Akebia quinata
|
Akebia quinata |
| pnącze maja 2002 |
 Intrygujące owoce akebii - fot. S.Marczyński |
W Polsce uprawiane są dwa gatunki: Akebia pięciolistkowa (Akebia quinata) należy do rodziny Lardizabalaceae – krępniowate, pochodzi z dalekiego wschodu (Chiny, Japonia, Korea). Jest pnącym krzewem, owijającym się pędami, z owalnymi 5 listkowymi, ciemnozielonymi, palczasto złożonymi liśćmi (podobnymi do liści szeflery). Liście są półzimozielone i opadają dopiero po silnych mrozach. Akebia dorasta do 5-10m wysokości, wytwarzając rocznie 1-3 m przyrosty. Kwiaty są rozdzielnopłciowe, jednopienne (na tej samej roślinie są osobno kwiaty męskie i żeńskie). Zebrane są w nieduże grona składające się z większych (2-3 cm średnicy) czekoladowopurpurowych kwiatów żeńskich i mniejszych (0,5-1 cm) różowych kwiatów męskich.
Kwiaty wydają lekki korzenny zapach, co może być dodatkową atrakcją, gdy akebia rośnie koło okna, furtki lub oplata altanę. Rozwijają się w końcu kwietnia – maju. W październiku dojrzewają owoce, zebrane najczęściej po 2-3 (czasem dużo więcej) w owocostany. Owocem są podłużne jagody długości 10-13 cm, przypominające kształtem grube parówki. Z zewnątrz są fioletowe a po dojrzeniu pękają odsłaniając biały miąższ z czarnymi pestkami. Z owocu tylko miąższ nadaje się do jedzenia, jest słodki, z melonowatym posmakiem. Akebie najobficiej owocują gdy nastąpi krzyżowe zapylenie, dlatego w pobliżu siebie dobrze jest sadzić różne odmiany lub gatunki. Chcąc zwiększyć plon owoców, można kwiaty zapylić samemu, w pełni rozkwitu, pocierając kwiaty męskie jednej odmiany o żeńskie innej.
Małe, ale bardzo ładne kwiaty akebii - fot. S.Marczyński
 Akebia daje przyjemny cień w upalne dni fot. S.Marczyński |
Poza gatunkiem w uprawie znajduje się kilka odmian:
 Akebia porastająca pergolę - fot. S.Marczyński |
Wymagania
Akebia może rosnąć prawie na każdym stanowisku, ale nie lubi cienia i bezpośredniego, silnego słońca w południe. Rosnąć może na każdej przeciętnej glebie. Akebia jest w Polsce wystarczająco mrozoodporna. Choć w ostre zimy może przemarznąć do granicy śniegu, to wiosną nowe pędy łatwo odrastają z podstawy.
 Akebia porastająca dom - fot. S.Marczyński |
Zastosowanie
Dzięki szybkiemu wzrostowi i ładnym, gęsto ułożonym, zdrowym liściom, może stworzyć szybko osłonę lub miejsce ocienione. Świetnie nadaje się do tworzenia osłon, obsadzania altan, pergoli, bramek czy ogrodzeń ale może wspinać się po drzewach (trzeba uważać aby ich nie zagłuszyła), obrastać podpory przy ścianach, lub być stosowana jako roślina okrywowa. Akebia wygląda egzotycznie nadając ogrodowi wschodni charakter.
 Akebia jako roślina okrywowa - fot. J.Borowski |
Akebia trifoliata - akebia trójlistkowa. Pnącze o wijących się pędach. Liście palczasto złożone z 3 listków o pofalowanych brzegach, sezonowe. Pędy młode fioletowe, potem brązowe. Kwiaty ciemnopurpurowe (zarówno żeńskie jak i męskie), przyjemnie cynamonowo pachnące, drobne, zebrane w groniaste kwiatostany. Owoce są bardzo interesujące, przypominające kształtem parówki, większe niż u akebii pięciolistkowej (do 13 cm długości). Nadaje się do sadzenia w miejscach osłoniętych, przy różnych podporach ogrodowych. Można pozwolić, aby wspinało się po drzewach. Trochę wrażliwsza na mrozy od akebii pięciolistkowej.
Winniki są interesującymi pnączami o atrakcyjnych liściach i owocach. Zaliczano je kiedyś do rodzaju Vitis (winorośl) a obecnie włączono do osobnego rodzaju Ampelopsis, należą do rodziny Vitaceae - winoroślowate. Znanych jest 20 gatunków pochodzących z Dalekiego Wschodu i Ameryk, z tego tylko kilka jest uprawianych w polskich ogrodach.
 Ampelopsis aconitifolia 'Seattle' - liście |
 Ampelopsis aconitifolia - na ogrodzeniu |
 Ampelopsis aconitifolia 'Seattle' - owoce |
Winniki w zależności od gatunku dorastają od 2 do 8 m wysokości. Wspinają się przy pomocy wąsów czepnych, owijających się wokół podpór. Mają ładne, najczęściej klapowane liście oraz niepozorne, zielonkawe obupłciowe kwiaty, które rozwijają się w lipcu – sierpniu. Znacznie bardziej dekoracyjne są zebrane w grona owoce – kuliste jagody o średnicy 6 – 8 mm, różnej barwy w zależności od gatunku. Dojrzewają we wrześniu – październiku.
