, in
eius disposuit occurri adiutorium; et suffragantibus
predicti pontificis Deo
receptis precibus, ita omnipotens Deus disposuit, ut sine
ulla animarum
periclitacione antefatus Desiderius per iam dicte
coangelice pape cursum
eandem quam ambiebat adsumeret regalem dignitatem. Dum
vero hec
agerentur, direxit missum suum prefatus pontifex, et
abstulit (de) ipsis
civitatibus, quas se predictus Desiderius rex reddere
promiserat.
9. Cumque per viginti et octo annos placite
Longobardos
rexisset, omnis tunc Ytalie finibus (quievit populus).
Tantum in
inicio sui regni Spolitini et Beneventani revelles
fuerunt; qui
hiemis tempore cum suo exercitu pergens, per pugna ad
suum
reduxit servicium. In prefati Desiderii regis temporibus
floruit in artis gramatica dyaconus Paulus, qui fuit
ortus ex
Foroiulanensis civitas, parentibus secundum seculi
dignitatem
p.11
non infimis, et ille precelsus atque
carus ab ipso rege et ab
omnibus erat, in tantum ut ipse rex in omnia archana
verba
consiliarium eum haberet. Per idem tempus Pipini filius
Karolus
sua filia sibi in matrimonium sociavit; et aliam prefatum
regem;
habuit filiam, cui nomen Adelperga fuit, que nuptui
tradidit
Arichis Beneventanus dux. Sed de predicto Paulo, unde
fecimus
mencionem, licet inculto sermone aliquid de gestis eius
huic
historie intexere cupio; et ut predictum est, ab omnibus
erat
dilectus, et merito proinde ei concessit gratiam
Christus, ut ab
omnibus amaretur. Et quomodo homo cum exosum habere
poterat, qui erat a Christo dilectus? Sed dum iniqua
cupiditate
Longobardi inter se consurgerent, quidam enim e
proceribus
Longobardis clam legacionem mittunt Karoli, Francorum
regi,
quatenus veniret cum valido exercitu et regnum Italie sub
sua
dittione optinere, asserentes, quia istum Desiderium
tyrannum
sub potestate eius traderet vinctum, et opes multas cum
variis
indumentis auro argentoque intestis in suum committeret
dominium.
Quod ille predictus rex Karolus talia cognoscens, cum
Francis et Alemannis, Burgundionis necnon et Saxonis, cum
ingenti multitudine Italiam properavit. Postquam Italiam
rex
Karolus venit, rex Italie Desiderius a suis quippe, ut
dudum
diximus, fidelis callide ei traditus fuit, quod ille
vinctum suis
militibus tradidit, et ferunt alii, ut lumine eum
privasset. Atque
ipse Karolus rex tocius Italie rex est firmatus; solus
dux Arichis
Beneventi iussa eius contempnens, pro eo quod capiti suo
preciosam deportaret coronam. Ut comperit talia rex
Karolus,
valde est iratus, atque nimirum iusiurandum asseruit
dicens:
» Nisi septrum quod manu gesto Arichis percucio pectu,
vivere
nolo. » Ipse de quo prediximus Paulus bis denique regi
Karoli
mortem molitus est pro sui regi Desiderii fide; cumque
talia
regi Karoli delata a suis fidelis fuissent, diutius
toleravit propter
minium amorem quo eum diligebat. Sed dum tercio talia
perpetrasset,
eum coinprehendi iussit atque in medium introduci.
