Н.Нагаанбуу: Америк соёлтой төрийн түшээд Монгол сурвалжаа ойлгохгүй байна

Нийтэлсэн: 2012-11-09 12:46:30

Чингис хааны төрсөн өдрийг тэмдэглэх асуудлаар Түүхч, профессор Н.Нагаанбуутай ярилцлаа.

-Засгийн газар Чингис хааны төрсөн өдрийг арван нэгдүгээр сарын 14 хэмээн товлож, улс даяар амралтын өдөр болгох тухай асуудлыг Та болон хэсэг түүхчид нэлээд эсэргүүцэж байх шиг байна. Учир шалтгаан нь юу вэ?

-Төрийн томчууд төрсөн өдөртэй Чингис хааныг төөрсөн өдөртэй болгочихлоо. Энэ нь "Нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохлов" гэдэг болж байна. Би яагаад төрсөн өдөртэй гэж хэлж байна гэхээр Монголын тулгатай сурвалжуудад "Чингис хаан өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэнд төрсөн" гэж тэмдэглэсэн байгаа. Эрт цагт алтан ургийн сурвалжтанууд шинийн гурванд "Тасман тахил"-ын мялаалга хийдэг байсан. Харин маргааш нь энгийн ард түмэн гал голомтын тахил буюу хааны төрсөн өдрийг тэмдэглэдэг байсан тухай тэмдэглэсэн байдаг.

Үүнийг монгол ёс заншлаар бичдэг түүхч, судлаач Х.Нямбуу, их хүрээнд 30 гаруй жил ажилласан эрдэмтэн Ларсон нар Чингис хаан арван хоёрдугаар сарын 25-нд төрсөн гэж бичсэн. Ийм тодорхой төрсөн өдөртэй түүхэн хүнийг гаднын иргэд төрийн толгойд гарсан юм шиг хуучин, уугуул өв соёлоо мэдэхгүй англи боловсролтой төрийн түшээд төөрүүлчихлээ. Тэдэнд англи хэлээр Америкийн соёлыг яривал ойлгох байсан байх. Монгол хэлээр, эх сурвалжаа бариад явахаар ойлгохгүй байна.



-Хэдэн зуун жил чимээгүй байсаи Чингис хааны төрсөн өдрийг гэнэт товлох болсон шалтгаан нь юу байв. Үүнийг зарим хүмүүс улстөртэй холбоотой гэж ярих юм?

-Түүхэнд иймэрхүү байдлаар хандаж болохгүй. Өв соёлоо мэдэхгүй түүхээрээ тоглосноос болж Чингис хаан дэлхийд элэг доог болж байна. Жишээлбэл, Грекийн эрдэмтэд түүхийг зуун болон оноор нь тооцдог. Гэтэл манайхан гэнэт ухаарсан мэт Чингисийн төрсөн өдрийг товлож, олон нийтийн амралтын өдөр болгох талаар шийдвэр, тогтоол гаргахдаа тулаад байна. Арван нэгдүгээр сарын 14-нийг энэ жилийнхээр гаргаж ирсэн. Гэтэл Чингис хаан 2012 онд төрөөгүй. Ийм байхад энэ оныхоор тооцож төрсөн өдрийг товлох ямар ч үндэслэл байхгүй.

Мөн Манжийн дарлалд байсан үе буюу 1911 оны үед хэрэглэж байсан шарын зурхайг Богд хааны зарлигаар хаасан байдаг. Өнгөрсөн жил эрх чөлөөгөө эдэлж байна хэмээн нэг их том баяр хийсэн биз дээ. Гэтэл 1911 онд Манжийн дарлалаас салсан тул Манжийн тооллыг хаалаа гэсэн зарлигийг өнөөдөр яагаад хүчин төгөлдөр мэтээр яриад байгаа юм. 1911 оноос эхлээд олноо өргөгдсөн гэж төрийн хэрэгт авч хэрэглэж байгаад хаясан билгийн тооллын зурхайг яагаад хэрэглээд байгаа юм. Би үүнд их гайхаж байна. Тэгээд эцэстээ баримт судалгаанд түшиглээд, хөөцөлдөөд ирэхээр улс төрийн шийдвэр гэж хэлж байна шүү дээ.



-Маргаантай байдлаас харахад түүхчид оролцоогүй юм шиг харагдаж байна. Тэгэхээр үүнийг хэн шийдэж гаргасан төрсөн өдөр болж таарч байна аа?

-Чингисийн төрсөн өдрийг тодорхойлоход түүхчид оролцоогүй. Би Шинжлэх ухааны академийн Түүхийн хүрээлэнд хандсан. Хариу бичиг ирүүлсэн. "Манай Түүхийн хүрээлэн оролцоогүй. Хэл бичгийн эрдэмтэн А.Чоймоо, түүхч А.Очир нарын хүмүүс идэвхтэй оролцож тогтоосон. Мэдээж XIII зуунд төгс буянтын цаг тооны бичгийг барьж байгаагүй нь ойлгомжтой" гэсэн утга бүхий бичиг ирүүлсэн. Тэгэхээр Түүхийн хүрээлэн арваннэгдүгээр сарын 14 гэдэг тоо гаргахад оролцоогүй болж таарч байгаа юм.

Өөрөөр хэлбэл, түүхчдэд нэг их хамаатай асуудал биш гэж төрийн томчууд ойлгож байх шиг байна. Гэтэл УИХ-ын байнгын хорооны хурал дээр Ерөнхийлөгчийн зөвлөх П.Цагаан, УИХ-ын гишүүн Ч.Сайханбилэг тэргүүтэй хүмүүс их хааны төрсөн өдөр тогтоож байгаагаа улстөрийн зорилготой гэж хэлсэн. Үүний өнгөн шалтаг нь Чингис хааныг бусад улс орнууд өөрийн баатар хэмээн үзэж эхэлсэнтэй холбоотой хэмээн тайлбарлаж байгаа.

Түүний цаана ямар улстөрийн шалтгаан байгааг би мэдэхгүй байна. Үнэхээр улстөрийн шалтгаан байгаа юм бол яагаад ардчилсан Монгол Улс 200 гаруй жил дарлагдсан Манжийн тооллыг ашиглах болов. Түвдийн шашин уруу гүнзгий орох болсон шалтгаан юу байв гээд олон асуудал гарч ирнэ.



-Таны тооцоолж байгаагаар Чингисийн төрсөн өдөр яг хэзээ вэ?

-Төрийн түшээд арваннэгдүгээр сарын 14 гэж тогтмол өдөр яриад байна. Тэгвэл энэ өдөр 2014 онд намрын адаг сарын 23-нд таарч байгаа. Намрын адаг сард Чингис хаан төрсөн гээд зогсож байх уу. Яг түүхээрээ бол Чингис хаан өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэнд төрсөн шүү дээ. Бид энэ байдлыг ойлгуулах гэж төр засагт хандаад байгаа юм. Байнгын хороогоор энэ асуудлыг хэлэлцээд, дараагийн хурлаар шийдвэрлэе гэж ярьсан байна лээ. Тэгэхээр тэд жил бүрийн өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэнд төрсөн өдөр нь гэж тэмдэглэж байхаар тогтож байх шиг байна.

Ингэснээр энэ жил арваннэгдүгээр сарын 14-нд таарч байгаа бол 2015 оны өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн нь арван хоёрдугаар сарын 13-нд байна. Хойтон жилийнх нь аравдугаар сарын 30-нд таарч байгаа. Энэ хооронд 44 хоногийн зөрүүтэй. Ингэхлээр энэ 44 хоногийн алинд нь Чингис хаан төрсөн гэж үзэх болж байна. Их хаан байтугай эгэл бид нэг л өдөр төрдөг. Ишиг, хурга ч нэг л өдөр төрдөг биз дээ. Гэтэл Чингис хааныг төрсөн өдөргүй болгож төөрүүлж байгаараа түүхэнд хэр зэрэг хандаж байна гэдгээ харуулж байна. Чингис хаанаас өмнөх нэр төртэй хүмүүс нэг л онд төрсөн байдаг. Тэгэхээр Чингисийн төрсөн өдрийг билгийн тооллоор тогтоох нь зөв.



-Билгийн тооллыг зөв гэж үзэж буй шалтгаанаа тайлбарлана уу?

-Билгийн тоолол нь сарны тоолол гэсэн үг. Төгс буянтын зурхайн жилийн 384 хоногтой, эсвэл 354 хоногтой гэж үзэж зохиосон байдаг. Жил дуусахад шинийн нэгний cap байдаггүй. Шинийн нэгний cap зөв тооцоолсон бол байж л байх ёстой. Гэтэл ертөнц 365 хоногтой. Энз нь таарахгүй болохоор илүү сартай болгодог. Зарим өдөр нь шахагддаг, зарим өдөр бүр алга болдог. Иймэрхүү тооцоо хийдэг учраас малчид цаг тооны бичгийг цээжлэхийн аргагүй болсон. Миний бодлоор өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгнээр тогтооход төөрөх юм байхгүй. Ерөөсөө өдрийг нь заачихсан байгаа.

Үүнийг аргын тооллоор тааруулах гэж байгаа бол ард түмэн бас л тааруулчихсан. Арван хоёрдугаар сарын 22-ны өдрийг монголчууд өдөр шөнө тэнцээд хамгийн богино өдөр, урт шөнө гэж нэрлэдэг. Өөрөөр хэлбэл, ес эхэлдэг. AH, МАХН зөвшилцөж, түүхээр оролдож болохгүй л гэмээр байна.

Б.Цэцэгдэлгэр
Эх сурвалж: "Монголын үнэн"

СУРТАЛЧИЛГАА :

49 сэтгэгдэл харуулж байна        

  2. Хэдэн цаг хэдэн хоромонд Тэмүүжин хүү эхийн хэвлийгээс унасан байна аа. Элбэгдорж гуай?????????? Тэрийг мэдвэл би Их эзэн хаандаа залбирал үйлдмээр байна. Өтгөс надад туслаач

    Зочин, 2012-11-09 13:00:06, 202.5.203.210Хариу бичих

    3. hezee erbemten boltson yum be

    Зочин, 2012-11-09 15:12:44, 180.149.78.24

    bas neg arhi uuh udur nemegdlee.Chingisees Syhbaatar janjin hamaagyi ih gavyatai hyn.Chingis gadaadad garch heden hyn alaa l biz hend heregtei yum be

    Зочин, 2012-11-11 22:30:03, 68.33.93.142

    Энэ Нагаанбуу Гарамочир Мөнхочир гээчүүд хаана хэзээ юу судлаад мундаг их эрдэм мэдлэгтэн болсон юм болоо.Юу ч мэдэхгүй ийм өөрөө өөрсдийгөө гайхуулагч нарт юу л байв гэждээ. Мангуу улсууд 5 үгэндээ танигдана гэдэг үг бий.Тэгээд ногооноороо буунууд юу ч онохгүй гэдэг үнэн байна. Хутган үймүүлэгч нарын ар талыг нь сайн судлахгүй бол биднийг харийнханы өгөөш болгох гээд байна.Энэ хэдэн шаарууд мөрөөрөө явж оногдол хоол оо идмээр юм.

    тататунга, 2012-11-12 12:31:45, 124.158.111.11

    Таны нэр:

    Тайлбар:

  3. Нагаанбуу гуай өөрөө ч Эзэн Богд Чингис хааны төрсөн өдрийг хэлж чадахгүй.Тайваний үндэсний архивт байгаа Их Хөх гүрний үеийн баримтыг олж үзэх боломжийг судалж хөөцөлдөх хэрэгтэй байх.Засгийн газар ч энд анхаарах ёстой.Гоминданчууд эх газрын хятадаас дүрвэхдээ алт зөөхөөсөө илүүтэй эртний түүхийн архивыг аваад явчихсан юм билээ.Эртний бичгийн боловсролыг дээдэлдэг ухаантай хүмүүс өөр юм хийдэг юм байна гэж ойлгосон.Тэндээс л юм олдох ёстой.Энд нэг нэгнээ хараагаад ахиц гарахгүй.

    зочин, 2012-11-09 13:06:44, 122.201.18.141Хариу бичих

    4. Өө их хааны маань төрсний гэрчилгээг Тайванчууд аваад явсан юм уу?

    Зочин, 2012-11-10 20:39:10, 182.160.38.212

    Таны нэр:

    Тайлбар:

  4. Их эзэн хааны ясыг өндөлзүүлэх эрхийг элбэгдорж хулгайчид хар обама өгсөн юм байх даа.Үүнийхээ оронд Хятад,Монголын харилцааны талаар сайн бодмоор юм даа. Үхсэн хүн босч ирэх биш

    зочин, 2012-11-09 13:14:03, 202.179.20.241Хариу бичих

    5. Таны нэр:

    Тайлбар:

  5. чингэс гэж ах хүү байсан юм болов уу.

    Зочин, 2012-11-09 13:15:53, 182.160.27.217Хариу бичих

    6. Таны нэр:

    Тайлбар:

  6. Элбэгдорж мэднэ

    ххх, 2012-11-09 13:47:50, 182.160.1.158Хариу бичих

    7. Namsrai guain torson odriig medeh uu.nagaanbuu mine.

    Зочин, 2012-11-10 05:50:21, 166.181.3.161

    Таны нэр:

    Тайлбар:

  7. Delhii niiteeree l Gregoriin toolloor yavj baigaagaas hoish ene toollooroo l yavah heregtei. Gar buunii nertei Erdemten guai uuruu ch medehgui bn shdee. Medehgui baij medemhiirehee boli.

    bi, 2012-11-09 14:21:51, 203.194.116.80Хариу бичих

    8. Таны нэр:

    Тайлбар:

  8. 11 sariin suulchiin 7 khonogiin 5 dahi odriig Chingis khaanii mendelsen odor gej toocood bukh niiteeree temdeglej baicgaaya.Baasan ahaas omno torson ni todorhoi sh dee.

