Binnenkort

Krant: De Gaykrant
Datum: 7 mei 1988
Journalist: Frits Enk

De vleugel zwijgt, de herinnering aan Joeri Egorov blijft
De Russische pianist Joeri Egorov is onlangs in zijn woonplaats Amsterdam overleden aan de gevolgen van aids. Hij werd 33 jaar. Vorig jaar werd hij al door een hersenvliesontsteking uitgeschakeld, waardoor hij een aantal concerten moest annuleren. In het najaar was hij langzaam herstellend teruggekeerd op het podium: met een recital in de kleine zaal van het Concertgebouw, op 27 november 1987 vastgelegd door de NCRV-Radio.
 
Begin maart van dit jaar trad hij voor het laatst op in Maastricht. In mei zou hij solist zijn bij het Concertgebouworkest. Een nieuwe hersenvliesontsteking werd hem recentelijk noodlottig  en maakte een einde aan zijn leven en carrière. Joeri Egorov werd in 1954 geboren in_de Russische stad Kazan, de hoofdstad van de Tatarenrepubliek, een industriestad 700 km ten oosten van Moskou. Zijn vader was Rus, zijn moeder is Armeense. 'Wat haar zelf door de oorlog niet lukte, zou zij doorzetten en stimuleren bij haar drie zonen, van wie Joeri de middelste is: een muzikale studie. Van zijn zesde tot zijn zeventiende kreeg Joeri les van een lerares, die zelf leerling was geweest van de concertpianist Jakob Zak. Vervolgens studeerde hij vijf jaar aan het Moskous conservatorium bij de grote meester, van wie hij alles leerde. Zak wees hem er onder meer op, dat een goede interpretatie een kwestie van inbeelding is. 'Bij dit stuk moet je een Griekse tempel voorstellen die pal aan zee staat. Of denk aan een roofdier dat op sterven ligt.' vertelde Egorov aan verslaggever Jan Brokken in een interview met de Haagse Post in 1981. Egorov, prijswinnaar van concoursen in Parijs (Marguerite Long - Jacques Thi-baud in 1971) en Brussel (Koningin Elisabeth Concours), kwam in 1974 als laureaat van het Tsjaikovski Concours voor het eerst naar Nederland voor een matinee bij de VARA-Radio. Op zijn veelzeggende debuut volgde een uitnodiging de volgende maand terug te komen, maar het Russische staatsimpresariaat Goskonsert verhinderde hem op zo korte termijn een tweede reis naar het westen te maken.
Verbergen
Anderhalf jaar later, mei 1976, meldden de kranten de verdwijning van de jonge Russische pianist. Toen hij een jaar eerder als finalist bij het Koningin Elisabeth Concours in Brussel was, overwoog Joeri al te vluchten. Tegenover de Haagse Post zei hij: ‘Na lang wikken en wegen heb ik besloten eerst het conservatorium in Moskou af te maken. Rusland is een onleefbaar land. Het is ronduit ridicuul dat je bepaalde boeken niet kunt lezen of bepaalde muziek net mag spelen – Schoenberg bijvoorbeeld of Stockhausen: decadente kapitalistische kunst. Bovendien ben ik homoseksueel. In Rusland beschouwen ze homoseksualiteit als een vorm van krankzinnigheid. Ik leefde met het complex dat ik mentaal ziek was. Zodra je openlijk bekent homoseksueel te zijn, ga je voor minimaal vijf en maximaal zeven jaar de gevangenis in. Ik moest het verbergen en dat haat ik. Je kunt niet je hele leven liegen. Officieel bestaat er geen homoseksualiteit in Rusland. Niemand durft ervoor uit te komen. Ik vertrouwde geen sterveling. Toen ik op m'n negentiende m'n ouders vertelde dat ik homoseksueel was, vreesde ik het ergste. Rusland is een moralistisch land, mijn ouders zijn lid van de partij, en mijn vader zat in een kwetsbare positie: hij is leraar aardrijkskunde aan een middelbare school. Ook mijn beste vrienden vertrouwde ik niet, over mijn vluchtplannen heb ik nooit met iemand gepraat. Ik leefde in permanente angst. Vooral het laatste jaar in Moskou was verschrikkelijk. Ik zag de toekomst somber in. Gevangenschap. Psychiatrische klinieken wellicht. Nooit meer op het podium. Soms kwam er iemand op me afstappen en zei: "Ik weet wat er over je wordt verteld." Het was verstikkend.' Tijdens een tournee in Italië dook Joeri onder. Hij belandde in een Romeins politiebureau en vroeg politiek asiel. Om persoonlijk en artistieke redenen week hij enkele weken later uit naar ons land.
Tweede vaderland