Cumque perductus fuisset, taliter rex eum allocutus est
verbis:
p.12
» Dic mihi, inquiens, diacone Paule,
pro qua re bis terque inferre
nostre eminencie morte molitus es? » Ille ut erat
magnanimis,
audacter ei responsum reddidit: » Fac quod facturus es,
quia
veritatem dico et falsum ex ore meo de hac re nil
profero! Fui
quippe fidelis quondam Desiderii regis, et ipsa fides
apud nos
actenus manet. » Cumque in patulo omnibus assistentibus
proceris
talia protulisset verba, cum iurgio suis militibus
precipiens,
qualiter eum sine mora privarent manibus. Sed dum
ministri
dicta impleret vellent, ipse piissimus rex pro nimium
amorem
quo diligebat eum et propter sagacitatem eius alta
trahens
suspiria, et in voce erupit: » Eu pro dolor, inquid, quo
modo
ianus eius abscidimus, ubi tam elegantem scriptorem
reperire
valemus? » Assistentes denique ut prediximus proceres
necnon
et optimates qui eum exosum abebant propter quondam ut
diximus regi Desiderii fidem, in hunc modum responsum
dederunt
quia: » Si hunc diaconum, o rex, illesum sinis abire,
regnum tuum stabilitum minime habebis. » At rex talia
depromit
verba: »Mihi, inquid, dicite quid exinde vobis comparet.
» At illi
dolosa voce dixerunt: » Ilico evellantur eius oculi, ut
nec sedulas
nec litteras contra vestra dignitati nec contra vestrum
imperium
actenus peragat manibus. » Cumque severitatem simulque
et
duriciam suis militibus cerneret, sese valde perturbavit,
cogitans,
qualiter eum de iam dicta penuria liberaret, adiciens: »
Ubi tam
industrissimum atque preclarissimum (poetam) necnon et
historiografum
invenire queamus? » His dictis, optimates eius ipsius
receptis obedire maluerunt, adnectentes, ut in insulam
quoddam
missum in exilium, diu illic cruciaretur; quod factum
est.
Dumque vinctum, ut prediximus, in insula deveniret
exilium,
diu illic nempe est cruciaretur. Sed ipse Paulus veritas,
que
Christus est, secutus, veritas eum per magnam suam
potenciam
mirabiliter liberavit. Nam quidam homo qui sepissime eius
famulatui
p.13
inerat, clam de iam dicta insula
expulit et cum eo Beneventum
repedavit. Cumque nunciatum fuisset principi Arichis,
magno gaudio est repletus, eo quod multis ante temporis
formam
eius cernere optaret, atque ex ore eius dulcia verba in
archana
sui pectoris informaret. Ilico non paucis e suis
proceribus cum
equitibus in eius misit occursum. Cumque honorifice
Beneventum
introyssent, super collum eius ipse piissimus princeps
ruens,
flebat plane pre gaudio et eum osculabat. Ipse de quo iam
diximus
Paulus a quondam sui domini filiam venit atque uxorem
iam fati principi, Adelperge nomine, de qua iam supra
diximus,
humiliter se subdedit adiciens: » Sum fraudatus a
genitore tuo
piissimo; non me fraudavit Dominus de suis natis; insuper
et
ostendit mihi tuas sublimissimas proles. » Ipsa
principissa piissima
inter dicta verba doliter flebat.
10. Arichis de quo prediximus piissimus princeps,
familias
(equosque), variis indumentis dapesque ei habundanter
tribuit,
atque in suo palaccio eum morari iussit, et crebissime de
liberalibus
disciplinis cum eo sermocinabat. Cumque illis (de)
divinis
scripturis invicem colloquerentur, insaciabili pectore
ipse, princeps
quippe gerebat. Et dum de fatus Karolus sermo fuisset
exortus, ipse Paulus inter alia verba sermonem nempe
talem
prorupit: » Isdem de quo nunc prediximus Karolus,
quantum
illico conicere valui, cum ingenti exercitu est super te
venturus. »
Quod ille (talia) audiens, Beneventum simulque et eius
filias
muniens secessit Salernum, quod est valde munitissima
atque
preclarissima et opes dapesque sufficienter habundat, et
proinde
eam ipse princeps mirabiliter ampliavit propter eius
tuictionem.
Rex de quo iam diximus Karolus Gallorum, Saxonum,
Alemmannorum,
simulque et Longobardorum Burgundiorumque validum
movens exercitum, cum ingenti ira civitates Arichis
subiectas
invadere est conatus. Quod dum Arichis audiens, nimis
exterruit,
p.14
in tantum ut muros iam dicte civitatis
in altum mirabiliter
elevaret, et per finibus Beneventanis suos missos
mittentes,
quatenus ad eum accersiret omnes preclarissimis
antistites. Qui
eum ad predictum principem antistites properarent, eos in
secreto palacio introduci iussit, et per semet ipsum
illuc gradiens,
sicuti mos erat ipsius, subnixo vultu ab eis poposcit
benediccionem.
