مسجد جامع  فهرج

Fahraj Mosque

ساخت مسجد جامع فهرج به نیمه اول قرن اول هجری برمی گردد. این مسجد، تنها مسجدی در جهان اسلام با قدمت زیاد است که ساختمان آن از ابتدا تا کنون تغییری نکرده است. مسجد از نوع شبستانی و فاقد ایوان است. اگرچه بین باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد اما ظاهراً مسجد جامع فهرج قدیمی ترین مسجد ایران است. هرچند برخی مسجد تاریخانه دامغان را قدیمی ترین مسجد ایران می دانند. درحال حاضر مسجد تاریخانه صرفاً کاربرد بازدید و گردشگری دارد اما  مسجد جامع فهرج کماکان زنده و پویا بوده و در آن نماز برپای می دارند.

هشت ستون بزرگ، شبستان کوچک و شکل بنا، انسان را به یاد ساختمان های دوره ساسانی می اندازد. منار گلی نه چندان بلند مسجد در قرن سوم به بنای اصلی اضافه شده، که در عین حال راه دسترسی به پشت بام نیز می باشد. این مسجد، همچون بسیاری دیگر از مساجد جامع دارای درهای ورودی متعدد می باشد.

وارد مسجد که می شوید هیچ اثری از محراب، گنبد، کتیبه، کاشیکاری و سایر صنایع و تکلف هایی که بعدها در ساخت مساجد مرسوم گردید نمی یابید. سادگی آن صداقت هزار و چهارصدساله ای را گواه است، بی آنکه زنگار ریا، چهره دلنشینش را رنگین کند.  اگرچه وجود زیلوهایی که برای نماز بر زمین پهن شده است، سجاده ها، مهر و منبر، روح تازه گی و پویایی را به انسان القاء می کند اما بی شک نحوه سیم کشی زشت و ناهنجار، پنکه های سقفی ، حوض خالی و بدقواره ای که می تواند بسیار زیباتر و شایسته چنین مکانی باشد، دل را می آزارد.

این بنا به شماره 906 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

موقعیت جغرافیایی:

استان یزد، شهرستان یزد،  '45  ْ31 شمالی و  '34  ْ54  شرقی. ارتفاع از سطح دریا 1270 متر.

نحوه دسترسی:

روستای فهرج در 25 کیلومتری جنوب شرقی یزد واقع شده است. برای رسیدن به فهرج لازم است بعد از خروجی شهر یزد به سمت کرمان، بعد از سه راهی کمربندی، از اولین دوربرگردان دور بزنید و سپس در جاده یزد – بافق، هفده کیلومتر جلو بروید. توجه داشته باشید که تابلو راهنما یا وجود ندارد یا بخوبی قابل رؤیت نیست. جاده از سه راهی تا فهرج یک بانده ، دوطرفه با آسفالت خوب و پر تردد است.

امکانات رفاهی:

*  در روستای فهرج فروشگاه مواد غذایی و پمپ بنزین وجود دارد.

*  در کنار مسجد سرویس بهداشتی نسبتاً قابل قبول موجود است. توالت فرنگی جهت بیماران و بازدیدکنندگان خارجی وجود ندارد.

*  آب آشامیدنی بهداشتی به راحتی در دسترس است.

*  استفاده از رستوران های محلی، خصوصاً در فصول گرم سال توصیه نمی شود.  

*  راهنمای محلی یا راهنمای سازمان میراث فرهنگی وجود ندارد.

*  در مسجد معمولاً باز است. جهت ورود نیازی به تهیه بلیت نیست.

*  پارکینگ مشخص و نگهبان برای اتوموبیل موجود نیست.

*  آنتن دهی تلفن همراه خوب است.

امنیت منطقه:

منطقه یزد از ضریب امنیتی بالایی برخوردار است. مردم منطقه خونگرم و مهربان هستند. هرچند بازدید شب هنگام از روستای فهرج و مسجد، جذابیت و لطف ندارد.

بهترین زمان بازدید:

به علت موقعیت کویری، طبیعی است که در ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور گرمای هوا آزاردهنده است. بهترین زمان بازدید،  ماه های فروردین، اردیبهشت، مهر و آبان است.

 

* توضیحات اضافه:

 