‘Ik wilde naar Nederland. Ik had hier drie keer gespeeld en ik kende een paar mensen. Nederland leek me in alle opzichten een vrij land. Ik heb er geen seconde spijt van gehad dat ik naar het westen ben gegaan. Ik voel me thuis in Amsterdam, ik heb ook een appartement in New York, maar het liefst ben ik toch in Amsterdam.' Aanvankelijk verzette de Nederlandse Toonkunstenaars Bond zich tegen de aan Egorov verstrekte verblijfs- en werkvergunning uit vrees voor aantasting van de werkgelegenheid van Nederlandse musici. Een politiek vluchtelingenschap was volgens de bond niet aan de orde. Er was geen sprake van bedreiging met 'gevangenschap of erger'. De bond had weinig oog voor Egorovs werkelijke problemen: het artistiek, cultureel en sociaal verstikkende klimaat in de Sovjet-Unie en het ook verborgen moeten houden van zijn homoseksuele geaardheid. In Nederland, zijn tweede vaderland, was hij ook echt vrij. Van hieruit kon hij - in bezit van een Nederlands paspoort - een internationale carrière opbouwen zonder bureaucratische invloeden van buitenaf. In Amerika werd 'de nieuwe Horowitz' bejubeld om zijn vertolking van Bach, Mozart en Chopin. Hij veroverde Carnegie Hall in 1978 en had tot verbazing van het publiek de finale van het in Texas gehouden Van Cliburn Concours gehaald. Zijn deelname werd getorpedeerd door het Russische jury-lid. Spontaan werd vervolgens een inzamelingsactie .georganiseerd en Egorov kreeg de 10.000 dollar die de prijswinnaar ook zou ontvangen. Bovendien bood de Newyorkse impresario Maxim Gershunoff hem nog voor de finale een contract aan voor een serie concerten. Het Franse dagblad 'Le Monde' noemde hem de nieuwe Lipatti.
Joeri Egorov verliet depressief zijn eigen land in de zekerheid zijn ouders niet meer te zullen zien. De Russische culturele bazen hadden ernstige problemen met Joeri's goed voorbereide vlucht. Hij kreeg een brief van zijn moeder met de mededeling dat zijn vader was overleden; of hij niet wilde overkomen. Joeri vertrouwde de zaak niet en achteraf bleek het handschrift te zijn vervalst en zijn vader was springlevend. Ondanks de perestrojka van Gorbatsjov mocht Joeri's moeder - zijn vader is inmiddels wel overleden - de begrafenis van haar zoon niet bijwonen.
Gevoelige pianist
Joeri Egorov was een sterke muzikale persoonlijkheid met een feilloos gevoel voor proporties in klankkleur en vorm. Met zijn poëtische voordracht bracht deze gevoelige pianist de jongste garde pianisten een nieuw elan, als tegenhanger van het strikte, klinische pianospel. Hij was wars van uiterlijk vertoon en wilde niet de glamour van een grote pianistencarrière. Hij was veeleisend voor zichzelf, een perfectionist. Dat hij nooit op concoursen een eerste prijs kreeg, zat hem niet dwars: 'Om te winnen moet je voldoen aan een soort standaard, een goede techniek hebben, effectvolle stukken spelen en niet je eigen individualiteit tonen.' Hij richtte zich altijd op de muziek en ging in grote of kleine zaal de dialoog aan met de partituur. Tijdens zowel recitals, uitvoeringen van kamermuziek als solistisch optreden bij een concert dwong Egorov door een rechtstreeks contact ook de luisteraar tot de uiterste concentratie en was de luisteraar alleen met hem in de ruimte.
Het concerteren was zijn houvast in de slotfase van zijn bestaan dat in steeds ernstiger mate werd bedreigd door de ongeneeslijke ziekte. Vele malen speelde hij in de Verenigde Staten, Engeland, Duitsland en de Scandinavische landen. In ons land was hij geregeld gast bij het Concertgebouworkest, het Amsterdams Philharmonisch Orkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest, het Residentie Orkest en het Frysk Orkest, maar speelde hij ook kamermuziek met onder anderen Emmy Verhey.
Blijvende herinnering
Egorovs specialisme was de muziek van Schumann, Schubert, Debussy en Chopin in recitals en Tsjaikovski, Brahms en Rachmaninov in concerten. Ook was hij een vurig pleitbezorger voor onbekende, vooral avant-gardemuziek van Russische componisten.
Zijn Chopinspel had volgens muziekrecensenten een beetje het karakter alsof de muziek 'du moment' ontstond, als het ware geïmproviseerd, eerlijk, van binnen uit, naturel. Hij was daarbij zowel echt lyrisch als afwisselend fel bewogen. Hij verbond episoden van ingehouden spanning met momenten waarin hij bijvoorbeeld opmerkelijk veel rubato toepaste. In Schubert combineerde hij betoverende lyriek en adembenemend snel en virtuoos spel met een feilloos oog voor de klassieke conceptie.
Egorov heeft diverse vertolkingen vastgelegd op schitterende platen, die ongetwijfeld weldra op cd zullen verschijnen. Vooral de werken van Schumann zijn opvallend vanwege de spanning en allure. Verwant aan zijn favoriete pianisten Svjatoslav Richter en Arturo Benedetti Michelangeli. Buiten de negentiende-eeuwse muziekliteratuur ook opvallende prestaties op Haydn- en Debussyplaten. De te korte, maar zeer produktieve en met fraaie muzikale successen geplaveide loopbaan van Joeri Egorov is helaas afgebroken.