Qua peracta benediccione, ipse princeps taliter prorupit
in vocem: » Eia beatissimi patres, iniamus consilium,
qualiter e
nostris finibus nefandum Karolum evellamus. » Et
consilium
inierunt, quatenus iram eius sevissimam blandirentur.
Tunc
singuli episcopi ciliciis sunt induti, humilibus vehiculi
asellis
sunt superpositi, profecti sunt obvia ei; cumque simul
carperet
iter, nichil aliud nisi oracioni vacabant. Dum Capuam
properarent
ipsi iam fati antistites, statim Vulturnum fluvium
celeriter
transmearunt. Quidam homo eorum dixit: » Bene veniant
domini
mei; ubi pergitis? » At illi responsum reddiderunt
dicens: »Ad
magnum regem Karolum cupimus properare. » Ipse homo
eorum
dixit: » Videte, quia ipse cum suo exercitus in locum
qui Garilianus
nuncupatur applicuerunt. » Illis quippe cum ingenti
cursu
(ibidem) pervenire maluerunt. Sed iam eum in hac parte
fere
duodecim miliaria cum suo exercitu applicantes
repererunt, et
non procul ab eius castra de asinis se eiecerunt, et
singulis
clerici ante se unusquisque cum ferulis incedere
iusserunt. Quod
dum a longe ipse rex talia cerneret, admiratus est valde,
cumque
a suis relatum fuisset, quod Beneventani episcopi essent,
ipse
rex dixit: »Pro quam rem adveniunt Beneventani
antistites, cum
ipsi suo principi coronam in capiti iam detulerunt? »
Inter dicta
verba presules eius approximaverunt atque in faciem super
terram se prostraverunt. Rex itaque ut erat pius, bis
terque ut
surgerent dixit; cumque cum pavore surrexissent, rex
taliter eos
est allocutus: » Video pastores sine oves. » At illi,
accepta fiducia,
talia verba predixerunt: » Lupus venit et dispersit
oves. » Ipse
p.15
rex cum iurgio ait: » Quis est lupus?
» Illi nichil metuentes,
responderunt dicentes: » Tu es ipse. » Ipse piissimus
rex ut eorum
vidit audaciam, dulcia verba eis depromit: » Licet
infelix, (ex)
sacra unda renatus sum, et a Christi nomine christianus
vocor, et
signum crucis sepissime meum munio corpus, et vos pro qua
(re) me appellatis lupus? » Unum ei e dictis episcopis,
David
nomine, qui erat ex Beneventana urbe, sagaci relacione in
hunc
modum respondit: » Ne indigneris, domne imperator, si
loquor. Non
inferimus vestre dignitati iniuriam, si bestie vos
comparemus,
(quia) sicut lupus discerpens predam quam accipit, sic
nimirum
si fores venturus dominus noster Samnium, similiter ad
instar
lupi discerpes christianorum corpora. » In quo tractatum
introduxit
plane personam Domini loquentis imperatori: » Ego te ex
ultimum imperator feci, ego tibi exercitum inimici tui
tradidi,
is ego tibi copias quas ille adversum te exercitus sui
preparaverat
dedi; ego inimicum tuum in potestatem tuam redegi, ego de
semine tuo super solium regni tui constitui, ego te
triumphator
sine labore feci, et tu de meis fidelibus, quem olim meo
sanguinem acquisivi, triumphare cupis? »
11. Imperator interea cum se sagaci racione
superatum cerneret,
et aditum evadendi minime inveniret, excusacionem ei
inferre molitus est adnectens: » Ceptum iter linquere
quomodo
valeo, qui iusiurandum nuper asserui, nisi sceptrum quod
manum
gesto Arichis percucio pectus, vivere nolo? » Cui
episcopus
Salernitanus, cui nomen Rodepertus fuit: » Audi me,
benignissime
imperator. Ipse tetrarcha Herodes, qui tunc Iudaico
populo
preerat, quando ad mensam ebriosus cum suis satellitibus