    Erguu, 2012-11-09 15:48:23, 203.91.112.12Хариу бичих

    9. Таны нэр:

    Тайлбар:

  9. Nagaan buu tuh ch gesen baihyn Chingis haany torson odryg zaalguulaagui baij hudlaa bult sureed baih yom aa? icheech.

    irgen, 2012-11-09 15:56:31, 122.201.18.134Хариу бичих

    10. Таны нэр:

    Тайлбар:

  10. shal ytgaggvi hydlaa iim yum hiih hend heregtei, bas l 1 arhi yyh udur

    Зочин, 2012-11-09 15:59:51, 203.91.117.4Хариу бичих

    11. Таны нэр:

    Тайлбар:

  11. БАС ЯМАР БААСНЫХ Нь АМЕРИК СОЕЛ ЭНЭ ТЭР ВЭ ХЯТАД СОЕЛТОЙ ХЯТАДЫН ЭРЛИЙЗҮҮД ШДЭЭ.

    Зочин, 2012-11-09 16:49:32, 122.201.18.131Хариу бичих

    12. Таны нэр:

    Тайлбар:

  12. Хагас түүхийг Нагаанбуу мэднэ гэж зохиолчдын онигоон дээр байдаг юм.Ер энэ тэндээс ганц нэг зүйл хагас хугас уншсан болоод эрдэмтэн гэх мода монголоор дүүрэн болж нийгмийг үймүүлэх болж дээ хөөрхий гэж

    bat, 2012-11-09 17:05:01, 202.9.47.134Хариу бичих

    13. Таны нэр:

    Тайлбар:

  13. Gar buu guai. tiim mundag yum bol undesleltei batalgaatai udur heleed tomrooch. Uuruu ch medehgui baij

    Gar buu guaid, 2012-11-09 19:30:03, 203.194.116.80Хариу бичих

    14. Таны нэр:

    Тайлбар:

  14. -Монголын тулгатай сурвалжуудад- "Чингис хаан өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэнд төрсөн" гэж тэмдэглэсэн байгаа гэнээ. Тулгатай сурвалж гэж юуг хэлээд байна. Тодорхой хэлэч ээ. Ингэж худлаа цээжний бангаар ярьж болохгүй. Ер Монголчууд нэн ялагуяа одоогийн настай хүмүүс төрсөн өдрөө мэддэггүй шүү дээ. Чингис хааны төрсөн өдрийг ганцхан Өүлэн эх л мэдэх байх. Байдал ийм байхад худлаа юм ярьж олон түмэнд нэг их мундаг судлаач амьтан болж харагдаг гээд байгаа ийм нөхдүүд их байна. Гол хэлбэр биш, агуулга нь чухал. тэгээд энэ ярилцлага хуучирсан байна. УИХ-аас өчигдөр 8-нд гарсан шийдвэрээр бол Чингис хааны төрсөн өдрийг билгийн тооллын жил бүрийн өвлийн эхэн сарын шинийн 1-2 нд тэмдэглэхээр болсон. Өөрөөр хэлбэл цагаан сар шиг жил бүр өөр өөр өдөр тэмдэглэхээр л болсон байн шүү дээ. Түүнээс биш яг 11 сарын 14 биш. Одоо тэгээд болоо юм биш үү. Юугаад гуншаад байна...энэ нөхөр ..

    Батсайхан, 2012-11-09 19:36:26, 68.34.40.67Хариу бичих

    15. Уншиж байгаа юмаа эхлээд сайн ойлго. Зөв л юм хэлсэн байна шдээ. Хэзээ хүний төрсөн өдөр жил бүр өөрчлөгдөж байсан юм. Чинийх жил бүр өөрчлөгддөг үү. Нагаанбуу гуайн хэлэх гэсэн санаа нь тухайн үеийн тоолол л григорын тооллын хэдэн байсан гэдгийг яс тогтоогоод тэр өдрөөр нь тэмдэглэе гэж байгаан бусуу

    дээрх нөхөрт, 2012-11-13 15:54:26, 122.254.127.35

    Таны нэр:

    Тайлбар:

  15. jil bolgoni uvuliin teguun sariin shiniin 1-nd temdegledg bolie togtood bhad ene 1 mal chin yugaa yariag bgaan teged uls turjuud bna ch geh shig hutsaad bh yum.Ingej bj l ih ezen maani bidniih gedgiig bas neg helbereer haruulahgui bol Hyataduud tsaana chin manai haan gej zarlaad bna malaa.

    oyu, 2012-11-09 19:52:13, 84.42.202.158Хариу бичих

    16. Таны нэр:

    Тайлбар:

  16. Odoo bas yun Chingis Haanii turson udoriig temdegleh bolchih voo. Yer ni tuuh baga ch gesen unshij uzsen hun bol Chingis haaniig tiimerhuu yumand sonirholgui, ter buu hel uuriin zurag hurogiig zurahiig hurtel horiglodog bsan gej bichsen bdag shde. Tiim bolohoor unoogiin Mongolchuud bid ih Chingis haaniihaa yamar dur torhtei hun bsaniig ch medehgui uldsen gedeg. Getel yun turson udor ve? Yag zuv udrii ni todorhoilj chadahguigees hoish iimerhuu nyalagnasan yumaar yadag bnaa? Zugeer amraltiin udor nemeh geed bga bol uur yum sanaachlaach.

    Зочин, 2012-11-09 20:02:00, 114.185.165.93Хариу бичих

    17. Таны нэр:

    Тайлбар:

  17. Чингисийн vеийн он тооллыг тvvхэн тєєрєгдлєєс гаргацгаая Уламжлал тvvхээ дээдэлсэн энэ цаг vед эртний Хvннv гэгдэх Хуянь нарын тєр барьсан 2000 гаруй жилийн тэртээгээс баттай эхтэй vндэсний зурхайгаа ор тас мартан хожуу vеийн тvвдчилсэн хувилбарыг монголын тоолол хэмээн эндvvрсээр байна. Уг нь хуанли гэдэг vг хуянь ли буюу хуянь тоолол юм гэдэг. Хуянь гэдэг нь алтан шонхор шvтээнтэй хиан угсаатад, ли гэдэг нь тоолол гэсэн утгатай нанхиад vг. Гэтэл энэ чиглэлийн тэргvvлэх эрдэмтэн, шинжлэх ухааны ганц доктор Л.Тэрбиш тvвд равжунгийн цаглабарыг vндэсний тоолол гэж єргємжилж тvvхэн vнэнийг зєрчилдvvлсээр байна. Тухайлбал “Зуны тэргvvн сарын 16-ны улаан тэргэл єдєр нь Григорийн тооллын тавдугаар сарын 3 мєн” мэтээр тєрийн зарлиг, засгийн тогтоол хvртэл гаргуулсан нь Джомолунгмаг Хэнтий, Лхасыг Хархорум хэмээн баталсантай агаар нэгэн андуу болов. Ялангуяа намрыг хавар болгох, тєрсєн єдрийг мєлхсєн vеэс нь тооцох зэргээр их тvvхээ инээдэмт жvжиг мэт болгосон нь харуусалтай байна. Монгол Улсын шинжлэх ухаан энэ замаар аялдан буйг Хvрэлтогоот дахь одон орон судалын хvрээлэнгийн захирлаар олон жил ажилласан од зvйч доктор До.Баасанжав “Чингис хааны зарлигдсан цаглабарын товчоон 1206-2006 он” гэдэг бvтээлдээ “илvv сарыг 19 жилд долоон удаа оруулж байсан нь” гэх мэтээр мєн л тvвд зурхайн будлиантай аргыг тоочсоноор батлагдана. Удам залгасан гэлцдэг зурхайчид тухайлбал М.Намсрай “Монгол тоолол” гэж элгэмсэх атлаа Ламын гэгээн, Их Хvрээ зэрэг хувилбарууд дундаас тєвийг олох чармайлтаар Л.Тэрбиштэй зєрчилддєг бололтой ажиглагддаг. Буддын шашныг сурталчлах шилдэг хэрэглvvр болж Таравчинбо, Жанаг Гаг дог уншуул, Нолсан, Нити уншуул гэх зэргээр олон тvмнийг сvм хийд рvv татах энэ зурхай бол Энэтхэгийн Калачакраг орчуулж Хуянь тооллоор 1027 оноос магадласан шинэчлэлтэй болохоос биш Монголын, Vндэсний, Чингисийн гэх мэтээр бид хувьчлан ємчлєх зурхай яавч биш. ТYYХЭН YНЭНИЙГ ДУРДАХУЛ “Монголын нууц товчоо” бvтээгдсэн, дэлхийн тvvхэнд монголчууд гайхамшигт алдраа мєнхєлсєн XIII зуун буюу Чингис хааны их тєрийн vед чухам ямар тоолол баримталж асныг ажихад: а/ улирлаар-зуны тэргvvн сарын .. гэх мэт б/тоогоор –долдугаар сарын 12-т их хаан тэнгэрт халив. в/амьтны нэрээр –хулгана жилийн гуран сард… гэх мэтээр тоолдог байжээ. Энэ нь ємнєх мянганаас євтэй Хуянны (Хvннv буюу хэрцгий боол гэсэн vг биш) нараас уламжлалтай байсныг а/улирлаар –жилийн гурван улирлын тахилгатай б/тоогоор –нэг, тав, есдvгээр саруудад луугийн тахилгатай в/амьтны нэрээр –тэд нохой, могой єдрvvдийг бэлгэшээдэг гэх зэргээр эртний нанхиад сурвалжуудад олонтаа тэмдэглэгдсэнээр илэрнэ. Зуны тэргvvн сараа хэрхэн олж нvvдэлч тvмэн даянаараа мадаггvй мєрдєж байсан, долоон сар гэх мэт сар нь тvвд болон Григорийн хэдэн сартай тус тус хосолдон буй. Гур сар нь хулгана, vхэр мэтчилэн 12 эрхтнээр (жилээр) нэрлэх аль сартай дvйн зохиолдох вэ. Дээр дурдсан хулгана жил хавар уу, эсвэл намар уу зэрэг олон асуулт дагуулна. Юутай ч “МНТ” сурвалжаараа хєєж Чингисийн, Vндэсний, Монголын гээд байгаа тооллоо лавлан олох, улмаар уг тооллоороо эргэж тус бvтээлд дурдагдсан тvvхэн vйл явдлуудын цаг хугацааг тодлон нийтийн он тоололд нийцvvлбээс сая vнэн зєв гэрэлтэх болно. Гэхдээ “хулгана сарын гурван шинэд тасамын хуримыг vйлдэх євлийн улирал” гэх зэргээр заасан “Чингис хааны тахилын судар оршив” зэрэг сурвалж зэргийг магадлахаас эхлэх ёстой. Єєрєєр хэлбэл “МНТ”-г судлахад тvвд хувилбарын зурхай ерєєсєє ач холбогдолгvй гэсэн vг. 1227 онд Тангуд, Тvвд зvгт дайны аян хийж яваад тэнгэрт хальсан их хаан тvвд зурхайгаар цаг хугацаагаа тооцож явсан гэхэд хэн итгэх. Онон мєрнєє их хурилдай чуулсан 1228 онд “МНТ”-г бичиж дуусган Єгєдэй хаанд єргєхдєє тvвд зурхайгаар шалгасан гэсэн ямар ч сурвалж vгvй. ХУГАЦААНЫ ГОЛ ЗЄРVVГ ТОДОТГОХ НЬ Чингис хааныг тэнгэрт халив гэсэн долдугаар сар бол григорийн 3 (март) сар, тvвдийн 2 (туулай) сар болно. “МНТ”-г бичиж дуусгав гэсэн гур (ан) сар бол монгол тоон сарын долдугаар сар, григорийн 3 сар буюу цагаан сvргийн их тахилга хийсэн vе болно. Гэтэл тvвд тооллын бар сарыг нэг гэж тоолоод бич сарыг долдугаар сар болгодог. Энэ нь монгол тооллын 12 сар буюу гахай, европын 8 (август) сар ажээ. Энд наана гэхэд бvтэн таван сарын зєрvv гарч байна. МОНГОЛ ЗУРХАЙН ЦАГИЙН УЛБАА Жинхэнэ монгол зурхайн цаг нь нар мандахаас хулгана цаг эхэлж нар жаргахад гахай цаг дуусдаг байжээ. Цаг дууссан vдшийг цээрлэдэг, зурхай ирэх vvрийг бэлгэшээдэг, шєнєд буруугvй шєлєнд дээжгvй гэдэг байж. Тэмээний бєхєн дээр буруу харж суугаад эсрэг талын ууланд нар тусахыг хулгана харсан домог буй. Эндээс эхлэн тоононд тусах, ханын элгэнд буух зэргээр хуваарь хийх, тойрог зураад дэрс хатган цаг мэдэх зэрэг аргууд бvдvvлэг бус гэдгийг дурдах тєдий дурсав. Гэтэл доктор До.Баасанжав “Хоногийн шєнє дундаас хулгана цаг эхэлдэг” гэж “Чингисийн тоолол”-доо тvвдийн зурхайг номложээ. Зvг байрлалын тухайд ч “хулгана гол дундаас эхэлдэг” биш гэр (дугуй) тэмдгээр vvдний баруун хатавчнаас зурхай (хулгана) эхэлдэг тул шинэ хvнийг тэнд тєрvvлдэг, гэрээ барихдаа тэр хананаас эхлэн дугуйлж, бvслvvр хошлонгоо ч мєн тэндээс тойруулан татдаг. Уг хананы туургыг сэгсэрдэггvй, тийм шаардлага гарвал єєр хананд бариад дараа нь гvвдэг. Тооноо буурины голд мєн тэр зvгээс оруулдаг зэрэг олон ёс заншил буй. Хулгана ээлтэй, эрдэнийн зvйлээр бєєлждєг гэх буюу хулгана дvрстэй хєрєг нялхад ээлтэй хэмээн шvтдэгийн учир нь зурхайн эхлэлд юм. Хулгана зvгээс хонь, морь хоёр дээд тал нь болдог тул хойморь (хой-хонь) зvг гэмvй. Эм буюу зvvн тал нь хонь (номхон), бич (хадмын ёсыг дагах), тахиа (эртэч), нохой (vvрд байх) бэлгэтэй тул нохой айлд урвахыг бэр тєрхємд буцах ёр гэж цээрлэдэг, эр буюу баруун тал нь vхэр (зvтгэл), бар (зориг), туулай (сэтгэл), луу (хvч) хэмээн зурхайлна. Гэтэл тvвд зурхайд гахай, хулгана хоёр хийморь болж, могой vvдтэй болох тєдийгvй эр, эм бэлгэдэл утга бvрэн алдарч монгол ёс алдагддаг. СУРВАЛЖ ЭШИ СЄХЄН ШАЛГАХУЛ Нэг. Халимагийн нэрт эрдэмтэн, Эренжен Хара-Даван “Рашид-Ад-Диний бичсэнээр их хааны тєрсєн ба нас барсан сар нь гахай (Европын IX сард)… бар сар бол Европын XI сар мєн” гэж тооцсоныг ажихтун. Яахлаараа гахай 9 сар, бар 11 сар (Европын) байдаг билээ. Бид єнєєдєр бар сарыг дараа оны хоёрдугаар сар (дунджаар) гэдэг биш бил vv. Энэ л бар сарын эхлэлээр хєєж Л.Тэрбиш, До.Баасанжав, М.Намсрай нар Чингис хааны тєрсєн, нас барсан зэрэг “МНТ”-нд дурдагдсан бусад vйл явдлуудыг тооцоод байна. Хоёр. Буриадын их эрдэмтэн Дорж Банзаров “Монголын шинэ он урьд есєн сард эхэлж байсан. Тараг цагаа элбэг тул цагаан сар гэсэн”. Мєн эрдэмтэн Ц.Цыбыков “…Мал сvргээсээ тєл авч хvч тарга нь гvйцсэн намрын эхэнд шинэ жилээ тэмдэглэж єєрсдєє болон сvрэгтээ нас нэмдэг” гэжээ. Нээрээ одоо ч малчид хаврын тєл малаа намар тєлєг борлон, сарваа даага хэмээн нас дэвшvvлэн нэмж ярьдаг заншилтай. Энэчилэн Нанхиадын “Ши цзы”, “Хан шу” зэрэг сурвалжуудад Хvннv нарыг, XIII зууны харь орны жуулчдын тэмдэглэлvvдэд (Марко Поло, П.Карпини, В.Рубрук, Пэн Да Я, Сюй Тин зэрэг) монголчуудыг нэг, тав, есдvгээр сард тахилга хийдэг гэсний нэг нь цагаан сар байгаа тул тав нь Григорийн хоёрдугаар сар, есдvгээр сар нь мєн тооллын 6 сар (июнь) болж таарч байна. Гурав. Євєрмонголд хэвлэгдсэн “Монгол зан vйлийн нэвтэрхий толь” (Оюуны боть Х-264)-д “Ордос тоолол дахь хувь сараар нэгдvгээр сар болгон тоолдог заншил билгийн 10 сартай (Европын есдvгээр сар) зохилдож буй” гэжээ. Бид намар бvр vзэлтгvй сайн 17-ны єдєр гэж баахан хурим найр хийдэг. Энэ л єдєр маань хуучны цагаан сар буюу хувь сарын шинийн нэгэн байжээ. Тvvнийг єдрєє байтугай сараа vсэргээд илvv сартай улирал ч буй болгочихдог тvвдийн тоолол тєєрєлдvvлээд олохуйяа бэрхэд орооцолдуулжээ.