Wymagania
Winniki nie mają specjalnych wymagań i mogą być uprawiane w każdej przeciętnej glebie. Najlepiej rosną i owocują w jasnych, ciepłych, osłoniętych miejscach. Nie wymagają specjalnego przycinania. Gdy rozrosną się nadmiernie, należy przycinać je umiarkowanie na przedwiośniu (luty – początek marca) lub latem.
 Ampelopsis aconitifolia - owoce |
 Ampelopsis glandulosa 'Elegans' - owoce |
 Ampelopsis glandulosa 'Elegans' - liście |
 Ampelopsis aconitifolia - liście |
 Od lewej: Ampelopsis glandulosa 'Elegans' i Ampelopsis aconitifolia |
 Ampelopsis glandulosa na ogrodzeniu |
 Ampelopsis glandulosa oddziela ogród od ulicy |
 Ampelopsis bodinieri - liście |
 Ampelopsis aconitifolia - owoce i liście jesienią |
 Ampelopsis bodinieri - owoce |
 Ampelopsis aconitifolia 'Elegans' - owoce i liście |
 Ampelopsis aconitifolia 'Seattle' - owoce i liście jesienią |
 Ampelopsis aconitifolia - w dużych pojemnikach |
 kokornak porastający scianę budynku fot. S.Marczyński |
Wszystkim miłośnikom ogrodów mogę rekomendować kokornak wielkolistny Aristolochia macrophylla (synonimy: Aristolochia durior, Aristolochia sipho), z rodziny Aristolochiaceae – kokornowate, do sadzenia w miejscach półcienistych lub cienistych. Ze względu na imponujące rozmiary, zwany jest w niektórych rejonach Polski "krzewem szlacheckim". Kokornak ten jest pnączem owijającym się wokół podpór pędami skręcającymi się w prawo oraz ogonkami liściowymi. Dorasta do wysokości 10 m, przyrastając rocznie 1-2 m. Pędy młode i średnie są ciemnozielone, a starsze są szarozielone. Charakterystyczne dlań są duże, sercowate liście, o długości do 30 cm, ciemnozielone z wierzchu i sinozielone od spodu. Jesienią, przed opadnięciem, liście zmieniają barwę na żółtą. Bardzo oryginalne są 2-4 cm kwiaty - rozwijające się w maju-czerwcu. Zwisają na długich szypułkach, wyglądem przypominają fajki - są rurkowate, wygięte i mają szeroki kołnierz. Stąd pochodzi angielska nazwa tego krzewu Dutchman's Pipe.
 kwiaty kokornaku - fot. S.Marczyński |
 owoc kokornaku fot. S.Marczyński |
Jego duże liście nakładają się dachówkowato na siebie, tworzą gęste zielone ściany i jak prawie żadna inna roślina szczelnie zasłaniają ogrodzenia, pergole czy altany, dając gęsty cień. Kokornak zdobi również zimą, gdyż jego zielone pędy wyglądają interesująco w stanie bezlistnym.
Wymagania
Kokornak wielkolistny jest krzewem długowiecznym, żyjącym nawet kilkadziesiąt lat. Jest całkowicie mrozoodporny i dobrze znosi warunki miejskie. Najlepiej rośnie przy północnych ścianach i w półcieniu, ale dobrze znosi również cień. Na stanowiskach słonecznych, zwłaszcza suchych, jest silnie atakowany przez przędziorki. Wymaga gleb żyznych, ale nie za ciężkich, wilgotnych lub umiarkowanie wilgotnych, woli gleby wapienne lub obojętne od kwaśnych, nie lubi stanowisk bardzo wietrznych.
 kokornak wspinający się po ścianie fot. S.Marczyński |
 kokornak może rosnąć na pergoli fot. S.Marczyński |
 kokornak porastający drzewa fot. J. Borowski |
Pielęgnacja
Kokornak wielkolistny, silnie rosnąc, wytwarza dużo zielonej masy, dlatego wymaga solidnych podpór.
 suche owoce kokornaku fot. S.Marczyński |
 liście kokornaku fot. S.Marczyński |
Zastosowanie
Świetnie nadaje się do tworzenia osłon, pokrywania pergoli, altan czy wysokich ogrodzeń. Atrakcyjnie wygląda wspinając się po słupach, kolumnach czy porastając stare drzewa. Może być sadzony jako roślina okrywowa. Ze względu na dużą masę wymaga solidnych podpór np. kratownic, lin czy łańcuchów. Nadaje się do stosowania w zieleni publicznej.
Kokornak wielkolistny pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej. W 1762 roku został sprowadzony do Anglii, a w 1808 r. trafił na tereny polskie - do Ogrodu Botanicznego w Krakowie.
Do rodzaju kokornak (Aristolochia) należy przeszło 300 gatunków bylin i krzewów, często pnących.
 Aristolochia clematitis fot. S.Marczyński |