recumbebat, et introducta sua privigna saltando ei
complacuit,
die itaque illa iusiurandum pollicitus fuerat Herodes
dare idem
puelle quicquid postulasset; numquid non fuerat melius
iuramentum
spernere quam capud sancti Iohannis ascidere? » Ad
hec imperator: » Nempe melius. » Idem episcopus: » Et
si melius,
p.16
quomodo eum imitare malis? » Respondit
imperator tranquillo
animo: » Quid faciam exinde, evidencius seriatimque mihi
celerius
pande. » Cui omnes episcopi dixerunt: » Facimus, ut
ipsum
sacramentum perficias sine ulla dampnifica res, et
Arichis vestre
dicioni sistere facimus, ut que Deo vovisti, in ipso
perficias. »
Necdum verba ipsís antistites adhuc expleverat, ipse rex
obans
quippe et cum magna alacritate eorum effavit: » Ut
dixistis
perficite, quia dum nunc ex ore vestro sermo processit,
ita gaudio
sum repletus, ut putet me subito renovatum. » His
dictis, statim
exinde sunt moti, atque simul gradiens pervenerunt ad
quadam
ecclesiam, quod non procul a Capua urbe sita erat. At
ipsi
episcopi: » Hac quippe nocte, domne imperator, hic
quiescamus,
et crastina die quod diximus dudum vestre dicioni
adimplemus. »
Tunc magis magisque est letus; putat adipiscere quod
cupierat.
His dictis, diei iam fuerat cursum expletus. Postera
namque die
surgente idem rex, ad se iussit antistites vocare. Cumque
vocati
venissent, obans accipiens, blandis eos sermonibus
alloquens ait:
» Quod usque nunc quippe spondistis, celerius ad finem
usque
perducite. » Statim illi dixerunt: » Sequaris nos,
domnus noster,
et nunc quod desiderat ostendimus confidenter. » Ilico
de throno
in quo residebat exiliens, cum ipsis pariter properabat.
Ipsi
denique iam sepe fati episcopis in quedam ecclesiam
vocabulum
sancti protomartyris Stephani eum perduxerunt, atque ut
mox
ipse rex introgrederet exflagitabant. Cumque ecclesiam
cum
ipsis pariter (et) cum suis proceres aliquantis ingressi
fuissent,
veniam ut mos erat ei ad Domino poposcebat. Oratione
completa,
conversus ad episcopos dixit: » Quod iam plane perendim
eminencie nostre promisistis, nunc demonstrate; asserens,
quod
Arichis, de quo nuper diximus, inter omnes meos optimates
magnatem illum habeo et honorem a parte nostre potestati
p.17
optinendum tribuo; unum est quod quero,
ut armiger meus unus
miliarius fiat. » Denique ipsi episcopi cum magno pavore
ingentem
effigiem Arichis in angulo ipsius ecclesie depictam
ostenderunt.
Itaque, aversa facie, rex cum ingenti ira taliter
prorupit
in vocem: » Vosne estis, qui usque nunc illusio simulque
et
yronia de me gessistis? Amplius iam non sinat facere;
tantum
quod dixistis perficite; sin autem, in exilium vos
Galliam mittam. »
At illi perterriti, sed tamen fisi in Domino, dixerunt:
» Quod dignitati vestre nuper promisimus simulque
nimirum et
implevimus; minas tuas non pavemus; fac quod facturus es;
non dicimus Galliam, sed si velis nos mitte Africam. »
Hisdem
rex dixit: » Lutum mihi spondistis ostendere aut
hominem?
formam hominis aut colores variis? » Ad quod
responderunt:
» Ne irascaris, domne imperator. » Nam sic eum
vocitabant omnes
qui aderant in familia sua, quia preciosam coronam in suo
prorsum capite gerebat. Imperator quippe omnimodis non
dici
potest, nisi qui regnum Romanum preest, hoc est
Constantinopolitanum.