    Зочин, 2012-11-09 20:31:44, 202.9.47.177Хариу бичих

    18. tanii tailbar tun taalagdaj baina.bayarlav.

    mglnud, 2012-11-12 03:39:11, 76.28.182.128

    Мөнхочир оо бүү тэнэгээ гайхуул. Намсрай та хоёр өөртөө мянган удаа зурхайч гэж нэр өгсөн ч хэн та нарыг тоох юм бэ. Ичдэг нүүр ухаан гэж байдаг юм шүү.Чааваас гэж муусайн магуунууд.

    тата, 2012-11-12 12:38:35, 124.158.111.11

    Таны нэр:

    Тайлбар:

  18. Чингисийн vеийн он тооллыг тvvхэн тєєрєгдлєєс гаргацгаая Уламжлал тvvхээ дээдэлсэн энэ цаг vед эртний Хvннv гэгдэх Хуянь нарын тєр барьсан 2000 гаруй жилийн тэртээгээс баттай эхтэй vндэсний зурхайгаа ор тас мартан хожуу vеийн тvвдчилсэн хувилбарыг монголын тоолол хэмээн эндvvрсээр байна. Уг нь хуанли гэдэг vг хуянь ли буюу хуянь тоолол юм гэдэг. Хуянь гэдэг нь алтан шонхор шvтээнтэй хиан угсаатад, ли гэдэг нь тоолол гэсэн утгатай нанхиад vг. Гэтэл энэ чиглэлийн тэргvvлэх эрдэмтэн, шинжлэх ухааны ганц доктор Л.Тэрбиш тvвд равжунгийн цаглабарыг vндэсний тоолол гэж єргємжилж тvvхэн vнэнийг зєрчилдvvлсээр байна. Тухайлбал “Зуны тэргvvн сарын 16-ны улаан тэргэл єдєр нь Григорийн тооллын тавдугаар сарын 3 мєн” мэтээр тєрийн зарлиг, засгийн тогтоол хvртэл гаргуулсан нь Джомолунгмаг Хэнтий, Лхасыг Хархорум хэмээн баталсантай агаар нэгэн андуу болов. Ялангуяа намрыг хавар болгох, тєрсєн єдрийг мєлхсєн vеэс нь тооцох зэргээр их тvvхээ инээдэмт жvжиг мэт болгосон нь харуусалтай байна. Монгол Улсын шинжлэх ухаан энэ замаар аялдан буйг Хvрэлтогоот дахь одон орон судалын хvрээлэнгийн захирлаар олон жил ажилласан од зvйч доктор До.Баасанжав “Чингис хааны зарлигдсан цаглабарын товчоон 1206-2006 он” гэдэг бvтээлдээ “илvv сарыг 19 жилд долоон удаа оруулж байсан нь” гэх мэтээр мєн л тvвд зурхайн будлиантай аргыг тоочсоноор батлагдана. Удам залгасан гэлцдэг зурхайчид тухайлбал М.Намсрай “Монгол тоолол” гэж элгэмсэх атлаа Ламын гэгээн, Их Хvрээ зэрэг хувилбарууд дундаас тєвийг олох чармайлтаар Л.Тэрбиштэй зєрчилддєг бололтой ажиглагддаг. Буддын шашныг сурталчлах шилдэг хэрэглvvр болж Таравчинбо, Жанаг Гаг дог уншуул, Нолсан, Нити уншуул гэх зэргээр олон тvмнийг сvм хийд рvv татах энэ зурхай бол Энэтхэгийн Калачакраг орчуулж Хуянь тооллоор 1027 оноос магадласан шинэчлэлтэй болохоос биш Монголын, Vндэсний, Чингисийн гэх мэтээр бид хувьчлан ємчлєх зурхай яавч биш. ТYYХЭН YНЭНИЙГ ДУРДАХУЛ “Монголын нууц товчоо” бvтээгдсэн, дэлхийн тvvхэнд монголчууд гайхамшигт алдраа мєнхєлсєн XIII зуун буюу Чингис хааны их тєрийн vед чухам ямар тоолол баримталж асныг ажихад: а/ улирлаар-зуны тэргvvн сарын .. гэх мэт б/тоогоор –долдугаар сарын 12-т их хаан тэнгэрт халив. в/амьтны нэрээр –хулгана жилийн гуран сард… гэх мэтээр тоолдог байжээ. Энэ нь ємнєх мянганаас євтэй Хуянны (Хvннv буюу хэрцгий боол гэсэн vг биш) нараас уламжлалтай байсныг а/улирлаар –жилийн гурван улирлын тахилгатай б/тоогоор –нэг, тав, есдvгээр саруудад луугийн тахилгатай в/амьтны нэрээр –тэд нохой, могой єдрvvдийг бэлгэшээдэг гэх зэргээр эртний нанхиад сурвалжуудад олонтаа тэмдэглэгдсэнээр илэрнэ. Зуны тэргvvн сараа хэрхэн олж нvvдэлч тvмэн даянаараа мадаггvй мєрдєж байсан, долоон сар гэх мэт сар нь тvвд болон Григорийн хэдэн сартай тус тус хосолдон буй. Гур сар нь хулгана, vхэр мэтчилэн 12 эрхтнээр (жилээр) нэрлэх аль сартай дvйн зохиолдох вэ. Дээр дурдсан хулгана жил хавар уу, эсвэл намар уу зэрэг олон асуулт дагуулна. Юутай ч “МНТ” сурвалжаараа хєєж Чингисийн, Vндэсний, Монголын гээд байгаа тооллоо лавлан олох, улмаар уг тооллоороо эргэж тус бvтээлд дурдагдсан тvvхэн vйл явдлуудын цаг хугацааг тодлон нийтийн он тоололд нийцvvлбээс сая vнэн зєв гэрэлтэх болно. Гэхдээ “хулгана сарын гурван шинэд тасамын хуримыг vйлдэх євлийн улирал” гэх зэргээр заасан “Чингис хааны тахилын судар оршив” зэрэг сурвалж зэргийг магадлахаас эхлэх ёстой. Єєрєєр хэлбэл “МНТ”-г судлахад тvвд хувилбарын зурхай ерєєсєє ач холбогдолгvй гэсэн vг. 1227 онд Тангуд, Тvвд зvгт дайны аян хийж яваад тэнгэрт хальсан их хаан тvвд зурхайгаар цаг хугацаагаа тооцож явсан гэхэд хэн итгэх. Онон мєрнєє их хурилдай чуулсан 1228 онд “МНТ”-г бичиж дуусган Єгєдэй хаанд єргєхдєє тvвд зурхайгаар шалгасан гэсэн ямар ч сурвалж vгvй.

    Зочин, 2012-11-09 20:32:12, 202.9.47.177Хариу бичих

    19. Таны нэр:

    Тайлбар:

