Liedboekje uit het Behouden Huys

Gepubliceerd op: 17 januari 2012, auteur: Miek Houben & Verena Demoed

Willem Barentsz en zijn bemanning musiceerden. Een teruggevonden liedboekje, fluit en drumstok zijn stille getuigen van muzikale activiteiten tijdens de overwintering. Maar hoe klonk dat dan, en wat zongen ze? Het ensemble Lux Borea zette vorig jaar enkele liederen uit het 16e-eeuwse liedboekje op een cd.

Wind, krakend hout, klappertandende bemanningsleden en af en toe het onheilspellende gegrom van een ijsbeer. In de recente film Nova Zembla 3D lijkt maar weinig de stilte tussen de schaarse gesprekken in Het Behouden Huys te hebben verstoord. In werkelijkheid zal het er zo af en toe wel iets geanimeerder aan toe zijn gegaan.

Liedboekje, dwarsfluit en drumstok
In de winter van 1596 op 1597 liep De Windhond, het schip van Willem Barentsz, vast op Nova Zembla. Ruim een half jaar moest de bemanning doorbrengen in Het Behouden Huys. In 1871 werd dit 'huis' door een Noorse walvisvaarder ontdekt. In en rondom de overblijfselen werden onder andere een liedboekje, een dwarsfluit en een drumstok gevonden.

Hoe en door wie er gemusiceerd werd is niet duidelijk. De enige redelijk betrouwbare bron is het reisverslag van Gerrit de Veer, een jong bemanningslid. Hij schrijft niets over enig muzikaal onderhoud in het huis. Wel vermeldt hij dat er psalmen werden gezongen toen de scheepstimmerman buiten werd begraven in een spleet in het ijs.

Ingevroren liedboekje
Het muziekgezelschap Lux Borea zette acht liederen uit het ingevroren liedboekje op muziek. Daarnaast voerden zij nog eens zeven melodieën uit die eind 16e, begin 17e eeuw gespeeld zouden kunnen zijn. Voor het cd-hoesje vertaalde de historisch letterkundige Miek Houben de oud-Nederlandse songteksten naar het Engels.

"Het liedboekje werd zwaar beschadigd in een blok ijs aangetroffen", vertelt Houben: "Het is een exemplaar van Een suyverlyck Boecxken, dat rond 1596 gedrukt werd. Net als de andere objecten wordt het nu bewaard in het Rijksmuseum."

Daar is het nooit winter
Houben raakte doordrongen van de ernst die uit de teksten spreekt: "Eenzelfde soort ernst waarmee de mannen op Nova Zembla op de lente en hun onzekere lot gewacht moeten hebben. Het zijn teksten om troost in te vinden, of om hoop uit te putten, zoals deze beschrijving van het hemelse Jeruzalem:

'Inwendighe boomen zijn aldaer
Daer op soo singhen die voghelen,
Altijt is die Somer daer,
Daer mach gheen Winter dueren.'

De ongeveer 35 geestelijke liederen in het boekje zijn grotendeels geschreven door Herman van Warvershoef. Het zijn vaak ingetogen teksten met een katholiek karakter. In de liederen die door Lux Borea zijn vertolkt, spelen thema's als wereldverzaking en (het verlangen naar) God en de dood een belangrijke rol."

Gefascineerd door het overwinteringsverhaal
De leider van het muzikale gezelschap Lux Borea, Paul Wahlberg, raakte gefascineerd door het overwinteringsverhaal van Willem Barentsz. Hij liet een kopie van de teruggevonden 16e-eeuwse dwarsfluit maken. Hiermee nam de Zweeds-Noorse fluitist met zijn gezelschap het album A Flute in the Ice op.

“De liederen zijn mooi sober uitgevoerd”, aldus Houben: “De houten fluit heeft een prachtig warm timbre. De Vlaamse tenor Jan van Elsacker wisselt melodieuze teksten af met stukken die meer voorgedragen dan gezongen worden. Hier en daar permitteert het gezelschap zich kleine vrijheden ten opzichte van de originele tekst of de melodie, maar altijd zonder aan integriteit te verliezen.”

► CD A flute in the ice (2011), Lux Borea, Euridice

Verder lezen en kijken:
► Luister naar fragment van A flute in the ice (download)
► In het Rijksmuseum is nog t/m 27 februari de tentoonstelling Nova Zembla in het Rijksmuseum te zien, met voorwerpen uit het Behouden Huys.
► Recensie van Nova Zembla 3D op GeschiedenisBeleven.nl
► Arrtikel over de overwintering op Nova Zembla op Geschiedenis Beleven.

©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Miek Houben & Verena Demoed, afbeeldingen: Rijksmuseum en Lux Borea