Reges Gallorum nunc usurparunt sibi talem nomen;
nam antiquitus omnimodis sic non vocitati (sunt). Interim
ad
istorie ordinem redeamus, ad verbum quod supra quippe
inchoabimus:
» Arichis non est luttus? Numquid non dicitur in
Genesi: Creavit Deus hominem de limo terre? Numquid non
est
varius, post carnem vermis, post vermis pulvis? Tantum si
placet,
ut diximus, in formam eius, hoc est in picturam eius,
quod Deo
vobisti adimple; nam propriam eius effigiem omnimodo non
videbis nisi in examinis diem. » Cumque ex omni parte se
superatum
cerneret, cum ingenti ira super illam imaginem venit, et
septrum quod manu gerebat illius imaginis percuciens
pectum,
et coronam quam depictam in capite gerebat disrumpere
fecit,
addens hoc: » Sic evenit omni qui super se ponit quod ei
licitum
non est. » Tunc prostrati episcopi in faciem super
terram, eumque
adoraverunt, adicientes, ut pacem inibi pariter
firmarentur.
Ipse benignissimus rex audiens ammoniccionem tantorum
patrum,
p.18
firmam pacem iniens atque in scripto
federe pactum affirmans inter
Beneventanos et Francos, et obsides Beneventanorum
simulque
et Grimoalt, Arichis filius, isdem Francorum rex fecit
abstollere.
Cumque talia patrassent, ad invicem sunt sequestrati;
episcopi
arva repedaverunt sua, et ipse rex cum suo exercitu
reversum
est itinere quo venerat. Tantum unum eminentissimus (vir)
e
suis proceribus Salernum (misit), quatenus federa pacis
firmarent,
et obsides, ut iam diximus, ab ipso Arichis princeps
acciperent.
12. Qui dum properasset Salernum cum suis non
paucis fidelibus,
ipse de quo iam diximus Arichis cum magno apparatu
eum suscipiens, sicuti nunc subsequens sermo declarat.
Tunc
Arichis exercitus copiam adunare fecit, quatenus ipsum
missum
honorifice et cum magna sublimitate reciperet, et diverso
abitu
variisque instructos armis ante occulos legatorum
apparerent. Nam in
scale ipsius palacii adolescentes hinc inde astare fecit,
qui
gerebant in manibus sparvarios cum ceteri huiusmodi
avibus;
deinde iuvenes astare fecit floridam etatem habens, et
ipsi alii
accipites et huiusmodi manibus [a///p/s] gerebant; quidam
enim
ex his ad tabulam ludebant. Idipsum hinc inde, ut
diximus,
canos spargens astare fecit, deinde senex undique
circumstans
cum baculis in manibus, inter quos ipse princeps in trono
aureo
in eorum residens medium. Cumque urbem ipsum legatum cum
suis appropinquassent, non paucis e suis proceribus in
eorum
misit occursum. Sed dum eorum approximassent, putaverunt,
ut ipsum principem inter eos essent, et inter sese
sciscitabant,
qualis esset forma ipsius, ut eum penitus adoraret. Sed
dum
eorum responsum est, quod illic minime esset, gradierunt
simul,
et dum sunt urbem ingressi, statim palaccio adierunt;
cumque
ad scalas iam dicti palaccii pervenissent, reppererunt
adolescens,
quod dudum diximus, hic inde accincti astaret. Quod dum
talia
p.19
legati cernerent, putaverunt, ut illic
ipsum principem convenirent.
Sed responsum est: » In antea perambulate! ». Dum
paulisper
alium in locum devenirent, cum aliis indumentis iuvenes
floridas
etates habens reppererunt hic inde astaret, iam omnimodo
putans, ut inibi esset. Responsum est: » In antea
pergite! »
Cumque admirati in antea paululum properarent, invenerunt
iam canos spargens cum variis indumentis. Iam pro certo
estimantes intentosque oculos imagine illius videre
cupiens. Sed
responsum est: » Ite in antea! » Dum properassent in
aulam in
qua ipse princeps erat, cernerunt ibidem astaret senex
venusta
forma habens, et ipsum Arichis in throno aureo in medium
eorum residentem. Mox quippe ipse princeps de aureo quem
resedebat throno exiliens, cumque ut invicem se adorare.