  19. ХУГАЦААНЫ ГОЛ ЗЄРVVГ ТОДОТГОХ НЬ Чингис хааныг тэнгэрт халив гэсэн долдугаар сар бол григорийн 3 (март) сар, тvвдийн 2 (туулай) сар болно. “МНТ”-г бичиж дуусгав гэсэн гур (ан) сар бол монгол тоон сарын долдугаар сар, григорийн 3 сар буюу цагаан сvргийн их тахилга хийсэн vе болно. Гэтэл тvвд тооллын бар сарыг нэг гэж тоолоод бич сарыг долдугаар сар болгодог. Энэ нь монгол тооллын 12 сар буюу гахай, европын 8 (август) сар ажээ. Энд наана гэхэд бvтэн таван сарын зєрvv гарч байна. МОНГОЛ ЗУРХАЙН ЦАГИЙН УЛБАА Жинхэнэ монгол зурхайн цаг нь нар мандахаас хулгана цаг эхэлж нар жаргахад гахай цаг дуусдаг байжээ. Цаг дууссан vдшийг цээрлэдэг, зурхай ирэх vvрийг бэлгэшээдэг, шєнєд буруугvй шєлєнд дээжгvй гэдэг байж. Тэмээний бєхєн дээр буруу харж суугаад эсрэг талын ууланд нар тусахыг хулгана харсан домог буй. Эндээс эхлэн тоононд тусах, ханын элгэнд буух зэргээр хуваарь хийх, тойрог зураад дэрс хатган цаг мэдэх зэрэг аргууд бvдvvлэг бус гэдгийг дурдах тєдий дурсав. Гэтэл доктор До.Баасанжав “Хоногийн шєнє дундаас хулгана цаг эхэлдэг” гэж “Чингисийн тоолол”-доо тvвдийн зурхайг номложээ. Зvг байрлалын тухайд ч “хулгана гол дундаас эхэлдэг” биш гэр (дугуй) тэмдгээр vvдний баруун хатавчнаас зурхай (хулгана) эхэлдэг тул шинэ хvнийг тэнд тєрvvлдэг, гэрээ барихдаа тэр хананаас эхлэн дугуйлж, бvслvvр хошлонгоо ч мєн тэндээс тойруулан татдаг. Уг хананы туургыг сэгсэрдэггvй, тийм шаардлага гарвал єєр хананд бариад дараа нь гvвдэг. Тооноо буурины голд мєн тэр зvгээс оруулдаг зэрэг олон ёс заншил буй. Хулгана ээлтэй, эрдэнийн зvйлээр бєєлждєг гэх буюу хулгана дvрстэй хєрєг нялхад ээлтэй хэмээн шvтдэгийн учир нь зурхайн эхлэлд юм. Хулгана зvгээс хонь, морь хоёр дээд тал нь болдог тул хойморь (хой-хонь) зvг гэмvй. Эм буюу зvvн тал нь хонь (номхон), бич (хадмын ёсыг дагах), тахиа (эртэч), нохой (vvрд байх) бэлгэтэй тул нохой айлд урвахыг бэр тєрхємд буцах ёр гэж цээрлэдэг, эр буюу баруун тал нь vхэр (зvтгэл), бар (зориг), туулай (сэтгэл), луу (хvч) хэмээн зурхайлна. Гэтэл тvвд зурхайд гахай, хулгана хоёр хийморь болж, могой vvдтэй болох тєдийгvй эр, эм бэлгэдэл утга бvрэн алдарч монгол ёс алдагддаг. СУРВАЛЖ ЭШИ СЄХЄН ШАЛГАХУЛ Нэг. Халимагийн нэрт эрдэмтэн, Эренжен Хара-Даван “Рашид-Ад-Диний бичсэнээр их хааны тєрсєн ба нас барсан сар нь гахай (Европын IX сард)… бар сар бол Европын XI сар мєн” гэж тооцсоныг ажихтун. Яахлаараа гахай 9 сар, бар 11 сар (Европын) байдаг билээ. Бид єнєєдєр бар сарыг дараа оны хоёрдугаар сар (дунджаар) гэдэг биш бил vv. Энэ л бар сарын эхлэлээр хєєж Л.Тэрбиш, До.Баасанжав, М.Намсрай нар Чингис хааны тєрсєн, нас барсан зэрэг “МНТ”-нд дурдагдсан бусад vйл явдлуудыг тооцоод байна. Хоёр. Буриадын их эрдэмтэн Дорж Банзаров “Монголын шинэ он урьд есєн сард эхэлж байсан. Тараг цагаа элбэг тул цагаан сар гэсэн”. Мєн эрдэмтэн Ц.Цыбыков “…Мал сvргээсээ тєл авч хvч тарга нь гvйцсэн намрын эхэнд шинэ жилээ тэмдэглэж єєрсдєє болон сvрэгтээ нас нэмдэг” гэжээ. Нээрээ одоо ч малчид хаврын тєл малаа намар тєлєг борлон, сарваа даага хэмээн нас дэвшvvлэн нэмж ярьдаг заншилтай. Энэчилэн Нанхиадын “Ши цзы”, “Хан шу” зэрэг сурвалжуудад Хvннv нарыг, XIII зууны харь орны жуулчдын тэмдэглэлvvдэд (Марко Поло, П.Карпини, В.Рубрук, Пэн Да Я, Сюй Тин зэрэг) монголчуудыг нэг, тав, есдvгээр сард тахилга хийдэг гэсний нэг нь цагаан сар байгаа тул тав нь Григорийн хоёрдугаар сар, есдvгээр сар нь мєн тооллын 6 сар (июнь) болж таарч байна. Гурав. Євєрмонголд хэвлэгдсэн “Монгол зан vйлийн нэвтэрхий толь” (Оюуны боть Х-264)-д “Ордос тоолол дахь хувь сараар нэгдvгээр сар болгон тоолдог заншил билгийн 10 сартай (Европын есдvгээр сар) зохилдож буй” гэжээ. Бид намар бvр vзэлтгvй сайн 17-ны єдєр гэж баахан хурим найр хийдэг. Энэ л єдєр маань хуучны цагаан сар буюу хувь сарын шинийн нэгэн байжээ. Тvvнийг єдрєє байтугай сараа vсэргээд илvv сартай улирал ч буй болгочихдог тvвдийн тоолол тєєрєлдvvлээд олохуйяа бэрхэд орооцолдуулжээ.

    Зочин, 2012-11-09 20:32:56, 202.9.47.177Хариу бичих

    20. Таны нэр:

    Тайлбар:

  20. МОНГОЛ-ТVВД-ГРИГОРИЙН ТООЛЛЫН ХАРЬЦУУЛАЛ Энд Монголын гахай сар аргын 8 сар, гэтэл Э.Хара-Даван аргын 9 сар гэсэн нь зєрж буй хэрэг бус наймдугаар сарын сvvлчээр есдvгээр сарын эх бол гахай, есдvгээр сарын сvvлч хулгана сар гарч буйн учир болно. Сарыг хувь-хишиг тvгээх, хужир-мал хужирлах, єєлжин-єчvvхэн євєл, хєхvй-хvйтэн, улир-євєл улирч дундаа орох, ойр-дулаанд ойр, гур-тєллєх, буга-эвэр унах, хуц-хєглєх, хулан-халуун (халубтар-халуувтар), идлэг-идээ дэлгэрэх ид зун, бороон (борогун)-хурын утгас болно. Эдгээр нэрийг дуудлагаар янз бvр бичсэн харагддаг ч язгуур зураг нь ийм байна. “МНТ” 1240 ОНЫ ДОЛООН САРД БИЧИГДЭЭГVЙ 1240 онд Их хурилдай чуулаагvй, хаан орд Хархорумд нэгэнт тєвлєж суурьшсан байсан тул Хєдєє аралд нvvж яваагvй гэх зэрэг олон шалтгаанаар vгvйсгэгдэнэ. Гуран сард бичигдсэн гэдэг нь европын 3 сар (марта) тvвдийн 2 сар (туулай) болно. Иймд 1228 оны 3 сард бичигджээ. Ер нь зуны эхэн сарын улаан тэргэл єдєр 5 сарын 3 мєн гэж итгэе гэхэд айраг бvлэх чимээгээр Сорхон шарынд орсон, энэ их халуунд унгасан дотор амьд хvн яаж тэснэ гэж хэлэгдэх хонь хяргасан халуун vе мєн vv? 7 сарын 8-ны vеийн тєрх vv гэдгийг хар ухаанаар ч гэсэн бодож vзэцгээе. Ер нь хонины ноосыг нар буцсан єдрєєс хойш нэгэн сарын хугацаанд хяргадаг, хєндийрєлт нь ч тэгж таардаг гэдэг. Тvvхт єдєр нь таг дуугvй байчихаад унтаж байгаад сэрсэн мэт хэдэн сарын дараа хуудуутай ой тэмдэглэдгээ больцгооё. Дэлхийн ємнє Чингис хаанаараа дахин тоглож болохгvй ээ. ИХ ХААН ХАВРЫН ЭХЭН САРД ТЭНГЭРТ ХАЛЬЖЭЭ “Тангуд улсыг сєнєєн дараад гахай жил (1227) долоон сарын 12-т тvрэмхий балгасанд Чингис хаан тэнгэрт халив” (МНТ, А.То) хэмээн тод єгvvлсэн хугацаа нь тvвд зурхайг Григорийн тоололд хосолдуулан 8 сарын 16 (До.Баасанжав 7 сарын 27) хэмээн зурхайлжээ. Дээр vзvvлсэн хvснэгээс ажвал тэрхvv 7 сар нь хаврын эхэн буюу гур сар бєгєєд 12 єдрийг нэмэн бодвоос аргын 4 сарын эх болно. Энэ цаг бол их хааны шарилыг ямар нэгэн байдлаар хєндєлгvй эх нутагтаа хvргэн залахаар хэн ч зvтгэх шєнєдєє хvйтэн єдєртєє сэрvvн боломжит улирал мєн байна. 8 сарын аагим халуунд говь гатлуулан сар явж Хэнтий бараадах ямар ч боломжгvй билээ. ТVВД ТООЛЛЫН БАР САРЫГ ДАГАЛДУУЛАН БУДЛИУЛСАН НЬ Энэ тєєрєгдєл Хубилай хааны “Арван буянт номын цагаан тvvх”-ээс эхтэй мэт. Жишээ нь “Хаврын дунд хужир сарын 15-наа Очирт сууринд” (1330 он) гэжээ. Гол тєєрєгдєл ийнхvv тvвдийн бар сартай “хувь” сараа давхцуулан хаврын гэх нэгдvгээр сар болгосоор тvвд хувилбар монгол тоолол хоёул ав адилхан мэт болох ташаарал vvджээ. Ийнхvv гvйлгэснээр хєхvй євєл мєн зудан сар (дагуур) зунд, халуун, идлэг бороон сарууд євєл болж замбараа алдсаныг харж болно. Харин намар болсон буга, хуц саруудыг ороо орох гэсэн нь тохиолдлоор ч юм уу шинэчлэлт ч юм уу нийцтэй болсон нь ажиглагдана. Чингис эзний онгон тахилгыг 800 шахам жил залж яваа Ордосчууд уг хувилбарыг дагасан боловч бар сарыг нь цагаан сар гээд дараач сараас нь єєрийнхєє тоон сараар шууд 5,6,7,8,9,10 сар хэмээн нэрлэсэн нь єв соёлоо “хайрлах, хадгалах, хамгаалах” гуравч ёсны євєг ухаанаа дээдэлсэн мэргэн шийд болжээ. Иймд орчин цагт ч Ордосын тавдугаар сар (аргын 2 сар) гэх мэтчилэн бичиж ярьдаг байна. Харин хулгана гэж эхэлдэг 12 амьтны нэр бvхий сарыг тvвд загвар гээгvй бєгєєд япон, солонгос, нанхиад, тvрэг удмынхан шууд орчуулан авсан байдаг. Гэхдээ монгол тоололд жил цаг хоёроо эдгээр 12 амьтнаар нэрлэж, сараа онцлог байдлаар нь хєхvй, бороон, гур буга, хувь хужир зэргээр эсвэл тоогоор нэрлэж байсан євєрмєц ялгаатайг цохон дурдсу. ЕРЄНХИЙ ЗЄРYYГ ХОЁРХОН ЗУРВАСТ ЖИШЭХYЙ Энэ зєрєєнєєс ажихад Чингис хааныг тєрснєєс нь хойш зургаан сартай байх vеийг нь мэндэлсэн хэмээн тэмдэглэж, айраг эсээгvй, унгас ноос ч аваагvй хаврын тарчиг цагийг зуны тэргvvн сарын улаан тэргэл єдєр хэмээн эндvvрч байгаа нь тодорхой байна.

    Зочин, 2012-11-09 20:34:04, 202.9.47.177Хариу бичих

    21. Таны нэр:

    Тайлбар:

  21. ЧИНГИС ХААНЫ ТЄРСЄН ЄДРИЙГ ХЯНАН ТОГТООХ НЬ Чингис хааны тєрсєн єдєрт зориулж євлийн эхэн сарын шинийн гурванд (Б.Ренчин), євлийн тэргvvн сарын 3-наа Чингис хааны мялаалгадын хурим хийснээр тасам тавьж хурим тэр єдєр vйлдэх (Арван буянт номын цагаан тvvх.1330 он), шинийн гурван бол євлийн улирлын их тайлга, эзэн хааны хvйг боосон тасмын єдєр (эзэн хорооны Шаралдай тахилч), Чингис хааны хvйсийг тасмаар боож хєєнцєг (хvйн цэг) нь цэглэснийг дурсч байгаа (Сайнжаргал тахилга судлаач) гэжээ. Энэ бол монгол тооллыг Григорийд хослуулснаар 12 сарын 25 болно. Гэтэл ємнє дурдсан Чингисийн сан сударт хулгана сарын шинийн 3 гэсэн нь XVII зуунд бичигдсэн залруулга (гажуудал) ажээ. 12 сарын 22 3. Энэ єдрийг “Монголын ёс заншил” зэрэг номд гал тахилгын єдєр хэмээн даяар ёсолдог гэжээ. Дээр дурдсан тахилга яагаад 700 гаруй жил “худал” ёслол болон vйлдэгдэж байв аа. Манай шинжлэх ухаан, доктор Л.Тэрбиш профессор тавдугаар сарын 3-нд тєрсєн гээд Ерєнхийлєгчийн зарлиг, засгийн тогтоол гаргуулсан шvv дээ. Лу. “Алтан товч”-оос эхлэн “Зуны тэргvvн сард… тєрвэй” гэсэн буддын шашны тєєрvv зурхай хамаг ташаарлыг vvтгэжээ. Євлийн эхэн сард тєрсєн (“Болор толь”, “Хєх дэвтэр”, Сувд эрхи”, “Хєх судар” зэрэг) гэсэн сурвалжуудыг баримталваас дээрх тахилгын адил 1161-12-25 болмуй. Бид хєхvй (сарын нэр) євєл гэж хvйтнийг нь зааж ярьж ес эхлэх (81 хоног буюу сар мичдийн 3 сар 84 хоног) хугацааг євєл гэж аргын 12 сарын 22-ноос тоолдог маань монгол зурхай юмсанж. Энэ єдєр онгон цагаан ямаа гаргаж шєрмєсєєр нь Тэмvжиний хvйг боож, тасам (18 ш зvссэн арьс)-аар манцуйг нь бvсэлсэн бэлгэдлээр гал голомтоо тахицгаадаг асанж. УЛИРЛЫН ЭХЭН ЄДЄР Аргын 3 сарын 22, 6 сарын 22, 9 сарын 22, 12 сарын 22 бол монгол тооллын улирлын эхэн хэмээн vзнэ. Эдгээр єдрvvд нь хамгийн урт, богино бас єдєр, шєнийн хоёр тэнцэл бvхий хоногууд юм. Эндээс: а/нараар улирлаа олдог (3 сарын 22 гэх мэт) б/нар, салхины тохиол, сарын шинийн нэгэн, тэргэл єдєр зэргээр сараа олдог. в/сар мичдийн тохиол 23,21,19,17,15,13,11,9,7,5,3 гэх мэтээр сар бvр 2-оор буурсан 28 хоногийн дараалалтай. Зуны тэргvvн сарын шинийн 3-ны тохиолоос хойш мичид vзэгдэхгvй болдог од зvйн аргаар єдрєє тоолдог байжээ. Vvнийг байнга бичиглэдэггvй (ялангуяа малчид) тул сарын эцсийн єдєр туулай байсан ч шинийн нэгнээ хулгана гэж тоолдог зарчимтэй байсан. Дээр дурдсан аргын 22-ны єдрvvдийг дэвшvvлсэн нь доорхи vндэслэлтэй байна. Нэг. Цагаан сvргийн их тахилга одоо аргын 3 сарын 21-нд эхэлдэг. Хувилай хааны цагаан тvvхэнд “Бас вээр дєрвєн цагийн хуримыг vйлдсvгэй” хэмээн хаврын эцэс сарын 21-нээ Чингис хааны 99 гvvдээ уяж цагаан сvргийн хурим хийсэн тэр єдєр vйлдэх” хэмээжээ. Хаврын эцэс гэдэг нь тvвд тооллын байна. Ц.Жамсрано “Хавар 21-ний єдєр боллоо. Энэ бол их тахилгын єдєр юм. Цагаан сvргийн тайлга гэдэг”, Б.Ренчин “Анхны гvvний сvvгээ тэнгэрт єргєсний баяр хаврын сvvл сарын 21-нд” гэх мэтээр бичжээ. Энэхvv “сvvл сар” нь мєн тvвд билгийн тоолол байна. Гуравдугаар сарын 21 гэдэг нь аргын тоонд шилжvvлсэн уламжлал болохыг 1940.3.21-ний уламжлалт их тахилга болохоос ємнє Чингисийн цомцог ордыг бvр засч дуусгахаар болж ХКН-ын Тєв Хороо шийдвэрлэсэн тухай (Сайнжаргал, Шаралдай) бичсэнээс илэрхий байна. Мєн эртний мэркит (мэргэд) найман, керет (Хэрэйд) нар гуравдугаар сарын 22-нд наурыз баяраа хийдэг уламжлалаа хадгалсаар аж. Тэгэхээр энэ нь гvv тєллєсєн уураг сvvний сацал тахилга байна. Хоёр. Зуны тухайд тэргvvн сарын 15-ны улаан тэргэл сартай єдрийг МНТ-нд гурван удаа бэлгэшээн тэмдэглэсэн. Энэ нь зургаан сарын 22 15 буюу 7 сарын 8 (ойролцоогоор) болно. “Арван буянт номын цагаан тvvх”-нээ “Зуны дундад морин сарын 16-наа” гэжээ. Энэ нь монгол тооллоор 11 сар буюу идлэг, аргын 7 сар мєн юм. В.Рубрук 1254 оны 7 сарын 7-нд эхэлсэн дєрвєн єдєр vргэлжилдэг тахилга баярт оролцсоноо тэмдэглэжээ. Гурав. Намрын буюу сэргийн (уяа зэлний) тайлгын єдєр 9 сарын 12 (Н.Шаралдай, Чингис хааны тахилга УБ 2001 он) гэжээ. “Намрын эцэс сарын 12-ноо унаганы ногт шилбийг эвхэснээр намрын сэргийн хурим тэр єдєр vйлдэх (цагаан тvvх) гэсэн нь Юлийн тоололд тооцсон мэт санагдахаар. Намрын дунд сарын 21-нд (Б.Ренчин) гэсэн нь григорийн тоололд жишсэн мэт. Сурвалжуудад нохой сар гэдэг нь тvвдийн тооллынх бєгєєд аргын 10 сар болно. Яг 22 гэж авч vзээд байгаа єєр нэг шалтгаан нь бидний дєрвєн улирал гэдэг ухагдахууныг эрт vед дєрвєн цаг гэдэг байсан. Харин улирал гэдгийг уур амьсгалын єєрчлєлтийг тусгасан 24 улиралд хуваадаг, тvvний сондгой улирлууд нь аргын 5-8-нд, тэгш улирлууд буюу сарын эцэс нь 20-23-нд таардаг явдал юм. Энэ нь улирал ба сарын эх аргынхаар 22 (20-23) гэж vзэх vзлийг улам ч бататгах ажээ. Хамгийн гол нь аргын 22-ны нар уртсах, богиносох тэнцэх єдрvvд улирлын тооллын 20-23 (аргын) єдрvvд яв цав нийцэж байгаа нь гайхамшиг аж. Иймд євєл гэдэг дан цэвдэг биш єнєл дулаанд хvрдэг, хавар нь vргэлжийн хуйсгануур биш ногоо цагаа дэлгэрэх хаваар дvvрэн, зун гагцхvv ургалт бус бас гандалт бvхий зон чанартай, намар нь налгараар дуусдаггvй сэрvvн чанартай байна. ИХ ХУРИЛДАЙ ЧУУЛСАН ЖИЛ САРЫГ ТОДОТГОВООС (1206 онд биш 1205 онд хуралджээ) 1205 оны намар Онон мєрєнд цугларч их хурилдай чуулсан нь сурвалжаар батлагдсан vнэн. Гэтэл євлийн турш бvр хаврын эхэн хvргэж 1206 онд нэгдсэн гvрнээ тунхаглаж Чингис хааныг єргємжилсєн гэж тооцоод байгаа нь мєнєєх тvвд тооллын бар сараар авч vзсэнд алдаа нь оршино. Монголоороо бол бар сар 1205 оны 11 сар. Єєрєєр хэлбэл, 1205 оны намар улаан барс жилийн цагаалга болж хулгана сар нь 9 сарын сvvлчээр эхэлсэн гэдгийг санахтун. Ингэснээр нутаг орондоо шинэ оноо угтаж цагаалаад гарсан ихэс ноёд Чингис хаанд золгуут хийж євлєєс єрсч их хурилдайн бvхий л асуудлаа батламжилж нvvдэлч амьдралын ёсоор євєлжєє, хаваржаагаа эзэн мэдэхээр яаран буцсан эгэл амьдралын vнэн тодорно. Монголчууд зєвхєн энэ удаад ч бус 1924 онд мєн vед гvрэн тєрєє дахин тунхагласан нь алтан ургийн сурвалжит ноёд тvvхч, ёсч нар тєрийн хэрэгт идэвхийлэн асны буян буй за. Нарийвчлан шалгавал 25-ны єдєр бар боловч ням гараг байсан тул ёсчлон бэлтгээд 26-ны даваа єдєр баталсан байдаг. Чингэвэл 1205 оны 11 сарын (бар сарын) шинийн гурван нь бар єдєр 25-26 байж болох магадлалтай байна. Учир нь шинийн нэгнээ хулгана хэмээн тооцож байсанд юм. Хуяньны (Хvннv) нар цагаан сарын дараа их хааны ордонд тахилга vйлдээд хурилдай чуулдаг уламжлалтай байсан нанхиад сурвалжийн мэдээтэй бас таарч буй. Энэ ерєєлєєр 1991 оны 11 сарын 1-нд шинэ vндсэн хууль батлах Ардын Их Хурал чуулсан боловч 26 хоногтоо багтааж чадалгvй мэтгэлцсээр, ар талдаа яаран бухимдацгаасаар 1992-1-13 болгочихсон нь уламжлалаа хэрэгсээгvй алгуурал бололтой. ТАВАН БАРС БА ЗVГИЙН ТУХАЙД ЄГVVЛЭХ НЬ Монгол тоололд зvг эрхэм бєгєєд тухайлбал 12 жилийн байршлын утгаар барын (баруун), жин (зvvн буюу эм зvг), хоньт (хойт), урих (урьд) зvг, мєн єнгєєр цагаан Хvннv, Хар татаар, Хєх монгол, Улаан ди гэнэ. Иймд 5 бар гэдэг нь цаг зvг хосолмол утга. Єєрєєр хэлбэл, Чингис хааныг барын буюу цагаан (ой билгийн) зvгээс цагийн тухайд тvвд тооллын євлийн шєнийн 3-5 цаг орчимд бус намрын сvvлч бар сарын єглєєний бар 10 цаг орчим Чингис хааныг эсэрт залсан байна.Барс цагт босохгvй бол єдрийн хэрэг шившиг, бага насандаа сурахгvй бол насны явдал шившиг гэдэг нь цагийг мандах, жаргах нарны хооронд тоолж байсны баримт юм. Энэ мэтийг тунгаан шvvж их хааны vеийн тvvхийн он цагуудыг vнэн зєв болгох нь дэлхий дахины ач холбогдолтой билээ. Перс, Нанхиад зvгийн дам эхтэй ганц нэг солжир сурвалж харчихаад Чингис хаан 1155 онд тєржээ гэх мэтээр дуугарах боллоо. Эндvv зурхайгаар гаргуулсан Ерєнхийлєгчийн зарлигаа залруулж vнэний талд зогсоцгооё. Тєрийн хэрэг, тvvх судлал хоёул эцсийн эцэст vнэнийг тогтоох ганцхан зорилготой буюу. Энэ мэт завхралаас болж Чингис хааны тvvхэн он дэлхий нийтийн судлал, боть, толь, сурах зэрэгт 1155, 1154, 1162, 1167 онд тєрсєн гэх мэтээр самуурч гvйлээ. Энэ будлианыг тулгар тєрийн 800 жилийн ойг тэмдэглэх ёслолын хvрээнд бид л эцэслэн шийдвэрлэх ёстой. /Зууны мэдээ 2005-01-05/

    Зочин, 2012-11-09 20:35:04, 202.9.47.177Хариу бичих

    22. Таны нэр:

    Тайлбар:

  22. Чингис хаан болон өвөг дээдсүүд төрсөн өдрөө нийтэд зарлаж тэмдэглэдэггүй.Нууцалдаг байсан болохоор Чингисийн төрсөн өдрийг ямарч эрдэмтэд мэдэхгүй,тэмдэглэсний ч хэрэггүй байхаа. Монгол ёс заншлаар бол төрсөн өдөр тэмдэглэдэгүй.Ёс ёмбогор.

    Зочин, 2012-11-09 21:09:28, 202.21.106.59Хариу бичих

    23. Таны нэр:

    Тайлбар:

  23. hel amtai yum tangud in zurhai herelej nanhiad hool huvtsas hereglej ih haanihaa torson odriig tovloj chadahgyi tsagaan saraa hyrtel 2 tusdaa hiideg

    Зочин, 2012-11-09 21:38:17, 108.246.210.103Хариу бичих

    24. Таны нэр:

    Тайлбар:

  24. их хаад төрсөн өдөр гэж тэмдэглэж шоуддагуи баисан юум малан сэнкүүнүүдээ чингэс хааны нэрииг гутааж оролдоод баивал бүгдииг чинь АЛНА шүү пиздаануудаа. МЭДЭТҮГЭИ.

    кк, 2012-11-09 21:39:26, 202.179.11.94Хариу бичих

    25. Таны нэр:

    Тайлбар:

  25. ezen haaniihaa tersen ederiig gargaj hyylichilch chadahgyi eneegiin yher lalaryyd yaltai bilee!!!!yhaan chini ikhe dytaj bna daa!!!galzyy luibarchin zarailaad ikhe hyraliin amerik soyoloon dagyylsan saarnyydad elbegdorj saar chini chinges haanii edertei bol gee yu?hyzdag lalaryyd syymagnii beesnyyd hyzdag bna syy!!!!!!

    ezejn chinges haanii tersen eder todorhoi baih sal, 2012-11-09 22:46:54, 192.134.242.177Хариу бичих

    26. Таны нэр:

    Тайлбар:

  26. Чингис хааны төрсөн өдрийг тэмдэглэе гэж байгаа бол зүгээр нэг өдрийг сонгоод тэмдэглэх нь дээр. Хэдэн зууны өмнө төрсөн өдөр байтугай хэдэн жилийн өмнө төрсөн би төрсөн өдрөө мэдэхгүй явж байна.Намрын дунд сарын төдөнд төрсөн гэж ээж маань хэлдэг юм. Тэглээ гээд буруудсан юм алга.Төрсөн өдрийг тэмдэглэх гэдэг бол тэр хүний амьдрал үйл ажиллагааг дурсах л юм шүү дээ. Гол асуудалдаа анхаарлаа хандуулбал яасан юм бэ.

    USA, 2012-11-10 00:05:25, 24.148.38.78Хариу бичих

    27. Таны нэр:

    Тайлбар:

  27. ter hardaa uher mongoliin neriig ni hurtel hardaa !!nagaanbuu baihdaa yahavdee,

    hi , 2012-11-10 01:46:34, 80.187.111.46Хариу бичих

    28. Таны нэр:

    Тайлбар:

  28. Tenegtehee bolizgoo!

    bi bi, 2012-11-10 02:58:30, 178.0.252.39Хариу бичих

    29. Таны нэр:

    Тайлбар:

  29. Аль 850жилийн тэртээх бүү хэл 85 жилийн өмнөх юмаа сайн мэдэхгүй байж солиотой юмнууд тэрний оронд бидэнд хийх ажил их л байх юм ядаж шүдээ зөв угааж хаа дуртай газараа бие засдагаа боль явган хүний гарцаар гарч сурмаар

    Зочин, 2012-11-10 11:34:48, 211.36.135.230Хариу бичих

    30. Таны нэр:

    Тайлбар:

  30. 12 sariin 25nd chin yesus amisgaa tursun biz dee.tegeed ene teneg ezenii huuuhduud chinges haan bol yesus gej tenegtdegn iim uchirtai yum bainl daa.Ugaasaa 11 sariin 11nd geed zaralchach dee

    Зочин, 2012-11-10 11:49:27, 76.114.207.32Хариу бичих

    31. chi jostoi jumtai amitan bna daa, naad bishcen jumaa unshdaa ццriinxцц tenegiig bitgii gaixuulaad bai.