چرا در مساجد قدیم منار می ساخته اند؟

در منطقه کویری ایران باستان، رفت و آمد مردم از یک منطقه به منطقه دیگر، در طول روز، به علت گرمای هوا و تابش نور خورشید بسیار سخت و طاقت فرسا بوده است. به همین علت کاروان ها عمدتاً شب ها طی طریق می کرده اند. بنابر این علاوه بر استفاده از ستاره ها برای جهت یابی ( که همه مردم از آن اطلاع نداشته اند ) روشی لازم بوده است تا مسافران بتوانند بدون آنکه گم شوند، خود را به آبادی دیگر برسانند. لذا ستون های بلندی که در گذشته به آنها  میل (meel) می گفتند، توسط حکمران یا نیکوکاران محل ساخته می شد و کسی را مأمور می کردند تا شب هنگام بر بالای میل آتش برافروزد. می دانیم که شب ها در هوای صاف و بدون غبار ، سیگار روشن یک فرد ایستاده سیگاری از فاصله 16 کیلومتری دیده می شود. بنابراین وجود آتش بر بلندای یک میل با ارتفاع پنج متر یا بیشتر، خصوصاً در منطقه کویری، از دوردست ها قابل رؤیت بوده است. و به این ترتیب مسافران می توانستند راه خود را پیدا کنند. وقتی اعراب بر ایران مسلط شدند، نام آین آتشدان هایی که بر بلندی ساخته می شد، معرب گردیده و به " منار " ( محل نار، یا   محل آتش ) تغییر نام داد. بعدها، چون مساجد محل اجتماع و انجام بسیاری از امور مردم بود، منار را در کنار یا نزدیک مسجد بنا نمودند. گواه صادق این مطلب منار مسجد جامع ساوه است که بیش از یک صد متر با خود مسجد فاصله دارد. با رشد صنعت معماری و ساخت گنبد های بزرگ برای مساجد، عاملی لازم بود تا نیروی رانش گنبد یا طاق های قوسی با دهنه زیاد را مهار نماید، بنابراین برای مهار نیروی رانش از دو منار با جرم زیاد در دو طرف سردر قوس دار مسجد یا دو طرف گنبد استفاده نمودند. هرچند وجود تقارن، از لحاظ هنر معماری، بر زیبایی بنا می افزوده است.

با توجه به توضیحات فوق، وجود این شائبه که مساجد دومناره مربوط به شیعیان و مساجد تک مناره مربوط به اهل تسنن است، اساساً مردود می باشد. هم اکنون مسجد نمایشگاه بین المللی تهران تک مناره ساخته شده و مساجد بزرگی چون مسجد الحرام در مکه،  مسجد پیامبر ، مسجد قبا ، مسجد شجره  در مدینه، مسجد سلطان احمد و مسجد ایاصوفیه در استانبول بیش از دو منار دارند که صرفاً جنبه زیبایی داشته و کاربری دیگری ندارند.

 

سامان دهی اطراف  مسجد جامع فهرج:

مسجد جامع فهرج اولین بار توسط زنده یاد  استاد محمدکریم پیرنیا در سال 1349 به جامعه علمی ایران معرفی شد. سال ها بعد توسط یکی از شاگردان صدیق ایشان، آقای مهندس احمد علوی راد طرح ساماندهی پیرامون و گذرهای اطراف مسجد جامع فهرج به عنوان پروژه دیپلم کارشناسی ارشد ارائه گردید. در سال 1385 این طرح با تغییراتی، توسط زنده یاد مهندس علی علوی راد و با هزینه بنیاد مسکن اجرا گردید.

 

توضیحات عکس ها:

عکس شماره 1:

            نمایی از مسجد جامع فهرج و محوطه باز بیرون مسجد

عکس شماره 2:

            نمایی از مسجد جامع فهرج. به توضیحات پیرامون منار در متن مراجعه فرمایید.

عکس شماره 3:

            نمایی از داخل مسجد. به اندازه ستون ها و شکل ساسانی بنا دقت فرمایید. جهت مقایسه ی اندازه ی ستون ها می توانید آن ها را با گلیم های پهن شده در کف مسجد مقایسه کنید.

عکس شماره 4:

            حیاط و منار مسجد. گاهی اوقات بر بالای این نوع منارها لک لک آشیانه می سازد و مردم این اتفاق را به فال نیک می گیرند.

عکس شماره 5:

            طاق گنبدی و یکی از درهای مسجد که فعلاً با آجر و ملات پوشیده شده است.

عکس شماره 6:

            در ورودی مسجد

عکس شماره 7:

            محوطه ی قابل استفاده ی مسجد برای نمازگزاران. به بی سلیقگی های به کار رفته در تزیین داخلی اولین مسجد ایرانی دقت فرمایید.

عکس شماره 8:

            محوطه ی پیرامون مسجد که مورد بازساری و مرمت کلی قرار گرفته است.

عکس شماره 9:

            محوطه پیرامون مسجد.

عکس شماره 10:

            نمایی زیبا از مسجد جامع فهرج. قدیمی ترین مسجد ایران

عکس شماره 11:

            حیاط و حوض خالی مسجد

عکس شماره 12:

            حیاط مسجد. یکی دیگر از درهای مسجد مشاهده می شود. توجه شما را به این نکته جلب می کنم که یکی از خصوصیات مساجد جامع این است که دارای درها و ورودی های متعدد هستند تا مردم از نقاط مختلف شهر یا محله به راحتی به آن وارد شوند. مساجد جامع عموماً در مرکزی ترین نقطه شهر ساخته می شد و هر کدام از درها معمولاً به یک راسته بازار باز می شد.

 

نویسنده و عکس ها از: دکتر مسعود شهیدی

 

هرگونه کپی برداری به منظور تجاری ممنوع است. کپی برداری به منظور اشاعه فرهنگ گردشگری و با اهداف غیرتجاری درصورت اجازه مدیر سایت و ذکر منبع بلامانع است.

بازدید کننده ی گرامی: در صورتی که از مسجد جامع فهرج بازدید نمودید، خواهشمند است هرگونه تغییر در مطالب مربوط به امکانات رفاهی یا سایر مواردی که به نظرتان می رسد را از طریق لینک نظرات به مدیریت سایت اطلاع دهید تا دیگران نیز از آن بهره مند گردند. با تشکر