adiungeret,
ac arte eum delusit, sceptrum quod manu gerebat proiecit
protinus. Ipse legatus.ut vidit, mox subnixo vultu eum
elevavit
atque ipsius principi detulit, eumque pronus adoravit,
asserens:
»Non sicut audivimus vidimus, sed plus plane vidimus
quam
nuper audivimus. » Cui denique ipse princeps Arichis ad
vesperam
diversos cibos, vina quoque precipua variaque poccionum
genera transmisit,
atque in regia aula eum cum suis, fidelibus morari
iussit.
13. Alia nempe die ipse princeps visitandi causa
ad eum veni
eumque percontari cepit de eius sospitate. Cui ille: »
Melius
numquam aliquando meminit m esse quomodo sum nunc. »
Et videns autem omnem sapienciam Arichis, et palacium
quod
hedificaverat, et cibos mense eius, et habitacula
servorum, et ordines
ministrancium, vestesque eorum et pincernas, miratus est
valde,
adiciens: »Verus est sermo quod audivi in harba mea
super sapiencia
tua et super gloria tua, et non credebam.narrantibus
mihi, donec per
memet ipsum veni, et vidi oculis meis, et probavi quod
media pars mihi
nunciata non fuerit. » His dictis, ipse Arichis suum
filium, ut diximus,
Grimoalt cum aliis obsides dedit, atque dona ei plurima
est largitus. At illi vale facientes. principi,
laboriosum iter
aripuerunt. Ferunt plane nonnulli, quod ipsum sepe dictum
Karolum in legati formam se transformasset, ut audita
Arichis
p.20
magnitudo cernere potuisset, et ipsum
legatum quem supra
diximus Karolus fuisset.
14. Igitur Grimoalt dum devenisset cum suis
Papiam, cum
gaudio ab ipso rege exceptus est, moratusque est apud eum
temporibus
multis. Ipse [se] predictus Arichis erga Dei precepta
sese
coartabat, atque creberrime pauperibus elemosinam
condonabat.
Factum est, ut una die ex more quidam presbyterum proprio
hore clamaret, quatenus pro sua delicta mitissimum agnum
mactaret. At ille, postposita verecundia, mox ecclesia
est ingressus,
missamque quamvis fedatus canere cepit. Mox altithronus
Dominus suum angelum e celo cum spongiis misit eumque
abluit,
et nullus nisi Arichis cernere potuit. Sacrificium ex
more peracto,
sordes quod angelus detulerat super eum ingecit. Princeps
presbyterum
iam fatum ante suum optutum venire iussit, eumque
delicacius percontavit de re que acciderat. At ille
seriatim licet
clam omnia enodavit, qualiter cuiusdam viri feminam
strupasset,
et non lotus sacrificium licet non dignus Deo
offeruisset. At ille
contenstans eum, ut nullo modo huic rei assensum daret.
Vir
ille, cuius mulier fedata fuerat, omni nisu decertabat,
quatenus
presbyterum illum extingueret; unde non modice ab ipso
principe
est obiurgatus, interminans, si occisurus fore, ille et
domus sua
igne esse cremandus. Quid multa dicam? Quadam die clam
super
eum venit, fortique hictu percussit et in terram mortuum
stravit.
At princeps ex improvisu virum illum cum uxore et
liberos,
clausa domus, licet non recte gessisset, igne cremari
fecit. Uxor
illius pregnans erat, vicinaque partui dedit sine ossibus
filium,
ut patenter daretur intelligi, misericordiam sine
discreccione
haberet, sicut suus natus carni habebat et tamen
fortitudinem
obmiserat, unde penitencia sine mora poposcit. Et
quemammodum
misericordia sine discreccione nil valet, sic ille
infantulus
sine ossibus minime valuit.