    Зочин, 2012-11-10 15:27:45, 84.142.124.214

    Таны нэр:

    Тайлбар:

  31. Өнгөрсөн үе рүүгээ Нагаан Буугаар буудвал ирээдүй Их буугаар буудна шүү, таныг Нагаанбуу гуай.

    Зочин, 2012-11-10 13:54:04, 103.9.91.104Хариу бичих

    32. Таны нэр:

    Тайлбар:

  32. Ц.Амгаланбаяр нь цагдаагийн хөрөнгөлөг хурандаануудын угшилтай хүн. Замын цагдаагийн газрын даргаар ажиллаж байгаад хэрэгт холбогдон шалгуулж, дараа нь Цагдаагийн академийн захирлаар түр ажиллаж байгаад 2007 онд ОБЕГ-ын даргын албанд томилогдон төсвийн хөрөнгөөр тэрбумтан болох гараагаа эхэлсэн. Ц.Амгаланбаяр ОБЕГ-ын даргын албан тушаалд томилогдоод тав ч хоноогvй байж, тараа таниулсан гэдгийг уншигчид маань санаж байгаа байх. Дур мэдэн халаа сэлгээ хийж, өөрийн хvмvvсээ Онцгой байдлын албанд ажилтай болгосон, гаргасан тушаал, шийдвэр болгон нь хууль зөрчсөн, төсвийн хөрөнгийг зvй бусаар завшсан гээд сүүлийн жилүүдэд тvvний хууль бус vйлдэлтэй холбоотой мэдээлэл тасраагvй. Хууль хяналтынхан нэг бус шалгаж байсан удаатай ч тэрээр энэ бvхнийг хэрхэн зохицуулж, хав дарж өнгөрөөж буй нь бас л сонирхол татна. Ц.Амгаланбаяр хууль зөрчсөн, тендерийн мөнгөнөөс халаасалдаг, хөрөнгө орлогын мэдүүлгээ дутуу мэдүүлдэг гэж байнга хэл амны бай болж байдаг нэгэн. Тийм ч учраас Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Амагаланбаярт генерал цол олгохоос татгалзсныг эх сурвалж өгүүлж байна. Өнгөрөгч хавар Дорнод аймгийн Баяндун суманд гарсан тvймрийг унтраахаар ажиллаж байсан 4 аврагч, гал сөнөөгч амиа алдаж, 1 аврагчийн бие 60 хувь тvлэгдэж, vхэл амьдралын зааг дээр эмчлүүлж байгаа. Нас барсан 4 аврагчийн 1 нь эмнэлэгт амьд ирсэн бөгөөд гадаадад эмчлүүлэх зардлыг нь Ц.Амгаланбаяр шийдвэрлэхгүй удааснаас шархаа даалгүй нас барсан байна. Уг нь голд тулаад унтрах байсан түймэрт Ц.Амгаланбаяр эндээс загнасаар байгаад аврагчдыг үхэл рүү түлхсэн хэмээн аймгийнхан ярьцгааж байна. Уг харамсалт явдалтай холбогдуулан ОБЕГ-ын дарга Ц.Амгаланбаяр “би хариуцлага хvлээхэд бэлэн. Надад хариуцлагаас зайлсхийх шалтгаан байхгvй” хэмээн мэдэгдэж, шударга, хариуцлагатай албан тушаалтны дvрд тоглож байсан. Тухайн үед “Гал түймрийг унтраахаар ажиллаж байсан алба хаагчид ямар техник хэрэгсэл ашиглаж байсан юм бэ?” гэсэн сэтгүүлчийн асуултад Ц.Амгаланбаяр “Ой хээрийн түймэр унтраахад ашиглагдах техник хэрэгсэл хязгаарлагдмал байдаг” гэж хээв нэг хариулж байсан. Уг нь өөрөө баяжих, хөрөнгөжих сэтгэлгээгээ хойш тавиад ажилласан бол аврагчдийг гал унтраах багаж хэрэгсэл, галаас хамгаалах хувцсаар хангах бололцоо байсан. Ц.Амгаланбаяр төсвийн хөрөнгөнөөс амжилттай хумсалсныхаа дүнд хотын “А” зэрэглэлийн бүс буюу 1-р төрөх эмнэлэгийн зүүн талд TG төв хэмээх том хаягтай 6 давхар барилга хувьдаа барьж бусдад түрээслэсэн, Зайсангийн аманд 10 орчим өрөөтэй тансаг харшид амьдарч байгаа, мөн өнгөрсөн 4 жилийн хугацаанд хадгаламжиндаа 100 сая орчим төгрөгтэй болсон. Уг нь, Ц.Амгаланбаяр аль эрт хууль бус vйлдлийнхээ хариуд хариуцлагаа vvрээд явах ёстой байсан юм. Ц.Амгаланбаяртай холбоотой сөрөг мэдээ мэдээллүүд тасрахгүй гарсаар байна. Хамгийн сүүлд л гэхэд Сүхбаатар аймгийн Онцгой байдлын хэлтсийн дарга А гэгч ууж согтууран машин барьж яваад гурван хүний амь насанд хүрсэн байна. Өмнө нь А-г үе үе архи ууж байгаа талаар аймгийн удирдлагаас Ц.Амгаланбаярт мэдээлж байсан тухай эх сурвалж өгүүлж байна. Гэвч Ц.Амгаланбаяр уг этгээдтэй хариуцлага тооцоогүйгээс хэрэг үйлдэгдэх нөхцлийг бүрдүүлсэн байна. Мөн хэдхэн хоногийн өмнө тус байгууллагын алба хаагчид дээд удирдлагын тушаалаар хувийн орон сууцны барилга дээр ажиллаж байгаад ахлах дэслэгч О гэгч хүнд бэртэн нэг нүд нь таг сохорсон байна. О-г эмнэлэгт эмчлүүлж байхад нь түүнийг хүнтэй уулзуулахгүй, ярилцлага өгүүлэхгүй, зураг авахуулахгүй байхын тулд байнгын харуул манаатай байлгасан. Одоо өрөөсөн нүдгүй болсон О-г аврагч Ч-гээр байнга асруулахаар ажлаас нь чөлөө өгсөн байна. Хамгийн хачирхалтай нь дээрх хоёр гэмт үйлдлийн талаар Шинэчлэлийн Засгийн газрын Шадар сайдад ердөө мэдээлээгүй байсан байна. Гай болж нэгэн сэтгүүлч Шадар сайдыг Аврах тусгай ангид ажиллах үеэр хувийн барилга дээр ажиллаж байгаад хүнд бэртсэн О гэгчийн талаар асуулт тавьснаар хэрэг мандах нь тэр. Уг ажиллагааны дараагаар Ц.Амгаланбаяр өөрийн хэвлэлийн ажилтнуудаа өрөөндөө дуудан тэр сэтгүүлчээр яах гэж тийм асуулт тавиулав. Ямар зорилготой ингэв, яагаад асуулгахгүй байж чаддаггүй юм бэ? хална, зайлуулна гэж загнасан байна. Эндээс харахад өөрийн үйл ажиллагаатай холбоотой алдаа, дутагдлаа ямар нэгэн байдлаар дарж өнгөрөөдөг талаар тус салбарын албан хаагчдын дунд тархсан яриа үнэн болохыг нотолж байна. Ц.Амгаланбаяр нь гэмт үйлдлийг төдийгүй 2010 онд малын гоц халдварт өвчнийг хүртэл нуун дарж нэг айлын хотонд нь нам дарчих байсан шүлхийг төрийн өндөрлөгүүд болон нийтэд зарлан мэдээлээгүйгээс болж газар авахуулан 5 аймгийн 24 сумыг хамруулж 25 мянга гаруй малыг устгалд оруулж, улсад 8 тэрбум гаруй төгрөгийн хохирол учруулжээ. Ц.Амгаланбаяр хууль бус vйлдлээ нуухын тулд 2008-2010 онд жил бүр байгууллагынхаа 10-12 хvнийг Хайнанд 7-10 хоног, 2011 онд 26 хvнийг Сингапур, Малайзад долоо хоног төсвийн мөнгөөр аялуулсан, зөвхөн энэ жилийн аялалд л гэхэд 78000 ам.доллар буюу 103 сая төгрөг зориулалтын бусаар зарцуулсан мэдээлэл байна. Ц.Амгаланбаяр цагдаагаас өөрийн жолоочоор дагуулж ирсэн Гантулгаа онцгойгийн Автобаазын даргаар томилсон. Гантулга нь тус баазын 5-н автомашиныг акталсан нэрээр хувьдаа авч, төрийн өмчийг завшсан байна. Гантулгыг энэ үйлдэлд нь Авилгатай тэмцэх газраас эрүү үүсгэн шалгаж байгаа бөгөөд Ц.Амгаланбаярын итгэлт хүн тул мөн л бүдгэрэх тал руугаа орж байгаа бололтой. Онцгой байдлын ерөнхий газрын Улсын нөөцийн газрын дарга Д.Батсайхан нь 2008 оны арванхоёрдугаар сард “Бооцын тариа” ХХК, “Баяржавхлан” ХХК-ийн ОХУ-аас импортоор оруулж ирсэн 936,6 тн улаан буудайг дотоодын улаан буудай хэмээн С.Баярын Засгийн газрыг молигдон худалдан авч, Монгол Улсын Засгийн газрын 2007 оны 227 дугаар тогтоолд “Дотооддоо үйлдвэрлэж, дотоодын гурилын үйлдвэр, Тариалан эрхлэлтийг дэмжих санд нийлүүлсэн улаан буудайн тн тутамд 80 мянган төгрөгийн урамшуулал олгоно” гэж заасны дагуу Д.Батсайхан 74.9 сая төгрөгийг улсын төсвөөс авсан байдаг юм. Тогтоол шийдвэрийг хувьдаа ашигтайгаар хувирган, ашиг хонжоо олж чаддагийн бодит биелэл ийнхүү Онцгой байдлын ерөнхий газарт Ц.Амгаланбаярын шууд удирдлагад ажилладаг, түүний дотны найз, цагдаагийн байгууллагаас дагуулж ирсэн Д.Батсайхан гэгч даргын гараар амилсан нь энэ. Д.Батсайханд Авлигатай тэмцэх газраас эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаад уг хэргийг шийдвэрлүүлэхээр прокурорт шилжүүлсэн боловч уг хэрэг өнөөг хүртэл шийдвэрлэгдээгүйгээр үл барам замхрах шатандаа орсон байна. Өнөө хууль шүүхийн өмнө иргэн бүр тэгш байх зарчим хаана байна вэ? Цагдаад ажиллаж байсан хүнд хууль өөрөөр, хөнгөлөлттэй үйлчилдэг юм байна гэсэн хардалтыг зүй ёсоор төрүүлж байна. Албан тушаалаа урвуулан ашигласан, залилан мэхэлсэн хэрэгтээ тэрээр өнөөдөр эрүүгийн хариуцлага хүлээх нь лавтай. Авлигатай тэмцэх газраас 2008 онд Д.Батсайханыг албан тушаалаас нь түдгэлзүүлэх мэдэгдлийг Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга Ц.Амгаланбаярт хүргүүлсэн боловч өнөөг хүртэл уг мэдэгдлийг хэрэгжүүлээгүй байна. Эндээс харахад Ц.Амгаланбаяр өөрөө уг гэмт хэрэгт холбоотой нь нотлогдож байна. 2008 оноос хойш Онцгой байдлын байгууллагад олон тооны барилга байгууламж улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар баригдаж байгаа бөгөөд тэдгээрийн үнэлгээ нь өөр хоорондоо өөр өөр байдаг нь тендерт оролцогч компаниудын удирдлагын гайхширлыг төрүүлдэг байна. Ц.Амгаланбаяр тэргүүтэй бүлэг этгээдүүд элдэв зальт башир аргаар тендерийн мөнгөнөөс халаасалдаг байна. Тендерт оролцогч компаниудын удирдлага Онцгой байдлын байгууллагаас Ц.Амгаланбаярыг зайлуулаагүй цагт тендерийн будлиан тасрахгүй гэж өөр хоорондоо ярилцах болсоор удаж байна. Иймээс Шинэчлэлийн Засгийн газрын тэргүүн-Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг, шударга ёсыг тогтоохоо амласан Шадар сайд Д.Тэрбишдагва нар Ц.Амгаланбаяр хэмээх төрөөс төрсөн тэрбумтан, хариуцлагагүй этгээдэд хариуцлага тооцох цаг болжээ. Онцгой байдлын албаны албан хаагчид тус албанд шинэ шударга удирдлага, шинэчлэл хэрэгтэй байгааг өөр хоорондоо ярьж байна. Ц.Амгаланбаяр нь Засгийн газраас, видио хурлаар өгсөн үүрэг даалгаврыг хэрэгжүүлэх, өвлийн бэлтгэлийг хангах тулгамдсан ажлуудыг хийхийн оронд 2012 оны 9 дүгээр сарын 29-30-ны өдрүүдэд Шадар сайд асан М.Энхболд, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын дарга асан Болдсайхан, Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын дарга Батбилэг нарын хамт Хэнтий аймгийн Хөх нуурт хуучнаа санагалзан зугаалсан байна. Ч.Анар Зочин Зочин, 2012-10-08 11:37:49, 124.158.125.112Хариу бичих Ц.Амгаланбаяр нь цагдаагийн хөрөнгөлөг хурандаануудын угшилтай хүн. Замын цагдаагийн газрын даргаар ажиллаж байгаад хэрэгт холбогдон шалгуулж, дараа нь Цагдаагийн академийн захирлаар түр ажиллаж байгаад 2007 онд ОБЕГ-ын даргын албанд томилогдон төсвийн хөрөнгөөр тэрбумтан болох гараагаа эхэлсэн. Ц.Амгаланбаяр ОБЕГ-ын даргын албан тушаалд томилогдоод тав ч хоноогvй байж, тараа таниулсан гэдгийг уншигчид маань санаж байгаа байх. Дур мэдэн халаа сэлгээ хийж, өөрийн хvмvvсээ Онцгой байдлын албанд ажилтай болгосон, гаргасан тушаал, шийдвэр болгон нь хууль зөрчсөн, төсвийн хөрөнгийг зvй бусаар завшсан гээд сүүлийн жилүүдэд тvvний хууль бус vйлдэлтэй холбоотой мэдээлэл тасраагvй. Хууль хяналтынхан нэг бус шалгаж байсан удаатай ч тэрээр энэ бvхнийг хэрхэн зохицуулж, хав дарж өнгөрөөж буй нь бас л сонирхол татна. Ц.Амгаланбаяр хууль зөрчсөн, тендерийн мөнгөнөөс халаасалдаг, хөрөнгө орлогын мэдүүлгээ дутуу мэдүүлдэг гэж байнга хэл амны бай болж байдаг нэгэн. Тийм ч учраас Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Амагаланбаярт генерал цол олгохоос татгалзсныг эх сурвалж өгүүлж байна. Өнгөрөгч хавар Дорнод аймгийн Баяндун суманд гарсан тvймрийг унтраахаар ажиллаж байсан 4 аврагч, гал сөнөөгч амиа алдаж, 1 аврагчийн бие 60 хувь тvлэгдэж, vхэл амьдралын зааг дээр эмчлүүлж байгаа. Нас барсан 4 аврагчийн 1 нь эмнэлэгт амьд ирсэн бөгөөд гадаадад эмчлүүлэх зардлыг нь Ц.Амгаланбаяр шийдвэрлэхгүй удааснаас шархаа даалгүй нас барсан байна. Уг нь голд тулаад унтрах байсан түймэрт Ц.Амгаланбаяр эндээс загнасаар байгаад аврагчдыг үхэл рүү түлхсэн хэмээн аймгийнхан ярьцгааж байна. Уг харамсалт явдалтай холбогдуулан ОБЕГ-ын дарга Ц.Амгаланбаяр “би хариуцлага хvлээхэд бэлэн. Надад хариуцлагаас зайлсхийх шалтгаан байхгvй” хэмээн мэдэгдэж, шударга, хариуцлагатай албан тушаалтны дvрд тоглож байсан. Тухайн үед “Гал түймрийг унтраахаар ажиллаж байсан алба хаагчид ямар техник хэрэгсэл ашиглаж байсан юм бэ?” гэсэн сэтгүүлчийн асуултад Ц.Амгаланбаяр “Ой хээрийн түймэр унтраахад ашиглагдах техник хэрэгсэл хязгаарлагдмал байдаг” гэж хээв нэг хариулж байсан. Уг нь өөрөө баяжих, хөрөнгөжих сэтгэлгээгээ хойш тавиад ажилласан бол аврагчдийг гал унтраах багаж хэрэгсэл, галаас хамгаалах хувцсаар хангах бололцоо байсан. Ц.Амгаланбаяр төсвийн хөрөнгөнөөс амжилттай хумсалсныхаа дүнд хотын “А” зэрэглэлийн бүс буюу 1-р төрөх эмнэлэгийн зүүн талд TG төв хэмээх том хаягтай 6 давхар барилга хувьдаа барьж бусдад түрээслэсэн, Зайсангийн аманд 10 орчим өрөөтэй тансаг харшид амьдарч байгаа, мөн өнгөрсөн 4 жилийн хугацаанд хадгаламжиндаа 100 сая орчим төгрөгтэй болсон. Уг нь, Ц.Амгаланбаяр аль эрт хууль бус vйлдлийнхээ хариуд хариуцлагаа vvрээд явах ёстой байсан юм. Ц.Амгаланбаяртай холбоотой сөрөг мэдээ мэдээллүүд тасрахгүй гарсаар байна. Хамгийн сүүлд л гэхэд Сүхбаатар аймгийн Онцгой байдлын хэлтсийн дарга А гэгч ууж согтууран машин барьж яваад гурван хүний амь насанд хүрсэн байна. Өмнө нь А-г үе үе архи ууж байгаа талаар аймгийн удирдлагаас Ц.Амгаланбаярт мэдээлж байсан тухай эх сурвалж өгүүлж байна. Гэвч Ц.Амгаланбаяр уг этгээдтэй хариуцлага тооцоогүйгээс хэрэг үйлдэгдэх нөхцлийг бүрдүүлсэн байна. Мөн хэдхэн хоногийн өмнө тус байгууллагын алба хаагчид дээд удирдлагын тушаалаар хувийн орон сууцны барилга дээр ажиллаж байгаад ахлах дэслэгч О гэгч хүнд бэртэн нэг нүд нь таг сохорсон байна. О-г эмнэлэгт эмчлүүлж байхад нь түүнийг хүнтэй уулзуулахгүй, ярилцлага өгүүлэхгүй, зураг авахуулахгүй байхын тулд байнгын харуул манаатай байлгасан. Одоо өрөөсөн нүдгүй болсон О-г аврагч Ч-гээр байнга асруулахаар ажлаас нь чөлөө өгсөн байна. Хамгийн хачирхалтай нь дээрх хоёр гэмт үйлдлийн талаар Шинэчлэлийн Засгийн газрын Шадар сайдад ердөө мэдээлээгүй байсан байна. Гай болж нэгэн сэтгүүлч Шадар сайдыг Аврах тусгай ангид ажиллах үеэр хувийн барилга дээр ажиллаж байгаад хүнд бэртсэн О гэгчийн талаар асуулт тавьснаар хэрэг мандах нь тэр. Уг ажиллагааны дараагаар Ц.Амгаланбаяр өөрийн хэвлэлийн ажилтнуудаа өрөөндөө дуудан тэр сэтгүүлчээр яах гэж тийм асуулт тавиулав. Ямар зорилготой ингэв, яагаад асуулгахгүй байж чаддаггүй юм бэ? хална, зайлуулна гэж загнасан байна. Эндээс харахад өөрийн үйл ажиллагаатай холбоотой алдаа, дутагдлаа ямар нэгэн байдлаар дарж өнгөрөөдөг талаар тус салбарын албан хаагчдын дунд тархсан яриа үнэн болохыг нотолж байна. Ц.Амгаланбаяр нь гэмт үйлдлийг төдийгүй 2010 онд малын гоц халдварт өвчнийг хүртэл нуун дарж нэг айлын хотонд нь нам дарчих байсан шүлхийг төрийн өндөрлөгүүд болон нийтэд зарлан мэдээлээгүйгээс болж газар авахуулан 5 аймгийн 24 сумыг хамруулж 25 мянга гаруй малыг устгалд оруулж, улсад 8 тэрбум гаруй төгрөгийн хохирол учруулжээ. Ц.Амгаланбаяр хууль бус vйлдлээ нуухын тулд 2008-2010 онд жил бүр байгууллагынхаа 10-12 хvнийг Хайнанд 7-10 хоног, 2011 онд 26 хvнийг Сингапур, Малайзад долоо хоног төсвийн мөнгөөр аялуулсан, зөвхөн энэ жилийн аялалд л гэхэд 78000 ам.доллар буюу 103 сая төгрөг зориулалтын бусаар зарцуулсан мэдээлэл байна. Ц.Амгаланбаяр цагдаагаас өөрийн жолоочоор дагуулж ирсэн Гантулгаа онцгойгийн Автобаазын даргаар томилсон. Гантулга нь тус баазын 5-н автомашиныг акталсан нэрээр хувьдаа авч, төрийн өмчийг завшсан байна. Гантулгыг энэ үйлдэлд нь Авилгатай тэмцэх газраас эрүү үүсгэн шалгаж байгаа бөгөөд Ц.Амгаланбаярын итгэлт хүн тул мөн л бүдгэрэх тал руугаа орж байгаа бололтой. Онцгой байдлын ерөнхий газрын Улсын нөөцийн газрын дарга Д.Батсайхан нь 2008 оны арванхоёрдугаар сард “Бооцын тариа” ХХК, “Баяржавхлан” ХХК-ийн ОХУ-аас импортоор оруулж ирсэн 936,6 тн улаан буудайг дотоодын улаан буудай хэмээн С.Баярын Засгийн газрыг молигдон худалдан авч, Монгол Улсын Засгийн газрын 2007 оны 227 дугаар тогтоолд “Дотооддоо үйлдвэрлэж, дотоодын гурилын үйлдвэр, Тариалан эрхлэлтийг дэмжих санд нийлүүлсэн улаан буудайн тн тутамд 80 мянган төгрөгийн урамшуулал олгоно” гэж заасны дагуу Д.Батсайхан 74.9 сая төгрөгийг улсын төсвөөс авсан байдаг юм. Тогтоол шийдвэрийг хувьдаа ашигтайгаар хувирган, ашиг хонжоо олж чаддагийн бодит биелэл ийнхүү Онцгой байдлын ерөнхий газарт Ц.Амгаланбаярын шууд удирдлагад ажилладаг, түүний дотны найз, цагдаагийн байгууллагаас дагуулж ирсэн Д.Батсайхан гэгч даргын гараар амилсан нь энэ. Д.Батсайханд Авлигатай тэмцэх газраас эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаад уг хэргийг шийдвэрлүүлэхээр прокурорт шилжүүлсэн боловч уг хэрэг өнөөг хүртэл шийдвэрлэгдээгүйгээр үл барам замхрах шатандаа орсон байна. Өнөө хууль шүүхийн өмнө иргэн бүр тэгш байх зарчим хаана байна вэ? Цагдаад ажиллаж байсан хүнд хууль өөрөөр, хөнгөлөлттэй үйлчилдэг юм байна гэсэн хардалтыг зүй ёсоор төрүүлж байна. Албан тушаалаа урвуулан ашигласан, залилан мэхэлсэн хэрэгтээ тэрээр өнөөдөр эрүүгийн хариуцлага хүлээх нь лавтай. Авлигатай тэмцэх газраас 2008 онд Д.Батсайханыг албан тушаалаас нь түдгэлзүүлэх мэдэгдлийг Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга Ц.Амгаланбаярт хүргүүлсэн боловч өнөөг хүртэл уг мэдэгдлийг хэрэгжүүлээгүй байна. Эндээс харахад Ц.Амгаланбаяр өөрөө уг гэмт хэрэгт холбоотой нь нотлогдож байна. 2008 оноос хойш Онцгой байдлын байгууллагад олон тооны барилга байгууламж улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар баригдаж байгаа бөгөөд тэдгээрийн үнэлгээ нь өөр хоорондоо өөр өөр байдаг нь тендерт оролцогч компаниудын удирдлагын гайхширлыг төрүүлдэг байна. Ц.Амгаланбаяр тэргүүтэй бүлэг этгээдүүд элдэв зальт башир аргаар тендерийн мөнгөнөөс халаасалдаг байна. Тендерт оролцогч компаниудын удирдлага Онцгой байдлын байгууллагаас Ц.Амгаланбаярыг зайлуулаагүй цагт тендерийн будлиан тасрахгүй гэж өөр хоорондоо ярилцах болсоор удаж байна. Иймээс Шинэчлэлийн Засгийн газрын тэргүүн-Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг, шударга ёсыг тогтоохоо амласан Шадар сайд Д.Тэрбишдагва нар Ц.Амгаланбаяр хэмээх төрөөс төрсөн тэрбумтан, хариуцлагагүй этгээдэд хариуцлага тооцох цаг болжээ. Онцгой байдлын албаны албан хаагчид тус албанд шинэ шударга удирдлага, шинэчлэл хэрэгтэй байгааг өөр хоорондоо ярьж байна. Ц.Амгаланбаяр нь Засгийн газраас, видио хурлаар өгсөн үүрэг даалгаврыг хэрэгжүүлэх, өвлийн бэлтгэлийг хангах тулгамдсан ажлуудыг хийхийн оронд 2012 оны 9 дүгээр сарын 29-30-ны өдрүүдэд Шадар сайд асан М.Энхболд, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газрын дарга асан Болдсайхан, Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын дарга Батбилэг нарын хамт Хэнтий аймгийн Хөх нуурт хуучнаа санагалзан зугаалсан байна. Ч.Анар Зочин Зочин, 2012-10-08 11:37:54, 124.158.125.112Хариу бичих Ц.Амгаланбаяр нь цагдаагийн хөрөнгөлөг хурандаануудын угшилтай хүн. Замын цагдаагийн газрын даргаар ажиллаж байгаад хэрэгт холбогдон шалгуулж, дараа нь Цагдаагийн академийн захирлаар түр ажиллаж байгаад 2007 онд ОБЕГ-ын даргын албанд томилогдон төсвийн хөрөнгөөр тэрбумтан болох гараагаа эхэлсэн. Ц.Амгаланбаяр ОБЕГ-ын даргын албан тушаалд томилогдоод тав ч хоноогvй байж, тараа таниулсан гэдгийг уншигчид маань санаж байгаа байх