15. Quedam mulier virum proprium abebat et cum
alio viro
se commiscebat. Factum est, ut una nocte una cum alieno
in
p.21
dolo suum virum proprium
stranguillaret, et idipsum ingenti
voce emitteret, inquid ad suos: » Surgite, quia meus vir
apoplexia
est nimirum extinctus. » Dum ex more vicini et
consanguinei
circumquaque altrinsecus flerent, cum magno obsequio ad
sepulcrum usque perducitur, eumque humarunt: Dum ad aures
principis pervenissent, ut non propria morte fuisset
extinctus,
statim comprehendi virum illum qui mulierem defuncti
fedaverat
iussit, et in verbis talia promit: » Nisi extimplo quod
clam
iessisti nobis enodaveris, ilico nimirum morieris! » At
ille quod
nequiter gessit, omnia propalavít. Princeps idem alta
trahens
suspiria, tandem in voce erupit, inquid ad suos: » Virum
histum
comprehendite, eumque super mortuum facie ad faciem
dixtriccius
colligate; et quid exinde Redemptor humani generis
iudicaverit,
intimate. » Quo peracto, tercia die indagare iussit,
quid
exinde fuisset factum. Tunc reppererunt virum illum qui
fuerat
stranguillatus desuper stratum et ore naresque sui
perentori
corrosas. Proinde huic istorie conscripscimus, ut fideles
mulierem
halienam omnimodis caveant et ulcio divina cautissime
metuant.
16. Quidam illo in tempore patriarcha
Constantinopolim
preerat, vir bonus et iustus, sed hoc carnalis amore
nimirum
fedatus, in tantum ut neptem suam quasi eunuchus in domo
propriam haberet, eamque undique insignis vestimentis
fulciret.
Ille patriarcha morti approximavit;atque omnibus suum
nepote
qui videbatur commendavit. Dum obisset, una omnes illa,
qui
erat femina cunctis nescientibus, presulem elegerunt.
Prefuit
illorum ferme unum et semis annum. In tempesta noctis
quando
sopore corpora fexa premuntur, malignus spiritus ante
stratum ubi
Arichis dormiebat sese obduxit, et voce emisit asserens:
» Quid
agis Arichis? » At ille dum insolito clamore aures
innecteret, idem
diabolus: »Propalabo tibi, quid egi. Constantinopolitani
nimirum
p.22
feminam habent, ideoque (populus) terre
illius sui Redemptoris
detinetur iram. » Et hec dicens abscessit. Idem princeps
statim
suos Constantinopolim apochrisarios direxit, et cuncta
que ei
diabolus propalaberat aperuit. Illi vero curiosius
indagarunt, et
qualiter per Arichisum promulgatum fuerat reppererunt, et
tunc
pestis ipsa quievit.
17. Interim protelata verba omnimodis homittamus
et stilum
ad propositam rem revocemus. Ipse de quo premisimus
Arichis
cum regnasset annos viginti et novem et mesibus sex, iam
etate
maturus apud Salernum placida morte quievit, atque iusta
ecclesiam Dei genitricis sedis ipsius est humatus. Per
idem
tempus, ut diximus, sancte ipsius ecclesie Ropertus
episcopus
preerat, qui ab amore tancti viri super tumulum eius
eiusque
uxoris et filiis cameram instruere fecit. Fuit eciam vir
mitis
audasque et aprime liberalibus disciplinis imbutus, et ut
iam
diximus, hanc civitatem undique munivit atque in ea. Mire
magnitudinis immo et pulcritudinis palaccium construxit,
et
ibidem, in aquilonis parte ecclesiam in honorem beatorum
Petri
et Pauli instituit, que, ut aiunt, olim asilum Priapris
fuisset, et
ipse princeps idolum ingens illic invenisset ex auro
fabrefactum,
inde ipsam ecclesiam deaurante. Sufficiant que (de)
Arichis
eiusque prolis effavimus; nam sepe dictus Paulus in loco
ubi
eorum corpora requieverunt, plenissime eos versibus
illustravit,
quod nos huic ystorie inserere fecimus.