    Зочин, 2012-11-10 14:49:04, 202.126.89.214Хариу бичих

    33. Таны нэр:

    Тайлбар:

  33. Жил бүрийн 11 сарын 14-ний өдрийг 1991 оноос эхлэн дэлхий даяар чихрийн шижин өвчинтэй тэмцэх өдөр болгон зарласан.

    Жил бүрийн 11 сарын 14-ний өдрийг 1991 оноос эхлэн, 2012-11-10 16:16:46, 202.61.97.81Хариу бичих

    34. Таны нэр:

    Тайлбар:

  34. Жил бүрийн 11 сарын 14-ний өдрийг 1991 оноос эхлэн дэлхий даяар чихрийн шижин өвчинтэй тэмцэх өдөр болгон зарласан.

    Жил бүрийн 11 сарын 14-ний өдрийг 1991 оноос эхлэн, 2012-11-10 16:17:03, 202.61.97.81Хариу бичих

    35. Таны нэр:

    Тайлбар:

  35. ene ardchlaliin gex maanaguud medsen ch medeegyi tsarai gargaj bgaa yum 12=29 bas neg amraltiin udur gargax geed l meden budilj bgaa yum ,11=26nii tusgaar uls tunxaglasan udriig boliod bogd xaant mgl-uls tusgaarlasan udur gej tenegtex nyxee maltaj bgaa ni ter yagaad gebel 2 oirxon udur amraxaar onigoond orno biz dee ene maanaguud ...ene npvshnuudad yamar yabsaniig ni sanuulax yumsan ynen xuldyy garuud...us xonzon sanasan ynen sejigiin xuldyysyyd...

    Зочин, 2012-11-10 17:35:53, 182.160.26.120Хариу бичих

    36. Таны нэр:

    Тайлбар:

  36. hezee yhaantai bolj mongolchyyd setgel sanaa ni amirlah yum bold oo!!!3saya hyrehgyi mongol togoondoo bagtahgyi chalchih bolj dee!!!chinges haanii tersen ederiig zeb gargah heregtei!!!ene bol ynen!!!!tehdee mongoliin tylahtai tom erdemted baigaa tednees asyyj syraglah heregtei!!!!mongolchyyd 90onoos emne dandaa teneg amitas baigaagyi yum syy!!!sinechleh geed yaraad baigaa nobsnyyd aa!!!ta nariin sinechlel gej neg iimerhyy l ylger baij taarna daa!!!tiim ikhe meddeg yum bol zeb on toololiig ni gargah ni yasan yum be?....lalariin elbegdorj metiin saarnyyd hezee zeb gargah be>?eeriinhee hyjaa ezegiin on toololiig medehgyi hebtej?.....hyzaach!!!!!

    mongolchuud!!!, 2012-11-10 20:08:08, 193.49.226.63Хариу бичих

    37. Таны нэр:

    Тайлбар:

  37. Chinggis haanii torson odroos doloo honogiin daraa songuulitai shuu dee. Showdah negen helber.

    banzrsgch, 2012-11-11 02:47:56, 120.21.89.29Хариу бичих

    38. Таны нэр:

    Тайлбар:

  38. Элбэгээ өөрийн төрсөн өдрөө 3-р сарын 8-ны өдөр гэж худлаа хэлээл баригдаж бөөн шившиг болсон доо өнгөрсөн жил. Одоо их Чингис хааныхаа төрсөн өдрийг мэддэг олон хүн гарч ирж байна. Одон орон судлалын мэргэжилтнүүд интернэтээс сарны байрлалын талаар NASA-гаас 1162 оны мэдэллийг сайн үзэж харахгүй дээ. Энэ талаар Мөнх-Очир харин ярьж, харуулаад байсан. Булчимгүй юмаар их хааныхаа нэрийг унагааж доромжлуулчих вй дээ

    Зочин, 2012-11-12 10:28:42, 122.201.18.128Хариу бичих

    39. Таны нэр:

    Тайлбар:

  39. Ер нь энэ манай эрдэмтэн мэргэд цагаан сараа хэзээ хийхээ тохироод, тогтоочихож чадахгүй байж чингэс хааны өдрийг тогтооно гэдэгт би л лав итгэхгүй байна.Эрдэмтэд маань хүртэл улс төр хийгээд л, энэ улс маань нэг л горьгүй

    зочин, 2012-11-12 10:46:22, 122.254.127.66Хариу бичих

    40. Таны нэр:

    Тайлбар:

  40. Юу ч байсан ямар юм байсан 2 туйлд нь гарч зогсохоо болихгүй бол энэ монголчууд наад захын юманд толгойгоо угаалгасаар байтал юуг ч голоор нь зөв бурууг нь тунгааж сэтгэж чадахаа байжээ. Бурхан ч сайн муу 2 талтай чөтгөр бас адил. Эсвэл зай завсаргүй харлуулаад эсвэл тэнгэрт гартал магтаад. Төрийн ноён нуруу буюу хар хайрцагны бодлого ч байхгүй адилхан дагаад л далдаганаад байх нь тэр. Яана даа яах вэ. Нөгөө төрийн төлөө оготоно боож үхнэ гэгчээр бачимдсан хэдэн хүн энд тэнд хэдэн үг хэлээд бичээд ч ойлгох сонсох хүн байхгүй

    м, 2012-11-12 13:12:56, 202.70.33.50Хариу бичих

    41. Таны нэр:

    Тайлбар:

  41. Nuuts tovchoond zunii terguun sariin 16 ulaan tergel udur gej bii biz dee. Nuuts trovchoo hudal bolson uu?

    tulugch, 2012-11-12 20:41:52, 182.160.33.151Хариу бичих

    42. Таны нэр:

    Тайлбар:

Уншигчдын бичсэн сэтгэгдэл нь Sonin.mn сайтын нийтлэлийн бодлоготой холбоогүй зөвхөн тухайн хүний үзэл бодол тул сайт хариуцлага хүлээхгүй болно. Эрхэм та өөрийн үзэл бодлоо илэрхийлж, сэтгэгдэл бичихдээ бусдын нэр төр, эрх ашгийг хүндэтгэн үзнэ үү?

Таны нэр:

Тайлбар:

Улс төр, эдийн засаг

Фотог:

Ц.Элбэгдорж: "Н.Энхбаяр: Нээлттэй байвал очъё. С.Баяр очих ёстой. Нээлттэй л байвал би очно" гэж байгаа нь буруу" 755

Нийгэм, төрийг хамгаалдаг, хуулиа хэрэгжүүлдэг цагдааг яллаж болохгүй

Фотог:

М.Тулгат: Бид өөр арга барилаар ажиллана

-Баянзүрх дүүргийн хувьд тулгамдсан асуудалд маш их байна. Нэн тэргүүнд шийдэх ёстой асуудал бол хүүхдийн цэцэрлэг. Сонгогчидтойгоо уулзаж явахад хамгийн түрүүнд энэ асуудлыг шийдэх ёстой юм байна гэдгийг ойлгосон.

Фотог:

А.Одончимэг: Би Н.Энхбаяр даргыг ачиж явсан машины дөрвөн дугуйн дор хэвтсэн76

Ер нь Монголчуудын хэлдгээр тэнгэрийн муухай арилдаг хүний муухай арилдагүй гэдэг зүйр цэцэн үг батлагдлаа гэж бодож байна.

Фотог:

“11 11 төв”-д энэ долоо хоногт орон сууцны зээлийн асуудлаар олон иргэн ханджээ

Иргэдийн санал хүсэлт хүлээн авах “11 11төв”-дэнэ долоо хоногт 1856 хандалт бүртгэгдсэний 80 хувь нь санал хүсэлт, 8 хувь нь шүүмжлэл, 10 хувь нь гомдол, үлдсэн нь талархал байлаа. Энэ хугацаанд 936 санал хүсэлтэд хариу өгч, 920 санал хүсэлтийн хариуг шийдээгүй байна.

Фотог:

Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг жижиг, дунд үйлдвэрийн талаар УИХ-д мэдээлэл хийлээ

Шинэчлэлийн Засгийн газраас ард иргэдээ ажилтай, орлоготой болгох зорилтыг нэн тэргүүний бодлогоо болгон тодорхойлсон бөгөөд жижиг, дунд үйлдвэрийн асуудлыг ажлын байр бий болгож, орлогыг нэмэгдүүлэх асуудалтай нягт холбон хөгжүүлэх асуудлыг шинээр байгуулсан Хөдөлмөрийн яам хариуцан ажиллаж байгаа.

Хулгайчийг хулгайчаар солиод юу ч өөрчлөгдөхгүй

Хайж хайж намаасаа хөөгдөн бие даан өрсөлдөж байсан экс ерөнхий сайд Р.Амаржаргалыг намын даргаар тавих болжээ.

МИАТ-ийн ажилтан 128 судар хил давуулахыг завдав

Улаанбаатар-Бээжингийн чиглэлийн нислэгээр өнгөрөгч долоон хоногт бурхан шашны 128 судар, бусад эд зүйлсийг хууль бусаар улсын хилээр нэвтрүүлэх гэж байсныг Буянт-Ухаа дахь гаалийн газрын гаалийн улсын байцаагч нар илрүүллээ

А.Одончимэг: Би Н.Энхбаяр даргыг ачиж явсан машины дөрвөн дугуйн дор хэвтсэн

Ер нь Монголчуудын хэлдгээр тэнгэрийн муухай арилдаг хүний муухай арилдагүй гэдэг зүйр цэцэн үг батлагдлаа гэж бодож байна.

МАХН-аас УИХ-д Чингэлтэй дүүргээс нэр дэвшсэн Орифлэмийн биш Г.Оюунгэрэл

Орифлэмийн Г.Оюунгэрэл гэгч эмэгтэйг хүн бүр андахгүй мэдэх билээ. Тэрээр өнгөрөгч сонгуулиар МАХН-аас УИХ-д Чингэлтэй дүүрэгт нэр дэвшсэн ч Орифлэймээр явбал илүү их амжилтанд хүрэх байх гэж Чингэлтэйхэн өөрийн төлөөлөл болгон УИХ-руу явуулаагүй билээ. Түүнчлэн Н.Энхбаяр даргыг “Эх орондоо шударга ёс” тогтоохын төлөө явдаг хүн гэж боддог, бясалгагч хүн гэдэг утгаар нь маш их хүндэлдэг юм гэж ээ.

УИХ дахь эмэгтэй гишүүд Солонгосын анхны эмэгтэй Ерөнхийлөгчид баяр хүргэв

БНСУ-ын түүхнээ анхны эмэгтэй Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсонд нь баяр хүргэж, манай УИХ дахь эмэгтэй гишүүдийн зүгээс шинэхэн Ерөнхийлөгч, хатагтай Пак Гён Хэ-д хандаж, баяр хүргэсэн илгээлтийг өчигдөр явуулсан байна.

Эмэгтэй гишүүд эрч хүчтэй байна

УИХ-ын эмэгтэй гишүүд төр түшилцэх албанд олуулаа болсных, тэгээд ч бүлэг байгуулан ажиллаж байгаа тул дуулгах сонин ихтэй байна.

МАХН-ынхан Н. Энхбаярыг хорих анги руу ачсаныг хууль бус гэж үзэж байна

Саяхан нийслэл хотноо аймаг, сум, дүүргийн ИТХ-д МАХН-аас сонгогдсон 280 гаруй төлөөлөгчид Улаанбаатар хотноо цугларах үеэрээ улс төрийн зорилгоор дээрээс өгсөн даалгаврын дагуу зарим хараат шүүгчийн гаргасан хууль зөрчсөн шийдвэрээр МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг хэлмэгдүүлж байгаа учраас хэргийг хэрэгсэхгүй болгож цагаатгахыг шаардсан билээ.

Д.Арвин: Намдаа харамсч, ард түмнээсээ уучлалт гуйдаг байлаа

Надтай хамт сонгогдож байсан эмэгтэй гишүүд зарим бүр хоёр удаа сайд болж байсан. Би сайд хийж чадахгүйдээ биш УИХ- гишүүн байна гэдгээрээ энэ олон жил улс төрд явж ирсэн. Би цаашдаа сайд болохгүй.

Н.Энхбаяр өлсгөлөн зарлав

МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг өнөөдөр Клиникийн нэгдсэн II эмнэлгээс ШШГЕГ-ын харьяа хорих 401 дүгээр ангид шилжүүлээд байгаа билээ.

Лицензийн хориг тавигдаж найр болно гэв үү , Ерөнхийлөгч өө

Ашигт малтмалын лицензид тавьсан хориг 10 гаруй хоногийн дараа цуцлагдана.

Э.Бат-Үүл хүйтэн өвөл цахилгаанаа бага зарцуулахыг Нийслэлчүүдэд уриаллаа

Эрхэм хүндэт нийслэлчүүд, нийслэлийн иргэд ээ

Н.Энхбаярын хүүгийн хууль бус газрыг хураана

Нэгдүгээр төрөхийн зүүн хойд талд цөөхөн ч гэсэн модтой, явган хүний замтай юуны ч билээ хөшөө бас хэд гурван сандал бүхий бяцхан цэцэрлэг байсан нь саяхан.

Багануурын АН-ынхан ялагдлаа хүлээлгүй бослого гаргаж байна

Монгол улс өөрийн гэсэн хуультай тэр хуулийнхаа дагуу сонгуулиа ч явуулдаг, сонголтоо ч хийдэг, сонгогдсон түшээ нь төрөө түшээд явдаг билээ.

Ц. Элбэгдорж 21-ний талаар жиргэлээ

МУ-ын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж өнөөдөр өөрийн цахим хуудаснаа маргааш болох үйл явдлын талаар жиргэжээ.

Улаанбаатарын “Дэлхийн залуу” тодорч JAMES BOND-ын хот Лондонд уригдлаа

Дэлхийд тэргүүлэх премиум брэнд Heineken "Skyfall”- буюу James Bond кaмпанит ажлаа танилцуулаад удаагүй ба телевиз, сошиалмедиадижитал орчныг бүхэлд нь хамарсан олон улсын шинжтэй томоохон хэмжээний хөтөлбөр юм.

Д.Арвин АН-д элслээ

Өчигдөрхөн л УИХ-д АН 32, МАН 26 гишүүнтэй байсан бол өнөөдөр АН-ынх нэгээр нэмэгдэж, МАН-ынх эсрэгээрээ нэгээр цөөрлөө.