18. Ut retro traham stilum, aliquid inter plura,
qualiter sepe
a dictus princeps gerebat, fidelibus innuam, ut prelatis
sepissime
exemplum teneant et subiectis omnimodis gaudeant. Ipse de
quo
premisimus Arichis erga Dei cultura sese crebrissime
coartabat,
et undique prospera illi Dominus condonabat. Nam Argibos
potenti dextera superavit et fugam nimirum compulit ire;
qua
peracta victoria, non in elaccione est ductus, sicuti
tiranni
assolent facere et ad deteriora perveniunt, sed Creatori
suo, qui
p.23
conterit bella, inmensa gratia
exibebat; idipsum inopes et debiles
diverso habitu induebant, cibariaque habundanter nimirum
tribuebat; et Redemptor mitissimus vires necnon et
gloriam
libenter illi largiebat, et sua arva illesa optinebat, et
omnes sub
sua diccione letabant et exultabant.
19. Enodare fidelibus volo, qualiter omnipotens
Deus, antequam
ad dignitatem perveniret principalem, ei ostendit,
qualiter
honorem vigoremque cederet. Nam quadam die dum cum suo
principe in ecclesia beati protomartiris Stephani, que
sita est in
veterrima urbe Capua, - ab imperatore, Elene filio,
Constantino
eamque in honore omnium apostolorum dedicari decrevit,
licet
postea a beatissimo Germano, eidem episcopo urbis,
collatas ab
imperatore reliquias beati protomartiris Stephani necnon
et beate
Agathe virginis, proinde eam in honorem protomartiris
Stephani
vocari iussit; - et ut diximus, dum in eadem ecclesia,
Longobardorum
sicuti mox est, cum pugionibus accinti altrinsecus
introyssent, et unusquisque Deum indesinenter oraret, sic
ille
adolescens Arichis: » Miserere mei, Deus » labiis
impressis canere
cepit. Cum venisset ubi dicitur: » Spiritu principalis
confirma me »,
ilico spatham illius contremuit, acsi quislibet illam
concuteret.
Ille vero, oratione completa, cum pavore seriatim suis
collactaneis
enodavit. Unus ex his qui erat sapiencior ceteris, talem
sermonem erupit: » De hac instabili vita minime es,
quantum
mihi videtur, processurus, quam ad dignitatem principalem
Dominus te perducat. » Quod postea annuente Deo a
catelam
Longobardorum probavit eventus. Dum dux nomine
Liudbrandus
fuisset extinctus, una omnes Arichisum principem
acclamabant,
quapropter ad principalem dignitatem honorifice illum
videlicet asciverunt. Nam non ut assolent plurimi per
pecuniam
et per pollicitacciones plurimas optinere nimirum
honorem, sed
p.24
cunctis uno agmine coacti, licet non a
se sed ab illo qui dixit:
» Ubi duo vel tres congregati fuerit, ibi sum in medio
illorum »,
illum principem sublimarunt.
20. Hec de plurimis pauca dixisse sufficiat; nunc
que a
diacono Paulo, eleganti viro, prolata sunt, minime
omittamus,
sed huic ystorie enucleatim inserere faciam.
Lugentum lacrimis populorum roscida tellus
Principis hec magni nobile corpus habet.
Hic namque in cunctis recubans celeberrimus heros,
Prepollens Arichis, ho decus atque dolor!
Tullius ore potens cuius vix pangere laudes
Ut dignum est posset, vel tua lingua Maro.
Stirpe ducum regumque satus, asenderat ipse
Nobilior generis culmina celsa sui,
Formosus, validus, suabis, moderatus et acer,
Facundus, sapiens, luxque decorque fuit.
Quod logos et phisis moderansque quod ethica pangit,
Omnia condiderat mentis in arce sue,
Strenuus eloquii divini cultor et index,
Pervigil in lacrimis tempora noctis agens,
Anteibat iuvenes venatu, viribus, armis;
Flaminibusque ipsis famina sancta dabat.
Ter binis luxtris pátrie sic rexit abenas,
Fluctibus ut lintrem navita doctus agit.
Solliciteque +gre+ pacis servavit amator,
Consilio cautus, providus atque sagax;
Cum natis proprium nil ducens tradere censum,
Insuper et patrie promtus amore mori.
Mestorum solamen erat, solamen egentum,
Hos satagens verbis, hos relevare manu.
p.25
|
